NOS Nieuws - Algemeen

De Braziliaanse president Lula da Silva beloofde vooraf aan de grote VN klimaattop (COP30) dat het ook vooral de top van de inheemse bevolking moet worden. Is dat gelukt en in hoeverre voelen de inheemsen zich vertegenwoordigd?

Dinsdag bestormde een aantal inheemse demonstranten het exclusieve vergadercentrum waar de internationale delegaties van de verschillende deelnemende landen besprekingen voeren over het klimaat. De demonstranten eisten mee te kunnen praten.

De inheemsen zijn met velen bij deze klimaattop. Naar schatting 3000 inheemsen uit verschillende Amazonelanden zijn aanwezig. Een aantal van hen is gekomen met de zogeheten inheemse flotilla, een karavaan van boten, vertrokken vanuit verschillende Zuid-Amerikaanse landen die elkaar ontmoetten in Belém, de Amazonestad waar de top sinds maandag plaatsvindt.

'Conferentie van het volk'

Sommigen hebben een reis van weken achter de rug; anderen, zoals Jalisa Pereira Silva uit Santarem, stapte vier dagen geleden aan boord van een van de schepen. "Ik denk dat het goed is dat we hier zijn, om onze stem te laten horen. Hopelijk nemen de wereldleiders dingen die ze hier te horen krijgen van ons mee in hun besluitvorming", zegt ze.

Pereira Silva behoort tot een kleine vissersgemeenschap maar de problemen in haar gebied zijn groot. "Er komen steeds meer indringers in ons gebied. Om aan goudwinning te doen, ontbossing of andere vernietigende activiteiten. We zijn hier om onze rivier te redden, we leven van de rivier maar vissen gaan dood."

Vandaag gaan de verschillende boten gezamenlijk een stuk varen in een botenparade waarbij ook de pers is uitgenodigd. Het is als aftrap bedoeld voor de "Conferentie van het volk", een parallel evenement aan de VN-klimaattop, speciaal georganiseerd door inheemse organisaties en sociale bewegingen.

Longen van de aarde

Grote banners met daarop teksten als "weg met soja" en "stop oliewinning in de Amazone" wapperen achterop het dek van een van de schepen waar een groot evenement plaatsvindt rondom de invloedrijke inheemse leider Raoni Metuktire (95) van de Kayapo-bevolking.

Wereldleiders als Lula, de Franse president Macron en koning Charles gingen bij hem op visite, maar Raoni - eregast is op deze inheemse flotilla - heeft maar één scherpe boodschap voor de machtigen op deze aarde.

"Ik herhaal wat ik al vaker tegen jullie heb gezegd. Het is veel te warm in het gebied, veel te droog. Stop met het vernietigen van de longen van onze aarde. De Amazone is voor iedereen op de wereld belangrijk, maar als het zo doorgaat is het te laat", aldus Chief Raoni die ondanks zijn hoge leeftijd de boodschap nog steeds met grote urgentie verkondigt. Naast hem zit zijn zoon die zijn woorden vanuit Mebêngôkre, de taal van de Kayapo, vertaalt naar Portugees.

Vorige maand uitte de inheemse leider al kritiek op de toestemming die olieconcern Petrobras kreeg om in de monding van de Amazonerivier, 175 kilometer uit de kust, naar olie te boren. "Ik heb dat ook aan president Lula gezegd. Dit moet stoppen", zei Raoni op de boot omringd door ongeveer vijftig journalisten.

De sfeer op de boot met daarachter nog een stuk of tien andere schepen in de karavaan, is er een van strijd maar ook van trots. De verschillende inheemsen zien er schitterend uit, beschilderd en met hoofdtooien in verschillende kleuren. Er klinken strijdliederen en er zijn optredens van carimbó-groepen, de typische muzieksoort met percussie en gitaar uit de regio rondom Belém.

Een van de leiders van de Munduruku gemeenschap die rondom de Tapajos-rivier leven, houdt een bord voor zich met "red de Tapajos", waarmee hij aandacht vraagt voor de problemen van de rivier. "Het wordt steeds erger. We hebben te maken met droogte en vervuiling", zegt hij.

De Amazone ervaren

Hij snapt de frustratie van de groep demonstranten die eerder deze week het vergadercentrum in de exclusieve 'blauwe zone' bestormden. "Uiteindelijk worden daar de besluiten genomen en dat heeft ook impact op ons", zeg hij.

Jalisa Pereira Silva denkt dat de problemen van de inheemsen en andere groepen in de Amazone, doordat ze met zo veel zijn gekomen, aandacht zal krijgen.

De kritiek die er vooraf was om de VN-klimaattop juist in Belém te organiseren, wat enorm veel geld kostte omdat de stad nauwelijks een goede infrastructuur en niet genoeg hotels had voor zo'n groot evenement, wuift ze weg. "Ik ben nu toch heel blij dat het hier wordt georganiseerd en dat de wereld naar ons toe komt. De Amazone speelt zo'n belangrijke rol voor de hele wereld, laat de wereld de Amazone dan ook echt ervaren."

Het vervangen van verouderde drinkwaterleidingen in Apeldoorn duurt drie jaar langer dan verwacht. Waterbedrijf Vitens kan niet voldoende technisch personeel vinden om de klus te klaren.

De afgelopen jaren kreeg de stad herhaaldelijk te maken met gesprongen leidingen, schrijft Omroep Gelderland. In 2019 begon Vitens met een groot vernieuwingsproject: voor het einde van 2025 zou 60 kilometer zijn vervangen. Inmiddels is zo'n 40 kilometer vernieuwd, maar is de einddatum van het project bijgesteld naar 2028.

"Dat lijkt ons nu haalbaar, maar helemaal zeker weten doe je het niet", zegt een woordvoerder van Vitens. Het is volgens hem niet gek dat de planning veranderd is. "Zeker met de ontwikkelingen die spelen."

Hij doelt dan op het personeelstekort, maar ook op stijgende kosten en praktische hobbels zoals vergunningen. "De gemeente heeft als regel dat er maar een bepaald aantal ploegen aan het werk is onder de straten", aldus de woordvoerder. "Om te voorkomen dat op te veel plekken de weg open ligt."

Lekkages en zinkgaten

Ondertussen blijven in Apeldoorn meldingen binnenkomen van lekkages en zinkgaten, schrijft de regionale omroep. Raadslid Stefani Hilferink (VVD) stelde daarover onlangs vragen aan het college. "Het leidt tot hinder en lichamelijk letsel en roept vragen op over de infrastructuurveiligheid en gemeentelijke betrokkenheid."

Volgens Vitens hebben oudere leidingen inderdaad meer kans op lekkages, maar kan ook bij nieuwe leidingen gebeuren. "Soms ligt een leiding tachtig jaar probleemloos in de grond, en geeft een nieuwe leiding juist een lekkage. Als er bijvoorbeeld veel vrachtverkeer overheen rijdt is die kans groter." Wat betreft de zinkgaten die vaker zouden ontstaan: "Dat komt echt heel weinig voor".

Prijsstijgingen

Vitens heeft al langer problemen met het vinden van technisch personeel, vertelt de woordvoerder. "Maar dat speelt in verschillende sectoren, niet alleen bij ons."

De werkzaamheden hebben ook de komende jaren geen invloed op het drinkwater, benadrukt hij. Maar de vertraging zorgt wel voor financiële gevolgen. "Producten en diensten worden in de loop der tijd duurder. We merken dat de investeringen toenemen door inflatie en prijsstijgingen."

Nederlandse ambtenaren reizen begin volgende week naar Peking om de crisis rondom het Nijmeegse chipbedrijf Nexperia te bespreken. Dat maakt demissionair minister Vincent Karremans (Economische Zaken) vandaag bekend. China heeft de afgelopen week meerdere malen gezegd dat Nederland welkom is.

