NOS Nieuws - Algemeen

Hij verloor al zijn huis en zijn titels, en nu verdwijnt de naam van de Britse oud-prins Andrew ook uit het straatbeeld van Noord-Ierland. Het bestuur van een gemeente daar vindt de naam niet meer gepast vanwege alle schandalen rond hem.

De Prince Andrew Way in Carrickfergus werd in 1986 zo genoemd om het huwelijk van Andrew met Sarah Ferguson te vieren. Nu hij in opspraak is geraakt door contacten met de veroordeelde pedoseksueel Jeffrey Epstein en beschuldigingen van kindermisbruik, zat de gemeente Mid and East Antrim ermee in zijn maag.

"Ik heb met veel mensen in die straat gesproken en zij vinden dat we hem niet meer zo moeten eren", zegt wethouder Skinner van de liberale Alliance Party. "Iedereen vindt echt dat hij de waarden van onze gemeenschap niet meer vertegenwoordigt." Een motie om de straatnaam te wijzigen, werd gisteren aangenomen door de gemeenteraad.

Elizabeth? Catherine?

Het is nog niet bekend wat de nieuwe naam wordt, maar het is de bedoeling dat er opnieuw een verwijzing naar het koningshuis komt. Er zijn al suggesties gedaan om er Queen Elizabeth Way of Princess Catherine Way van te maken, maar daar zal ook de bewoners nog naar gevraagd worden.

De gemeenteraad erkent dat de naamswijziging vervelend is voor bewoners en bedrijven aan de Prince Andrew Way. Zij moeten bijvoorbeeld hun briefpapier, bankgegevens en identiteitsbewijzen aanpassen. Toch noemt een ander raadslid het besluit "triest maar noodzakelijk".

Koning Charles ontnam prins Andrew dit jaar zijn titels, waardoor hij geen prins meer is, maar nu wordt aangeduide met Andrew Mountbatten Windsor. Ook dwingt zijn broer hem te verhuizen van het koninklijke landgoed Windsor naar een buitenhuis op het landgoed Sandringham.

Mist, gladheid en het donkere begin van de novemberochtend hebben geleid tot een drukke spits. Rond 08.15 uur stond er op wegen door heel het land meer dan 1000 kilometer file, meldt de verkeersdienst van de ANWB. Inmiddels loopt de drukte op de weg weer wat terug.

Verspreid over de A2 stonden rond die tijd de meeste files, 108 kilometer in totaal. Ook op de A1 en de A4 was het met respectievelijk 55 en 58 kilometer aan files druk.

Op de A12 bij afrit Veenendaal gebeurde een ongeval met meerdere voertuigen, meldt RTV Utrecht. Twee rijstroken zijn afgesloten om ruimte te geven aan de hulpdiensten en de berger. Weggebruikers moeten daar rekening houden met extra reistijd van ruim een uur.

Mist en gladheid

Het KNMI waarschuwde met code geel in een groot deel van het land voor dichte mist, met zicht tot minder dan 200. Alleen voor de kustprovincies, Drenthe en Limburg geldt die waarschuwing niet. Later op de dag zal de mist vanuit het noordwesten geleidelijk oplossen, maar in het oosten van het land kan de dichte mist tot aan het begin van de middag blijven hangen.

Doordat het vannacht op veel plekken onder het vriespunt was, heeft aanvriezende mist op sommige plekken ook tot gladheid geleid. Rijkswaterstaat stuurde in het westen van het land strooiwagens de wegen op. In totaal werd ruim 800.000 kilo pekel uitgereden.

De ANWB noemde de drukke ochtendspits niet ongewoon voor november. Een woordvoerder zegt dat mensen door de mist hun rijstijl aanpassen, waardoor lokaal oponthoud ontstaat. De drukste ochtendspits van dit jaar was de laatste dinsdag van oktober, toen stond er door verschillende ongelukken ruim 1100 kilometer file op het drukste moment.

ABN Amro gaat flink snijden in het personeelsbestand. Tot 2028 verdwijnen er 5200 voltijdsbanen, heeft de bank bekendgemaakt in aanloop naar een beleggersdag.

Dat gaat om een vijfde van het aantal banen dat de bank in 2024 nog had. Samen met het personeel van twee banken die recent door ABN Amro zijn overgenomen, komt de bank nu uit op 27.500 voltijdsmedewerkers. Daar blijven er eind 2028 nog 22.300 van over.

Met de ontslagronde wil ABN Amro zijn positie in Europa verstevigen. Topvrouw Marguerite Bérard zegt dat ze van ABN Amro een top 5-speler wil maken op het gebied van private banking, bankieren voor welgestelden.

ABN Amro zegt dat het personeel gaat helpen met het vinden van nieuw werk.

Overnamepad

ABN Amro bezuinigde de afgelopen jaren al op extern ingehuurd personeel. Begin vorig jaar werkten er bij de bank nog bijna 4100 externen. Het eigen personeel nam juist toe. Begin vorig jaar had de bank met bijna 21.000 medewerkers veel minder eigen personeel dan nu.

Voor groei is ABN Amro dit jaar op het overnamepad gegaan. In Duitsland werd de bank Hauck Aufhäuser Lampe gekocht en onlangs werd in eigen land met NIBC de grootste overname sinds de nationalisatie gedaan.

Meer ontslagen

Vorige week maakte ASN Bank bekend ongeveer een kwart van het aantal banen te schrappen. Daarmee wil ASN per jaar 80 miljoen euro aan kosten besparen. De nieuwe reorganisatie komt bovenop de ongeveer 700 banen die de afgelopen twee jaar al verdwenen bij ASN.

ING maakte anderhalve week geleden een melding bij uitkeringsinstantie UWV dat er bij de Nederlandse divisie dit jaar en komend jaar 950 banen zouden kunnen verdwijnen. Bij ING Nederland werken nu nog ruim 12,8 duizend mensen.

Het personeel dat moet vertrekken, wordt geholpen van werk naar werk, belooft ING. Een woordvoerder benadrukte dat dit ook binnen ING kan zijn, waar banen door automatisering verdwijnen, maar ook nieuwe banen ontstaan.

Staatsbelang afgebouwd

ABN Amro werd in 2008 tijdens de kredietcrisis genationaliseerd. Al in 2015 begon de Staat via een beursgang met de verkoop van de bank, maar pas het laatste jaar wordt echt vaart gemaakt met de verkoop van de laatste overheidsaandelen. Momenteel loopt een programma waarin het staatsbelang wordt afgebouwd naar ongeveer 20 procent.

Daarmee krijgt ABN Amro voor het eerst sinds de nationalisatie echt meer over de eigen toekomst te zeggen. Dit jaar deed de bank dus al twee grote overnames.

Tegelijk brengt het vertrek van de Staat als grootaandeelhouder ook nieuwe onzekerheid voor ABN Amro. De afgelopen jaren toonden diverse grote buitenlandse concurrenten interesse in de derde bank van Nederland. In september deden nog geruchten de ronde dat het Belgische KBC zijn oog op ABN Amro had laten vallen.

Hogere waardering nodig

De Staat wimpelde die buitenlandse interesse altijd resoluut af, maar nu het staatsbelang steeds kleiner wordt, raakt ABN Amro die beschermheer kwijt. Daarom is naast groei ook een hogere waardering op de beurs steeds belangrijker.

Een concurrent die ABN Amro wil kopen kan dat al lange tijd relatief goedkoop doen, omdat de beurswaarde van ABN Amro ongeveer 20 procent lager ligt dan de werkelijke waarde van de bank. Bij ING is dat juist andersom. Daar ligt de beurswaarde juist zo'n 25 procent boven de werkelijke waarde van de bank.

