NOS Nieuws - Algemeen

Minister Veldkamp van Buitenlandse Zaken heeft met zijn Roemeense ambtgenoot Hurezeanu gesproken over de kunstroof in het Drents Museum. Veldkamp benadrukte naar eigen zeggen dat Nederland er alles aan doet om de gestolen objecten terug te krijgen. Het gesprek was in Brussel, waar de ministers zijn voor een vergadering van de Europese Unie.

Het nieuws over de roof kwam hard aan in Roemenië. De stukken kwamen uit het Nationaal Historisch Museum in Roemenië, dat ze had uitgeleend voor een tentoonstelling in Assen. In Roemenië werd kritisch gereageerd op de bruikleenovereenkomst. Hiernaar gevraagd, spreekt minister Veldkamp tegen dat er onenigheid is tussen de landen.

"Er is helemaal geen kou in de lucht. We hebben gesproken over onze samenwerking als het gaat om het opsporen van de daders van deze verschrikkelijke diefstal", zegt Veldkamp. "Ook in Nederland zijn we zeer geschrokken door deze kunstroof. Ik besef ook hoe belangrijk het is en hoe deze in de Roemeense context valt. Het gaat echt om heel bijzondere kunstwerken uit een heel bijzondere periode."

Vier topstukken weg

De inbraak in het Drents Museum was in de nacht van vrijdag op zaterdag. Daders namen in enkele minuten vier topstukken mee uit een grote archeologietentoonstelling. Een daarvan is de gouden helm van Cotofenesti, die in Roemenië een iconische status heeft. Het stuk is van bijna puur goud. Ook werden drie gouden armbanden meegenomen.

Vanmiddag werd bij het museum een voorhamer gevonden, die mogelijk is gebruikt bij de inbraak. Agenten vonden die hamer in het water op het terrein van het museum, vlak bij de deur waar de inbrekers naar binnen waren gedrongen.

De politie deelde dit weekend beelden van de roof, waarop te zien is hoe drie mensen een buitendeur openbreken. Ook was er een explosie. Bij de politie zijn meer dan honderd tips binnengekomen.

Het Drents Museum zegt vandaag in een verklaring enorm geschokt te zijn door de gebeurtenis. "Het doet ons enorm veel verdriet en we leven intens mee met onze collega's van het National History Museum of Romania in Boekarest, door wie de geroofde kunstobjecten waren uitgeleend."

Het museum is voorlopig gesloten voor publiek. Vanwege het politieonderzoek zegt het museum niet alle vragen te kunnen beantwoorden.

In Polen is de bevrijding van Auschwitz-Birkenau officieel herdacht. Vandaag tachtig jaar geleden werd het toenmalige concentratie- en vernietigingskamp bevrijd door het Sovjetleger.

De bijeenkomst vond plaats in een grote tent die deels over de toegangspoort van het kamp was opgetrokken. De herdenking werd bijgewoond door tal van regeringsleiders en staatshoofden.

Overlevenden

Die spraken zelf niet. Ze luisterden naar de verhalen van voormalige gevangenen, van wie er zo'n vijftig de bijeenkomst bijwoonden. Ze droegen blauw-wit gestreepte sjaals, de kleuren die herinneren aan de kampkleding die ze tachtig jaar geleden moesten dragen.

De overlevenden die het woord voerden, vertelden over de vernederingen en gruwelijkheden die ze in en buiten het kamp hebben meegemaakt. Ook waarschuwden ze voor het opkomend antisemitisme wereldwijd en wezen ze op de plicht om daartegen op te treden.

Een van de overlevenden vroeg de aanwezigen een moment van stilte in acht te nemen om te gedenken:

Onder de toehoorders waren de Duitse bondskanselier Scholz, de Duitse bondspresident Steinmeier en andere regeringsleiders en staatshoofden. Nederland was vertegenwoordigd door koning Willem-Alexander, koningin Máxima en prinses Amalia.

De bijeenkomst werd afgesloten met gebeden en het aansteken van kaarsen bij een wagon, zoals die voor het transport van gevangenen naar Auschwitz is gebruikt:

Tijdens de Tweede Wereldoorlog was Polen door nazi-Duitsland bezet. De nazi's richtten daar concentratie- en vernietigingskampen op, om Joden, Roma en Sinti en anderen die zij als hun vijanden beschouwden op te sluiten of systematisch te vermoorden.

Auschwitz-Birkenau was het grootste kamp. Daar zijn door nazi-Duitsland in de Tweede Wereldoorlog 1,1 miljoen mensen vermoord, onder wie 57.000 Joden en ruim 200 Roma en Sinti uit Nederland.

Bevrijding

Toen de Sovjetmilitairen in januari 1945 het kamp naderden, probeerden de Duitsers de sporen van wat zich had afgespeeld uit te wissen. Ze vernietigden de kampadministratie, staken gebouwen in brand en bliezen de gaskamers op.

58.000 gevangenen werden gedwongen om in de bittere winterkou naar het westen te lopen. Duizenden gevangenen kwamen om. Wie niet verder kon, werd doodgeschoten.

Toen de Sovjets op 27 januari het kamp binnengingen, waren daar nog zo'n 7500 gevangenen, achtergelaten omdat ze te zwak waren om aan de mars naar het westen te beginnen. De kampbewaarders die er nog waren, werden door de Sovjets doodgeschoten.

Herdenkingsdag

27 januari is door de VN uitgeroepen tot Internationale Holocaust Herdenkingsdag voor de Holocaust, waarop Joden en andere minderheden worden herdacht die in de Tweede Wereldoorlog door de nazi's zijn vervolgd en vermoord.

Deze video over Auschwitz-Birkenau en de Holocaust bevat schokkende beelden:

Erasmusschutter Fouad L. noemt het vermoorden van z'n buurvrouw, haar dochter van 14 en zijn docent "het uitvoeren van een recept". Op 28 september 2023 pleegt L. die drie moorden, hij sticht brand in het Erasmus MC en zorgt voor paniek in Rotterdam. De inhoudelijke behandeling van de rechtszaak tegen hem ging vandaag van start.

Al voor het zo gruwelijk misging, waren er signalen dat het met L. niet goed ging. Hij mishandelde bijvoorbeeld dieren, vertelt verslaggever Mattijs van der Wiel in podcast de Dag. Al die signalen leidden ertoe dat het OM de Erasmus universiteit opriep L. geen diploma te geven. Dat blijkt voor L. de druppel, laat hij vandaag in de rechtszaal weten.