China blokkeerde de export van Nexperia-chips ruim een maand geleden. Het land deed dat nadat Karremans op 30 september ingreep bij het Nijmeegse chipbedrijf. Hij deed dat omdat de Chinese directeur van het bedrijf de chipproductie in Nederland en Europa in gevaar zou brengen. Een dag later zette een rechter voor het bedrijfsleven de directeur aan de kant.

Vooral de auto-industrie heeft veel last van het exportverbod. Nexperia maakt relatief eenvoudige chips voor allerlei auto-onderdelen. Autofabrikanten en hun leveranciers hebben de chips nodig: zonder deze chips kan een auto niet de fabriek uit.

Later meer

Er komen nog te veel jon­geren in de jeugdzorg terecht met lichte problemen, bijvoorbeeld stress of een teneergeslagen gevoel. Dat concludeert de Jeugdautoriteit in een rapport waar Trouw en de Volkskrant over schrijven. De situatie is volgens de jeugdautoriteit onhoudbaar.

Volgens de Jeugdautoriteit is een principiële discussie nodig over welke problemen nog onder de jeugdzorg vallen en welke elders in de samenleving opgelost kunnen worden. "Het lijkt een beetje alsof de jeugdzorg soms de weg van de minste weerstand is geworden", zegt Annemiek Van der Laan, directeur van de Jeugdautoriteit tegen de NOS. "15 jaar geleden maakte een op de twintig jongeren gebruik van jeugdzorg, vandaag is dat een op de zeven."

Uit de Stand van de Jeugdzorg 2025 blijkt dat het aantal jongeren dat gebruikmaakt van jeugdzorg sinds 2015 sterk is gestegen, vooral bij lichte vormen van zorg zoals hulp bij opvoeding, stress of dagbesteding. Het gebruik van zware, complexe zorg is daarbij nauwelijks afgenomen. Sinds de decentralisatie zijn de kosten van jeugdzorg meer dan verdubbeld, en de groei van lichte zorg wordt mede toegeschreven aan de exponentiële toename van aanbieders door marktwerking.

'Er zijn grenzen nodig'

Tegelijkertijd wachten veel jongeren met complexe problemen lang op behandeling. Grote instellingen kampen met personeelstekorten, en een op de vijf draait verlies.

De Jeugdautoriteit benoemt drie patronen die vooruitgang belemmeren: er worden onvoldoende keuzes gemaakt over wat onder jeugdzorg valt, er wordt te veel gewacht op afspraken van anderen, en het ongemakkelijke gesprek over verwachtingen en grenzen van de zorg wordt te weinig gevoerd. Volgens de toezichthouder moeten gemeenten zelf keuzes maken en kunnen veel verbeteringen al zonder grote hervormingen of stelselwijzigingen worden doorgevoerd.

"Gemeenten gaan erover wat ze wel en niet aan jeugdhulp aanbieden", zegt Van der Laan. "Het vergt lef om als gemeente te zeggen: 'Wij vergoeden dit en dit niet meer', want de kans is groot dat de buurgemeente het wel doet. Dan helpt het ook heel erg als landelijke partijen zoals de Jeugdautoriteit dat ook ondersteunen en zeggen: 'er zijn grenzen nodig'."

Laatste editie

Er zijn ook positieve ontwikkelingen: sommige gemeenten proberen problemen integraal aan te pakken en oplossingen buiten de jeugdzorg te vinden. In Veendam wordt bij aanmeldingen gekeken welke ondersteuning in het netwerk van ouders, school of buurt mogelijk is. In Woudenberg werken gemeente, onderwijs en kerk samen om problemen op te lossen buiten de jeugdzorg.

De Stand van de Jeugdzorg 2025 is de laatste editie van de Jeugdautoriteit. Vanaf 2026 neemt de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) de taken over en gebruikt de inzichten uit dit rapport als vertrekpunt.

Wat is de Jeugdautoriteit?

De Jeugdautoriteit (JA) is een Nederlandse overheidsinstantie die tot taak heeft problemen met de jeugdhulp te signaleren en te helpen oplossen. De instantie richt zich op continuïteitsproblemen en op het signaleren en voorkomen van (financiële) problemen.

De Jeugdautoriteit verving op 1 januari 2019 de Transitie Autoriteit Jeugd en is onderdeel van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.

Na jaren van stijging blijven de zorgpremies volgend jaar nagenoeg gelijk. Dat blijkt uit de basispremies die de zorgverzekeraars bekend hebben gemaakt.

Bij twee van de vier grote zorgverzekeraars (CZ en Menzis) blijven de basispremies gelijk, terwijl die bij Zilveren Kruis met 3 euro toenemen en bij VGZ met 3 euro dalen.

De prijzen komen niet als een verrassing. Traditiegetrouw kwam de kleinere zorgverzekeraar DSW ruim voor de andere verzekeraars in september al met de nieuwe tarieven. Bij DSW bleven de tarieven gelijk en meestal zitten andere zorgverzekeraars in de buurt van deze nieuwe prijs.

Dat de premies niet zo hard stijgen komt omdat er meer geld zit in het zorgverzekeringsfonds. Naast geld van klanten krijgen de verzekeraars geld uit dat overheidsfonds. Dat wordt gevuld met inkomensafhankelijke premies die via werkgevers worden afgedragen. De lonen zijn gestegen en de afdrachten stegen mee.

DSW-directeur Aad de Groot liet in september al weten dat het om een eenmalige meevaller gaat en dat DSW de premie met 6 euro zou hebben verhoogd als die er niet zou zijn geweest.

"De zorgkosten blijven stijgen als we niets doen," zei hij, "Als de kosten stijgen, zal de premie ook alleen maar hoger worden. Het is dus niet uitgesloten dat de premie de jaren daarna weer gaat stijgen."

Duurdere verzekeringen

Alle zorgverzekeraars hadden tot woensdag tot middernacht om die premies bekend te maken. Over een week moeten ook de maandelijkse kosten voor de duurdere, aanvullende verzekeringen bekend zijn.

De inhoud van het basispakket blijft komend jaar vrijwel onveranderd. Wel mogen rokers vaker meedoen aan stoppen-met-rokenprogramma's. Nu vergoeden de verzekeraars dat nog één keer per jaar, in 2026 wordt dat drie keer.

Mensen die ernstig worden beperkt door een bepaalde vorm van hardnekkige rugpijn mogen onbeperkt gebruikmaken van oefentherapie onder begeleiding van een fysio- of oefentherapeut. Hier was al een tijdelijke regeling voor, die wordt nu verlengd.

Eigen risico

Het verplichte eigen risico blijft 385 euro. Voor bepaalde behandelingen moet je, tot dat bedrag, eerst zelf betalen voordat de zorgverzekering de kosten overneemt. Zorg voor kinderen en huisartszorg is hiervan uitgezonderd.

Het eigen risico is bedoeld om de drempel om naar een zorgverlener te stappen iets te verhogen. Het is een terugkerend punt van politieke discussie. Het demissionaire kabinet-Schoof wil een flinke verlaging, van 385 euro nu naar 165 euro in 2027. Meerdere partijen gaven in de verkiezingscampagne aan juist het eigen risico te willen verhogen.

Voor huishoudens met een laag inkomen bestaat een maandelijkse zorgtoeslag. Net als in 2025 gaat dat om maximaal 131 euro. Wie met meerdere mensen een huishouden vormt kan maximaal 250 euro krijgen.