Reden voor de lage waardering is de winstgevendheid van ABN Amro. Die wordt gedrukt door de hoge kosten. Tegenover elke verdiende euro staan zo'n 60 cent aan kosten. Vergeleken met ING: bij de Nederlandse divisie van die bank wordt per euro iets meer dan 42 cent aan kosten gemaakt.

Bank wil groeien

Onder de dit jaar aangetreden bestuursvoorzitter Marguerite Bérard begint ABN Amro aan waarde te winnen. Enerzijds wordt er geprofiteerd van de grotere interesse van beleggers, anderzijds noemde Bérard ABN Amro bij de overname van NIBC een "erg sterke bank die nog sterker kan worden en zelfstandig zal blijven".

Tegelijk heeft ook de belastingbetaler nog wat te winnen bij een beter op de beurs gewaardeerd ABN Amro. Vorig jaar meldde demissionair minister Heinen van Financiën dat er nog 10,6 miljard euro openstond van de 27,8 miljard euro die het in 2008 kostte om ABN Amro te nationaliseren. Met een aandeel van zo'n 14 euro per stuk verwachtte Heinen toen niet dat het bedrag nog kon worden terugverdiend met verkoop van het nog resterende belang van zo'n 40 procent.

Toch was met de sindsdien verkochte aandelen de rekening in september van dit jaar teruggebracht naar bijna 8,3 miljard euro. Om op nul uit te komen, zouden de nog resterende 164 miljoen overheidsaandelen voor zeker 50 euro per aandeel verkocht moeten worden.

Op de beurs zit ABN Amro dit jaar mede door alle overnames flink in de lift. Het aandeel schommelt nu rond de 27 euro. Daarmee is quitte spelen nog lastig voor Heinen, maar daalt het verlies van de nationalisatie flink.

Bij luchtaanvallen over en weer zijn zowel in Rusland als in Oekraïne mensen gedood. De landen bestookten elkaar met drones.

Het Russische ministerie van Defensie zegt dat het 249 Oekraïense drones heeft neergehaald. In de regio Rostov kwamen bij de Oekraïense aanval drie mensen om het leven en raakten tien mensen gewond. Iets zuidelijker in Krasnodar raakten tien mensen gewond.

Ook Rusland voerde een grootschalige droneaanval uit, op de Oekraïense hoofdstad Kyiv en andere steden. Daarbij werden ook ballistische raketten gebruikt. Volgens de Oekraïense president Zelensky ging om 22 raketten en 460 drones.

Volgens de lokale autoriteiten kwamen in Kyiv zes mensen om het leven en raakten acht anderen gewond. Meerdere appartementengebouwen raakten beschadigd. Ook in andere regio's werden raket- en drone-activiteiten gemeld, onder meer in Zaporizja en Charkiv.

Zelensky waarschuwt

President Zelensky heeft zijn bevolking gewaarschuwd dat er tijdens onderhandelingen met Rusland meer aanvallen zouden kunnen plaatsvinden. "We moeten ons ervan bewust zijn dat Rusland de druk op ons niet zal verlichten."

Afgelopen week presenteerde Europa een tegenvoorstel voor het 28-puntenplan van de VS om een einde te maken aan de oorlog in Oekraïne. Rusland noemde dat Europese plan "totaal niet constructief" en daarom voor de Russen onwerkbaar.

Veiligheidsgaranties

Vandaag komt de zogeheten coalition of the willing digitaal bij elkaar. De groep landen, waaronder Duitsland, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en Nederland, zullen spreken over de situatie in Oekraïne.

De Franse president Macron benadrukte vanochtend op de Franse radio nog maar eens dat het bij plannen voor het stoppen van de oorlog van belang is dat Oekraïne veiligheidsgaranties heeft. Ook vindt hij dat een definitief plan acceptabel moet zijn voor Oekraïne en Europa. En mocht er ooit vrede komen, dan zal Oekraïne zelf voor de eerste verdedigingslinie moeten zorgen, aldus Macron.

In haar woonplaats Tulsa is de een na laatste overlevende overleden van een beruchte Amerikaanse uitbarsting van racistisch geweld: de 111-jarige Viola Ford Fletcher. Ze ontvluchtte het bloedbad in Tulsa in 1921, maar haar familie verloor zo goed als alles.

"Moeder Fletcher heeft meer doorstaan dan iemand ooit zou moeten meemaken, maar bleef haar leven lang vastberaden vechten voor de weg vooruit", reageert burgemeester Monroe Nichols, zelf de eerste zwarte burgemeester van Tulsa, de tweede stad van de Amerikaanse staat Oklahoma. Hij noemt de tweedaagse massaslachting "een van de donkerste hoofdstukken uit de geschiedenis van onze stad".

"Ik zie nog altijd voor me hoe zwarte mannen werden doodgeschoten, hun lichamen in de straten. Ik ruik nog steeds de rook en zie het vuur", herinnerde Fletcher zich toen ze een eeuw na het geweld erover getuigde voor het Congres. "Ik hoor de schreeuwen. Ik beleef het bloedbad nog elke dag."

Lynchpartij

Het geweld begon op 31 mei 1921, na berichten dat een zwarte tiener een witte vrouw had lastiggevallen. Omdat de geruchten groeiden dat de jongeman gelyncht zou worden, togen bewapende zwarte stadsgenoten naar het gerechtsgebouw om dat te voorkomen. Het liep uit op een bloedige confrontatie met een witte menigte.

Een zwarte wijk in de stad, Black Wall Street genoemd vanwege de hoge sociaaleconomische ontwikkeling, werd geplunderd en in de as gelegd. Rond de 300 mensen werden gedood, honderden raakten gewond en 1200 gebouwen werden verwoest.

Het gezin van Fletcher, die toen 7 jaar oud was, vluchtte met paard-en-wagen. Ze zouden hierna als dagloners rondtrekken, levend in een tent. "We waren vluchtelingen in ons eigen land", omschreef Fletcher het. Pas op haar zestiende keerde ze terug naar Tulsa.

Daar werd het geweld jarenlang doodgezwegen. Schuldigen werden niet vervolgd. Ook Fletcher had het er nauwelijks over, uit angst voor represailles. Pas toen een herdenking in 2021 naderde, kwam er in de Amerikaanse samenleving meer aandacht voor.

"We moeten het mooie en het slechte herinneren, alles", zei toenmalig president Biden bij een herdenkingsbezoek aan de stad. "Dat doen de grootste naties: hun donkere kanten onder ogen zien."

Fletcher beschreef wat haar was overkomen in een autobiografie en drong met twee andere overlevenden aan op herstelbetalingen. "Wat over generaties was opgebouwd, ging in een klap verloren. Ons huis, alle eigendommen, allemaal weg in een nacht." Hoewel de rechter de claim afwees, stak Tulsa dit jaar nog wel 105 miljoen dollar in projecten om de voortdurende effecten van de rassenrellen tegen te gaan.

Moe, maar niet klaar

Ondanks haar zeer hoge leeftijd bleef Fletcher zich haar laatste jaren inzetten om haar verhaal te doen, omdat dat volgens haar nog steeds relevant was. "Ik ben gezegend met een lang leven en heb het beste en het slechtste van dit land gezien. Elke dag denk ik aan de terreur die zwarte mensen in dit land nog altijd meemaken", reflecteerde ze enkele jaren terug. "Ik heb nooit gerechtigheid gekend, al bid ik daar nog elke dag voor."

