NOS Nieuws - Algemeen

Het treinverkeer in Zuid-Holland, Zeeland en West-Brabant heeft vanochtend urenlang stilgelegen door een staking bij spoorbeheerder ProRail. Op de weg was het druk door regen en ongelukken.

Door de werkonderbreking reden er ook geen binnenlandse en internationale treinen over de hogesnelheidslijn tussen België, Rotterdam en Amsterdam.

Vanaf 09.00 uur werd het treinverkeer weer opgestart, maar reizigers moeten de rest van de ochtend rekening houden met vertraging.

Op Den Haag Centraal waren niet alle reizigers op de hoogte van de staking:

De ANWB waarschuwde eerder dat de spoorstaking tot extra drukte op de wegen zou kunnen leiden. Rond 08.15 uur stond er 878 kilometer file.

Dat is meer dan een gemiddelde maandagochtend in november, maar de drukte was volgens de ANWB vooral te wijten aan ongelukken en regen. In het zuiden waren er volgens de verkeersdienst lange dagelijkse files, maar vooral ongelukken in het midden van het land leiden tot veel vertraging.

Zo kampten weggebruikers op de A1 bij Naarden in de richting van Amsterdam met de nasleep van een ongeluk met acht voertuigen. Op de A28 bij Amersfoort ontstond grote drukte nadat een vrachtwagen met klei was gekanteld.

Derde staking

Verkeersleiders van ProRail hebben het werk neergelegd voor een betere cao. Vakbond FNV eist een loonsverhoging van 13 procent, terwijl de spoorbeheerder niet verder wil gaan dan 8 procent. ProRail-medewerkers die lid zijn van vakbond CNV zijn wél akkoord gegaan met dat voorstel.

Het is de derde spoorstaking in een week tijd. Afgelopen woensdag reden er in de ochtendspits bijna geen treinen in Noord-Holland, delen van Flevoland en Utrecht. Vrijdag legde ProRail-personeel het werk neer in Utrecht en Amersfoort.

Woensdag staan er acties gepland in Eindhoven en Maastricht en komende vrijdag in Zwolle, Groningen en Arnhem. Ook dan moeten reizigers rekening houden met uitval van treinen.

De Oekraïense president Zelensky wil nog niet bevestigen dat Oekraïne toestemming van de Verenigde Staten heeft gekregen om langeafstandsraketten te gebruiken op Russisch grondgebied.

In zijn dagelijkse avondtoespraak laat hij in het midden of die toestemming er is gekomen: "Er is vandaag veel in de media verschenen over de goedkeuring. Maar aanvallen worden niet met woorden uitgevoerd. De raketten zullen voor zich spreken."

Amerikaanse media melden dat president Biden toestemming heeft gegeven om zogenoemde ATACMS-raketten in te zetten in Rusland. Dat wordt gezien als een grote verandering in het Amerikaanse buitenlandbeleid. ATACMS kunnen doelen tot op 300 kilometer raken. Ze zijn al in bezit van Oekraïne, maar ze mochten tot nu toe alleen binnen Oekraïne ingezet worden.

Het Oekraïense leger zou ze al op korte termijn ook in Rusland kunnen gaan gebruiken. Biden zou het besluit hebben genomen als reactie op de inzet van Noord-Koreaanse troepen door Rusland in de oorlog tegen Oekraïne. De verwachting is dat de langeafstandsraketten als eerst gebruikt gaan worden in het Russische grensgebied Koersk. Daar zijn nu Noord-Koreaanse soldaten actief.

Polen positief

Rusland heeft nog niet gereageerd op de aankondiging. Eerder waarschuwde president Poetin dat een versoepeling van de beperkingen op het gebruik van Amerikaanse wapens zou betekenen dat de NAVO direct betrokken is bij de oorlog in Oekraïne.

Buurland van Oekraïne Polen is blij met het Amerikaanse besluit. "President Biden heeft gereageerd in een taal die Poetin verstaat", zegt minister van Buitenlandse Zaken Sikorski. "Een slachtoffer van agressie heeft het recht zich te verdedigen."

De secretaris-generaal van de Verenigde Naties, Guterres, zegt dat de VN 'wil voorkomen dat de oorlog in Oekraïne permanent verslechtert': "We willen vrede, eerlijke vrede."

Opvallende timing

Het nieuws komt op een dag dat Rusland voor het eerst in maanden weer een grote aanval met raketten uitvoerde op Oekraïne. Er werden ook tientallen drones gebruikt om het elektriciteitsnetwerk aan te vallen. In het noordoostelijke Soemy werd ook een woontoren geraakt. Daarbij vielen minstens acht doden.

Dat Biden nu heeft besloten de beperkingen op langeafstandsraketten op te heffen, is opvallend. Over twee maanden, op 20 januari, maakt hij in het Witte Huis plaats voor de nieuwe president Donald Trump. Hij is een tegenstander van de kostbare wapenleveringen aan Oekraïne. Ook zei hij tijdens zijn campagne de oorlog "binnen 24 uur" te beëindigen als hij president zou worden.

Op het besluit van Biden heeft Trump nog niet gereageerd.

Bij een Russische raketaanval op een woontoren in Soemy, in het noordoosten van Oekraïne, zijn zeker elf mensen om het leven gekomen. Ook zijn 63 mensen gewond geraakt. "Zondagavond werd een hel voor Soemy", zegt een legerwoordvoerder.

Onder de doden zijn volgens persbureau Reuters ook twee kinderen. Vierhonderd mensen moesten geëvacueerd worden uit de negen verdiepingen tellende woontoren. Ook zou "vitale infrastructuur" zijn geraakt en is de elektriciteit uitgevallen in de stad.

Dit zijn beelden uit Soemy:

De Oekraïense minister van Binnenlandse Zaken Klymenko bevestigt de nieuwe Russische aanval: "Elk leven dat door Rusland wordt verwoest is een grote tragedie."

Grootste aanval sinds augustus

Eerder op de dag voerde Rusland al een massale raketaanval uit op Oekraïne. Die had als doelwit het elektriciteitsnetwerk in het land. Het zou gaan om de grootste aanval van Rusland sinds augustus. Ook een militair vliegveld werd aangevallen.

Oekraïne kan de laatste tijd steeds moeilijker standhouden tegen het Russische leger. Gisteravond werd bekend dat president Biden toestemming geeft aan Oekraïne om door de VS geleverde langeafstandsraketten in te zetten in Rusland.

Die wens had president Zelensky al langer; het was een van zijn speerpunten tijdens de presentatie van zijn 'overwinningsplan' vorige maand. De ATACMS-raketten kunnen doelen raken tot op 300 kilometer. Tot nu toe mochten ze alleen in Oekraïne gebruikt worden.

In de Verenigde Staten is een persoon overleden en zijn tientallen anderen ziek geworden na het eten van wortels, besmet met de E. colibacterie. 39 mensen in 18 staten raakten besmet. Vijftien zijn in het ziekenhuis opgenomen.