De hoeveelheid bestrijdingsmiddelen die boeren gebruiken voor hun gewassen is in vier jaar tijd met ongeveer een vijfde afgenomen. Dat meldt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) op basis van een enquête onder landbouwbedrijven. In 2020 gebruikten boeren nog zo'n 7,1 kilo aan bestrijdingsmiddelen per hectare landbouwgrond. In 2024 was dat 5,6 kilo.

In de lelieteelt, die al een tijdje onder een vergrootglas ligt om mogelijke gezondheidsschade voor omwonenden door het gebruik van pesticiden, is het gebruik van bestrijdingsmiddelengebruik ruim gehalveerd.

Boeren zetten bestrijdingsmiddelen in tegen bijvoorbeeld schimmels, insecten en onkruid op hun gewassen. Van de 3,9 miljoen kilo aan bestrijdingsmiddelen die telers in 2024 gebruikten, was het grootste gedeelte (1,7 miljoen kilo) bedoeld om schimmels en bacteriën te bestrijden. De meeste bestrijdingsmiddelen per hectare werden ingezet bij de teelt van rozen onder glas.

Rol van weer

Het CBS vraagt boerenbedrijven eens in de vier jaar naar hoeveel bestrijdingsmiddelen ze hebben gebruikt per gewas. De afname past in een trend: de vorige keer dat het CBS dergelijke cijfers meldde, in 2022, was er ook al een duidelijke daling te zien.

Kanttekening bij de enquête is volgens het statistiekbureau wel de rol die het weer speelt bij het gebruik van bestrijdingsmiddelen. Zo spoelt een middel bij nat weer sneller af van het gewas en moeten telers in sommige gevallen dan meer middelen gebruiken. 2024 was bijvoorbeeld een zeer nat jaar, aldus het CBS.

Daardoor was er meer kans op aardappelziekte en gebruikten aardappeltelers om die reden meer bestrijdingsmiddelen dan vier jaar eerder (445.000 kilo in 2024, tegenover 320.000 kilo in 2020). 2020 was juist aan de droge kant. Verder waren beide jaren bovengemiddeld warm.

Lelieteelt

Uit de CBS-enquête blijkt verder dat het gebruik van bestrijdingsmiddelen in de lelieteelt flink is afgenomen, van 601.000 kilo in 2020 naar 273.000 kilo in 2024. In de afgelopen jaren haalde de lelieteelt geregeld het nieuws, met name vanwege groeiende zorgen om gezondheidsrisico's voor de directe omgeving door het gebruik van pesticiden.

Er zijn onofficiële richtlijnen voor zogenoemde spuitvrije zones, maar een aantal gemeenten, waaronder in Drenthe, riep de overheid recent nog op om met duidelijke wet- en regelgeving te komen.

Voor de teelt van lelies zijn per hectare ruim vier keer meer bestrijdingsmiddelen nodig dan bij bijvoorbeeld aardappelteelt. De gebruikte middelen zijn getest en goedgekeurd door het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb). Dat is de organisatie die toetst of bestrijdingsmiddelen veilig zijn voor de volksgezondheid. Toch worden de bestrijdingsmiddelen in verband gebracht met ziekten als parkinson, alzheimer en ALS. Sluitend wetenschappelijk bewijs daarvoor is er nog niet.

Bij de bank ASN verdwijnen het komende jaar nog eens 850 tot 950 fulltimebanen. Dat is ongeveer een kwart van het huidige personeelsbestand. Daarmee wil de staatsbank 80 miljoen euro per jaar besparen. De afgelopen twee jaar schrapte ASN al zo'n 700 banen.

Tegelijk met de nieuwe personeelsreductie verdwijnen ook een groot aantal van de huidige 160 spaar-, betaal- en hypotheekproducten die ASN aanbiedt. Daarnaast vervangt de bank zo veel mogelijk oude technische systemen.

ASN is de overgebleven bankdivisie van de bankverzekeraar SNS Reaal, die in 2013 tijdens de kredietcrisis moest worden genationaliseerd. Om SNS Reaal te kunnen redden beloofde de Staat aan de Europese Commissie om het bedrijf op termijn weer te verkopen.

Merken weg

Dat blijkt lastig, omdat ASN nog altijd te weinig winst maakt om bijvoorbeeld naar de beurs te kunnen worden gebracht. Om efficiënter te werken zette de bank, die was herdoopt als De Volksbank, dit jaar een punt achter de losse merken SNS, RegioBank en BLG Wonen. De Volksbank werd daarop ASN.

Hoewel de kantoren van RegioBank worden omgebouwd tot ASR belooft bank een landelijk dekkend netwerk van kantoren in stand te houden. Hoe dat eruitziet wordt pas volgend jaar bekend.

ASN noemt verdere vereenvoudiging "onder de motorkap" van de bank "essentieel" om gezond te worden. Topman Roland Boekhout spreekt wel van een "opnieuw een ingrijpende verandering". Bij de bank werken nu nog ruim 4200 mensen, onder wie zo'n 200 tijdelijke personeelsleden. Die zegt ASN nog nodig te hebben om de witwascontroles te verbeteren.

De intocht van Sinterklaas in Yerseke gaat zaterdag niet door. De organisatie zegt dat de risico's voor de veiligheid te groot zijn vanwege spanningen over zwart geschminkte pieten.

In het Zeeuwse dorp lopen net als vorig jaar alleen zwarte pieten mee. Actiegroep Kick Out Zwarte Piet (KOZP) had een demonstratie aangekondigd: de groep wil een "inclusief sinterklaasfeest", met roetveegpieten.

Daarop zegt het sinterklaascomité van Yerseke dat de intocht niet op een veilige manier kan plaatsvinden. "We willen voorkomen dat Yerseke het toneel wordt van een politieke of maatschappelijke confrontatie, waarbij niemand gebaat is."

Tegendemonstratie

Vorig jaar waren in Yerseke ook alleen zwarte pieten te zien tijdens de intocht. Zo'n twintig demonstranten van Kick Out Zwarte Piet voerden toen actie, schrijft Omroep Zeeland.

Er kwamen honderden tegenstanders op dat protest af en dat leidde tot onrust. Mensen gooiden met eieren, vuurwerk en stenen naar de vreedzame betogers. De politie greep in en arresteerde vier personen.

Om herhaling te voorkomen, komt Sinterklaas dit weekend niet aan in Yerseke. Het comité vraagt dorpsgenoten "met klem" de huidige situatie te respecteren "en het dorp rustig te houden". "Yerseke staat bekend als een hechte, zorgzame gemeenschap", staat in een bericht op sociale media. "Laten we dat nu juist laten zien, door elkaar met respect te blijven behandelen."

Volgend jaar gaat het sinterklaascomité om tafel met de gemeente, schrijft het, om te zoeken naar een toekomstgerichte vorm voor het Sinterklaasfeest.

Laatste demonstratie

Dit weekend zou de laatste demonstratie van KOZP worden. De organisatie heft zich na 5 december op, omdat ze naar eigen zeggen het doel om racisme in Nederland aan te kaarten heeft behaald. Het gaat niet alleen om het afschaffen van Zwarte Piet in de publieke ruimte, maar ook om onder meer beter onderwijs op het gebied van het koloniale slavernijverleden.

In eerste instantie wilde de actiegroep zaterdag ook bij de landelijke sinterklaasintocht op Texel protesteren, omdat daar vorig jaar nog zwart geschminkte pieten meeliepen. Nadat burgemeester Pol de groep had laten weten dat de intocht op Texel voortaan met roetveegpieten zal zijn, werd de actie afgeblazen.

Het aantal mensen dat tussen de 28 en 35 uur per week werkt blijft groeien. In vier jaar tijd nam het aantal van dit soort parttimers toe met 300.000 mensen, schrijft het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).