Viola Ford Fletcher overleed in een ziekenhuis in Tulsa, omringd door familie. Haar advocaat, die haar recent nog bezocht, laat weten dat ze nog altijd niet klaar was met haar strijd. "Ze praatte niet alsof ze klaar was om te vertrekken. Ze was moe, omdat dit gevecht vermoeiend is, maar ze was nog altijd gedreven."

Goedemorgen! De Rotterdamse rechtbank doet uitspraak in de zaak rond het Vlaardingse pleegmeisje en Suriname viert Srefidensi Dey, onafhankelijkheidsdag.

Eerst het weer: vanochtend is het op veel plaatsen eerst mistig. In de kustgebieden en in het zuidoosten valt af en toe regen. Vanmiddag afwisselend wolken, zon en een aantal buien bij 6 tot 8 graden.

Ga je op pad? Hier vind je het overzicht van de files en hier lees je waar werkzaamheden en storingen zijn op het spoor.

Wat kan je vandaag verwachten? Wat heb je gemist?

Bij een Pakistaans bombardement op een huis van een burger in de Afghaanse provincie Khost zijn negen kinderen en een vrouw omgekomen. Dat meldt een woordvoerder van de Afghaanse Taliban.

Daarnaast zou Pakistan volgens de Afghaanse Taliban ook luchtaanvallen hebben uitgevoerd in de provincies Kunar en Paktika. Daarbij zijn vier burgers gewond geraakt, aldus de woordvoerder.

Ander nieuws uit de nacht: En dan nog even dit:

Zes huishoudens in Roermond leefden 72 uur zonder elektriciteit, stromend water en verwarming. Ze deden mee aan een experiment van de gemeente om te onderzoeken hoe het is als de stroom uitvalt en hoe de samenleving daar beter op kan worden voorbereid.

Carolien Edixhoven was een van de deelnemers. In haar huis stond de kachel uit, brandden kaarsen en ze droeg twee dikke truien.

Fijne dag!

Suriname viert vandaag zijn 50-jarige onafhankelijkheid van Nederland. De familiebanden tussen beide landen zijn hecht: er wonen meer dan 350.000 mensen in Nederland met een Surinaamse migratieachtergrond, terwijl er in Suriname zelf maar 640.000 mensen wonen.

Toch is reizen naar Nederland voor Surinamers ingewikkeld. Voor een bezoek hebben ze een visum nodig. Deze visumplicht ontstond na de onafhankelijkheid, toen er een massale uitstroom kwam van Surinamers naar Nederland op zoek naar een beter bestaan. De eisen voor zo'n visum zijn streng, de kosten hoog en de kans dat het wordt afgewezen is groot, waarbij de redenen voor afwijzing vaak willekeurig zijn.

'Traumatische ervaring'

Het overkwam gitarist Jason Eduwaiti (36). Hij voelde zich vereerd toen de Surinaams-Nederlandse fluitist Ronald Snijders hem uitnodigde om op te treden in Nederland. Snijders had de Boy Edgar-prijs gewonnen, de hoogste Nederlandse jazz-onderscheiding.

"Ik droeg mijn prijs op aan Suriname, want daar liggen mijn roots en ik mocht iemand uitnodigen", zei Snijders. "Ik dacht: Jason Eduwaiti moet erbij zijn! Hij is een talent in Suriname, hij heeft conservatorium gedaan en is iemand met een hele eigen stijl."

Eduwaiti ging vol energie aan de slag met het verzamelen van de vereiste documenten voor het visum om naar Nederland te kunnen reizen. "Ik reis al sinds 2009 regelmatig naar het buitenland. Ik ben vaker in Nederland geweest en in Parijs, zelfs in Dubai en de Verenigde Staten voor optredens of samenwerkingsprojecten met andere muzikanten. Ik kreeg van het Nederlandse Fonds voor Podiumkunsten een officiële uitnodigingsbrief en diende vol vertrouwen mijn papieren in bij de Nederlandse autoriteiten."

De klap was groot toen zijn visum werd afgewezen. Het gevaar zou te groot zijn dat Eduwaiti in Nederland wilde blijven en zou proberen onder te duiken, kreeg hij als argument te horen. "Het was een traumatische ervaring. En waar baseren ze het op? Ik heb een gezin in Suriname, mijn zoontje was destijds 3 jaar oud. Ik heb hier mijn werk en mijn leven."

Ook Ronald Snijders was boos en verbijsterd. "Ik vond het echt schandalig. Jason is iemand van onbesproken gedrag. En als zelfs iemand wordt geweigerd terwijl er een officiële uitnodiging ligt van het Nederlandse Fonds voor Podiumkunsten, wat wil je dan nog meer?"

Het had weinig zin om protest aan te tekenen, want dat zou te lang duren en de prijs was dan al uitgereikt, maar de gebeurtenis geeft beide muzikanten nog steeds een vervelende nasmaak. "Er is toch een bijzondere band met Nederland? Dat maakt zo'n afwijzing extra pijnlijk", zegt Eduwaiti.

Zelfstandig land

Duizenden Surinamers maken jaarlijks mee dat hun visum wordt afgewezen. Ze missen daardoor optredens, sportwedstrijden of bijvoorbeeld examens die ze in Nederland afleggen. Ook bruiloften en zelfs begrafenissen van familieleden in Nederland kunnen Surinamers mislopen omdat ze geen visum krijgen. Volgens het ministerie van Buitenlandse Zaken kan Nederland alleen deze regels niet veranderen.

De 50-jarige onafhankelijkheid begon met vuurwerk in Paramaribo:

"Het zijn Schengenregels die we hebben opgesteld als Europese Unie en dat betekent dat zo'n visum verplicht is", zegt demissionair minister van Buitenlandse Zaken Van Weel na vragen van NOS. "Een land kan vrijstelling krijgen, alleen moet ieder land dat apart bij de EU aanvragen en daarover met de Europese Commissie onderhandelen."

Van Weel benadrukt dat vanwege de historische banden Nederland Suriname wel wil ondersteunen bij die onderhandelingen. "Maar uiteindelijk is Suriname een zelfstandig land dat dit zelf moet doen", meent Van Weel.

125 euro kwijt

Voor Eduwaiti en de vele andere Surinamers zal afschaffing van het visumplicht een geschenk uit de hemel zijn. "Nu denk ik wel twee keer na als ik word gevraagd voor een samenwerking met muzikanten in het buitenland. Eigenlijk kun je niets plannen, want je weet niet of een visum wordt goedgekeurd of geweigerd."

Zijn geld, 125 euro, een half maandloon in Suriname, was hij overigens kwijt, want dat moet betaald worden, ongeacht of het visum wordt goedgekeurd of niet. En aan de behandeling op het visumkantoor in Paramaribo dat namens de Nederlandse autoriteiten de visumaanvragen verwerkt, heeft hij geen goede herinnering. "Het leek alsof ze me aan het keuren waren of ik wel goed genoeg was om hun land binnen te komen. Als ex-kolonie van Nederland is dat helemaal geen prettig gevoel."

Na 300 jaar koloniale overheersing komt Suriname op 25 november 1975 los van Nederland. Het is vandaag 50 jaar geleden dat het land onafhankelijk werd. In deze video vertellen we je hoe dat ging.

Bij de rechtbank in Amsterdam begint vandaag het proces over de moord op de 17-jarige Lisa uit Abcoude. De verdachte is een nog altijd ongeïdentificeerde asielzoeker, vermoedelijk uit Nigeria. Hij staat ook terecht voor een gewelddadige verkrachting een paar dagen eerder.