Het gaat om voorverpakte wortels van producent Grimmway Farms uit Californië. Dit bedrijf heeft alle wortels teruggeroepen. Het CDC, de Amerikaanse variant van het RIVM, waarschuwt Amerikanen om groenten van de betreffende producent die nog in de koelkast of vriezer liggen, weg te gooien.

De besmettingen met de zogenoemde poepbacterie vonden plaats in heel het land, de meeste in de staten New York, Minnesota en Washington.

Vorige maand gebeurde iets soortgelijks in de VS, toen een persoon overleed en meer dan honderd mensen ziek werden na een E. coli-uitbraak bij een aantal McDonald's-filialen. Toen waren uien op de hamburger de Quarter Pounder de besmettingsbron. Ook een deel van de andere Amerikaanse fastfoodketens haalde uien tijdelijk van het menu.

Afgelopen juni overleed een persoon in het Verenigd Koninkrijk na het eten van sla waar de bacterie in was gevonden. Bij die uitbraak werden ten minste 275 mensen ziek.

Drinkwater

In Nederland werd de bacterie vorige maand in het drinkwater van Apeldoorn en Noord-Limburg gevonden. Inwoners werd toen enkele dagen geadviseerd het kraanwater te koken, voor het te drinken.

Tientallen door Nederland gefinancierde hulpprojecten op de Westelijke Jordaanoever zijn de afgelopen jaren gesaboteerd door Israëlische kolonisten of militairen, schrijft Investico in samenwerking met De Groene Amsterdammer en Trouw. Volgens het onderzoek is het aantal vernielingen fors toegenomen sinds het uitbreken van de oorlog op 7 oktober 2023.

Het is bekend dat Israël de illegale nederzettingen op de bezette Westoever almaar uitbreidt. Ook zijn Palestijnen in het gebied sinds het begin van de oorlog vaker het doelwit van aanslagen en aanvallen door kolonisten, die gesteund worden door het leger. De Israëlische ministers Smotrich en Ben-Gvir zijn zelf kolonist en pleiten voor annexatie van de Westelijke Jordaanoever.

Bij sabotageacties in het Palestijnse gebied zijn volgens Investico 59 Nederlandse hulpprojecten het doelwit geweest sinds 2017. Het onderzoek is uitgevoerd in samenwerking met De Groene Amsterdammer en Trouw.

Een genoemd voorbeeld is het vernielen van een watertank, die door Nederland was betaald, in een Palestijns dorp. NOS-correspondent Nasrah Habiballah sprak onlangs met een bewoner van deze plaats, die een video van het incident liet zien:

Een ander voorbeeld is dat voor ruim een ton aan door Nederland geleverde zonnepanelen werden gestolen uit een Palestijns dorp. Dat zou zijn gebeurd toen kolonisten in oktober vorig jaar de plaats Wadi al-Seeq binnenvielen en inwoners verjoegen.

De schade aan Nederlandse hulpprojecten is substantieel, erkent het ministerie van Buitenlandse Zaken tegenover Investico. Uit deze reactie blijkt ook dat de Israëlische autoriteiten geen financiële compensatie hebben gegeven voor de vernielingen en inbeslagnames.

Het ministerie zegt dat Nederland zich inspant om de schade vergoed krijgen als een incident onder de aandacht wordt gebracht. De Tweede Kamer heeft in 2016 een motie aangenomen om dit soort schade te registreren, openbaar te maken en de Israëlische autoriteiten erop aan te spreken. Maar volgens de journalisten wordt dit in de praktijk nauwelijks gedaan. Verder zou de regering aarzelen om hard in te grijpen en Israël verantwoordelijk te houden.

Buitenlandse Zaken zegt dat het onderwerp met regelmaat wordt aangestipt in gesprekken met Israël. Maar in een derde van de bekende gevallen werden de Israëlische autoriteiten niet ter verantwoording geroepen, zo stellen de auteurs, of is onduidelijk of er gevolg is gegeven aan een incident. Dat wordt geconcludeerd op basis van opgevraagde e-mailwisselingen tussen ambtenaren en overheidsdocumenten.

"Goedemorgen, dit weekend zijn machines onder een Nederlands project in beslag genomen", wordt geciteerd uit een mail van 12 maart 2018 die rond werd gestuurd binnen het ministerie. "Ook is op een andere locatie een recent aangelegde weg vernield." Volgens de journalisten spreken ambtenaren het vermoeden uit dat kolonisten verantwoordelijk zijn voor deze actie nabij de stad Nablus.

'Hernieuwde vernielingen ontlokken'

Aanvankelijk wordt gevraagd "hoe hoog/snel onze insteek" tegenover de Israëlische autoriteiten over het incident moet zijn. Later zouden de ambtenaren suggereren dat Nederland de zaak beter kan laten rusten. Er zou worden voorgesteld om er "geen verdere aandacht aan te besteden" richting de Tweede Kamer en Israël niet om uitleg te vragen.

Op deze manier zou de vernielde weg "in stilte" door de plaatselijke bevolking kunnen worden hersteld om geen "hernieuwde vernieling te ontlokken".

Palestijnen krijgen niet of nauwelijks vergunningen voor bouwprojecten op delen van de Westoever, in tegenstelling tot kolonisten. Alleen al in 2019 werden 700 bulldozers en graafmachines in beslag genomen, schreef krant Haaretz destijds. Volgens de krant is het een bewuste strategie om internationale hulp- en bouwprojecten voor de Palestijnen tegen te houden.

De woordvoering van Buitenlandse Zaken benadrukt tegenover Investico dat het ministerie zich uitspreekt tegen het Israëlische nederzettingenbeleid. Midden-Oostenexpert Erwin van Veen van Instituut Clingendael werpt tegen dat Nederland talloze drukmiddelen tegen Israël zou kunnen inzetten, maar dat daarvan wordt afgezien.

Het ministerie van Buitenlandse Zaken laat desgevraagd weten te blijven bij de reactie zoals die is weergegeven in het artikel van Investico.

President Biden heeft toestemming gegeven aan Oekraïne om door de VS geleverde langeafstandsraketten in te zetten in Rusland. Dat schrijven Amerikaanse media, waaronder The New York Times en The Washington Post, op basis van bronnen rond het Witte Huis. Washington heeft nog niet gereageerd.

De beslissing van Biden is een grote verandering in het Amerikaanse buitenlandbeleid. Het inzetten van westerse wapens op Russisch grondgebied is al langer een grote wens van de Oekraïense president Zelensky. Het was een van zijn grote speerpunten tijdens de presentatie van zijn 'overwinningsplan' vorige maand.

Het zou gaan om de zogenoemde ATACMS-raketten. De langeafstandsraketten kunnen doelen tot op 300 kilometer raken. Oekraïne zou de raketten de komende dagen al voor het eerst kunnen inzetten. Oekraïense troepen zijn al sinds het voorjaar in bezit van de raketten. Tot nu toe werden ze dus alleen ingezet in Oekraïne.