In totaal werken nu bijna 1,9 miljoen Nederlanders tussen de 28 en 35 uur per week, wat neerkomt op minimaal 3,5 dag per week. Vier jaar geleden waren dat er nog 1,6 miljoen. Vooral onder stellen met kinderen is deze baanconstructie in trek, schrijft het CBS.

Dat steeds meer mensen net niet fulltime werken, heeft te maken met de wensen van jonge ouders om zorgtaken te verdelen, denkt CBS-hoofdeconoom Peter Hein van Mulligen. Hij noemt de stijging van 300.000 mensen relatief groot.

Niet een of twee dagen

Ook speelt volgens hem mee dat vrouwen vaker een hbo- of universitaire opleiding afronden. "Werk dat daarbij hoort kan je vaak niet in een of twee dagen doen. Dus zij kiezen ervoor om meer uren te werken, zonder dat direct voltijd te gaan doen."

Vrouwen werken sowieso vaker in deeltijd dan mannen. Dat komt ook tot uiting in deze grotere deeltijdbanen. Van de vrouwen met een partner en kinderen werkt 31 procent tussen de 28 en 35 uur; onder vrouwen met partner maar zonder kinderen ligt dat percentage op 26 procent.

Ook mannen tussen de 25 en 65 jaar die een partner en kinderen hebben, werken iets vaker in een grote deeltijdbaan dan mannen zonder kinderen: bij mannen met kinderen is dat zo'n 13 procent, versus 12 procent van de mannen zonder kinderen.

Zorgverdeling ongelijk

Ondanks de wens van veel stellen om de zorgtaken binnen het gezin gelijker te verdelen, lukt dat in de praktijk vaak niet, zegt Cécile Wansink van belangenorganisatie Women Inc. "Vrouwen doen anderhalf keer meer onbetaalde zorg dan mannen, terwijl een groot deel van de stellen dat gelijk wil verdelen."

Volgens de organisatie komt dat omdat het Nederlandse beleid daar onvoldoende op is ingericht. Hoewel het patroon dat vrouwen thuisbleven en mannen gingen werken wel is veranderd, heeft de overheid volgens Women Inc. nog te weinig gedaan om het combineren van werk en een eerlijke taakverdeling thuis actief te ondersteunen.

Volgens Wansink is gratis kinderopvang de belangrijkste stap richting een eerlijkere taakverdeling. Daarnaast nemen vrouwen nog steeds vaker mantelzorg op zich, en zodra zij daarvoor minder gaan werken, leveren zij in uurloon meer in dan mannen.

"Vrouwen gaan er in uurloon iets op achteruit wanneer zij zorgtaken combineren met werk, terwijl mannen er juist op vooruitgaan. Dat lijkt op een ongelijke beoordeling door werkgevers. En we weten dat vrouwen even vaak onderhandelen als mannen, maar minder vaak het loon krijgen toegekend dat ze vragen."

Voltijd

In Nederland werken zo'n 5,1 miljoen mensen in voltijd. Dat is ruim 20.000 minder dan vorig jaar, maar fors meer dan vier jaar geleden: toen werkten 4,8 miljoen mensen fulltime.

Volgens de definitie van het CBS werken mensen in voltijd bij 35 uur of meer per week en in deeltijd bij minder dan 35 uur per week.

Mannen zijn over het algemeen iets minder voltijd gaan werken: vier jaar geleden deed 82 procent dat, nu is dat 81 procent. Vrouwen zijn juist vaker voltijd gaan werken: dat percentage ging van van 33 naar 35 procent.

Studenten

Jongeren hebben het vaakst kleine deeltijdbanen, oftewel een baan waar ze niet meer dan 28 uur per week aan besteden. Dat komt omdat zij relatief vaak werken naast school of studie. Zo'n zeven op de tien mensen onder de 25 volgt een opleiding én heeft een bijbaan.

Ook pensioengerechtigden werken vaker in deeltijd: zo'n 21 procent van hen doet dit. "Zij vinden het leuk om op die manier toch maatschappelijk betrokken te blijven, maar dat houdt met een of zo'n twee dagen meestal wel op", zegt Van Mulligen.

Het is een direct en zichtbaar gevolg van de energietransitie: een dorp dat moet wijken om plaats te maken voor de uitbreiding van het nabijgelegen haven- en industriegebied: het Brabantse Moerdijk, een dorp met 1130 inwoners. Het college van burgemeesters en wethouders maakte dat dinsdagavond bekend aan de inwoners.

Op de plek van Moerdijk moet een energieknooppunt komen, met onder meer een nieuw 380 kV-hoogspanningsstation. Ook zijn er meerdere waterstoffabrieken gepland. Dwars door Moerdijk lopen straks ook de enorme buizen voor het vervoer van ammoniak en waterstof van de Rotterdamse haven naar Limburg.

Het is niet de eerste keer dat een dorp moet wijken voor de industrie. De afgelopen decennia verdwenen er meerdere dorpen binnen én over de grens.

Oterdum, Heveskes en Weiwerd

De dorpen Oterdum, Heveskes en Weiwerd moesten bijvoorbeeld in de jaren 60 en 70 verdwijnen om voorbereid te zijn op een toekomstige uitbreiding van het havengebied bij Delfzijl, nadat er onder meer aardgas werd gevonden nabij Slochteren.

Folly Kamminga weet er alles van. Hij werd in 1947 in Oterdum geboren, maar moest verhuizen.

"Het was destijds een rare situatie. Ook hier konden mensen met een uitkoopregeling vertrekken. Op het moment dat mensen vertrokken naar een andere plaats, kwam de volgende dag al een graafmachine om alles tegen de vlakte te slaan. Op een gegeven moment waren er om ons heen alleen nog afgebroken huizen. Alleen voor de industrie werd ruimte gemaakt. Al waren mensen wel blij dat er werkgelegenheid kwam."

Kamminga woont inmiddels al jaren in het Groningse Holwierde, maar spreekt zijn oud-dorpsgenoten nog regelmatig op een reünie. Jaarlijks gaan de oud-dorpsgenoten naar de dijk in het voormalige Oterdum om grafzerken met elkaar schoon te maken. Die grafzerken zijn de enige overblijfselen die verraden dat er op deze plek ooit een dorp te vinden was.

Verbondenheid

Jaren na zijn vertrek voelt Kamminga nog steeds die verbondenheid met oud-dorpsgenoten. "Het dorpje had 150 inwoners, dus iedereen kende elkaar. Ik kom nog regelmatig mensen tegen uit Oterdum, dan maak ik altijd even een praatje."

Het sentiment onder de inwoners van Moerdijk is iets waar Kamminga zich in herkent. "Het is precies hetzelfde als bij ons, maar dan ruim zestig jaar later." Volgens hem is een eerlijke uitkoopregeling dan ook van belang. "Ik zie dat mensen het verschrikkelijk vinden dat ze weg moeten en dat vond ik ook toen. Als je ergens geboren bent en daar weg moet, dan heeft dat impact."

Ook in andere provincies stond de uitbreiding van de industrie boven de wensen van inwoners. Rijk was een dorp in de gemeente Haarlemmermeer, dat plaats moest maken voor de uitbreiding van Schiphol in de jaren 60. Het Limburgse Kerensheide, onderdeel van de gemeente Beek, moest verdwijnen om ruimte te maken voor de uitbreiding van fabrieken van het nu bekende Chemelot.

Verzet onder inwoners over de grens

Niet alleen binnen de grens verdwenen dorpen. Zo staat het Belgische Doel, vlak bij Antwerpen, tegenwoordig te boek als spookdorp waar kunstenaars street art schilderen op de veelal dichtgetimmerde huizen. In de jaren 60 maakte de overheid daar bekend dat het dorp moest wijken om de Antwerpse haven uit te breiden met de bouw van het Saeftinghedok, een grotere opslag waar vrachten van schepen geladen en gelost worden.