De moord op de 17-jarige Lisa leidde tot een schokgolf door heel Nederland. Het meisje werd in de nacht van 19 op 20 augustus vermoord langs een fietspad in Duivendrecht. Ze was na een avondje stappen met de elektrische fiets onderweg naar huis in Abcoude.

Rond 04.00 uur belde ze zelf 112 omdat ze werd aangevallen door een man. De politie ging er met spoed op af, maar was te laat. Agenten vonden haar lichaam in de berm langs het water aan de Holterbergweg. Ze bleek onder meer in haar hals gestoken.

Het incident maakte op de meest pijnlijke wijze duidelijk dat vrouwen niet zonder meer veilig zijn op straat. Zeker toen bleek dat de verdachte een paar dagen eerder ook al een gewelddadige verkrachting zou hebben gepleegd, aan de Weesperzijde in Amsterdam. De politie denkt dat hij ook nog een derde vrouw heeft aangevallen, al wordt hij daar nog niet voor vervolgd.

Verdachte

Hoewel de verdachte is opgepakt, is nog altijd niet zeker wie hij precies is. Zelf zegt hij dat zijn voornaam Chris is. Zijn achternaam weet hij niet. Hij zou 22 jaar oud zijn en uit Nigeria komen. Het OM is nog altijd bezig dit te verifiëren.

Volgens Het Parool heeft hij de politie verteld dat hij opgroeide in weeshuizen en dat hij kampt met stemmen in zijn hoofd. Hij zou keer op keer uit opvanghuizen zijn weggestuurd.

Op een zeker moment ondernam hij de tocht naar Europa en kwam hij als bootvluchteling aan op het Italiaanse eiland Lampedusa. Daarna reisde hij verder. In juni dit jaar arriveerde de man bij het aanmeldcentrum in Ter Apel. Daarna verbleef hij in een asielzoekerscentrum in Amsterdam-Zuidoost.

Van de misdrijven in augustus waarvan hij wordt verdacht, zegt hij zich niets te kunnen herinneren. Ontkennen doet hij niet, bekennen evenmin.

Discussie

Na de incidenten barstte een hevige maatschappelijke discussie los. De Amsterdamse burgemeester Halsema noemde geweld tegen vrouwen "een schandvlek op onze samenleving". Op sociale media werden massaal berichten gedeeld waarin vrouwen eisen dat ze veilig over straat kunnen. Zo was er de actie 'Wij eisen de nacht op', waarbij in korte tijd een half miljoen euro werd opgehaald.

"Met de campagne wil ik iets doen aan het onderliggende probleem: namelijk dat onze maatschappij lang geleden heeft besloten dat vrouwen minder waard zijn dan mannen", zei initiatiefneemster en campagnestrateeg Danique de Jong. Hoe het ingezamelde geld zal worden besteed, is nog niet bekend.

Dolle Mina's

Ook de feministische actiegroep Dolle Mina keerde terug in de schijnwerpers. De groep, bekend uit de jaren 70, is dit jaar opnieuw opgericht. De Dolle Mina's liepen na de dood van Lisa in meerdere steden protestmarsen.

Verschillende gemeenten hebben inmiddels concrete veiligheidsmaatregelen genomen in de publieke ruimte: door groen te snoeien, meer verlichting te plaatsen of extra camera's op te hangen. Amsterdam kondigde extra politieagenten aan om geweld tegen vrouwen te bestrijden.

Extreemrechts

Dat de verdachte een asielzoeker is die nog maar kort in Nederland verblijft, leidde tot boosheid onder tegenstanders van immigratie. Ook extreemrechtse groeperingen grepen de moord op Lisa aan om hun boodschap te verspreiden.

Online werd de moord door sommigen geduid als "anti-blank geweld". Bij de plaats delict werden kaarsjes neergezet met de teksten "Bescherm blanke vrouwen" en "White Lives Matter".

Zo werd de zaak door totaal verschillende groepen aangegrepen om een punt te maken. Wat de nabestaanden ervan vinden dat de dood van Lisa symbool is komen te staan voor zulke uiteenlopende bewegingen, is onbekend. Volgens de organisatie Namens de Familie kiezen zij ervoor hier niet op te reageren.

Bewijs

Vandaag in de rechtszaal zal het Openbaar Ministerie uitleg geven over het bewijs dat tot nu toe is verzameld. Dat lijkt vooral te bestaan uit DNA-sporen en camerabeelden.

De 22-jarige verdachte werd een dag na de moord aangehouden, op dat moment alleen op verdenking van de eerdere verkrachting. Al snel vermoedde de politie dat hij ook verantwoordelijk was voor de dood van Lisa.

De eerste zitting in de Amsterdamse rechtbank gaat gepaard met grote mediabelangstelling. Voor publiek is er een extra meekijkzaal ingericht. Volgens de advocaten van de verdachte zal hun cliënt aanwezig zijn, maar verder willen zij niet reageren.

Bij een Pakistaans bombardement op een huis van een burger in de Afghaanse provincie Khost zijn negen kinderen en een vrouw omgekomen. Dat meldt de woordvoerder van de Afghaanse Taliban, Zabihullah Mujahid.

Mujahid meldt op X dat het om vijf jongens en vier meisjes gaat. De leeftijd van de kinderen en de vrouw is niet bekendgemaakt. Het getroffen huis werd verwoest, aldus Mujahid op X, waar hij ook foto's van de dodelijke slachtoffers deelt.

Daarnaast zou Pakistan volgens Mujahid ook luchtaanvallen hebben uitgevoerd in de provincies Kunar en Paktika. Hierbij zijn vier burgers gewond geraakt, aldus de woordvoerder.

Vredesbesprekingen geklapt

De gewelddadigheden tussen Pakistan en Afganistan nemen de laatste tijd weer toe. In oktober kwam het tot hevige aanvallen over en weer tussen beide landen, de zwaarste sinds de machtsovername van de Taliban in Kabul in 2021. Het begon met een Pakistaanse luchtaanval gericht tegen de Pakistaanse Taliban over de grens in Afghanistan. Uiteindelijk vielen er honderden doden, zowel militairen, militanten als burgers.

Beide partijen tekenden in Doha een staakt-het-vuren, maar de vredesbesprekingen in Turkije klapten toen er geen overeenkomst voor de lange termijn bereikt kon worden.

Op de Zestienhovenweg (N209) in Bergschenhoek bij Rotterdam is gisteravond op een kruising een vrachtwagen tegen een auto aangereden, meldt de politie.

De bestuurder van de auto raakte bekneld en moest door de brandweer worden bevrijd. Hij is met onbekende verwondingen naar het ziekenhuis gebracht. De bestuurder van de vrachtwagen is aangehouden. Een politiewoordvoerder meldt aan Rijnmond dat getuigen hebben gezien dat de vrachtwagen door rood reed.

Het ongeluk gebeurde volgens Rijnmond rond 20:15 uur. Vooral de auto raakte door de botsing zwaar beschadigd.

NASA vermindert het aantal bemande ruimtemissies onder het Starliner-contract met Boeing. Daamee wordt de omvang van het programma, dat al langer kampt met technische problemen, verkleind. De eerstvolgende missie wordt bovendien onbemand.

Het oorspronkelijke contract van Boeing met NASA, ter waarde van 4,5 miljard dollar, omvatte zes bemande missies naar het ruimtestation ISS. Nu wordt het aantal vluchten verlaagd naar vier, meldt NASA. Maximaal drie daarvan zullen bemande vluchten zijn. Twee extra vluchten zijn optioneel. Door de wijziging daalt de waarde van het contract met Boeing naar 3,73 miljard dollar. Persbureau Reuters meldt dat inmiddels 2,2 miljard al betaald zou zijn.