Volgens The New York Times is de beslissing een reactie op de berichten dat het Russische leger Noord-Koreaanse troepen inzet in de strijd tegen Oekraïne. Ongeveer tienduizend Noord-Koreaanse elitetroepen zijn naar de Russische regio Koersk gestuurd om de Russische troepen te helpen bij de herovering van grondgebied dat Oekraïne had veroverd.

Verschillende bronnen zeggen dat de ATACMS-raketten in eerste instantie alleen gebruikt mogen worden in Koersk. Later zouden ze ook elders worden mogen ingezet. Ook zou de beslissing genomen zijn om Noord-Korea ervan te weerhouden nog meer troepen naar Rusland te sturen.

"Biden is bezig met een eindsprint", reageert oud-commandant Landstrijdkrachten Mart de Kruif. "Hij wil laten zien dat hij er alles aan doet om Oekraïne van middelen te voorzien om de oorlog niet te verliezen."

Volgens De Kruif geeft deze beslissing Europese landen meer vrijheid om hetzelfde te doen. "Die kunnen Oekraïne nu ook toestemming geven om Europese wapens, waar Amerikaanse technologie in zit, af te vuren op Russisch grondgebied."

Eerder dit jaar gaf het Verenigd Koninkrijk Oekraïne meer bewegingsvrijheid voor het gebruik van Britse wapens in Rusland. Ook Nederland zei toen dat Kyiv "ter zelfverdediging" doelwitten over de grens mag bombarderen met door Nederland aangeleverde wapens. Hierbij gaat het niet om langeafstandsraketten.

Moreel

Oud-commandant De Kruif zegt dat deze ontwikkeling veel betekent voor Oekraïne. "Rusland heeft veel moeite om mensen en voorraden naar het front te krijgen. Oekraïne valt al effectief logistieke aanvoerlijnen van Rusland aan. Dat kan nu nog preciezer en met meer massa."

Daarnaast is de toezegging ook een morele opsteker voor Oekraïne, zegt De Kruif. "Hiermee geeft Biden Oekraïne het gevoel dat het Westen nog achter hen staat. Dat is cruciaal voor het moreel."

Rusland heeft gewaarschuwd dat het een versoepeling van de beperkingen op het gebruik van Amerikaanse wapens als een grote escalatie zal beschouwen. "Poetin zal zoals altijd zeggen dat het Westen de agressie opvoert en hij zal ongetwijfeld dreigen met het inzetten van kernwapens", aldus De Kruif.

De manier waarop de asielopvang is geregeld in Nederland is problematisch voor de geboortezorg voor asielzoekers. Gezondheidsrisico's voor zwangere vrouwen en hun ongeboren kinderen worden zo onnodig groter. Dit concluderen onderzoekers van het Erasmus MC in een studie naar geboortezorg voor asielzoekers en statushouders.

De bij het onderzoek betrokken hoogleraar verloskunde Arie Franx vindt de gebrekkige zorg onacceptabel. "Elke vrouw in Nederland heeft ongeacht achtergrond of status recht op dezelfde kwaliteit van geboortezorg. Je moet voor jouw patiënt zorgen zoals je voor je moeder, zus of dochter zorgt. En dat doen we nu niet."

Zwangere asielzoekers laat in beeld

In bijna de helft van de gevallen kwamen asielzoekers pas na twaalf weken zwangerschap bij zorgverleners, waardoor belangrijke tests niet tijdig werden afgenomen. Zo blijkt uit de analyse van tachtig verloskundige dossiers van asielzoekers.

In een kwart tot de helft van de gevallen lag dat niet aan de artsen die zijn ingehuurd door het COA, omdat de vrouwen bij aankomst al langer dan twaalf weken zwanger waren. Maar bij andere vrouwen is het voorgekomen dat medische intakes bij aankomst vanwege capaciteitsproblemen bij het COA niet werden uitgevoerd.

Als zwangere asielzoekers wél tijdig in beeld zijn bij verloskundigen komt het geregeld voor dat zij door overplaatsingen uit zicht raken. Deze overplaatsingen door het COA gebeuren vaak zonder overleg met zorgverleners. Een medische overdracht vindt daarom niet plaats of wordt vertraagd waardoor complicaties kunnen worden gemist. Volgens het rapport is dit een groot probleem omdat 70 procent van de vrouwen minimaal één keer wordt overgeplaatst en bijna een derde zelfs twee keer of meer.

In Ter Apel is het spreekuur in het azc, zodat de drempel om langs te gaan voor controles zo laag mogelijk is:

Alle azc-locaties hebben contracten met verloskundepraktijken maar de patiënten moeten via het openbaar vervoer hun weg naar een verloskundige vinden. Onderzoekers concluderen dat deze reis, waarbij de ov-aansluiting vanaf het azc en de reistijd relatief ingewikkeld en lang zijn, belastend is voor zwangere vrouwen. Ook omdat zij het land en de taal nog niet goed kennen.

Deze stapeling van factoren leidt ertoe dat zeker een derde van de patiënten hun afspraken mist. Verloskundigen die voor dit onderzoek zijn geïnterviewd stellen dat zo complicaties worden gemist. Uit een eerdere wetenschappelijke publicatie van hetzelfde onderzoeksteam blijkt dat de geboortesterfte bij baby's van asielzoekers ten minste anderhalf keer zo hoog is. Een laag geboortegewicht komt twee keer zo vaak voor.

Stress vergroot risico's

Franx benadrukt dat het overlijden van baby's bij geboorte in Nederland relatief weinig voorkomt. "Dus het is niet zo dat bij asielzoekers door dit verhoogde risico tientallen baby's overlijden. Maar het verschil tussen de uitkomsten van zwangerschappen van asielzoekers en vrouwen zonder vluchtelingenachtergrond is wel significant."

Het onderzoek van het Erasmus MC zegt niet in welke mate de slechte toegankelijkheid van geboortezorg voor asielzoekers de gezondheidsrisico's voor moeders en baby's vergroot. Maar dat deze beperkte toegankelijkheid een niet te onderschatten effect heeft op de kwaliteit van deze geboortezorg staat voor de onderzoekers buiten kijf. Zeker omdat het stress veroorzaakt. En stress vergroot risico's die kunnen leiden tot complicaties, dat is in de medische wereld onomstreden.

De onderzoekers doen tientallen aanbevelingen voor verbeteringen. Maar de belangrijkste is het concentreren van de geboortezorg én de zwangere vrouwen op de locatie zelf bij enkele azc's. Volgens Franx los je met deze maatregel veel tegelijkertijd op.

"Er zijn per jaar 600 bevallingen bij asielzoekers. Dat is niet vreselijk veel. Als je per locatie minimaal vijftig bevallingen doet, kun je daar expertise opbouwen en ter plaatse alle testen doen, waarmee je vertraging of gemiste afspraken voorkomt. En het reisprobleem naar de verloskundige is ook weg."

Mes gaat in asielopvang

Het COA zegt de problematiek zoals geschetst in het rapport te herkennen, maar wil nog niet vooruitlopen op de vraag of het mogelijk is om de geboortezorg te concentreren. "Er zitten haken en ogen aan."