Hoe worden die risico's ingeschat door hulpverleners? Bauke Koekoek is crisisdienstverpleegkundige, docent aan de politieacademie en lector onbegrepen gedrag aan de Hogeschool Arnhem Nijmegen en weet wat de variabelen zijn waaraan mensen worden getoetst.

Reageren? Mail naar dedag@nos.nl.

Presentatie & montage: Marco Geijtenbeek

Redactie: Judith van de Hulsbeek

Deze aflevering van De Dag kun je hier beluisteren. Bevalt het? Vergeet je dan niet te abonneren!

Onze podcasts:

De Dag: elke werkdag twintig minuten verdieping bij één onderwerp uit het nieuws.

Lang verhaal kort: elke werkdag rond vijven één onderwerp, in 5 minuten. NOS op 3 vertelt je wat je moet weten over een actueel onderwerp om het nieuws erover beter te kunnen volgen.

Met het Oog op Morgen: elke dag een overzicht van het nieuws, een blik in de ochtendkranten en het betere journalistieke interview.

NOS Amerika Kiest: iedere week praten de correspondenten van Bureau Washington je bij over het laatste nieuws rond de presidentsverkiezingen.

Het Beste uit het Oog: iedere zaterdag selecteert de redactie van Met het Oog op Morgen de mooiste gesprekken van de afgelopen week.

De Stemming van Vullings en Van der Wulp: elke vrijdag een nieuwe aflevering waarin de politieke week wordt doorgenomen. Gemaakt door NOS en EenVandaag.

Jeugdjournaal-podcast: Iedere week vindt het Jeugdjournaal antwoorden op vragen van kinderen bij het nieuws.

De brand die vanochtend uitbrak in de Iraakse ambassade in Den Haag is geblust. Daarmee vervalt ook het advies om ramen en deuren te sluiten, meldt de brandweer.

De komende nacht blijft de brandweer met meerdere voertuigen ter plaatse om eventuele branden na te blussen en te voorkomen dat het vuur weer oplaait.

De brand brak rond 11.00 uur uit in het dak van het ambassadegebouw. Vanwege de grote hoeveelheid rook die daarbij vrijkwam, werden mensen in de omgeving geadviseerd om ramen en deuren gesloten te houden en mechanische ventilatie uit te zetten.

Uit voorzorg werd ook het naastgelegen Gymnasium Sorghvliet ontruimd.

Beelden van de brand:

Een persoon is nagekeken door de ambulance omdat diegene rook had ingeademd, meldt Omroep West.

Oorzaak onbekend

Het gebied rondom het pand is afgezet zodat de hulpdiensten hun werk kunnen doen. Ook heeft de brandweer een drone ingezet. De oorzaak van de brand is nog niet bekend.

Rond het gebouw staan steigers. Of die werkzaamheden met de brand te maken hebben, weet de woordvoerder niet zeker. "Volgens mij zijn ze aan het schilderen", zei hij vanmiddag. "En wij zijn binnen aan het blussen."

Bij de afgelopen jaarwisseling liepen zeker 187 mensen oogletsel op door vuurwerk. Dat blijkt uit een inventarisatie van het Nederlands Oogheelkundig Gezelschap. In tien jaar tijd lag het aantal slachtoffers met oogletsel door vuurwerk niet zo hoog. In de helft van de gevallen ging het om kinderen.

Een op de drie patiënten heeft blijvend letsel. Vijftien ogen raakten blind, waarvan er zes operatief moesten worden verwijderd. In vier op de tien gevallen staken slachtoffers niet zelf het vuurwerk af.

De beroepsvereniging van oogartsen benadrukt dat het voorlopige cijfers zijn. Oogartsen kunnen bij een deel van de slachtoffers pas later vaststellen of het letsel blijvend van aard is. In april volgen definitieve cijfers.

De cijfers van afgelopen jaarwisseling komen in de buurt van vijf jaar geleden (2019-2020). Toen liepen 182 mensen oogletsel op. Vorig jaar ging het om 169 mensen. Het jaar daarvoor waren dat er 133.

Legaal vuurwerk

In meer dan de helft van de gevallen was legaal vuurwerk afgelopen jaarwisseling de boosdoener. In 8 procent ging het om illegaal vuurwerk. De cijfers zijn niet compleet, omdat omstanders bijvoorbeeld lang niet altijd weten of ze door legaal of illegaal vuurwerk zijn geraakt.

Niet voor het eerst pleiten Nederlandse oogartsen voor een verbod op consumentenvuurwerk, dat ze extreem onveilig noemen. "Oogletsels door vuurwerk zijn onnodig en kunnen voorkomen worden."

'Terug bij af'

"Het is heel droevig", reageert oogarts Tjeerd de Faber. "Je ziet dat we eigenlijk weer terug bij af zijn na twee coronajaren." In die jaren waren er opgeteld bij elkaar minder dan 120 slachtoffers.

Ook het aantal jonge slachtoffers baart De Faber zorgen. "Dat geeft toch te denken na alle inspanningen om kinderen zo goed mogelijk te beschermen."

De Faber stelt dat ongeveer vier op de tien kinderen met letsel niet zelf het vuurwerk afstaken.

Afgelopen jaarwisseling gold in negentien gemeenten een vuurwerkverbod, waaronder in Utrecht, Tilburg en Alkmaar. Net als in voorgaande jaren trokken veel mensen zich daar niets van aan en staken ze alsnog vuurwerk af.

Zes personen die vorig jaar december werden aangehouden omdat ze vernielingen hadden aangericht op de Radboud Universiteit in Nijmegen worden niet meer vervolgd. Het Openbaar Ministerie heeft de zaak geseponeerd.

Volgens het OM was er niet genoeg bewijs dat vijf personen betrokken waren bij de vernielingen. De verdachten droegen tijdens de vernielingen gezichtsbedekking waardoor ze niet voldoende herkend konden worden.

Een andere zaak werd geseponeerd omdat diegene onterecht als verdachte werd aangemerkt. Volgens het OM zat hij op dat moment in de trein.

'Zestal niet aanwezig in theaterzaal'

Op 16 december werden de zes mensen in een bus aangehouden omdat ze vernielingen zouden hebben aangericht in een theaterzaal van de universiteit.

