Als je Olaf Scholz een vraag stelt, moet je goed luisteren. Niet vanwege de inhoud van zijn antwoorden die vaak lang en voorspelbaar zijn, maar vanwege zijn toon. Scholz spreekt zacht en monotoon. Als een bedachtzame, gereserveerde leider.
Het kenmerkt zijn opstelling als bondskanselier van Duitsland, een baan waaraan morgen vervroegd ten einde komt. In 2021 trad hij aan na een nipte verkiezingswinst, in februari boekte zijn SPD het slechtste verkiezingsresultaat ooit. Vanavond zwaait Duitsland Scholz uit met een militair eerbetoon, een Großer Zapfenstreich.
Temperament
Scholz moest in 2021 het grote gat vullen dat Angela Merkel achterliet. Midden in de coronapandemie sprak hij kiezers aan die in hem een stabiele, Merkel-achtige leider zagen, die tegelijkertijd sociale veranderingen beloofde. Scholz packt das an, was de belofte.
Maar waar Merkel bekendstond als compromisbereid en een verbindende Mutti, bleek Scholz een vasthoudende en afstandelijke leider. Koppig en arrogant, oordelen mensen die met hem werken. Communicatiewetenschappers zeggen dat Scholz zijn beleid en keuzes niet goed uitlegt, of verhult met onbegrijpelijke zinnen. Tegenstanders spraken van 'Scholz-O-Mat'.
Op spaarzame momenten zagen we temperament bij Scholz. Dan sloeg hij met gebalde vuisten op zijn lessenaar, meestal in reactie op een onterechte aantijging. Of als het over Oekraïne ging dat hem na aan het hart ligt.
Een jaar na de grootschalige Russische invasie werd een SPD-bijeenkomst verstoord door een groep die Scholz uitmaakte voor "oorlogsstoker". De bondskanselier pakte met twee handen zijn microfoon vast en overstemde het geschreeuw. "Poetin is de oorlogszuchtige! Hij is Oekraïne binnengevallen en laat duizenden sterven voor zijn imperialistische droom!"
"Zo zien we Scholz zelden", klonk het na afloop.
De Zeitenwende die hij afkondigde na de Russische inval is hetgeen waarmee Scholz de Duitse geschiedenisboeken in zal gaan. Het betekende een ongekende omslag in de Duitse defensie- en buitenlandpolitiek. Plots gaan er honderden miljarden naar de krijgsmacht en wordt Oekraïne gesteund met tanks en raketten.
Er was veel kritiek op Scholz' handelen rond de steun aan Oekraïne. Te traag en te weinig, klonk het. Maar zijn voorzichtige optreden is begrijpelijk in de Duitse context. Berlijn wil dat andere westerse landen vooroplopen. De angst voor oorlog is bovendien bij een deel van de bevolking groot.
Scholz balanceerde tussen die terughoudendheid enerzijds en de wil om Oekraïne te helpen anderzijds. Met het stapsgewijs opvoeren van steun, zijn veel Duitsers 'meebewogen' naar de nieuwe werkelijkheid. Uiteindelijk werd Duitsland, na de VS, de belangrijkste steunpilaar van Oekraïne.
Autoriteit
Zijn coalitiepartners, de Groenen en de liberale FDP, hekelden Scholz' traagheid rond Oekraïne. Het was een van de vele conflicten in de regeringscoalitie, naast met name de begrotingsplannen. Het ontbrak Scholz daarbij aan autoriteit om ruzies binnenskamers te smoren.
Het leidde ertoe dat Scholz een regering leidde die met meerdere monden sprak. In Brussel werd de German Vote berucht: het land onthield zich op Europees vlak regelmatig van stemming, omdat Scholz' coalitie geen eenheid toonde.
Uiteindelijk toonde Scholz daadkracht met het ontslag van zijn minister van Financiën Lindner (FDP), die lijnrecht tegen het regeringsbeleid wilde ingaan. In de maanden daarna herhaalde Scholz keer op keer dat niemand anders dan hij tot het ontslag had besloten, als teken van sterkte en leiderschap.
Het kwam te laat, zijn lot was al bezegeld. Op dat moment was slechts 20 procent van de kiezers tevreden over Scholz, de laagst gemeten score voor een bondskanselier. Een verlies bij de Bondsdagverkiezingen was onvermijdelijk. Al bleef één persoon in een onverwachte comeback geloven: Olaf Scholz zelf.
In de laatste maanden zagen we een ontspannen Scholz, wiens droge Hamburgse humor en kalmte schril afstak tegen zijn belangrijkste uitdager, de strijdlustige en harde debater Merz. Mogelijk een meevaller voor Scholz: zijn opvolger Merz kampt inmiddels met vergelijkbaar lage waarderingscijfers. Het zal een teken des tijds zijn.
The Beatles en Aretha Franklin
Over zijn privéleven kwam Duitsland maar weinig te weten. In interviews repte hij nauwelijks over zijn interesses, hobby's en zijn vrouw, SPD-politica Britta Ernst. Met de taptoe vanavond krijgen we iets meer te weten over zijn muzieksmaak, want het militaire orkest zal drie keuzenummers van de afzwaaiend bondskanselier spelen.
Het gaat om een barok muziekstuk van Bach, het zoete Beatlesnummer In My Life uit zijn jeugd en de powersong Respect (Aretha Franklin, Otis Redding). In die laatste keuze zien Duitse media een impliciete boodschap aan het publiek. 'Respect' was een centrale boodschap in zijn campagnes, maar Scholz zou tevens vinden dat hij te weinig respect kreeg.
Een écht afscheid uit politiek Berlijn is het niet, want Scholz blijft aan als 'gewoon' lid van de SPD-fractie in de Bondsdag. Hij is immers verkozen in zijn kiesdistrict Potsdam, het enige Oost-Duitse district dat de SPD heeft gewonnen. "Dat ontroert mij, want het is het hoogste ambt waarvoor je direct verkozen kan worden."