De woordvoerder benadrukt dat (nood)opvang verre van ideaal is voor zwangere vrouwen. De vele openingen en sluitingen van tijdelijke opvanglocaties leidt tot veel verhuizingen en dus ook overdrachtsmomenten. "Daarom is het voor het verbeteren van de algehele geboortezorg belangrijk dat er meer stabiliteit in de opvang komt met voldoende langdurige opvanglocaties. Het handhaven van de spreidingswet draagt daaraan bij."

De woordvoerder van minister Faber zegt dat asielzoekers recht hebben op volwaardige geboortezorg en stelt dat wordt bekeken of de aanbevelingen kunnen worden opgevolgd. De vraag is hoe reëel dat laatste is. Faber wil immers de spreidingswet schrappen en rigoureus bezuinigen op de asielopvang.

Het stroomnet raakt overvol. Om aan de groeiende vraag naar stroom te voldoen, wil het kabinet dat er de komende jaren 50.000 elektriciteitshuisjes worden gebouwd. Eén op de drie straten moet daarvoor de komende jaren open. Er staan nu zo'n 100.000 huisjes in Nederland.

De elektriciteitshuisjes zijn nodig om de spanning gelijkmatig te verdelen over de huizen eromheen. Netbeheerders en gemeenten moeten bepalen op welke plek de huisjes moeten komen en kunnen deze vergunningsvrij neerzetten. Omwonenden kunnen daardoor geen bezwaar maken en dat leidt soms tot onrust. Zo komt een huisje vaak midden in de wijk en moet regelmatig een speelveld of parkeerplaats wijken.

"Bij de aanleg van nieuwbouw in een wijk kunnen kabels makkelijk in of onder een gebouw worden gelegd en is een elektriciteitshuisje niet altijd nodig, maar bij bestaande bouw is dit niet het geval", zegt Thijs van Spaandonk, die als architect netbeheerders en gemeenten advies geeft over dit vraagstuk. "Dit leidt sneller tot weerstand bij bewoners, want er komt ineens een huisje in hun wijk te staan."

Meer samenwerken

"In Nederland hebben we 342 gemeenten en de drie verantwoordelijke netbeheerders gaan in elk gebied anders te werk. Netbeheerders krijgen vooral de taak om dit zo snel mogelijk uit te voeren", zegt Van Spaandonk.

"Gemeenten hebben op hun beurt de opgave vaak niet scherp op het netvlies en bewoners worden vaak niet betrokken." Volgens hem zouden deze drie partijen meer moeten samenwerken.

Enorme opgave

"De afgelopen honderd jaar hebben we ons elektriciteitsnet opgebouwd. We moeten dat nu voor de helft bijbouwen in tien jaar tijd en ook nog eens geschikte ruimte vinden", zegt Huibert Baud, directeur klant en ontwerp bij Liander. De netbeheerder is verantwoordelijk voor de bouw van zo'n 20.000 huisjes. "Het Nederlandse landschap zit behoorlijk vol. Dit is een enorme opgave."

De elektriciteitshuisjes worden geleverd door een vaste leverancier met wie de netbeheerders afspraken hebben. Alle huisjes komen er vrijwel identiek uit te zien. Volgens Van Spaandonk zou daar beter over kunnen worden nagedacht. "Zo'n huisje wordt onderdeel van de publieke ruimte in een wijk en zou ook een speeltoestel of kunstwerk kunnen worden."

In sommige gemeenten worden de huisjes al geverfd. Bewoners kunnen daarvoor een verzoek indienen bij de netbeheerder en zijn hier zelf verantwoordelijk voor.

Ruimte op het net vergroten

De huisjes vergroten de capaciteit op het stroomnet, maar er is meer nodig volgens Netbeheer Nederland. Zij roepen hun gebruikers daarom op om bewust om te gaan met de capaciteit die er op het stroomnet is.

"Wanneer wij thuiskomen om 18.00 uur zetten wij allemaal een kookplaat aan en pluggen we onze elektrische auto's in. Wanneer we die pieken wat omlaagbrengen en daarmee ons verbruik iets meer zouden uitsmeren, scheelt dat enorm", zegt een woordvoerder van Netbeheer Nederland.

"Dat betekent dat je niet je auto om 18.00 uur oplaadt, maar bijvoorbeeld om 20.00 of 22.00 uur. Als we dit soort kleine dingen met elkaar doen, is er meer ruimte op het net en meer ruimte voor nieuwe gebruikers."

Een horloge van de kapitein die 700 passagiers van de Titanic wist te redden, heeft bij een veiling in het Verenigd Koninkrijk 1,87 miljoen euro opgebracht.

De RMS Carpathia van kapitein Arthur Rostron was in april 1912 op weg van de VS naar de Middellandse Zee. Rostron veranderde van koers toen zijn radio-officier in de nacht van 14 op 15 april 1912 noodsignalen van de Titanic opving. Het rampschip was op zijn eerste reis op een ijsberg gevaren en maakte snel water.

Toen de Carpathia ter plaatse kwam was de Titanic al gezonken, maar de bemanning ontdekte in de buurt van de rampplek twintig reddingsboten met opvarenden. De 700 inzittenden konden zo worden gered.

Weduwe

Drie vrouwen die hun leven aan Rostron te danken hadden, schonken hem als dank een 18-karaats gouden zakhorloge. "Aangeboden aan kapitein Rostron, met de hartelijke dank en waardering van drie overlevenden van de Titanic", meldt de inscriptie aan de binnenzijde.

Een van die vrouwen was de weduwe van de Amerikaanse zakenman John Jacob Astor IV, de rijkste passagier aan boord en een van de ongeveer 1500 opvarenden die bij de ramp verdronken. Zijn lichaam werd na een week gevonden.

De veiling van Astors eigen horloge bracht in april 1,42 miljoen euro op. Volgens het veilinghuis is het bedrag dat het zakhorloge van Rostron opbracht het hoogste dat ooit voor Titanic-memorabilia is betaald.

Zo'n 1500 Russen hebben onder leiding van prominente Russische oppositiepolitici in een mars door Berlijn geprotesteerd tegen de oorlog in Oekraïne. De protestmars werd geleid door Joelia Navalnaja, de weduwe van oppositieleider Navalny.

Bij de mars naar de Russische ambassade werd opgeroepen tot het terugtrekken van Russische troepen uit Oekraïne, de vrijlating van politieke gevangenen en het dagen van president Poetin voor het Internationaal Strafhof in Den Haag.

"Het is belangrijk dat we niet zwijgen", zegt Maria, die al sinds de jaren 90 in München woont. "Het is het minste dat ik hier kan doen." Dat beaamt Sofie, die in 2022 naar Duitsland vluchtte. "Ik ga naar veel protesten en het is soms frustrerend dat veel Russen passief zijn. Ik veroordeel het niet, want soms zijn er goede redenen voor, bijvoorbeeld de mogelijke gevolgen voor familie in Rusland."