Vandalen droegen volgens het OM zwarte kleding en gezichtsbedekking toen ze vernielingen aanrichtten. Ook droegen sommigen een Palestijnse keffiyeh-sjaal. De Radboud Universiteit deed aangifte van de vernielingen.

Op dezelfde dag had de activistengroep Nijmegen Encampment een pro-Palestinamars aangekondigd rond de campus van de universiteit. Die werd op het laatste moment afgeblazen vanwege de aanwezigheid van de politie.

Nijmegen Encampment zei eerder dat de opgepakte arrestanten verbonden waren met de groep, maar dat het zestal niet in de theaterzaal aanwezig was toen de vernielingen werden aangericht.

"Ik ben er echt van overtuigd dat ik een prima dokter had kunnen zijn. Het is allemaal heel erg misgegaan." Dat zei Erasmusschutter Fouad L. vanochtend in de rechtbank Rotterdam. Hij staat terecht voor de moord op een docent in het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam, zijn buurvrouw en haar 14-jarige dochter.

De 33-jarige L. beschreef in de rechtbank dat hij sinds zijn vijfde dokter wilde worden, in 2012 geneeskunde ging studeren, maar tijdens zijn opleiding voor zijn gevoel werd tegengewerkt door docenten. Hij werd meerdere keren geschorst van de opleiding. Hij ontwikkelde "een extreme woede, een oncontroleerbare woede".

Toen L. ontdekte dat hij zijn diploma niet zou krijgen, ontstond er "een heel verschrikkelijk plan", zei hij:

Hij kocht wapens via iemand die hij had leren kennen bij het uitvoeren van een taakstraf voor het mishandelen van zijn konijn. Toen de wapens in huis waren, had L. naar eigen zeggen een "intern conflict". Hij wilde niet zo veel mensen doden en onderhandelde met zichzelf. "In die onderhandeling werd dat plan dus geminimaliseerd, en dat werd het uiteindelijke plan. Dat was gewoon wat er overeen was gekomen."

De moorden op de docent en zijn buurvrouw waren onderdeel van het uiteindelijke plan, dat L. op 28 september 2023 minutieus uitvoerde. "Het was als het uitvoeren van een recept. Er moest een script worden afgedraaid, zo simpel was het."

L. belde in de ochtend van die dag aan bij de buurvrouw. Haar 14-jarige dochter deed open, die hij direct doodschoot. "Zo was het plan bedacht, de eerste persoon die de deur opendoet, daar wordt op geschoten."

Hij ging terug naar zijn eigen woning, waar hij brand stichtte. Vervolgens ging hij weer naar de buurvrouw om haar te doden. Daarna stapte L. op zijn motor en reed naar het Erasmus Medisch Centrum, waar hij zijn docent om het leven bracht.

Achteraf snapt L. naar eigen zeggen niet goed waarom de buurvrouw en haar dochter dood moesten. "Zij hadden niet zo veel met mij te maken." Wel erkent hij dat hij boos was op de buurvrouw omdat zij de politie had laten weten dat hij een konijn had mishandeld.

L. verleende geen hulp aan zijn buurvrouw en haar dochter, nadat hij hen had beschoten. Zij overleden aan hun verwondingen. "Hoe verhoudt dat zich tot de eed van Hippocrates?", vroeg de rechter vanochtend, over de eed waarin artsen beloven voor patiënten te zorgen en hun lijden te verlichten.

"Niet", reageerde L. "Dat is ook wat ik zo triest vind. Dat ik het tegenoverstelde heb gedaan van wat ik altijd heb willen doen."

Daarop reageerde de rechter dat het "niet heel onbegrijpelijk was" dat de examencommissie besloot om hem geen diploma te geven. Maar dat vond L. "een beetje oneerlijk om te zeggen".

Een derde Nederlander is bezweken aan verwondingen na het ernstige auto-ongeluk in Düsseldorf dit weekend. Het is een vrouw van 53, meldt de Duitse politie.

De vrouw zat met drie anderen in de auto die zaterdagochtend in de wijk Golzheim meerdere keren over de kop sloeg. De 60-jarige bestuurder was op slag dood, een 53-jarige mannelijke passagier overleed later in het ziekenhuis.

Onwel geworden

De auto reed met hoge snelheid af op een verkeersplein, zeer waarschijnlijk omdat de bestuurder onwel werd. De politie spreekt van een medische noodsituatie bij de chauffeur.

Een 54-jarige man die bij een bushalte zat, werd geraakt door rondvliegende brokstukken. Hij is zwaargewond naar het ziekenhuis gebracht.

De straat lag in de wijde omtrek bezaaid met onderdelen van de auto:

Het ongeluk gebeurde op een verkeersplein in het noorden van Düsseldorf, op zo'n 50 kilometer van de grens bij Venlo.

Een proef waarmee ouders niet meer via de app Magister de cijfers van hun kind kunnen inzien, is volgens de initiatiefnemers een succes. Het Jordan Montessori Lyceum in Zeist experimenteerde daar twee maanden mee en heeft besloten om de cijfers niet meer in de app te laten zien.

De app wordt gebruikt door leerlingen om onder meer te kijken welke vakken ze hebben en wat hun cijfers zijn. Ook kunnen leerlingen in de app worden ziekgemeld en staat erin of ze te laat waren gekomen.

Volgens Stijn Uittenbogaard, initiatiefnemer van het experiment, ervaarden leerlingen prestatiedruk doordat hun ouders mee kunnen kijken in Magister. Dat kwam eerder naar voren uit een vragenlijst die hij naar zo'n 500 leerlingen stuurde.

De reacties van ouders en leerlingen op de proef waren grotendeels positief, zegt de docent economie en bedrijfseconomie. "Leerlingen vinden het heel fijn dat ze op een zelfgekozen moment over hun cijfers kunnen praten", vertelt Uittenbogaard. Volgens de docent hebben de leerlingen zo meer de regie in eigen handen.

Ontevreden ouders

Ook veel ouders zijn blij en vertellen volgens de docent dat ze "trots ervaren bij mijn kind dat een goed cijfer haalde en dat met trots aan mij kon vertellen".

Toch is er ook een kleine groep ouders die niet zo enthousiast was over het experiment. "Er zijn ouders die de regie graag in eigen hand willen houden en dus niet meer op een door hun gekozen moment naar cijfers kunnen kijken." Ook zijn er enkele ouders die bij de school eisen om weer in Magister de cijfers van hun kind te kunnen zien.