In de jaren daarop zijn veel mensen daarom vertrokken, maar de bouw van het Saeftingedok is er nog altijd niet van gekomen. Op de dag van vandaag woont er nog een handjevol mensen dat hoopt op een voortbestaan van het dorp.

Recenter nog werd het dorpje Lützerath ontruimd, in de Duitse deelstaat Noordrijn-Westfalen. In 2022 besloot de minister van Economische Zaken dat het dorp gesloopt mocht worden voor de aanleg van een bruinkoolmijn. De oorspronkelijke bewoners waren lang daarvoor al betrokken, maar activisten hebben het dorp nog tot 2023 bezet, totdat de politie eraan te pas kwam en kort daarna de sloop van het dorp begon.

Nederlandse ziekenhuizen gaan vandaag in kaart brengen hoeveel patiënten in een dag op de spoedeisende hulp binnenkomen met acute medische klachten vanwege roken, vapen of het gebruiken van snus.

Volwassenen komen regelmatig naar de spoedeisende hulp met klachten die samenhangen met langdurig roken, zoals hartproblemen, beroertes en chronische bronchitis (COPD). Maar hoe groot de impact van nicotinegebruik op de acute zorg daadwerkelijk is, is nog nooit onderzocht.

Nicole Kraaijvanger, spoedeisendehulparts aan het Leids UMC en initiatiefnemer van dit landelijke onderzoek, stelt dat artsen al langer het gevoel hebben dat een toenemend aantal mensen acute hulp nodig heeft vanwege roken of vapen. "Dat willen wij nu eens zeker weten."

Klaplong

Ook bestaan er grote zorgen over het vapegebruik onder jongeren. Volgens onderzoek van het Trimbos-instituut heeft een kwart van de leerlingen tussen 12 en 16 jaar wel eens een vape gebruikt. Vier procent doet dat dagelijks; een derde van hen rookt ook tabakssigaretten.

De nicotineconcentraties in vapes zijn hoog en verslavend, vooral door het gebruik van nicotinezouten die snel in de hersenen aankomen, zegt Esther Croes, epidemioloog van het Trimbos-instituut.

"Nicotine is extra slecht voor tieners, omdat het de hersenontwikkeling verstoort. Dat kan zorgen voor blijvende hersenschade en mentale problemen, denk aan angststoornissen, concentratieproblemen en depressies. Deze schade aan de hersenen is onherstelbaar."

En anders dan bij sigaretten (waarbij het vaak jaren duurt voordat gebruikers ernstig ziek worden) kan dat bij kinderen die vapen meteen gebeuren. Bekende voorbeelden zijn acute longontstekingen, astma-aanvallen en klaplongen. "In enkele gevallen was het zo ernstig dat een opname op de intensive care nodig was", aldus Kraaijvanger.

Hulp om te stoppen met roken

Mede daarom willen zowel de beroepsverenigingen van spoedeisendehulpartsen, kinderartsen, longartsen, het Trimbos-instituut als het preventieplatform Vapen#Jouwkeuze de feiten op een rij. De uitslagen van het onderzoek, die over een maand worden verwacht, moeten helpen met het verbeteren van beleid om roken en vapen te voorkomen.

Doel is ook betere zorg. Want hoe krijg je mensen na een bezoek aan de spoedeisende hulp bij zorgverleners die gebruikers kunnen helpen om te stoppen met roken? Zo krijgt iedereen die vandaag meedoet aan het onderzoek en rookt of vapet een doorverwijzing naar zorg aangeboden om te proberen met roken te stoppen.

Die hulp is cruciaal want stoppen heeft niets te maken met een gebrek aan wilskracht, zo benadrukt Kraaijvanger. "Een nicotineverslaving houdt mensen in zijn greep, soms zelfs als ze ernstig ziek worden."

Superkort advies

Volgens de arts blijkt uit de praktijk dat therapieën om te stoppen met roken wel degelijk succesvol kunnen zijn. Alleen moet je wel op weg worden geholpen.

"Het Trimbos-instituut heeft daarom voor artsen een methode ontwikkeld om patiënten via een kort advies, binnen één minuut, te informeren met daarna een verwijzing naar rookstopbegeleiding. Onderzoek laat zien dat dit de kans op succesvol stoppen met roken verdubbelt."

Parijs staat deze dagen volledig in het teken van ceremonies en herdenkingen. Het is vandaag precies tien jaar geleden dat de stad werd getroffen door een serie aanslagen in opdracht van terreurbeweging IS.

Op 13 november 2015 pleegden drie groepen terroristen gecoördineerd een serie aanslagen in Parijs: eerst bij het Stade de France, toen bij caféterrassen en als laatste in concertzaal Bataclan. Ze schoten in een paar uur tijd meer dan 130 mensen dood en bliezen zichzelf op. Salah Abdeslam was de enige dader die de aanslagen overleefde. Hij kreeg levenslang.

Sinds afgelopen zaterdag leggen Parijzenaren bloemen neer en steken ze kaarsjes aan op de Place de la République, net zoals dat in 2015 na de aanslagen gebeurde. "Wat je ook neerlegt, hoe klein het ook is: het is een eerbetoon aan de slachtoffers die toen vielen", zegt een man op het plein.

Verspreid over Parijs worden lezingen, exposities en concerten georganiseerd. Er verschijnen documentaires, films en boeken die terugblikken op 'zwarte vrijdag', zoals journalist Daniel Psenny het noemt.

Hij was degene die naast de Bataclan woonde en vanuit zijn raam de concertbezoekers filmde die de zaal ontvluchtten, die vrijdag 13 november 2015. Het filmpje ging de hele wereld over. Zelf werd hij geraakt door kogels uit een kalasjnikov toen hij op straat gewonden ging helpen. Psenny maakte er een aangrijpende tv-documentaire over die nu te zien is.

Herdenkingstuin

In Musée Carnavalet in Parijs worden affiches, tekeningen, briefjes en zelfs een gitaar tentoongesteld die tien jaar geleden door mensen werden achtergelaten op de plaatsen van de aanslagen. "Heiligdommen van rouw uit de openbare ruimte", noemt het museum het.

En er zijn officiële herdenkingen, waarbij president Macron aanwezig is. Hij zal vanavond de nieuwe zogeheten herdenkingstuin inaugureren. Daar staan grote stenen blokken waarin alle namen van de dodelijke slachtoffers zijn gegraveerd.

Planning van de herdenkingen

Er worden vandaag officiële herdenkingen gehouden op alle plaatsen waar aanslagen waren:

11.30 uur: ceremonie bij Stade de France

12.30 uur: ceremonie bij café-restaurants Carillon en Petit Cambodge

13.00 uur: ceremonie bij café-restaurant Bonne Bière

13.30 uur: ceremonie bij café-restaurant Comptoir Voltaire

13.50 uur: ceremonie bij café-restaurant Belle Équipe

14.30 uur: ceremonie bij concertzaal Bataclan

18.00 uur: inauguratie herdenkingstuin

Tien jaar na de aanslagen in Parijs maken velen ook de balans op. De organisatie Life For Paris, waarvan zo'n 850 overlevenden van de aanslagen lid zijn, heeft besloten zich op te heffen. "Het is tijd afscheid te nemen van het slachtofferschap", zegt voorzitter Arthur Dénouveaux. "We willen verder met onze levens."