De redenen om te demonstreren zijn divers. Zo wapperden Elia en Jevgeni met een regenboogvlag, om aandacht te vragen voor lhbti-onderdrukking in Rusland. "Wij willen dat de Russische oppositieleiders daar ook aandacht voor vragen." Het koppel ontvluchtte Rusland, omdat de repressie tegen lhbti'ers toenam.

Veel aanwezigen kijken vol bewondering naar de oppositieleiders in ballingschap - naast Navalnaja ook Ilja Jasjin en Vladimir Kara-Moerza. De laatste twee werden in Rusland veroordeeld tot lange gevangenisstraffen vanwege hun anti-oorlogsstandpunt. Afgelopen zomer werd het duo in een historische gevangenenruil naar Duitsland gebracht, in ruil voor onder anderen een tot levenslang veroordeelde moordenaar.

Bekijk beelden van het protest:

De oppositie blijkt echter behoorlijk verdeeld. "Ze zijn tegen Poetin, maar keren zich niet tegen het imperialisme waar veel Russen voor staan", zegt Vanja, die zich een Russisch-Duitse anarchist noemt. Ook over het gebruik van vlaggen was volop discussie. Enkele deelnemers namen Russische vlaggen mee, terwijl anderen vinden dat Russen met de wit-blauwe oppositievlag moeten zwaaien.

Op steun van Oekraïne hoeft dit Russische protest niet te rekenen. Gisteren bestempelde de Oekraïense ambassadeur het protest als zinloos en een pr-stunt, omdat de Russische oppositie de schuld van de oorlog enkel bij Poetin legt en het Russische volk daarmee zou vrijpleiten. Ook de belangrijkste Oekraïense organisaties in Berlijn zagen af van deelname aan het protest.

Onder de Oekraïners klinkt kritiek op de Russische oppositie, omdat die zich te weinig zou inzetten voor Oekraïne. Navalnaja deed in Duitsland de wenkbrauwen fronsen met een interview in weekblad Die Zeit. Op de vraag of wapenleveringen aan Oekraïne juist zijn, antwoordde zij: "Dat is moeilijk te zeggen. De bommen treffen ook Russen." Toen het gesprek over Russische oorlogsmisdaden ging, benadrukte Navalnaja dat in ieder land criminelen zijn.

De uitspraken overstemden haar veroordeling van de oorlog en Poetins handelen. Onder meer CDU-politicus Roderich Kiesewetter verweet Navalnaja een gebrek aan begrip voor Oekraïne. Ook vragen van de oppositiefiguren over het nut van sancties tegen Rusland viel in verkeerde aarde in Duitsland.

Boodschap aan Duitsland

Bij het protest waren enkele Oekraïense vlaggen te zien, maar in de meeste gevallen ging het om Russen die hun steun wilden betuigen. "Ik kan de Oekraïense kritiek begrijpen, want zij hadden terecht gehoopt op meer steun van Russen", zegt Vladimir, gewikkeld in een geel-blauwe vlag. "Maar ik denk dat iedere steun belangrijk is, ook als die hulp komt van iemand die net wat anders denkt."

De betogers hebben ook nadrukkelijk een boodschap voor Duitsland. "Er is te veel begrip voor Rusland, soms zelfs meer dan voor Oekraïne", zegt Vanja, de anarchist. Anderen roepen op tot het uitbreiden van militaire steun aan Oekraïne, zoals de Taurus-langeafstandsraketten, maar dat heeft bondskanselier Scholz tot nu toe afgewezen.

Wat het protest heeft opgeleverd? "We laten zien dat Poetin niet spreekt voor heel Rusland", zegt Vladimir, met de Oekraïense vlag. "En dat wij als oppositie, ondanks alle verschillen, toch verenigd zijn."

In de Duitse stad Ochtrup, net over de grens bij Enschede, zijn zes mensen afgelopen nacht om het leven gekomen bij een zwaar auto-ongeluk.

Op een provinciale weg kwamen twee auto's frontaal met elkaar in botsing, nadat een van de auto's door nog onbekende oorzaak op de verkeerde weghelft terecht was gekomen. Mogelijk raakte een van de auto's na een spoorwegovergang in een slip.

Volledig uitgebrand

Op beelden is te zien dat van beide auto's weinig over is en dat ze volledig zijn uitgebrand. Volgens de Duitse politie werd een van de bestuurders door de botsing uit zijn auto geslingerd en was die persoon op slag dood, net als de bijrijder. In de andere auto zaten vier personen. Ook zij overleden ter plaatse.

De politie is de hele dag bezig geweest met het opruimen en schoonmaken van de weg. Over een groot gebied lagen resten van de auto's, maar ook menselijke resten en kledingstukken.

De politie heeft nog geen informatie verstrekt over de identiteit van de slachtoffers. Er wordt nog onderzoek gedaan naar het ongeval.

De politie heeft tientallen kilo's xtc-pillen gevonden in een garagebox in Bergen op Zoom. Ook zijn er machines aangetroffen die gebruikt worden om poeder tot pillen te persen.

De politie onderzocht de garage aan de Polluxstraat gisteren naar aanleiding van een anonieme tip. Iemand had een verdachte situatie in de straat gezien en waarschuwde de politie, meldt Omroep Brabant.

Toen agenten aankwamen bij de garage, liepen er twee mannen naar buiten. De politie zag na een blik in de garage genoeg aanleiding om de twee aan te houden. Het gaat om een 27-jarige man uit Rotterdam en een 34-jarige man uit Steenbergen.

De garage is vandaag door een gespecialiseerd bedrijf leeggehaald. De recherche onderzoekt de zaak.

Eurocommissaris Hoekstra vindt de Azerbeidzjaanse verwijten van neokolonialisme aan het adres van Nederland en Frankrijk "ongelukkig" en "weinig behulpzaam". De Eurocommissaris voor Klimaat reageerde bij Buitenhof op de felle beschuldigingen van de Azerbeidzjaanse president Alijev aan het begin van de klimaattop in Bakoe, COP29.

Alijev zei woensdag onder meer dat het in stand houden van overzeese gebieden door Nederland en Frankrijk "neokoloniaal" is. Ook beschuldigde hij de landen van "brute onderdrukking" van de lokale bevolking, tegen het zere been van de twee EU-lidstaten.

De Franse minister van Klimaat zei meteen niet meer naar de klimaattop in Bakoe te komen. Ook minister Veldkamp van Buitenlandse Zaken zei de "ongefundeerde uitspraken" te verwerpen.

'Schuif onenigheden terzijde'

Hoekstra heeft de Azerbeidzjaanse klimaatonderhandelaar Babajev laten weten dat hij niet te spreken is over de verwijten van de president. "Er zijn allerlei bilaterale meningsverschillen, in het bijzonder tussen Bakoe en Parijs. Die zijn er al veel langer. Maar wat de COP-president zou moeten doen, is dat soort disputen terzijde schuiven en het gesprek aangaan over het tegengaan van klimaatverandering."