Ondanks de ontevredenheid bij sommige ouders is er ook een groot deel dat aangaf geen mening over het experiment te hebben omdat ze de app niet gebruiken. Ook zei een ander deel van de ouders dat ze de cijfers niet hoeven in te zien.

Uittenbogaard raadt andere scholen aan om te onderzoeken of het afschermen van cijfers voor ouders ook daar werkt.

Bij Bunnik in de provincie Utrecht hebben twee zoekers met een metaaldetector in oktober 2023 404 zilveren en gouden munten uit het jaar 46 na Christus gevonden.

Het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden, Landschap Erfgoed Utrecht en de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed hebben de vondst vanochtend onthuld. Het museum in Leiden spreekt van een "unieke combinatie van Romeinse en Britse munten" en stelt dat er niet eerder zo'n Romeins-Britse muntvondst op het Europese vasteland is gedaan.

Gevonden met metaaldetector

De vindplaats gold in de vroeg-Romeinse tijd als noordelijke grensregio van het Romeinse Rijk, dat de Neder-Germaanse Limes wordt genoemd. Vanaf daar vertrokken Romeinse soldaten naar Britannia, het huidige Groot-Brittannië.

Uit de vondst van 44 munten met daarop de naam van de Britse koning Cunobelinus blijkt dat soldaten ook vanuit daar terugkeerden naar het Europese vasteland. Die munten waren waarschijnlijk buit van Romeinse soldaten.

Restauratieatelier

Nadat de twee mannen enkele munten vonden hebben zij zich gemeld bij het Meldpunt Archeologie van Landschap Erfgoed Utrecht, waar een archeoloog de munten onderzocht. Vervolgens zijn de munten door een restauratieatelier schoongemaakt.

Om meer te weten te komen over de locatie waar de munten zijn gevonden heeft de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed samen met de twee vinders nog een opgraving gedaan, waar uiteindelijk in totaal 404 munten zijn gevonden.

De munten zijn door het Rijksmuseum van Oudheden aangekocht, die de vondst heeft opgenomen in de tentoonstelling 'Nederland in de Romeinse Tijd'.

De Raad voor de rechtspraak doet een dringend beroep op minister Faber van Asiel (PVV) om twee asielwetten niet in te voeren, maar eerst te wachten op de invoering van maatregelen uit het Europese migratiepact.

Die Europese maatregelen leiden volgens de raad al tot forse extra werkbelasting voor onder meer de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) en andere organisaties in de migratieketen. Als de twee wetten van Faber daar nog bovenop komen, kunnen organisaties het werk niet aan, vreest de raad. Het zal volgens de raad leiden tot rechtsongelijkheid en het vastlopen van de asielketen.

Vorige maand uitte de raad ook al grote zorgen, nu roept ze minister Faber op de twee wetten uit te stellen.

Faber laat in een reactie aan de NOS weten dat de wetsvoorstellen worden ingediend en dat het kabinet niet wil wachten op Europese actie. "De nood is te hoog om te wachten." Wel moet het kabinet het advies van de Raad voor de rechtspraak nog bekijken, dus of er nog wijzigingen aan de wetsvoorstellen komen, is nu niet te zeggen.

Versoberen

Het gaat om twee wetten die versoberingen in het asielstelsel moeten doorvoeren: de Asielnoodmaatregelenwet en het conceptvoorstel Wet tweestatusstelsel.

In die laatste wet wordt onderscheid gemaakt tussen mensen die vluchten omdat ze gevaar lopen in hun land vanwege etniciteit, seksuele geaardheid of religie, en mensen die vluchten voor oorlog en (natuur)geweld. Nu bestaat dat onderscheid niet. De raad vreest dat mensen uit de tweede groep alsnog bij de eerste willen horen en naar de rechter stappen, wat de druk op rechters en de keten enorm verhoogt.

Het andere wetsvoorstel regelt het verkorten van de verblijfsvergunning die asielzoekers kunnen krijgen: die gaat van 5 naar 3 jaar. Hierdoor zal de IND vaker moeten oordelen over verlengingsaanvragen, zegt de raad. Ook verwacht de raad een stijging van het aantal beroepen tegen deze beslissingen.

Europees Migratiepact

Samen met alle nieuwe Europese veranderingen zal de druk te hoog worden, zegt de raad. Bij de invoering van het Europese Migratiepact krijgen migranten vanaf 2026 aan de buitengrenzen van de EU te horen of ze naar binnen mogen. Er zal sneller gescreend gaan worden, via een zevendaags screeningsproces.

Tijdens de procedure worden er vingerafdrukken en gezichtsopnames gemaakt, die worden verzameld in een EU-database. Alle lidstaten krijgen toegang tot deze database en kunnen controleren of een asielzoeker niet in meerdere EU-landen asiel heeft aangevraagd.

Bezuinigingen

Bij een deel van de Tweede Kamer is er tegelijkertijd onbegrip over de geplande bezuinigingen op de asielketen, terwijl prognoses van het ministerie van Asiel en Migratie er rekening mee houden dat de wachtlijsten van de IND oplopen.

Partijen in de Kamer, waaronder GroenLinks-PvdA, D66 en CDA, vrezen voor een vicieuze cirkel als er tegelijkertijd fors bezuinigd gaat worden op de asielketen.

Een gebrek aan inlichtingen leidde tot veel burgerslachtoffers bij een luchtaanval op een bommenfabriek in de Iraakse stad Hawija. Dat concludeert de commissie-Sorgdrager, die onderzoek deed naar dit bombardement in 2015 door Nederlandse F-16's. Volgens de commissie heeft Nederland bewust risico's genomen.

Verder heeft toenmalig defensieminister Hennis de Tweede Kamer in de nasleep "keer op keer" onvolledig en onjuist geïnformeerd, concludeert de commissie onder leiding van oud-minister Winnie Sorgdrager. Uitkomsten van het vandaag gepresenteerde rapport kwamen vorige week overigens al naar buiten via RTL Nieuws.

NOS en NRC brachten in 2019 aan het licht dat er bij het bombardement op een IS-bommenfabriek zeker 70 burgers om het leven waren gekomen.

Afhankelijk van de VS

Nederland wilde samen met de internationale coalitie die tegen IS streed enkel luchtaanvallen uitvoeren waarbij geen burgerdoden werden verwacht. Nederland was daarbij afhankelijk van inlichtingen van de VS en de aanval bleek veel destructiever dan verwacht. De regering zweeg daar jarenlang over.