Bij de eerste bemande testvlucht van Starliner in 2024 vielen verschillende stuwraketten van het voortstuwingssysteem van Starliner uit tijdens de nadering van het ISS. Uiteindelijk moesten de Amerikaanse astronauten Butch Wilmore en Suni Williams ruim negen maanden in het ISS doorbrengen. Wilmore en Williams vertrokken in juni 2024 naar het ISS voor een missie van ruim een week. In maart dit jaar keerden ze terug op aarde.

Dragon-capsule

In 2014 koos NASA Boeing en SpaceX van Elon Musk voor de bouw en lancering van een ruimtevaartuig dat Amerikaanse astronauten van en naar het ISS moest vervoeren. Ook werd de ontwikkeling van twee ruimtecapsules in gang gezet, die als back-ups voor elkaar kunnen dienen.

Inmiddels is de Dragon-capsule van SpaceX sinds de eerste bemande missie in 2020 de belangrijkste astronautencapsule van NASA geworden, De Starliner van Boeing kampt daarentegen al jaren met vertragingen, technische mankementen en budgetoverschrijdingen.

Sudanezen die zijn gevlucht uit de stad Al-Fasher zeggen tegen mensenrechtenorganisatie Amnesty International dat ze zijn beschoten, geslagen of gegijzeld door rebellen van de Rapid Support Forces (RSF). Vrouwen vertellen dat zij, en soms ook hun dochters, tijdens hun vlucht werden tegengehouden en verkracht.

"Eén van hen dwong me om met hen mee te gaan, sneed mijn kleding kapot en verkrachtte me. Toen ze weg waren, kwam mijn 14-jarige dochter naar me toe. Ik zag dat haar kleren onder het bloed zaten en in stukken waren gesneden." De moeder en dochter vluchtten naar Tawila, een veilige stad tientallen kilometer van Al-Fasher waar het Rode Kruis vluchtelingen opvangt.

"Na de verkrachting werd mijn dochter erg ziek. Toen we Tawila bereikten, verslechterde haar gezondheid en stierf ze", zegt de moeder tegen Amnesty International. Een andere vrouw vertelt dat ze een dag werd vastgehouden en meermaals werd verkracht door een man terwijl een gewapende RSF-strijder toekeek.

Omsingeld

Al-Fasher in de regio Darfur in het westen van Sudan werd eind oktober ingenomen door de RSF. De paramilitaire groepering is al 2,5 jaar in een bloedige oorlog verwikkeld met het regeringsleger in Sudan. Naar schatting zijn bij de val van Al-Fasher tienduizenden Sudanese burgers vermoord en vanwege een door rebellen aangelegde zandwal om de stad kunnen honderdduizenden mensen geen kant op.

Vluchtelingen die per auto reizen moeten vanwege de zandwal langs RSF-checkpoints. Vluchtelingen te voet worden opgejaagd en gevangengenomen of vermoord. Onderzoekers van de Amerikaanse Yale Universiteit zagen op satellietbeelden al bewijs voor mogelijk massamoorden die in Al-Fasher zijn gepleegd.

Bekijk ook deze NOS-special over de moordpartijen gepleegd in de stad Al-Fasher:

Onderzoekers van Amnesty International spraken met 28 mensen die uit Al-Fasher wisten te ontsnappen. Meerdere overlevenden zeiden dat ze tijdens hun vlucht honderden lichamen op straat zagen liggen en dat RSF-strijders ongewapende burgers doodschoten. "Ze genoten ervan, ze lachten."

Een 21-jarige man die samen met anderen in een hinderlaag werd gelokt, zegt dat ze tegen de rebellen zeiden dat ze burgers waren. "Toen zeiden ze: 'In Al-Fasher zijn geen burgers, iedereen is soldaat." Zijn broer en drie anderen zouden daarna zijn doodgeschoten. Om onduidelijke redenen mocht de man zelf zijn vlucht vervolgen.

"Ik heb mijn vrienden voor mijn ogen zien sterven", vertelt een 19-jarige man die samen met zeven vrienden probeerde te vluchten. Hij zegt tegen Amnesty International dat al zijn vrienden tijdens hun vlucht zijn gedood bij de aangelegde zandwal. "We werden van alle kanten beschoten."

Een andere man wist voorbij de zandwal rond de stad te komen, maar vertelt dat hij en zo'n twintig anderen kort daarna werden opgepakt door RFS-strijders in auto's. "De RSF doodden mensen alsof het vliegen waren. Het was een bloedbad." Hij zegt dat hij de aanval heeft overleefd door zich dood te houden.

Een andere Sudanees werd tijdens zijn vlucht uit Al-Fasher samen met vijf anderen gevangengenomen. Hij zegt tegen Amnesty dat hij met familie mocht bellen en dat RSF-strijders meer dan 20 miljoen Sudanese pond (omgerekend zo'n 30.000 euro) eisten in ruil voor zijn vrijlating. Een andere gijzelaar werd tijdens een videogesprek met zijn familie doodgeschoten.

'VAE voedt het geweld'

"Naar mate het conflict voortduurt, leveren de verhalen van de overlevenden verder bewijs van het falen van de internationale gemeenschap in Sudan", zegt Agnès Callamard, secretaris-generaal van Amnesty International.

De Verenigde Arabische Emiraten (VAE) zijn de belangrijkste partner van de RSF. Ze leveren via buurland Tsjaad mankrachten en wapens, en krijgen daar onder meer goud voor terug. "De aanhoudende steun van de Emiraten aan de RSF voedt het geweld tegen burgers in Sudan", zegt Callamard.

Amnesty International stelt dat de internationale gemeenschap meer moet doen om burgers te beschermen en moet eisen dat de steun en wapenleveringen aan de RSF stoppen. "De wereld mag niet meer wegkijken."

Volgens cijfers van de VN heeft de oorlog al aan ruim 40.000 mensen het leven gekost. Hulporganisaties zeggen dat het werkelijke aantal nog vele malen hoger is. Al meer dan 14 miljoen mensen zijn gedwongen hun huis te verlaten. In delen van Sudan is hongersnood uitgeroepen en de helft van de bevolking lijdt honger. De VN noemt de situatie in Sudan een van de ergste humanitaire crises ter wereld.

D66-leider Rob Jetten heeft maandagavond de Thorbeckeprijs voor politieke welsprekendheid gewonnen. De andere genomineerden waren Ingrid Coenradie (JA21) en SP-leider Jimmy Dijk. Jetten kreeg de prijs uitgereikt in perscentrum Nieuwspoort in Den Haag.

Volgens de jury heeft Jetten zich sinds zijn aantreden als fractievoorzitter in 2018 ontwikkeld naar een politicus die overtuigend en toegankelijk communiceert. Jetten weet optimistisch en dicht bij de samenleving te communiceren, zowel tijdens Kamerdebatten als in verkiezingscampagnes, meldt de jury.

De Thorbeckeprijs wordt jaarlijks uitgereikt door de Vereniging Thorbecke aan politici die zich onderscheiden door overtuigende en invloedrijke communicatie. Eerdere winnaars waren onder meer VVD'ers Frits Bolkestein en Mark Rutte, en Femke Halsema als leider van GroenLinks. Vorig jaar ging de prijs naar VVD-Kamerlid Eric van der Burg.

Voorbeeld van vrolijkheid

In het persbericht dat dagblad NRC heeft ingezien, verwijst de vereniging naar hoe Jetten bij zijn begin als fractievoorzitter in 2018 nog werd bespot en "Robot Jetten" werd genoemd, "vanwege zijn mechanische, wat monotone staccato dictie". Hij werd volgens de jury gezien als "onecht, pedant, elitair".