Ouders verloren

Dagblad Le Figaro liet enkele van de in totaal 72 kinderen aan het woord die tijdens de aanslagen een of beide ouders verloren. Juliette was nog maar 11 jaar toen haar vader op 13 november 2015 naar de Bataclan ging. Daar openden drie terroristen het vuur tijdens een concert van de Amerikaanse rockband Eagles of Death Metal. Met automatische wapens vuurden ze vanaf het balkon op bezoekers, 89 mensen kwamen om.

In eerste instantie liet de vader van Juliette weten dat hij gewond was, maar nog leefde. Daarna bleef het stil. De volgende dag hoorde ze dat haar vader het toch niet had overleefd. Ze put nu troost uit de gedachte dat ze het lichaam van haar vader al de volgende dag in het ziekenhuis zag, in tegenstelling tot vele andere nabestaanden die veel langer moesten wachten op duidelijkheid.

Onderzoeksinstituut Fondation Jean Jaurès vroeg Fransen naar hun herinneringen aan de zwarte dag. Zo'n 60 procent van de ondervraagden zegt nog te weten - en 42 procent weet zelfs heel precies - wat ze aan het doen waren op het moment dat ze hoorden over het bloedbad in Parijs.

De aanslagen hebben volgens de onderzoekers blijvende wonden geslagen. "De terroristen hebben niet alleen mensen doodgeschoten, ze hebben ook de zorgeloosheid van de Fransen beschadigd." Een kwart van de Fransen gaat anno 2025 niet meer zo onbevangen de straat op als ruim tien jaar geleden.

Speciale symfonie

Sommige nabestaanden proberen zich te verzoenen met hun noodlot. Louise Albertini verloor in 2015 haar zoon Stéphane. Hij werd gedood in de Bataclan. Albertini wilde een blijvende herinnering aan hem creëren. Het werd een symfonie: Il fait novembre en mon âme, in mijn ziel is het november.

Het muziekstuk werd speciaal gecomponeerd door de Frans-Libanese Bechara El-Khoury, die ook een muziekstuk maakte na de aanslagen van 11 september 2001 in New York. Hij noemt zijn compositie voor Louise Albertini "een poëtische symfonie". Er zit zang in, maar zonder woorden: als iemand die de mond wordt gesnoerd, maar die toch niet wil zwijgen.

Die symfonie voor Stéphane wordt vanavond na alle officiële herdenkingen ten gehore gebracht in het Théâtre des Champs-Élysées in Parijs. "Dankzij dit muziekstuk heb ik me staande kunnen houden", aldus moeder Louise Albertini.

Eerder maakten we deze terugblik over de aanslagen in Parijs:

Een licht vrachtvoertuig met oplegger is in Zuid-Korea op een markt ingereden. Hierbij zijn zeker twee mensen omgekomen en 20 gewond geraakt, melden Koreaanse media. Het voertuig reed na de crash nog zo'n 150 meter door.

Het incident gebeurde op een markt in Bucheon, op zo'n 20 kilometer ten westen van de hoofdstad Seoel. Waarom de bestuurder op de mensen inreed is niet duidelijk. Volgens de politie was hij niet onder invloed.

De bestuurder is een man van in de zestig die zelf koopman is op de markt. Hij zou geen ernstig letsel hebben opgelopen en hebben gezegd dat de remmen van de auto niet werkten. De vrachtwagen wordt overgedragen aan de recherche om de precieze oorzaak te onderzoeken.

De man is aangehouden op verdenking van dood door schuld.

Goedemorgen! De Tweede Kamer debatteert vandaag over de verkiezingsuitslag en het advies van verkenner Wouter Koolmees. En in Frankrijk worden de aanslagen in Parijs door terreurgroep IS herdacht van tien jaar geleden, waarbij 130 doden vielen in onder meer concertzaal Bataclan.

Eerst het weer: in het zuidoosten schijnt soms de zon, in de rest van het land is er veel bewolking. In de avond gaat het in het midden en noorden van het land regenen. Het is zacht voor de tijd van het jaar, met temperaturen tussen de 14 en 17 graden.

Ga je op pad? Hier vind je het overzicht van de files en hier lees je waar werkzaamheden en storingen zijn op het spoor.

Wat kun je vandaag verwachten? Wat heb je gemist?

De Amerikaanse president Trump heeft een wet ondertekend die zorgt voor de financiering van de federale overheid van de VS tot 30 januari. Daarmee is officieel een einde gekomen aan de zogenoemde shutdown, het stilleggen van de federale overheid. De shutdown was met 43 dagen de langste in de geschiedenis van de VS.

De patstelling in het Amerikaanse Congres begon eind september, toen Republikeinen en Democraten het niet eens konden worden over een nieuwe begroting. De Democraten eisten verlenging van de zorgverzekering voor 24 miljoen Amerikanen. Republikeinen hielden vol dat dit een apart politiek debat was dat later gevoerd moest worden en kregen uiteindelijk hun zin toen een groepje Democraten in de Senaat overstag ging.

Ander nieuws uit de nacht: En dan nog even dit:

Na de Watersnoodramp in 1953 schonken Scandinavische landen en Oostenrijk honderden houten prefabwoningen aan Nederland. Nu worden ze een rijksmonument.

Fijne dag!

In de Australische deelstaat Victoria is de eerste wet in het land ondertekend die een officieel verdrag met de inheemse bevolking vastlegt. Eind oktober werd de wet aangenomen. Voorstanders noemen het een belangrijke stap richting verzoening. Het moet de oorspronkelijke bewoners meer zeggenschap geven over beslissingen die hen aangaan.

Het verdrag, dat op 12 december van kracht gaat, bevat formele excuses aan de inheemse bevolking en richt een permanent vertegenwoordigend orgaan op dat de regering van Victoria zal adviseren. "Vandaag begint een nieuw hoofdstuk in het verhaal van onze staat", zei premier Jacinta Allan tijdens de ondertekeningsceremonie in Melbourne.

"Wanneer mensen echt kunnen meepraten over zaken die hun leven beïnvloeden, verbeteren hun vooruitzichten, en wordt onze staat rechtvaardiger", aldus Allan. Ze doelde onder meer op gezondheidszorg, huisvesting, onderwijs en cultuur.

Australië loopt al jaren achter op andere voormalige koloniën als het gaat om verzoening met de oorspronkelijke bevolking. In tegenstelling tot de Verenigde Staten, Canada en Nieuw-Zeeland heeft het land nooit een verdrag gesloten met zijn inheemse inwoners.

In 1788 werd Australië ingelijfd als strafkolonie door de Britse kroon. De inheemse bevolking werd opgejaagd, vergiftigd en vermoord. Tot aan de jaren 70 van de vorige eeuw was een 'Wit Australië'-beleid van kracht en werden inheemse kinderen stelselmatig weggehaald bij hun ouders.

De ongeveer één miljoen Aboriginals en Straat Torres-bevolking scoren nog altijd onder het nationale gemiddelde op vrijwel alle sociaaleconomische indicatoren.

Erkenning

Volgens een hoogleraar recht aan de universiteit van New South Wales vormt het verdrag in de deelstaat een belangrijke erkenning van het recht van de bevolking op zelfbeschikking. "Dit moment zal de gesprekken over verdragen in de rest van het land beïnvloeden", zegt hij tegen persbureau Reuters.

De gesprekken over het verdrag in Victoria begonnen in 2016. Twee jaar geleden werd met een landelijk referendum nog tegen een stem van de inheemse bevolking in de grondwet gestemd.

Dat ging over een grondwetswijziging om de Aboriginal- en Straat Torres-bevolking te erkennen als de oorspronkelijke bewoners van het land, en een rol voor hen te verankeren in de grondwet. Bijna 60 procent van de Australische bevolking stemde tegen.

De Amerikaanse president Trump heeft een wet ondertekend die zorgt voor de financiering van de federale overheid van de VS tot 30 januari. Daarmee is officieel een einde gekomen aan de shutdown, het stilleggen van de federale overheid.