Dat Alijev de bijeenkomst op de klimaattop voor kleine eilandstaten aangreep om Nederland en Frankrijk een veeg uit de pan te geven, noemt Hoekstra "weinig behulpzaam". "Dat is diplomatieke taal voor: dit helpt niet als je die rol vervult", kraakt hij het Azerbeidzjaanse voorzitterschap. "De verwijten aan Nederland en Frankrijk over - ik geloof - neokolonalisme, dat geeft natuurlijk geen pas. En het helpt ook niet als je wilt dat landen daar wat komen bereiken."

Hoewel Alijev zich niet eerder hard heeft uitgesproken over de Nederlandse overzeese gebieden, ligt zijn land op dit front al langer overhoop met Frankrijk. Hij refereerde ook al aan de onlusten, eerder dit jaar in Nieuw-Caledonië, dat deel uitmaakt van Frankrijk. De schuld voor dat geweld ligt volgens Alijev bij Frankrijk, maar Parijs beschuldigt Bakoe al maanden van buitenlandse inmenging en het opstoken van het geweld op de eilandengroep tussen Australië en Fiji.

Ook kritiek op EU

Niet alleen Frankrijk en Nederland kregen de wind van voren van de Azerbeidzjaanse president. Ook het machtsblok dat Hoekstra vandaag de dag vertegenwoordigt, de Europese Unie, moest het ontgelden. De Europese Commissie werd weliswaar niet genoemd, maar het Europees Parlement en de Raad voor Europa noemde Alijev "symbolen van politieke corruptie" die volgens hem net als de Franse regering "medeverantwoordelijk zijn voor de moord op onschuldige mensen".

Hoewel de Franse minister voor Klimaat, Agnès Pannier-Runacher, in verband met de uitspraken van de president niet meer naar Bakoe gaat, zal Hoekstra de top alsnog opnieuw bezoeken. Direct na de uitzending van Buitenhof vliegt hij terug naar Azerbeidzjan, vertelde hij.

Het dolfinarium Boudewijn Seapark in Brugge mag op termijn geen dolfijnen meer houden. De Vlaamse regering heeft besloten dat de dieren in 2037 weg moeten zijn.

In het Boudewijn Seapark leven nog zes dolfijnen in gevangenschap en daar is in Vlaanderen al jaren discussie over. Vorig jaar werd nog besloten dat het dierenwelzijn moest worden verbeterd. Zo moeten de zeezoogdieren een buitenbassin krijgen. Ook geldt er een fok- en importverbod.

De Vlaamse minister voor Dierenwelzijn Weyts heeft nu besloten om nog een stap verder te gaan, meldt de VRT: "Uiterlijk in 2037 eindigt in Vlaanderen voorgoed het verhaal van dolfijnen in gevangenschap."

Stressgevoelige dieren

Volgens Weyts zijn er weinig argumenten voor het houden van dolfijnen in gevangenschap "behalve om kunstjes te doen voor mensen". Dat vindt hij niet meer te verantwoorden. "Zeker als je weet dat dolfijnen hyperintelligente en stressgevoelige dieren zijn. Normaal leven dolfijnen in grote groepen in gebieden van honderden vierkante kilometers. Niet in een bassin dus. Er is trouwens ook een hoog sterftecijfer bij dolfijnen die in gevangenschap geboren worden."

Dierenrechtenorganisatie Gaia is blij met het besluit en hoopt dat de dolfijnen te zijner tijd in een groot reservaat in zee terechtkomen en niet in een ander dolfinarium.

Juridische stappen

De directie van het Boudewijn Seapark is niet te spreken over het besluit en dreigt met juridische stappen. Volgens het dierenpark schendt de overheid eerder gemaakte afspraken. Vorig jaar besloot de Vlaamse overheid nog dat het Seapark maximaal zes dolfijnen mag hebben en dat het park een uitzonderingspositie krijgt op het importverbod. Het park mag een dolfijn die doodgaat vervangen.

In 2037 zou er dan opnieuw worden geëvalueerd. Boudewijn Seapark: "Het park investeerde daarop meer dan een miljoen in de verblijven en waterbehandeling. We houden de Vlaamse regering aan deze afspraak, ook als we dat juridisch moeten afdwingen."

Volgens het Seapark laat Weyts "zich dwingen door een kleine groep mensen die voortdurend druk blijft uitoefenen".

De minister erkent de eerdere afspraak dat de situatie in 2037 zou worden geëvalueerd, maar hij wil toch nu al klare wijn schenken. "Ik denk dat het beter is om duidelijkheid te bieden. En daarom heeft de Vlaamse regering dit beslist." Weyts vindt ook dat het dolfinarium nog tijd genoeg heeft om de investeringen terug te verdienen.

Zo'n vier woningen in een appartementencomplex in Almere zijn onbewoonbaar verklaard nadat een explosief was afgegaan. De explosie was om iets over 23.00 uur bij een portiek van het complex aan het Deventerpad.

De knal richtte aanzienlijke schade aan in het complex, dat momenteel in de steigers staat vanwege een renovatie. De portiekdeur werd uit het kozijn geblazen en de gevel liep zware schade op, meldt de Veiligheidsregio Flevoland.

Bewoners van het complex moesten hun huis uit. Na een controle van de brandweer kon een deel terug. De bewoners van ongeveer vier woningen moesten de nacht ergens anders doorbrengen omdat die huizen onbewoonbaar zijn verklaard. De gemeente vangt de bewoners op. Het is nog onduidelijk wanneer zij weer naar huis mogen.

Stijging

Het aantal explosies in de stad stijgt de afgelopen tijd, meldt Omroep Flevoland. Sinds begin vorig maand telde de omroep zestien explosies.

Ook op andere plekken in het land waren vannacht explosies. In het Noord-Brabantse Cuijk en Helmond en in de Haagse wijk Moerwijk gingen explosieven bij woningen af. In alle gevallen raakte niemand gewond.

Gisteren raakte een vrouw in het Brabantse dorp Nieuwkuijk zwaargewond door een explosie bij haar woning. De vrouw kwam vermoedelijk op een sissend geluid af. Ze werd met ernstige verwondingen naar het ziekenhuis gebracht.

Boven de duizend

Dit jaar komt het aantal aanslagen, vooral gepleegd met zwaar vuurwerk, waarschijnlijk boven de duizend uit. Dat is een flinke stijging in vergelijking met voorgaande jaren.

Slechts een op de vijf aanslagen houdt verband met criminele activiteiten, blijkt uit een eerder verschenen politierapport. Ruim de helft van de incidenten heeft te maken heeft met 'huis-tuin-en-keukenconflicten', valt te lezen in het rapport.

Wat de aanleiding van de explosies van vannacht is geweest, is in alle gevallen nog onduidelijk.

De politie heeft 45 verdachten in beeld voor het plegen van strafbare feiten rondom de wedstrijd Ajax-Maccabi Tel Aviv op 7 november. Negen van hen, allen met de Nederlandse nationaliteit, zitten al in voorlopige hechtenis. Dat heeft korpschef Janny Knol bekendgemaakt in het tv-programma Buitenhof.