Daarvan is nu geen sprake meer, meent de vereniging. Sterker nog: "Rob Jetten heeft zichzelf weten te restylen tot een aantrekkelijk, wervend en vertrouwenwekkend politicus. En dat niet alleen, hij heeft Nederland en de politiek weer even elan en een goed humeur gegeven."

In zijn acceptatierede gaf Jetten volgens persbureau ANP aan te hopen dat hij samen met Coenradie en Dijk een voorbeeld kan zijn van "eerlijkheid, onbevangenheid en vrolijkheid" in het politieke debat. "Niet alleen voor onze 147 collega's, maar ook voor toekomstige politieke generaties", aldus Jetten.

Steun in de rug

Jetten vindt het een enorme eer om in de voetsporen te treden van voormalig D66-leider Hans van Mierlo die de prijs in 1992 als eerste in ontvangst nam. "Zijn geloof dat politiek opener, nieuwsgieriger en menselijker kan, inspireert mij iedere dag", zegt Jetten.

Hij noemt de prijs een steun in de rug om te blijven werken aan een politiek die verbindt.

Jan van Zanen mag nog eens zes jaar burgemeester van Den Haag blijven. Dat heeft de Haagse gemeenteraad in een geheime zitting besloten. Zijn huidige termijn loopt af op 1 juli volgend jaar.

De 64-jarige Van Zanen wordt nu voorgedragen bij de minister van Binnenlandse Zaken. Het overnemen van die aanbeveling is vaak een formaliteit.

Van Zanen zegt vereerd te zijn om opnieuw voorgedragen te worden. "Ik ga ervoor met alles wat ik in me heb", zei hij in een eerste reactie. "Ik hoop met de mensen in Den Haag, de ondernemers, de winkeliers, de bezoekers, maar vooral de inwoners het beste te doen en het mooie Den Haag nog mooier te maken."

Twijfels

Hart voor Den Haag, de grootste partij in de gemeenteraad, heeft openlijk twijfels geuit over een herbenoeming van Van Zanen. "Wij zijn mordicus tegen de niet-transparante procedure rondom burgemeestersbenoemingen. Wij zijn voor de gekozen burgemeester", zei fractievoorzitter Richard de Mos.

Ook over Van Zanen zelf had hij bedenkingen. "Dat zal u niet verbazen, want er liggen van onze zijde twee moties van wantrouwen aan zijn adres en we hebben ook flink wat andere bezwaren", citeert Omroep West hem.

Die moties betreffen de blokkadeacties van Extinction Rebellion op de A12 en het handelen van de burgemeester bij het parkeerreferendum. Beide voorstellen haalden destijds geen meerderheid.

Omdat de vergadering over Van Zanen geheim was en vertrouwelijk blijft, is onbekend wat Hart voor Den Haag uiteindelijk heeft besloten, maar een meerderheid van de raad wilde dus door met Van Zanen.

Veelbewogen ambtstermijn

Van Zanen is sinds 1 juli 2020 burgemeester van Den Haag. Daarvoor was hij burgemeester van Utrecht en Amstelveen. In zijn eerste ambtstermijn kreeg hij te maken met ingrijpende gebeurtenissen, waaronder de explosie aan de Tarwekamp waarbij zes mensen omkwamen.

Ook de ongeregeldheden tussen groepen Eritreeërs, de rellen in Scheveningen en de NAVO-top vielen binnen zijn huidige ambtsperiode.

Een ambtenaar van de gemeente Kempten in Zuid-Duitsland wordt ervan verdacht ruim een miljoen euro aan muntgeld te hebben gestolen uit parkeermeters, schrijven Duitse media. De ambtenaar had een functie waarbij hij de meters moest legen, en het geld moest storten.

De man wordt beschuldigd van 720 gevallen van diefstal, zijn vrouw van medeplichtigheid. De 40-jarige ambtenaar zou het geld hebben gestort op een bankrekening waar zijn 38-jarige vrouw ook bij kon.

Een bank kreeg in oktober argwaan en deed aangifte van witwassen. Banken zijn wettelijk verplicht om vermoedelijke witwaspraktijken te melden aan de autoriteiten. Het echtpaar werd vandaag voorgeleid aan de onderzoeksrechter en is in voorlopige hechtenis genomen.

De burgemeester van Kempten, Thomas Kiechle, zegt "sprakeloos en verbijsterd" te zijn over de zaak. In een schriftelijke reactie zegt hij dat er "onmiddellijk concrete maatregelen worden genomen en dat de werkprocessen uit het verleden worden geëvalueerd". Hij wil mogelijke zwakke punten ontdekken en deze voor de toekomst verhelpen. Hij heeft hiervoor een speciale commissie benoemd.

In de Verenigde Staten zijn twee rechtszaken tegen hoge functionarissen die het opnamen tegen president Trump van de baan. Een rechter seponeerde zowel de zaak tegen oud-FBI-directeur James Comey als die tegen Letitia James, omdat de aanklager onrechtmatig door Trump was benoemd.

De aanklachten werden veelal gezien als pogingen van Trump om af te rekenen met politieke vijanden. Comey was al jaren openlijk kritisch over Trump. James was de aanklager die Trump succesvol vervolgde voor fraude in 2024 vanwege het misleiden van banken en andere financiële instellingen.

Ontslagen en vervangen

Dat de zaken van de baan zijn, komt door aanklager Lindsay Halligan. Zij was eerder een van Trumps persoonlijke advocaten. Trump had haar naar voren geschoven omdat een vorige aanklager vond dat er onvoldoende bewijs was voor strafzaken tegen de twee. Hij werd prompt ontslagen en vervangen door loyalist Halligan, die geen ervaring had met strafzaken.

Dat had niet gemogen. Voor zo'n benoeming is instemming van de Senaat nodig. Daarom is Halligan volgens de rechter onwettig op de zaak gezet.

Correspondent VS Ryan Hermelijn:

"Dit is een grote tegenslag voor president Trump, die zijn minister van Justitie openlijk heeft opgeroepen om zijn politieke tegenstanders aan te pakken. Deze agenda van vergelding uit het Witte Huis was een ander belangrijk argument van Comey en James dat deze strafzaken alleen maar waren gedreven door Trumps pogingen om wraak te nemen.

Het Witte Huis heeft laten weten dat justitie in hoger beroep gaat, maar het pad naar een veroordeling in deze twee zaken is een stuk moeilijker geworden. Bovendien geeft de rechterlijke macht een signaal af niet zomaar mee te gaan met politiek gemotiveerde strafzaken."

Comey en James zijn twee van de vele namen op lijst van mensen die Trump tegen zich in het harnas hebben gejaagd. In oktober maande Trump zijn minister van Justitie openlijk om hen en andere politieke vijanden voor de rechter te slepen.

Vijf dagen later werd voormalig FBI-directeur Comey aangeklaagd. Hij werd ervan beschuldigd in 2020 valse verklaringen te hebben afgelegd over zijn rol in het parlementaire onderzoek naar mogelijke pogingen om de presidentsverkiezingen van 2016 te beïnvloeden.

Nog geen twee weken later volgde een aanklacht tegen Letitia James, die de fraudezaak tegen Trump won. Ze werd beschuldigd van valsheid in geschrifte. Ze zou een huis verhuren waar ze volgens haar hypotheekaanvraag zelf zou wonen, en daarmee zo'n 19.000 dollar hebben bespaard. Ze noemde die aanklacht "een leugenachtige wraakactie".