"De overheid hervat haar normale operaties", zei Trump tijdens de ondertekeningsceremonie in het Witte Huis. De shutdown was met 43 dagen de langste in de geschiedenis van de VS.

Het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden stemde eerder op de avond voor het wetsvoorstel. Leden van het Huis keerden deze week na bijna acht weken terug naar Washington. Met een nipte meerderheid wisten de Republikeinen het wetsvoorstel goed te keuren, met 222 stemmen voor en 209 tegen.

Dat verliep langs de verwachte partijlijnen. Bijna alle Republikeinen stemden voor en bijna alle Democraten tegen. President Trump noemde de wet "een zeer grote overwinning." Deze week was de Senaat al akkoord gegaan met het voorstel.

Rudy Bouma, correspondent Verenigde Staten:

"Het balletje is gaan rollen met die acht dissidente Democraten, afgelopen zondag. Zij vonden het prijskaartje van de shutdown te hoog worden. Maar het was politiek gezien wel heel verrassend: de Democraten leken juist politiek succes te hebben met hun standvastigheid. Vorige week waren er allerlei lokale verkiezingen in het hele land, en die werden door Democraten ruim gewonnen. Zelfs Trump zei toen dat dit kwam door de shutdown en de kiezer leek de schuld vooral bij Republikeinen te leggen.

De Democraten wonnen dus eigenlijk net terrein, zou je zeggen. Intern balen de meeste Democraten in het Congres ook enorm dat enkelen in de partij de rangen hebben gebroken. Een kreeg zelfs openlijke kritiek van zijn eigen dochter en een belangrijke Democratische afgevaardigde riep op tot aftreden van de Democratische Senaatsleider Schumer. Nu hebben ze eigenlijk geen enkel drukmiddel meer in handen, op misschien de publieke opinie na. Want ook veel Republikeinse kiezers hebben nu wel gehoord dat hun ziektekostenverzekeringspremies volgend jaar explosief dreigen te stijgen: de shutdown draaide namelijk om het wel of niet verlengen van subsidies op Obama-care.

Verder hebben de verkiezingen van vorige week de Democraten in ieder geval wat meer zelfvertrouwen gegeven richting de belangrijke tussentijdens verkiezingen voor het Congres, volgend jaar. Ze hopen dan de meerderheid weer te veroveren. Maar Trump heeft nu ook geleerd dat, als hij lange adem heeft, de Democraten uit elkaar kan spelen op belangrijke punten."

De federale overheid gaat in shutdown als de partijen het in het Congres niet eens kunnen worden over een nieuwe begroting. Dat gebeurde eind september. De Democraten stemden niet in met de begroting omdat het verlengen van de zorgverzekering voor 24 miljoen Amerikanen niet was verzekerd. Zij weigerden in te stemmen met een tijdelijk begrotingsvoorstel waarin die verlenging ontbrak.

Veel impact

Republikeinen hielden vol dat dit een apart politiek debat was dat later gevoerd moest worden en kregen uiteindelijk hun zin, al kwam dat pas na weken waarin de shutdown het land steeds harder trof. Zo kregen ambtenaren sinds 1 oktober geen salaris meer, vertragingen op vliegvelden namen hand over hand toe en 42 miljoen Amerikanen hadden minder geld voor boodschappen.

"We hebben jullie 43 dagen geleden, uit bittere ervaring, gewaarschuwd dat shutdowns niet werken", zei Republikein Tom Cole, voorzitter van de begrotingscommissie van het Huis. "Ze bereiken nooit het doel dat wordt aangekondigd. En raad eens? Dat doel is nu ook niet bereikt en dat zal het ook niet worden."

Een met diamanten ingelegde broche die Napoleon verloor tijdens zijn vlucht na de Slag bij Waterloo is in Geneve geveild voor bijna 3,8 miljoen euro. Dat meldt veilinghuis Sotheby's. Aanvankelijk werd verwacht dat het sieraad tussen de 130.000 en 220.000 euro op zou brengen.

De koper is volgens Sotheby's een particuliere verzamelaar. Wie dat is, is niet bekendgemaakt. Ook de verkopende partij is niet bekendgemaakt.

De broche, die ook als hanger kan worden gedragen, bevat een ovale diamant van meer dan 13 karaat. Daaromheen zijn kleinere geslepen diamanten geplaatst.

Sotheby's zegt dat het juweel werd gevonden tussen de persoonlijke bezittingen van Napoleon in rijtuigen die vast kwamen te zitten in de modder. Hij was op dat moment op de vlucht voor de Britse en Pruisische troepen. Ruim twee eeuwen lang was de broche onderdeel van de erfstukken van het Pruisische vorstenhuis Hohenzollern.

Groene beril

Naast de broche werd een groene beril van meer dan 132 karaat geveild. Een beril is een mineraal dat een grondstof is voor edelstenen. Napoleon zou die hebben gedragen tijdens zijn kroning in 1804. De steen bracht ongeveer 873.000 euro op, ruim zeventien keer meer dan de hoogste schatting vooraf.

Een diamantendeskundige zegt tegen persbureau AP dat de veiling extra glans kreeg door de recente roof van Napoleontische juwelen uit het Louvre in Parijs. "Gezien de recente diefstal in het Louvre en de hernieuwde wereldwijde fascinatie voor Napoleontische sieraden, verbaast het me niet dat de broche een majestueuze 3,8 miljoen euro heeft opgeleverd."

Eerdere veiling

In juni werden ook al privébezittingen van de Franse keizer geveild. Onder meer een met saus bevlekte mouw van een rode fluwelen jas, serviesgoed zoals bekers, lepels en vorken, een zwaard, de kaptafel van zijn vrouw Joséphine en hun echtscheidingspapieren gingen onder de hamer.

Napoleon was een van de invloedrijkste figuren uit de Europese geschiedenis. De Franse generaal kroonde zichzelf in 1804 tot keizer en kreeg de macht over grote delen van Europa, waaronder ook Nederland.

Hij voerde talloze oorlogen en voerde ingrijpende hervormingen door, zoals het invoeren van het kadaster en het verplicht stellen van achternamen. Zijn bewind was autoritair en ging gepaard met veel bloedvergieten en miljoenen doden.

Mensen met weinig geld die zijn verzekerd bij Menzis hoeven in sommige gemeentes vanaf komend jaar niet meer hun eigen risico te betalen wanneer zij zorg nodig hebben. Vanaf 1 januari kunnen kwetsbare mensen in bepaalde regio's in het noorden en oosten van het land een aanvullende polis krijgen. Daarmee krijgen zij de kosten binnen het eigen risico vergoed.

De verzekerden hoeven voor zo'n aanvullende polis geen hogere premie te betalen. De overheid moet deze kosten later via het zorgverzekeringsfonds vergoeden aan de zorgverzekeraar. Het is aan de gemeenten om te bepalen wie recht heeft op deze regeling.

"Dat is voor gemeenten niet ingewikkeld", zegt Dirk Jan Sloots, vicevoorzitter van de raad van bestuur van Menzis. "Gemeenten weten wie kwetsbaar is omdat deze inwoners nu al geholpen worden met minimapolissen of compensatie voor hoge energieprijzen."

Maatwerk

Menzis, een van de vier grote zorgverzekeraars, stelt deze opvallende stap voor nu er in de politiek discussie is over het al dan niet verlagen of verhogen van het eigen risico. Bij het verlagen van het eigen risico zal de zorgpremie voor iedereen veel hoger gaan uitvallen. Bij een verhoging zullen nog meer financieel kwetsbare mensen, die juist vaker zorg nodig hebben, een bezoek aan de dokter gaan mijden vanwege de kosten.