Omdat Nederland alleen luchtaanvallen wilde uitvoeren zonder verwachte burgerdoden, werd vooraf door een Amerikaans team ingeschat wat de impact zou zijn. De conclusie was: als de aanval 's nachts wordt uitgevoerd, vallen er zeer waarschijnlijk geen burgerdoden. En dus ging de Nederlandse red card holder - de militair die groen licht moet geven voor elke aanval - akkoord.

Wat er zou gebeuren als de explosieven in de fabriek zelf zouden ontploffen, werd niet berekend. En daar ging het mis. Er lag een enorme hoeveelheid munitie in de fabriek die ontplofte.

Erg krap bezet

Het Nederlandse team in het Qatarese uitvoeringscentrum van de aanval was erg krap bezet, concludeert de commissie. De Nederlandse militairen "konden de Amerikaanse inlichtingen niet eigenstandig afwegen". Er was geen intelligence-deskundige en geen juridisch adviseur aanwezig, anders dan de Tweede Kamer was voorgehouden.

Met de krappe bezetting is "een bewust risico" genomen, concludeert Sorgdrager. "Als er met de juiste bezetting (...) was gestart, hadden de beschikbaar gestelde Amerikaanse inlichtingen en de gekozen wapeninzet op een meer zorgvuldige wijze beoordeeld kunnen worden."

Afwachtend en passief

Na de aanval was defensie "afwachtend en passief", zegt Sorgdrager. Zo werd er bijvoorbeeld beloofd om formeel onderzoek te doen naar de luchtaanval, maar dat gebeurde niet. Het kabinet heeft volgens de onderzoekscommissie "verzuimd" de Kamer te informeren over de gevolgen van het bombardement.

De commissie wijst daarbij vooral naar Jeanine Hennis, minister van Defensie tussen 2012 en 2017. "Vier jaar lang heeft het kabinet de verantwoordelijkheid voor het melden van burgerslachtoffers bij het bombardement op Hawija voor zich uit geschoven", luidt de conclusie.

De onthullingen over de burgerdoden in Hawija maakten veel los in de politiek. In 2021 werd er na druk van de Tweede Kamer 4 miljoen euro vrijgemaakt voor schadeherstel. "Te laat en te weinig", oordeelt de commissie hierover.

De huidige minister van Defensie Brekelmans spreekt in een eerste reactie van "stevige en pijnlijke conclusies". Hij noemt het bedroevend dat er onbedoeld burgerslachtoffers zijn gevallen. Over het niet goed informeren van de Kamer zegt Brekelmans dat het "niet zo had mogen gebeuren". Binnen twee maanden volgt er nog een uitgebreide reactie van het kabinet.

Het Chinese bedrijf DeepSeek schudt de wereld van AI op met zijn eigen chatbot. Die zou vrijwel net zo goed werken als westerse concurrenten, maar slechts 5,6 miljoen dollar (zo'n 5,3 miljoen euro) hebben gekost - een stuk minder dan de Amerikaanse bedrijven investeerden.

Ontwikkelaars als OpenAI en Google staken tientallen miljoenen in de ontwikkeling van hun chatbots met kunstmatige intelligentie (AI). Toch zou de chatbot van DeepSeek ongeveer net zo goed zijn in het schrijven van teksten en het beantwoorden van vragen.

DeepSeek zegt dat het veel minder computerchips nodig heeft gehad om zijn AI-chatbot op vergelijkbaar niveau te laten presteren.

Nederlandse chipmachinefabrikanten onderuit

De ontwikkelingen leiden ook in Nederland tot zorg. Als er veel minder computerchips nodig zijn dan eerder gedacht, zullen die veel minder gekocht worden. Nederlandse fabrikanten van chipmachines gingen maandagochtend daarom al flink onderuit op de Amsterdamse beurs AEX.

Zo zakte de koers van ASML maandagochtend met 9 procent. Concurrenten Besi en ASM International (AMSI) verloren ruim 10 procent. De Nederlandse bedrijven leveren machines om chips te maken. Dat staat onder druk als blijkt dat voor de ontwikkelingen van AI veel minder chips nodig zijn dan gedacht.

Stiekem meer computerkracht?

De Verenigde Staten hebben meerdere keren maatregelen genomen om geavanceerde computerchips buiten China te houden. Op die manier wil de VS de Chinese opmars op het gebied van kunstmatige intelligentie afremmen.

Een aantal Amerikaanse AI-specialisten zet vraagtekens bij de schijnbaar goedkope ontwikkeling van DeepSeek, schrijft The Wall Street Journal. Zij vragen zich af of het Chinese bedrijf stiekem toch niet toegang heeft tot meer computerkracht dan het toegeeft.

Aan de andere kant kan de DeepSeek-chatbot ook een voor de VS pijnlijk onbedoeld gevolg van de maatregelen blootleggen. Als gevolg van de beperkingen zouden Chinese bedrijven en onderzoekers gedwongen worden om te werken met wat ze wél hebben.

Een week geleden kondigde Donald Trump nog een investering van tot 500 miljard dollar aan voor AI. Nederlandse deskundigen zeiden toen tegen de NOS dat Europa daar slim op moet reageren: niet door hetzelfde te doen, maar door te kijken wat er al is, en daarop voort te bouwen.

Op het voormalige kampterrein van Auschwitz-Birkenau hebben enkele tientallen overlevenden kaarsen aangestoken en kransen neergelegd. Vandaag wordt herdacht dat het vernietigingskamp 80 jaar geleden van de nazi's werd bevrijd.

Alle nog levende overlevenden van Auschwitz hebben van de organisatie een uitnodiging gekregen voor de herdenking. Volgens de organisatie zijn er zo'n vijftig naar Polen gekomen. Tien jaar geleden, bij de zeventigste herdenking van de bevrijding, waren dat er nog driehonderd.

Ook hoogwaardigheidsbekleders komen langs, zoals de Britse koning Charles, de Franse president Macron en president Steinmeier en kanselier Scholz uit Duitsland. Voor het eerst zal ook prinses Amalia de jaarlijkse herdenking bijwonen. Zij komt samen met koning Willem-Alexander en koningin Máxima naar het voormalige kampcomplex.

Geen Russen uitgenodigd

Er zijn geen Russische afgevaardigden, ondanks het feit dat Auschwitz werd bevrijd door het Rode Leger waarin onder anderen Russische en Oekraïense militairen dienden. De directeur van het herinneringscentrum zei daar vorig jaar september over "dat het moeilijk is om de aanwezigheid van een land voor te stellen dat de waarde van vrijheid duidelijk niet begrijpt".