Op basis van onder meer de analyse van een grote hoeveelheid beeldmateriaal verwacht de politie dat het aantal verdachten nog gaat toenemen. In een toelichting aan de NOS zegt de korpschef dat onder de 45 verdachten die de politie in beeld heeft ook Israëliërs zijn.

Knol zei dat de politie kijkt naar alle misdrijven die zijn gepleegd rondom de wedstrijd. "Ongeacht wie de dader of wie het slachtoffer was."

Lange dagen

De korpschef noemde het identificeren, opsporen en aanhouden van verdachten "een arbeidsintensieve klus". De politie heeft een team van ongeveer honderd mensen uit meerdere teams en specialismen op de opsporing van de verdachten gezet.

Naast meerdere rechercheteams, zijn er experts op het gebied van onder andere activisme, extremisme en radicalisering en internationale rechtshulp ingeschakeld. Ook werken er specialisten uit de forensische en digitale opsporing mee.

Politie en OM hebben het team op vrijdag 8 november samengesteld. Knol zei dat er lange dagen worden gemaakt. "Ik zie een enorme gedrevenheid om tot resultaten te komen. Daar ben ik trots op en ik heb ook zorgen. Het is namelijk voor alle politiecollega's een zeer intensieve periode."

Kritiek op optreden

De aard van de ongeregeldheden was volgens Knol uniek. "Wat we nu zagen gebeuren is eigenlijk de combinatie van demonstreren, ordeverstoringen en die hit and run-acties en vervolgens ook een enorme mobilisatie online. Dat was een fenomeen waar we voor het eerst in deze omvang mee geconfronteerd zijn."

De korpschef kreeg ook de vraag wat ze vindt van de kritiek die verschillende politici uitten op het optreden van de politie. De politievakbond NPB toonde zich eerder teleurgesteld over kritiek van onder anderen PVV-leider Wilders en VVD-fractievoorzitter Yesilgöz.

Knol benadrukte dat het "afschuwelijk is als mensen zich niet meer veilig voelen in eigen land", maar voegde eraan toe dat repressie niet de enige oplossing is. "Wat ons dan te doen staat is toch elkaar aanspreken en het gesprek aangaan. Want dit los je niet op door alleen nog meer harde woorden uit te spreken."

Beelden vrijgeven

Afgelopen week zijn beelden van vijf verdachten geblurd getoond. Twee van hen hebben zich daarop bij de politie gemeld, Afgelopen vrijdag zijn van de overige drie verdachten ongeblurd beelden vrijgegeven. Naar aanleiding daarvan heeft een derde persoon zich nu bij de politie gemeld.

Beelden worden altijd eerst intern gedeeld onder politiemedewerkers. Als dit niet tot een herkenning leidt, dan worden ze ook openbaar gemaakt. Hiermee wordt voorkomen dat de privacy van verdachten onnodig wordt geschaad. Deze handelwijze wordt de komende tijd voortgezet, zegt de politie.

In de Belgische plaats Peer is de illegale rave die daar aan de gang was afgelopen nacht beëindigd. "Sinds iets na middernacht is er geen muziek meer en is men begonnen met het materiaal weg te halen", zegt burgemeester Matheï van de gemeente tegen de VRT.

Peer ligt niet ver van de Nederlandse grens, zo'n 35 kilometer ten zuiden van Eindhoven. Op het feest, dat werd gehouden in panden van een voormalig meubelbedrijf, waren ook veel Nederlanders afgekomen. "We hebben wel kunnen vaststellen dat er veel Nederlanders en Nederlandse kentekens op auto's aanwezig waren", aldus de burgemeester.

Vanwege de grootte van het complex waar de rave was, greep de politie niet in. In plaats daarvan werd geprobeerd om de toeloop naar het feest, dat in de nacht van vrijdag op zaterdag begon, te beperken. Volgens de burgemeester waren er 1200 mensen aanwezig, terwijl eerder rekening was gehouden met 10- tot 15.000.

Geen fuifje

Wie het illegale feest heeft georganiseerd, is niet duidelijk, maar dat lijkt professioneel te zijn gebeurd. Zo waren er plattegronden gemaakt waarop bezoekers konden zien waar ze konden parkeren, en waar de podia en ingangen waren.

Volgens burgemeester Matheï ging het niet om "een fuifje waar mensen zich zomaar kunnen amuseren". Hij benadrukt dat er is ingebroken in gebouwen en dat ook criminele organisaties actief waren op het feest, met veel mensen onder invloed van drank en drugs. "Soms wordt er gezegd: laat de mensen feesten. Maar het was wel veel meer dan dat."

Gisteren werden vijf mensen gearresteerd voor drugsdelicten. Twee bezoekers van de rave moesten naar het ziekenhuis, mogelijk onder invloed van drugs.

60 miljoen huishoudens hebben wereldwijd live naar de bokswedstrijd tussen youtuber Jake Paul en boksveteraan Mike Tyson gekeken, met een piek van 65 miljoen gelijktijdige streams. Dat meldt streamingsdienst Netflix, die naar eigen zeggen daarmee een record heeft gebroken.

Daarnaast keken 50 miljoen huishoudens live naar het gevecht tussen Katie Taylor en Amanda Serrano, dat voorafging aan dat van Paul en Tyson. Daarmee zegt de streamingdienst "waarschijnlijk" het meest bekeken professionele sportevenement voor vrouwen in de geschiedenis van de VS te hebben uitgezonden.

De samenvatting van het gevecht, dat Paul op punten won:

Het boksevenement was het recentste in een reeks van live-evenementen die Netflix de laatste tijd heeft uitgezonden. Er gingen onder meer stand-up comedyspecials van Chris Rock en Joe Rogan aan vooraf.

Om Paul versus Tyson met andere Netflix-live-evenementen te vergelijken is lastig, omdat Netflix doorgaans geen exacte kijkcijfers vrijgeeft buiten de wekelijkse Global Top 10-lijsten.

Wel is bekend dat de special van Rogan twee weken op de Global Top 10-lijst stond, met 2,5 miljoen views in de eerste week en 2,9 miljoen in de tweede week voordat hij van de lijst verdween. De special van Rock stond een week lang in de wereldwijde top 10-lijst, maar dit was voordat Netflix begon met het melden van views. Toen werd nog het aantal kijkuren gerapporteerd. Rocks special trok in een week bijna 18 miljoen kijkuren. Volgens het Amerikaanse blad Variety komt dat neer op ongeveer 15,47 miljoen views.

Technische problemen

Netflix meldt ook dat op sociale media veel werd gesproken over de wedstrijd. Zo was de hashtag #PaulTyson vrijdag het nummer 1 trending topic wereldwijd op X. Maar op sociale media werd ook veel geklaagd over haperingen in de streams. Veel gebruikers klaagden over vertragings- en bufferproblemen, problemen die zich ook eerder voordeden met andere live-evenementen van Netflix.

Hierdoor werden ook "Unwatchable" en "#NetflixCrash" trending op X op verschillende delen van de avond. Netflix heeft geen commentaar gegeven over de technische problemen.