'Kwaadwillendheid en incompetentie'

Comey zegt op Instagram dat hij dankbaar is dat de zaak voorbij is, en dat die gebaseerd was op kwaadwillendheid en incompetentie. "Dit is helaas wat er van justitie is geworden onder Trump."

Ook het Witte Huis heeft gereageerd. "De feiten in de aanklachten tegen Comey en James zijn niet veranderd en het laatste woord is hier nog niet over gesproken."

De VS bestempelt het zogenoemde Cartel de los Soles ('Het Kartel van de Zonnen') als buitenlandse terroristische organisatie. Daardoor krijgen Amerikaanse instanties meer bevoegdheden om deze organisatie aan te pakken.

De Amerikaanse buitenlandminister Rubio kondigde de stap eerder deze maand al aan. Venezuela noemt het besluit "belachelijk" en zegt dat het kartel niet bestaat.

Aan het hoofd van dat kartel staat volgens de Amerikanen de Venezolaanse leider Maduro, zonder daar bewijs voor te leveren. Rubio stelt dat het Zonnenkartel Venezuela in zijn greep houdt. Ook zouden andere hooggeplaatste leden van Maduro's regering en generaals in het leger onderdeel zijn van de terreurgroep. Met dit label plaatst de VS in feite dus de hele Venezolaanse regering op de terreurlijst.

De regering-Maduro heeft herhaaldelijk betrokkenheid bij het kartel ontkend. Volgens Maduro probeert de VS met deze escalatie controle te krijgen over Venezuela's enorme oliereserves. De VS erkent het regime van Maduro niet en heeft 50 miljoen dollar uitgeloofd voor diegene die helpt 'drugscrimineel' Maduro te arresteren.

Nieuwe opties voor de VS

De spanningen tussen Venezuela en de VS zijn de afgelopen maanden opgelopen. Het Amerikaanse leger heeft sinds september al meer dan twintig boten opgeblazen die volgens de regering-Trump drugs vervoerden. Meer dan tachtig opvarenden zijn daarbij gedood.

Ook heeft de VS de militaire aanwezigheid in het Caribisch gebied uitgebreid. Deze maand zetten de Amerikanen nog het grootste vliegdekschip ter wereld in, om naar eigen zeggen 'illegale activiteiten in de regio op te sporen, in kaart te brengen en te verstoren'. Het is voor het eerst in meer dan dertig jaar dat Washington zo veel militaire macht inzet in Latijns-Amerika.

De Amerikaanse minister van Defensie Hegseth zei vorige week dat het terreurlabel "een hele reeks nieuwe opties" zal bieden om druk uit te oefenen op Maduro. Welke opties dat precies zijn, liet hij in het midden. Hij weigerde te zeggen of het Amerikaanse leger overweegt doelen in Venezuela aan te vallen.

De Venezolaanse buitenlandminister Cabello beschuldigt de VS ervan via deze weg de dodelijke aanvallen op Venezolaanse boten te rechtvaardigen. "Venezuela verwerpt categorisch, resoluut en absoluut dit nieuwe en belachelijke verzinsel van de Amerikaanse buitenlandminister."

Eerder zei de Colombiaanse president Petro op X dat het kartel niet bestaat. "Het is een fictief excuus van extreemrechts om regeringen omver te werpen."

In navolging van de VS hebben ook Latijns-Amerikaanse landen met rechtse regeringen als Argentinië, Paraguay en Ecuador het kartel op de terreurlijst gezet.

Decreet

Tot dit jaar hadden in de VS alleen terreurorganisaties zoals IS en al-Qaida het label van buitenlandse terroristische organisatie. Deze groepen zijn verantwoordelijk voor een reeks aanslagen in Europa en de VS, waaronder 11 september. Sinds Trump weer president is, heeft hij acht Latijns-Amerikaanse criminele organisaties aangewezen als terroristische organisaties die betrokken zijn bij drugshandel.

Zes ervan zijn drugskartels uit Mexico, de andere twee zijn bendes uit Venezuela en El Salvador. Het is een stap die Trump al had aangekondigd in een decreet dat hij tekende op 20 januari, de dag van zijn inauguratie. Met het terrorisme-label gaat voor Trump een langgekoesterde wens in vervulling: een hardere aanpak van deze criminele organisaties staat al jarenlang op de agenda van de Amerikaanse president.

Systeem van corruptie

Al in de jaren 90 werd gesproken over het Kartel van de Zonnen. De naam verwijst naar de zonvormige insignes die hooggeplaatste Venezolaanse militairen dragen. Zij zouden bij drugshandel betrokken zijn.

Mike LaSusa, een expert op het gebied van georganiseerde misdaad zegt tegen de BBC dat de naam al snel werd gebruikt voor alle Venezolaanse functionarissen met vermeende banden met drugshandel, ongeacht of zij onderdeel waren van dezelfde organisatie.

InSight Crime, een denktank gespecialiseerd in georganiseerde misdaad in Latijns-Amerika en Caribisch gebied, zei eerder dat het te simpel is om te zeggen dat Maduro het kartel leidt, en zei dat het "nauwkeuriger wordt omschreven als een systeem van corruptie waarbij militaire en politieke functionarissen profiteren van het samenwerken met drugshandelaren."

Eerder zeiden ook experts tegen de NOS dat het Kartel van de Zonnen iets heel anders dan het Sinaloa-kartel of het Colombiaanse Medellín-kartel. "Het is een systeem van contacten, niet één persoon is de baas."

Trump heeft zijn pijlen gericht op Venezuela. Een op papier steenrijk land, maar in de praktijk allerminst. NOS op 3 maakte deze video erover:

Bambara, Fulfulde, Tamashek: het is slechts een greep uit de dertien officiële talen van het West-Afrikaanse land Mali. Tot voor kort behoorde het Frans, de taal van de voormalige kolonisator, ook tot dat rijtje. Maar met de invoering van een nieuwe grondwet kwam daar in 2023 een einde aan.

Toch is de Franse taal nog alom aanwezig: in de politiek, in het zakenleven en ook in het onderwijs. Hoewel thuis vooral Malinese talen worden gesproken, leren kinderen op school nog altijd lezen en schrijven in het Frans. Dat moet veranderen, zeggen de Malinese machthebbers. Kunstmatige intelligentie kan daarbij helpen.

In een klaslokaal aan de rand van de hoofdstad Bamako is het muisstil als Mamadou Dembele het woord neemt. Lopend tussen rijen van houten schoolbankjes legt hij een twintigtal leerlingen uit waarom hij vandaag voor de klas staat: ze gaan verhalen lezen in het Bambara, de meest gesproken taal in Mali.

Frans blijft dominant

"Voor het eerst", zegt Clarisse Yasségué Togo (13). "Het is fijn dat we dit nu leren. Het helpt ons om beter met vrienden te kunnen praten, want op school spreken we alleen maar Frans."

Dat geldt voor de meeste scholen in Mali, waar Frans nog altijd de dominante taal is. "Deze kinderen hebben allemaal al leren lezen en schrijven", legt Dembele uit. "Maar in het Bambara doen ze dat vandaag voor het eerst."

Dembele werkt voor RobotsMali, dat is gericht op onder meer innovatie en ontwikkeling van kunstmatige intelligentie. De afgelopen jaren heeft de organisatie meer dan honderd verhalen in lokale talen vervaardigd, met behulp van verschillende AI-programma's. Dat is nodig, zegt de organisatie, omdat vrijwel alle kinderboeken in Mali nog Franstalig zijn.