In het vernietigingskamp werden tijdens de Tweede Wereldoorlog ruim één miljoen Joden en tienduizenden Sinti, Roma, krijgsgevangenen, homoseksuelen en anderen vermoord door de nazi's. Er waren nog zo'n 7500 uitgehongerde en uitgeputte gevangenen aanwezig toen het kamp op 27 januari 1945 werd bevrijd.

De herdenking vindt voor een deel plaats in een tent die voor de toegangspoort van Auschwitz staat. Daar kwamen tijdens de oorlog de treinen aan met gevangenen en werden de mensen geselecteerd die direct de gaskamer in moesten.

Bekijk hier een terugblik op de verschrikkingen van Auschwitz in de Tweede Wereldoorlog:

Om 16.00 uur houdt de Poolse president Duda een toespraak en zijn er speeches van overlevenden.

De Verenigde Naties besloten in 2005 om 27 januari uit te roepen tot Internationale Herdenkingsdag voor de Holocaust. De herdenking vindt elk jaar plaats, maar in lustrumjaren (om de vijf jaar) zijn de ceremonies groter en komen er meer prominente gasten.

Gisteren werd in het Amsterdamse Wertheimpark de Holocaust herdacht. Daarbij werden kransen gelegd en toespraken gehouden door onder anderen nabestaanden, burgemeester Femke Halsema en de voorzitter van het Nederlands Auschwitz Comité.

Voorafgaand aan de herdenking werden sinds woensdag de namen voorgelezen van de Nederlandse slachtoffers van de Holocaust.

De Joodse Ruth Bloch overleefde als enige van haar familie het kamp en de oorlog:

Een grote brand die zaterdag uitbrak op een bedrijventerrein in Goes, is na ruim 30 uur geblust. De brandweer meldde vannacht rond middernacht dat de laatste werkzaamheden zijn afgerond.

De brand brak afgelopen zaterdag rond 15.30 uur uit bij een bedrijf dat elektronica repareert. Al gauw sloegen de vlammen uit het dak. De brand leidde in de wijde omgeving tot rookoverlast.

Het leek erop dat de brand die nacht onder controle was, maar het vuur laaide gisterochtend weer op.

Geen slachtoffers

Gisteravond rond 21.00 uur werd het sein brand meester gegeven, waarna de brandweer vannacht nog bezig was met nablussen en sloopwerkzaamheden. Ruim 200 brandweerlieden zetten zich de afgelopen dagen in om de brand te blussen.

Op het moment dat de brand uitbrak waren nog personeelsleden binnen, maar zij konden zich op tijd in veiligheid brengen. Niemand raakte gewond. Over de oorzaak van de brand is nog niks bekend.

Intense hitte

Bij de brand raakte een groot deel van het pand verwoest, zegt eigenaar William de Ruyter van het elektronicabedrijf tegen Omroep Zeeland. "De schatting is dat tegen de 10.000 vierkante meter verwoest is."

Dat het zo lang duurde voordat de brandweer de brand meester was, kwam onder meer door de intense hitte van het vuur. Daardoor kon de brandweer al snel niet meer het pand in. Dat merkte De Ruyter ook. "Ik zag zelfs ijzer smelten. Het maakt niet uit wat voor spullen je hebt. Dit soort vuur vernielt alles. Het is echt verwoestend. Het maakte alles binnen enkele uren kapot."

Toch blijft de eigenaar hoopvol. De Ruyter wil het liefst dat zijn bedrijf gewoon kan doorgaan. "Je hebt geen tijd om bij de pakken neer te zitten. We moeten door. We zijn volop bezig met een doorstart en om daar een nieuwe locatie voor te vinden. Dat heeft de hoogste prioriteit."

Onderzoekers hebben bewijs gevonden dat een verongelukt Zuid-Koreaans passagiersvliegtuig met vogels in botsing is gekomen. In de twee motoren van het toestel van Jeju Air zijn veren en bloedsporen van vogels gevonden, staat in een voorlopig onderzoeksrapport naar de dodelijke vliegramp van eind vorige maand.

Uit DNA-onderzoek blijkt dat de veren en bloedsporen afkomstig zijn van de Siberische taling. Die eendensoort broedt in het noordoosten van Rusland en overwintert onder meer in Zuid-Korea.

Het onderzoek naar de oorzaak van ramp is nog niet afgerond. Zo wordt in het rapport niet duidelijk waarom het vliegtuig landde zonder dat het landingsgestel was uitgeklapt. Ook blijft het de vraag waarom de spraak- en datarecorder ongeveer vier minuten voor de ramp stopten met opnemen van vluchtgegevens en stemmen uit de cockpit.

Voorafgaand aan de dodelijke ramp werden de piloten door de luchtverkeersleiding gewaarschuwd voor vogels in de omgeving. In het rapport staat dat op camerabeelden is te zien dat een groep vogels in de buurt van het toestel kwam.

Het moment waarop het vliegtuig crasht. De beelden kunnen als schokkend worden ervaren:

Bij de vliegramp eind december vorig jaar vielen 179 doden. Alleen twee bemanningsleden werden levend uit het toestel gehaald. Het passagierstoestel van Jeju Air was onderweg van de Thaise hoofdstad Bangkok naar de Zuid-Koreaanse stad Muan.

Toen het vliegtuig wilde landen klapte het landingsgestel niet uit, schoot het toestel met hoge snelheid door en botste tegen een betonnen muur, waarna het in brand vloog.

Een nieuwe documentaire stelt dat een beroemde Vietnamfoto niet is gemaakt door de fotograaf die er al een halve eeuw de erkenning voor krijgt. The Stringer, die dit weekend in première ging op het Sundance-filmfestival, zegt dat niet AP-fotograaf Nick Ut de maker is, maar een plaatselijke freelancer, Nguyen Thanh Nghe.

Het gaat om de foto uit 1972 met als titel The Terror of War, van een 9-jarig meisje dat naakt en zwaargewond wegvlucht van een bombardement met napalm op de plaats Trang Bang. Het werd een van de meest iconische afbeeldingen van de Vietnamoorlog en een aanklacht tegen de gevolgen van oorlog voor onschuldige slachtoffers in het algemeen.

