"Het demissionaire kabinet laat ons in de steek", zeggen lokale politici en bestuurders die worstelen met de opvang van asielzoekers tegen de NOS.
De burgemeester van Terneuzen stapte maandag op, omdat gemeenteraadsleden volgens hem onder druk hadden gestemd tegen de komst van een asielzoekerscentrum, waar de raad eerder mee had ingestemd. En in Venlo moeten de burgemeester en raadsleden beveiligd worden vanwege een nieuw azc.
Gemeenten snakken naar steun uit Den Haag bij het uitvoeren van de spreidingswet, maar politici gooien juist olie op het vuur, is de kritiek. Zo riep Geert Wilders bij een demonstratie in Zwolle gemeenten op de spreidingswet te negeren.
"Het kabinet laat maar weinig van zich horen om het op te nemen voor gemeenten", zegt directeur John Bijl van het Periklesinstituut, dat gemeenteraden helpt bij besluitvorming.
'Schandalig'
Steun voor gemeenteraadsleden komt wel uit de provincies. Zo noemt Emile Roemer, Commissaris van de Koning in Limburg, het "te schandalig voor woorden" dat lokale politici en bestuurders beveiligd moeten worden.
"Je kunt een petitie starten, je kunt demonstreren, je kunt naar de rechter", zegt Roemer. "Er zijn genoeg manieren om kenbaar te maken dat je het ergens niet mee eens bent in dit land, maar je blijft met je handen van politici en burgemeesters af."
Hij vindt dat landelijke politici vol achter gemeenteraadsleden en burgemeesters moeten staan.
Onduidelijkheid over spreidingswet
Maar vanuit het demissionaire kabinet klinkt een verwarrende, dubbele boodschap over de spreidingswet die sinds 2024 van kracht is, zei de Vereniging voor Nederlandse Gemeenten (VNG) al eerder. Telkens herhalen dat de wet wordt ingetrokken "wakkert de weerstand aan en zet lokale bestuurders in hun hemd".
Het demissionaire kabinet wil stoppen met de spreidingswet, die provincies en gemeenten verplicht om opvangplekken voor asielzoekers te regelen zodat die eerlijk worden verdeeld over het land.
Dat brengt lokale bestuurders in een lastig parket. Want gemeenten zijn wettelijk verplicht om een azc te openen, terwijl uit Den Haag een heel ander geluid klinkt.
Te weinig steun uit Den Haag
De VNG riep minister Keijzer in juli al op "ondubbelzinnig haar steun uit te spreken en haar solidariteit met lokale bestuurders te tonen". Maanden later sprak het demissionaire kabinet in een schriftelijke reactie steun uit voor het uitvoeren van de spreidingswet.
Gemeenten stellen beslissingen azc's uit
De NOS belde twintig gemeenten die pas na de gemeenteraadsverkiezingen van maart 2026 een besluit nemen over de komst van een azc en vroeg hun naar de reden. Sommige zeiden dat ze wachten vanwege onduidelijk overheidsbeleid en onzekerheid of de spreidingswet in zijn huidige vorm blijft.
Andere noemden als reden de hoog opgelopen emoties in de gemeente waardoor meer tijd nodig is. Verschillende bestuurders en lokale politici zijn bedreigd of geïntimideerd.
Een paar gemeenten zeiden dat de beslissingen sowieso al na de gemeenteraadsverkiezingen gepland stonden.
Opvoering druk
Maar een openlijke veroordeling van geweld van het demissionair kabinet blijft volgens John Bijl uit, ook deze week. Hij wijst erop dat politici olie op het vuur blijven gooien, waardoor het niet verrassend is dat de druk op lokale politici en bestuurders oploopt.
"De consequentie is dat raadsleden, niet alleen via sociale media, geïntimideerd worden, er wordt vuurwerk naar ze gegooid, burgemeesters moeten beveiligd worden. En dat terwijl we wel gewoon een inhoudelijk probleem hebben: vluchtelingen moeten ergens worden opgevangen."
Wat doen politici eraan?
Het demissionaire kabinet is vandaag om een reactie gevraagd door de NOS. Volgens demissionair premier Schoof moet het niet gaan over Haagse politici die duidelijk moeten zeggen dat gemeenten asielzoekerscentra moeten bouwen, maar over het feit "dat asielzoekerscentra in dit land nog steeds nodig zijn".
"We willen iets aan die instroom doen zodat dat uiteindelijk niet meer nodig zal zijn", zegt Schoof. Wel wijst hij er op dat de spreidingswet er nu nog is en bestuurders besluiten moeten kunnen nemen. "Dan past het wel dat er een heel intensief debat over plaatsvindt, maar niet dat het gepaard gaat met geweld en intimidatie."
De formerende partijen D66 en CDA beloven lokale politici en bestuurders hun steun als ze straks gaan regeren. Zij willen de spreidingswet behouden.
"Gemeenteraadsleden en burgemeesters worden nu aan hun lot overgelaten, omdat er in Den Haag geen keuzes worden gemaakt", aldus Rob Jetten. Volgens Henri Bontenbal moet het kabinet achter "alle lokale bestuurders gaan staan die voor het landsbestuur de kastanjes uit het vuur halen".