Volgens Menzis kunnen beide nadelen met dit plan worden aangepakt. "Want op deze manier wordt een specifieke groep mensen waarvan bekend is dat die vanwege financiële nood zorg mijdt, heel gericht geholpen", zegt Sloots. "Dit is goedkoper dan voor iedereen het eigen risico te verlagen. Dus de premie zal dan minder sterk hoeven stijgen."

Andere zorgverzekeraars zullen deze methode dan wel dan op den duur moeten overnemen. "Ik hoop dat de andere zorgverzekeraars zich willen aansluiten bij ons plan", zegt Sloots. "Dan wordt het gewoon een regeling die via de gemeenten wordt uitgevoerd."

Voorlopig zal deze vergoeding van het eigen risico alleen mogelijk zijn in de regio's Groningen, Twente, Achterhoek en Arnhem, waar Menzis de grootste zorgverzekeraar is. Afspraken zijn daarover al gemaakt met gemeentes.

Andere grote zorgverzekeraars konden nog niet inhoudelijk op het plan van Menzis reageren. Financieel kwetsbare mensen kunnen nu al bij gemeenten en verzekeraars terecht voor hulp bij onder andere het betalen van de zorgpremie. Die hulp is alleen niet bedoeld voor het eigen risico.

Premies blijven nagenoeg gelijk

Ondertussen is duidelijk dat de zorgpremies in 2026 niet of nauwelijks zullen stijgen. Bij twee van de vier grote zorgverzekeraars (CZ en Menzis) blijven de basispremies gelijk, terwijl die bij Zilveren Kruis met 3 euro toenemen en bij VGZ met 3 euro dalen.

Het Openbaar Ministerie in Italië onderzoekt of Italiaanse burgers in de jaren 90 op 'snipersafari's' zijn gegaan naar Bosnië. Italiaanse burgers zouden zijn afgereisd naar de belegerde hoofdstad Sarajevo om daar te betalen om op burgers te schieten.

Tijdens de vierjarige belegering van Sarajevo kwamen 11.000 inwoners om. De stad werd belegerd door Bosnisch-Servische troepen onder leiding van Ratko Mladic. Vanuit de heuvels rondom de stad hadden scherpschutters goed zicht op grote delen van de stad. Een van de belangrijkste straten in de stad werd berucht als sniper alley, ofwel sluipschutterstraat.

Er gaan al langer geruchten dat rijke mensen afreisden naar het door oorlog verscheurde Bosnië om daar voor hun plezier mensen neer te schieten. Ze zouden daarvoor grote sommen geld hebben betaald aan de troepen van Mladic.

Documentaire

Journalist en schrijver Ezio Gavazzeni verzamelde allerlei getuigenissen over de 'snipertoeristen' en stuurde die samen met een rapport van de voormalige burgemeester van Sarajevo naar het Italiaanse OM. Dat besloot vervolgens een onderzoek te beginnen.

Gavazzeni las voor het eerst over het scherpschuttertoerisme in de Italiaanse krant Corriere della Sera. Die schreef zo'n dertig jaar geleden al over de geruchten, maar leverde daarbij weinig bewijs. Nadat Gavazzeni de in 2022 uitgekomen documentaire Sarajevo Safari zag, besloot hij onderzoek te doen naar de beschuldigingen.

De journalist zou meerdere Italianen hebben geïdentificeerd die betrokken waren bij de schietpartijen op burgers. De komende weken zullen zij worden ondervraagd door het OM.

Tot een ton betaald

In de bewijsstukken van de journalist is ook een getuigenis van een Bosnische militaire inlichtingenofficier opgenomen. Volgens hem zouden zijn Bosnische collega's aan het einde van 1993 de safari's hebben ontdekt. Ze deelden de informatie met de Italiaanse inlichtingendienst. Binnen enkele maanden stopten de reisjes vanuit Italië, volgens de officier.

Bosnische oorlog

Na het uiteenvallen van de republiek Joegoslavië liepen de spanningen in Bosnië en Herzegovina op. In 1992 mondde dat uit in een bloedige burgeroorlog die aan meer dan 100.000 inwoners het leven kostte.

Drie verschillende bevolkingsgroepen stonden in de oorlog tegenover elkaar: de Bosnische Kroaten, Bosnische moslims (Bosniakken) en de Bosnische Serven.

De oorlog werd gekenmerkt door etnische zuiveringen, zoals bij de massamoord op Bosnische moslims in Srebrenica door het Bosnisch-Servische leger.

In 1995 maakte het Verdrag van Dayton een eind aan de burgeroorlog. Het land werd in twee entiteiten opgedeeld.

De 'toeristen' zouden de Bosnisch-Servische militairen destijds omgerekend tussen de 80.000 en 100.000 euro hebben betaald om vanuit de Servische posities in de heuvels op de burgers te schieten. Voor kinderen moesten ze naar verluidt een meerprijs betalen. Het neerschieten van ouderen zou gratis zijn geweest.

Volgens de Italiaanse krant Il Giornale zouden er zeker honderd Italianen betrokken zijn geweest. Ook uit andere westerse landen zouden mensen naar Bosnië zijn gegaan om daar met scherp te schieten op burgers. Onder meer de Verenigde Staten, Canada, Rusland, Frankrijk en Duitsland worden als landen van herkomst van de schutters genoemd.

Internationaal Strafhof

De scherpschuttertoeristen werden eerder ook al genoemd in de rechtszaak bij het Internationaal Strafhof (ICC) in Den Haag in de zaak tegen Ratko Mladic. Een van de getuigen beschreef in die zaak dat hij meerdere keren mensen had gezien die afgaande op hun kleding en wapens volgens hem toeristen moesten zijn.

Mladic werd door het Joegoslavië-tribunaal in Den Haag veroordeeld tot levenslang.

De gemeente Utrecht neemt extra maatregelen tegen de aanhoudende overlast in meerdere parkeergarages. Er komen nachtwakers, extra beveiligingsrondes en aanpassingen aan de toegangsdeuren, meldt RTV Utrecht.

Aanleiding zijn de vele meldingen van onder meer drugsgebruik, overlast door dak- en thuislozen en intimidatie van bezoekers.

Vooral bij parkeergarage Kop van Lombok liep de situatie de afgelopen maanden uit de hand. Maar ook bij de garages Springweg, Paardenveld en P+R Westraven is sprake van overlast.

Schoonmaken onder politiebegeleiding

In september was de situatie in Kop van Lombok zo onveilig dat er wekenlang niet werd schoongemaakt. Half oktober is de garage onder politiebegeleiding gereinigd.

Sindsdien surveilleert een beveiligingsbedrijf 's ochtends en 's avonds en is er 's nachts een nachtwaker aanwezig. Volgens de gemeente is de garage nu "veilig en schoon". Abonnementhouders konden tijdelijk elders parkeren.

Om onbevoegden te weren zijn verbodsborden geplaatst en kan het beveiligingsbedrijf toegangsverboden uitdelen. Bij overtreding daarvan wordt de politie ingeschakeld. De gemeente zegt de overlastgevers hulp te hebben aangeboden, maar een groot deel van de betrokkenen weigert die.

Extra kosten

De schoonmaak, extra beveiliging, nachtbewaking en onderzoeken kosten dit jaar in totaal zo'n 100.000 euro. Dat wordt betaald uit een reservepotje voor het parkeerbeleid.

Vanaf volgend jaar wordt dat moeilijker, zegt het gemeentebestuur. "De structurele dekking van deze kosten is vanaf 2026 niet haalbaar vanuit de parkeerexploitatie." De gemeente onderzoekt hoe de maatregelen in de toekomst kunnen worden bekostigd.