Tot nu toe was het verhaal dat de 21-jarige Nick Ut de foto maakte toen hij samen met andere journalisten het bombardement versloeg. Onmiddellijk nadat hij had afgedrukt, racete hij het gewonde meisje, Kim Phuc, naar het ziekenhuis in Saigon, waar ze na een lange revalidatie herstelde.

20 dollar

The Stringer trekt dat verhaal in twijfel. Fotojournalist Ilvy Njiokiktjien, die de film al kon zien, zegt dat uit toen gemaakte filmbeelden blijkt dat Ut te ver weg stond om de foto te maken. "Hij stond niet dichtbij genoeg. In de documentaire zie je heel duidelijk dat hij een stuk verder weg stond en hem dus niet gemaakt kan hebben."

In de documentaire zegt Nguyen Thanh Nghe dat hij de foto maakte. Maar omdat hij slechts een stringer was, een lokale freelance journalist, kon de foto niet aan hem worden toegeschreven, zegt hij nu. AP gunde die eer aan een eigen werknemer.

Het verhaal van Nguyen wordt ondersteund door een oud-AP-medewerker. Carl Robinson (81) was destijds fotoredacteur in Saigon en zegt dat hij van zijn baas de opdracht kreeg Ut als de maker aan te duiden. In een toelichting zei Robinson niet te willen overlijden voordat hij Nguyen excuses kon maken.

Nguyen zegt 20 dollar te hebben gekregen voor zijn werk. Ut won meerdere prestigieuze fotoprijzen, zoals de Pulitzer en de World Press Photo.

Nieuw onderzoek

AP blijft volledig achter Ut staan. Het persbureau heeft het afgelopen halfjaar opnieuw onderzoek gedaan naar de foto en zegt niet aan het bekende verhaal te twijfelen.

"De aanval op Trang Bang werd verslagen door veel journalisten van concurrerende organisaties en in de afgelopen halve eeuw heeft niemand ooit getwijfeld dat Ut de foto maakte", laat AP weten in een verklaring. "Zolang er geen overtuigend bewijs is van het tegendeel, gelooft AP niet dat iemand anders dan Ut de foto heeft genomen."

AP betreurt het dat The Stringer de suggestie wekt dat al het bewijs is voorgelegd aan het persbureau; volgens een woordvoerder kon AP pas afgelopen weekend de film zien omdat het persbureau niet vooraf een geheimhoudingsovereenkomst wilde tekenen. "We zijn bereid al het bewijs en nieuwe informatie over deze foto te beoordelen", benadrukt de organisatie.

Nog geen actie World Press

Ook het in Nederland gevestigde World Press Photo zegt de discussie op de voet te volgen. De documentaire "geeft aanleiding tot diepe reflectie", maar of Ut de prijs kan verliezen wil World Press Photo nog niet zeggen. "We willen nu eerst de feiten over de situatie zo goed als mogelijk begrijpen voordat we actie ondernemen."

In een toelichting zegt directeur Joumana El Zein Khoury dat nauwkeurigheid en betrouwbaarheid kernwaardes zijn, maar dat het ook moeilijk is om 53 jaar later de waarheid over een oorlogssituatie precies te achterhalen. "Het is het beste als wij niet optreden als rechter of arbiter, maar ruimte bieden om een moeilijk gesprek te voeren."

"We moeten misschien accepteren dat we er nooit helemaal achter zullen komen of het Nick Ut was of Nguyen Thanh Nghe, of dat het simpelweg om een fout ging", redeneert El Zein Khoury. "Misschien moeten we erkennen hoe complex de situatie was en niet verstard vasthouden aan één versie van de geschiedenis."

Fractie van een seconde

Na het zien van documentaire is Njiokiktjien ervan overtuigd dat er destijds "in een fractie van een seconde" een leugen is ontstaan die nog altijd wordt volgehouden. "Ut reist nog altijd de hele wereld rond en krijgt dik betaald voor lezingen, maar hij is ook wel een beetje slachtoffer, want ook zijn leven veranderde en hij kon niet meer terug."

Nick Ut ziet dat toch echt anders, laat zijn advocaat weten aan AP. "We zullen dit op zijn tijd bij de rechter aanvechten om Nick Uts reputatie te bevestigen."

Goedemorgen! De herdenking van de 80-jarige bevrijding van het voormalige Duitse concentratie- en vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau vindt plaats. Verder wordt het rapport over een Nederlandse luchtaanval in Irak gepresenteerd. Bij dat bombardement door een Nederlandse F-16 vielen veel doden.

Eerst het weer: Af en toe zon en zo nu en dan een bui, lokaal met onweer. Maximumtemperatuur rond 11 graden en daarbij veel wind. Aan zee zijn windstoten tot 85 km/u mogelijk.

Ga je de weg op? Hier vind je het overzicht van de files en werkzaamheden. Check hier de storingen op en werkzaamheden aan het spoor.

Wat kun je vandaag verwachten? Wat heb je gemist?

Inwoners van de Gazastrook mogen vanaf vandaag terugkeren naar Noord-Gaza, heeft de Israëlische premier Netanyahu bevestigd. Hij kondigde ook aan dat de Israëlische gijzelaar Arbel Yehoud spoedig vrijkomt, evenals twee andere Israëlische gijzelaars.

De afspraak was eigenlijk dat Palestijnen al dit weekend mochten terugkeren naar het noorden van de Gazastrook, maar Israël verhinderde dat, omdat Hamas zich niet aan de afspraken hield. Yehoud zou gisteren eigenlijk al vrijkomen, maar Hamas zei dat dat "om technische redenen" niet was gelukt.

Ander nieuws uit de nacht: En dan nog even dit:

Gisteren werden de slachtoffers van de Holocaust herdacht in het Wertheimpark in Amsterdam. Daarbij werden kransen gelegd en toespraken gehouden door onder anderen nabestaanden, burgemeester Halsema en de voorzitter van het Nederlands Auschwitz Comité.

De Joodse Ruth Bloch vluchtte uit nazi-Duitsland naar Amsterdam. Daar werd ze opgepakt en kwam in Auschwitz terecht. Ze moest in een fabriek werken:

Fijne dag!

Israël heeft twee hoofdwegen in de Gazastrook opengesteld voor ontheemde Palestijnen die terug willen naar het noorden. Kort na 06.00 uur Nederlandse tijd mochten mensen voor het eerst in ruim een jaar de zogenoemde Netzarim-corridor oversteken via de weg langs de kust. Tegen 09.30 uur ging ook de snelweg tussen noord en zuid open.