Nadat Mali van Frankrijk onafhankelijk was geworden, in 1960, zijn er al meerdere pogingen gedaan om het Franstalige onderwijs te vervangen door talen zoals het Bambara. Dat mislukte keer op keer, vooral vanwege een tekort aan middelen en een gebrek aan politieke wil.

Maar de relatie met Frankrijk is in de afgelopen jaren drastisch veranderd. In 2020 greep een junta de macht, in 2021 volgde een tweede staatsgreep. Van de banden met Frankrijk bleef weinig over: de militaire antiterreurmissie Barkhane onder leiding van Frankrijk werd opgedoekt, Franse televisie- en radiozenders gingen op zwart.

Hoewel het schrappen van het Frans als nationale taal vooral een symbolische zet lijkt, wordt die ook gezien als een nieuwe poging om langzaamaan de taal van de oude koloniale machthebbers op een zijspoor te zetten.

Van ChatGPT tot Leonardo

RobotsMali zet programma's als ChatGPT en Claude in om de verhalen te schrijven, onder toeziend oog van auteurs die waar nodig aanpassingen maken. Vertalen gebeurt met behulp van Google Translate; bijpassende plaatjes worden gemaakt met beeldgeneratoren zoals Leonardo.

"De verhalen zijn geïllustreerd", knikt Dembele. "Dat helpt om de link te leggen tussen woorden en beelden." Op een laptop scrolt hij langs de verhalen die de scholieren vandaag krijgen voorgeschoteld: van traditionele sprookjes tot meer eigentijdse verhalen over de oorlog in het land.

Eén voor één lezen de leerlingen hardop voor. De eerste paar zinnen gaan nog met horten en stoten. Maar al snel krijgen ze het ritme te pakken. "Op straat praten we altijd in het Bambara," zegt Abdoul Jabour Bengoly (15). "Dus het is belangrijk dat we die taal goed leren."

Nog belangrijker is het voor kinderen die bijvoorbeeld vanwege in de oorlog in het land moeilijkheden hebben om naar school te gaan. Meer dan de helft van de Malinezen kan niet lezen of schrijven. Door nationale talen voorop te stellen wordt de drempel lager, zegt Dembele. "Ik denk dat het ons land enorm vooruit kan helpen."

De omstreden noodhulporganisatie Gaza Humanitarian Foundation (GHF) stopt met het leveren van noodhulp in de Gazastrook. De organisatie zegt dat de missie is voltooid.

Internationale organisaties hadden vanaf het begin felle kritiek op de gang van zaken bij de GHF. Honderden Palestijnen die hulp zochten werden gedood, de hulppunten lagen op afgelegen plekken en er werd veel te weinig voedsel uitgedeeld. Eind augustus werd officieel hongersnood vastgesteld in een deel van Gaza.

De GHF werd begin dit jaar door de Verenigde Staten en Israël opgezet, nadat Israël maandenlang helemaal geen hulp had toegelaten in Gaza. Volgens de organisatie was het doel om een alternatief te bieden voor hulp vanuit de Verenigde Naties en andere humanitaire organisaties, omdat die voortdurend door Hamas ingepikt zou worden. Hulporganisaties bestrijden dat.

In een statement stelt de GHF nu dat er de afgelopen maanden een gedisciplineerde, mensgerichte humanitaire organisatie is neergezet. "In 4,5 maanden zijn 187 miljoen gratis maaltijden direct geleverd aan burgers van Gaza - veilig, efficiënt en zonder één geval van plundering."

Opgezet voor politieke doelen

Al voor de GHF eind mei feitelijk begon met het uitdelen van voedsel was de organisatie zeer omstreden. De organisatie zou niet onafhankelijk zijn, zoals internationaal recht voorschrijft, en alleen maar zijn opgezet om militaire en politieke doelen van Israël te bereiken, stelden de VN en de grote hulporganisaties die al tientallen jaren de Palestijnen in Gaza ondersteunen.

Zo waren er maar vier distributiepunten, waarvan drie in het zuiden van Gaza. Op die manier werden Palestijnen in feite gedwongen om daarnaartoe te gaan. De GHF beloofde meer hulppunten, ook in het noorden, maar die kwamen er niet. Hulporganisaties stelden daarom dat de zogenaamde hulpposten een instrument waren om Gaza etnisch te zuiveren.

De hulp die via de GHF werd geboden, is altijd verre van toereikend geweest. Aan alles was een enorm tekort. Om de spullen bij de hulpposten eerlijk te verdelen, zette de GHF gezichtsherkenning in. Maar het vermoeden was dat het systeem alleen maar bedoeld was om militanten op te sporen.

Dagelijkse beschietingen

Daarnaast mondde het uitdelen van de noodhulp vanaf het begin uit in chaos en geweld. Vrijwel dagelijks werden mensen beschoten die bij hulpposten eten wilden bemachtigen. Volgens de VN zijn meer dan 1400 Palestijnen op deze manier gedood en 4000 verwond. Israël heeft steeds ontkend dat er opzettelijk op Palestijnen werd geschoten en hield vol dat zij gevaarlijk gedrag hadden vertoond.

Het bleef altijd schimmig hoe de GHF in elkaar zat. Nooit werd duidelijk waar het geld voor de organisatie vandaan kwam. Israëlische media meldden al vroeg dat Israël zelf de grootste geldschieter was. Israël ontkende dat.

Begin augustus riep de VN op om de GHF onmiddellijk te ontmantelen. Toen Israël en Hamas in oktober tot een staakt-het-vuren kwamen, werden de distributiecentra van de GHF al gesloten. De organisatie blijft bestaan als ngo, en zegt paraat te blijven om weer op te schalen zodra er nieuwe humanitaire nood is.

Op deze beelden van afgelopen voorjaar is goed te zien hoe de voedselverdeling van de GHF uitliep op chaos:

President Zelensky noemt het een van de moeilijkste momenten in de geschiedenis van Oekraïne. Hij moet beslissen of hij een 28-puntenplan van de Amerikaanse president Trump accepteert. Volgens Zelensky is het een keuze tussen de VS als bondgenoot en de waardigheid van zijn land.

Van Europese zijde ligt er nu een tegenvoorstel. Wat ligt er precies op tafel? Podcast De Dag bespreekt de plannen met Ruslandkenner Hubert Smeets.

Volgens Smeets is Oekraïne oorlogsmoe, staat het met de rug tegen de muur. Maar dat hoeft volgens hem niet te betekenen dat ze zullen buigen voor Rusland. "Het Kremlin zal er nog van opkijken hoeveel weerzin er tegen Rusland is", aldus Smeets.

Deze aflevering van De Dag kun je hier beluisteren. Bevalt het? Vergeet je dan niet te abonneren!

Onze podcasts:

De Dag: elke werkdag 20 minuten verdieping bij één onderwerp uit het nieuws.

Lang verhaal kort: elke werkdag rond vijven één onderwerp, in 5 minuten. NOS op 3 vertelt je wat je moet weten over een actueel onderwerp om het nieuws erover beter te kunnen volgen.

Met het Oog op Morgen: elke dag een overzicht van het nieuws, een blik in de ochtendkranten en het betere journalistieke interview.

Het Beste uit het Oog: iedere zaterdag selecteert de redactie van Met het Oog op Morgen de mooiste gesprekken van de afgelopen week.

De Stemming van Vullings en De Rooy: elke vrijdag een nieuwe aflevering waarin de politieke week wordt doorgenomen. Gemaakt door de NOS en EenVandaag.

Jeugdjournaal-podcast: iedere week vindt het Jeugdjournaal antwoorden op vragen van kinderen bij het nieuws.