NFL en WWE

Netflix heeft nog meer sportevenementen gepland de komende tijd, met American Football uit de NFL en het worstelentertainment van de WWE, bekend van Hulk Hogan en The Rock. De NFL komt met twee NFL-wedstrijden op Eerste Kerstdag, en de worstelshow Raw van de WWE is begin januari te zien.

Rusland heeft een grootschalige raketaanval uitgevoerd op Oekraïne. Volgens de Oekraïense minister voor Energie hadden de Russen de elektriciteitsnetwerken als doelwit.

President Zelensky zegt in een verklaring dat Rusland aanviel met zo'n 120 raketten en 90 drones. De Oekraïense luchtverdediging zou er zo'n 140 uit de lucht hebben geschoten. Oekraïense functionarissen spreken over de grootste aanval sinds augustus.

Het Russische ministerie van Defensie bevestigt de aanval en zegt dat niet alleen energiesector is geraakt, maar dat er ook een militair vliegveld is aangevallen.

Schade elektriciteitscentrales

Volgens Zelensky is er schade door inslagen en vallend puin. Energiebedrijf DTEK meldt ernstige schade aan elektriciteitscentrales van het bedrijf. De CEO van het bedrijf zegt dat deze aanvallen opnieuw duidelijk maken dat Oekraïne meer luchtverdedigingssystemen nodig heeft van bondgenoten. "De levering van elektriciteit aan miljoenen mensen deze winter hangt ervan af."

Over de totale omvang van de schade is nog niets bekend. Uit voorzorg is de elektriciteit in delen van het land uitgeschakeld, dat geldt ook voor de hoofdstad Kyiv.

Persbureau DPA schrijft dat er vanochtend boven Kyiv meerdere explosies te horen waren. Die zouden afkomstig zijn van luchtafweerraketten. In de hoofdstad zouden twee gebouwen in brand zijn gevlogen.

Inwoners van Kyiv vluchtten de metro in:

Ook in de oostelijke steden Zaporizja, Dnipro en Kryvyi Rih worden explosies gemeld. Dat geldt ook voor de havenstad Odesa. Die stad ligt dicht bij de grens met Moldavië.

In de zuidelijke stad Mykolajiv zijn volgens de regionale autoriteiten twee doden gevallen bij een drone-aanval. Zes mensen raakten daarbij gewond, onder wie twee kinderen.

Tekort aan elektriciteit

De Poolse luchtmacht heeft uit voorzorg gevechtsvliegtuigen de lucht in gestuurd om het eigen grondgebied te verdedigen. Het leger schrijft op X dat het in actie komt "vanwege de massale aanval door de Russische Federatie met kruisraketten, ballistische raketten en drones". Die zouden ook in het westen van Oekraïne zijn gedetecteerd.

Het Russische leger voert geregeld aanvallen uit op elektriciteitscentrales en andere vitale infrastructuur voor de energievoorziening. Daardoor heeft Oekraïne een groot elektriciteitstekort.

In september werd bekend dat de Europese Unie 160 miljoen euro extra uittrekt om daarmee het energienetwerk in Oekraïne minder kwetsbaar te maken.

Minder steenkool gebruiken, methaanlekkages voorkomen en meer hernieuwbare energie opwekken: het zijn drie thema's die op klimaattoppen telkens terugkomen. In de Azerbeidzjaanse hoofdstad Bakoe zijn vertegenwoordigers van bijna 200 landen momenteel weer bij elkaar. Maar wat is er terechtgekomen van eerdere ambities, plannen en beloften?

Zo spraken landen in 2021 af het gebruik van steenkool te 'verminderen'. En vorig jaar in Dubai beloofden ze 'weg te bewegen' van fossiele brandstoffen.

Maar vorig jaar gebruikte de wereld juist een recordhoeveelheid steenkool. En dat verandert dit jaar niet, verwacht het Internationaal Energie Agentschap (IEA). Jaarlijks gebruikt de wereld nu 8,7 miljard ton steenkool. Elke dag is dat een hoeveelheid die evenveel weegt als ruim 3500 Erasmusbruggen.

Westerse landen gebruikten de afgelopen jaren gestaag minder steenkool om stroom te maken. Vorig jaar verbrandden OESO-landen de helft minder dan op het hoogtepunt, blijkt uit Brits onderzoek.

In Europa wonnen vooral wind- en zonne-energie terrein, mede omdat elektriciteitscentrales moeten betalen voor het uitstoten van CO2. In de Verenigde Staten kon steenkool niet concurreren met (schalie)gas.

Maar deze afname werd meer dan tenietgedaan in Azië. Vooral China en India maar ook Indonesië, Vietnam en de Filipijnen gebruiken juist meer steenkool dan voorheen. Hun economieën gebruiken ieder jaar meer energie, in tegenstelling tot Europa.

"Voor landen als India en China is de keuze voor steenkool een kwestie van energiezekerheid", zegt Jilles van den Beukel, energie-analist bij het Haagse Centrum voor Strategische Studies (HCSS). "Zij produceren het lokaal en tegen lage kosten. Zo garanderen ze de betaalbaarheid en leveringszekerheid van hun energie."

Inmiddels gebruikt Azië meer dan 80 procent van alle steenkool wereldwijd, en China meer dan de helft.

China doet immense investeringen in groene technologie. Zo legde het land vorig jaar meer dan de helft van alle nieuwe zonnepanelen wereldwijd.

Die hausse in 'groene' technologie is aantrekkelijk voor China omdat de technologie veelal door Chinese bedrijven wordt geproduceerd, zegt Van den Beukel: "Het is een verdienmodel voor hun eigen industrie. En het houdt ze onafhankelijk."

Ondanks die investeringen blijft China steenkolencentrales bouwen. Deels is dat om oude centrales te vervangen. Maar zelfs met de enorme investeringen lukte het China niet altijd om aan de stijgende vraag naar stroom te voldoen, zegt Detlef van Vuuren, klimaatonderzoeker van het Planbureau voor de Leefomgeving.

Dat heeft diverse oorzaken, hoorde Van Vuuren van Chinese vakgenoten. Zo groeit de Chinese economie nog altijd. Maar ook de opmars van datacentra voor kunstmatige intelligentie en de elektrische auto jagen het stroomgebruik aan.

Komt de daling?

Dit jaar wordt wereldwijd een plateau in steenkoolgebruik verwacht. De vraag is of het gebruik van steenkool hierna zal dalen. Dat hangt vooral af van het tempo waarin zonnepanelen, windmolens en kernreactoren worden bijgebouwd. Als landen hun 'schone' stroomproductie sneller opvoeren dan het stroomgebruik toeneemt, gaat dat ten koste van kolencentrales.

Het is maar de vraag of op de klimaattop in Azerbeidzjan stappen worden gezet naar het afscheid van steenkool. Het voornaamste onderwerp is daar financiële steun van rijke landen om ontwikkelingslanden te helpen verduurzamen en de gevolgen van klimaatverandering te helpen tegengaan.