Sindsdien trekt een lange stoet mannen, vrouwen en kinderen gestaag richting het noorden. Tienduizenden mensen stonden sinds het weekend al klaar om te vertrekken, maar Israël hield de corridor toen nog dicht omdat Hamas de afspraken niet zou zijn nagekomen.

Beelden vanuit de Gazastrook:

Premier Netanyahu kondigde gisteravond laat aan dat de inwoners van Gaza vandaag alsnog mochten terugkeren. Er was in de tussentijd duidelijkheid gekomen over de vrijlating van Arbel Yehoud, die samen met twee andere Israëlische gijzelaars deze week moet vrijkomen.

Israël droeg inwoners van Noord-Gaza in de eerste weken van de oorlog in oktober 2023 op om naar het zuiden te trekken, waarna het de Gazastrook in tweeën deelde met de Netzarim-corridor. De naar schatting 1 miljoen Palestijnen die het noorden ontvluchtten, konden sindsdien niet terug naar huis.

De verwoesting in het gebied na ruim 15 maanden oorlog is enorm, zeker in Noord-Gaza waar Israël zeer zware bombardementen heeft uitgevoerd.

Driekwart van de verduurzamingsprojecten van grote industriële bedrijven in de regio kan niet voor 2030 gerealiseerd worden. Het gaat om zo'n 400 bedrijven die relatief veel energie verbruiken, zoals de papier- en kartonindustrie, glasfabrieken, steenfabrieken en de voedingsindustrie.

Veel van die bedrijven hebben kant en klare verduurzamingsprojecten gepresenteerd, maar kunnen geen nieuwe of zwaardere elektriciteitsaansluiting krijgen. Bovendien moeten ze vaak jarenlang wachten om een vergunning te krijgen voor de uitvoering van de plannen.

Een en ander blijkt uit onderzoek van een samenwerkingsverband tussen deze bedrijven, de netbeheerders en de overheid. Dit zogenoemde Cluster 6-verband constateert dat hierdoor een flink deel van de CO2-reductiedoelen niet op tijd gehaald wordt.

De regionale bedrijven voelen zich achtergesteld ten opzichte van de grote industriegebieden in de havens van Rotterdam, Amsterdam, Delfzijl, Terneuzen en het chemiepark in Geleen. Ze zitten in de regio verder van de energie-knooppunten en hebben hierdoor nog grotere problemen met verduurzamen.

Waar bedrijven vaak al geld gestoken hebben in verduurzamingsplannen, maar daarvoor voorlopig niet de noodzakelijke elektriciteitsaansluiting kunnen krijgen, moeten ze wel extra belasting betalen. Het gaat om de Nederlandse CO2-belasting, bovenop het Europese Emissiehandelssysteem (ETS).

Nederland vraagt niet alleen een hogere belasting op CO2-uitstoot dan onze buurlanden, ook het gebruik van het elektriciteitsnet is hier op dit moment veel duurder. Waar overal in Europa de energiekosten al veel hoger zijn dan in de Verenigde Staten en Azië, zijn ze in Nederland nog weer een stuk hoger dan in Duitsland en België.

Gebrek aan capaciteit op het elektriciteitsnet, hoge energiebelasting en langdurige vergunningstrajecten halen de concurrentiepositie van de maakindustrie in de regio onderuit en zetten de werkgelegenheid onder druk, zegt Barbara Huneman-Verwayen, die de regionale industrie vertegenwoordigt. "In dit soort fabrieken werken meer dan 200.000 mensen, dus er zijn heel veel gezinnen afhankelijk van deze industrie."

Op een steenworp afstand van het centrum van Maastricht ligt de papierfabriek van Sappi met zo'n 600 medewerkers. De fabriek gebruikt veel energie. Traditioneel wordt de stoom die nodig is voor het productieproces opgewekt met gas. Inmiddels is er ook een grote boiler die op elektriciteit draait.

Stabiel

"Dat kon omdat we er vroeg bij waren," vertelt directeur Ferdinand Koster. De tweede boiler kan nog aangesloten worden omdat het bedrijf meehelpt om het elektriciteitsnet stabiel te houden. Als er een tekort aan elektriciteit is wordt de afname verminderd; is er te veel stroom, dan neemt de fabriek juist meer elektriciteit af.

Maar voor de verdere verduurzaming loopt Sappi net als veel andere bedrijven tegen de grenzen van de capaciteit van het elektriciteitsnet aan. Aansluiting van de derde boiler om uiteindelijk afscheid te kunnen nemen van aardgas laat op zich wachten.

De papierindustrie betaalt net als veel andere industriebedrijven in de regio de Nederlandse CO2-belasting vanwege het gebruik van grote hoeveelheden gas. Het is iets dat Koster en andere directeuren dwarszit. "Je wordt gestraft terwijl je wilt verduurzamen."

Bedrijven die niet kunnen verduurzamen omdat ze geen elektriciteitsaansluiting kunnen krijgen zouden vrijgesteld moeten worden van deze belasting, zegt Huneman-Verwayen. "Bedrijven moeten voorrang krijgen bij aansluiting op het elektriciteitsnet. Als dat niet kan moeten ze in ieder geval niet gestraft worden met een extra belasting."

Het bedrijf in Maastricht maakt onderdeel uit van een groot internationaal concern. Ondanks de problemen met netcongestie en de ergernis over de hoge energielasten draait de fabriek goed, maar dat geldt volgens Koster niet voor alle bedrijven.

Noodzaak om te overleven

Hij ziet dat vanwege lange vergunningstrajecten voor verduurzamingsprojecten andere ondernemingen dreigen om te vallen. "Er zijn hier voorbeelden van projecten waar wordt gesproken over twee jaar realisatie en zes, zeven jaar vergunningstrajecten. Dan hoeft het niet meer, dan zullen een aantal bedrijven er niet meer zijn."

Uiteindelijk kan ook de papierfabriek in Maastricht in de problemen komen als de kosten jarenlang veel hoger zijn dan in het buitenland. België en Duitsland liggen op een paar kilometer afstand en bedrijven daar hoeven minder geld uit te geven om te verduurzamen.

Verduurzaming is voor bedrijven niet alleen een idealistisch streven. Met het oog op de stijgende kosten van CO2-uitstoot de komende jaren is het ook een economische noodzaak om te kunnen overleven.