NOS Nieuws - Algemeen

Mensen die zich na een veroordeling bij de gevangenis melden, worden niet meer direct opgesloten maar pas later. Dat is nodig wegens ernstige personeelstekorten, schrijft demissionair minister Weerwind (Rechtsbescherming) aan de Tweede Kamer.

Weerwind neemt daarnaast nog andere maatregelen, schrijft hij. Zijn ministerie wil kijken of gedetineerden eerder met een enkelband vrijgelaten kunnen worden. Het gaat om veroordeelden die een relatief korte celstraf opgelegd hebben gekregen, van tussen de twee weken en een jaar. Nu is zo'n constructie alleen mogelijk bij een langere gevangenisstraf.

Verder wil Weerwind kijken of de criteria voor de zogenoemde Beperkt Beveiligde Afdeling kunnen worden versoepeld. Gedetineerden op die afdeling mogen in de laatste fase van hun detentie buiten de gevangenismuren aan het werk. Afgelopen zomer werden die criteria al opgerekt, maar dat heeft volgens de minister nog te weinig opgeleverd.

Weerwind wil ook met het OM en de politie in gesprek om te kijken of ze de instroom van gevangenen kunnen beperken. Hoe hij dat voor zich ziet, is niet duidelijk.

Weerwind spreekt van pijnlijke maatregelen. Ze zijn volgens hem nodig vanwege een fors personeelstekort bij het gevangeniswezen. In oktober waarschuwde de demissionair minister al dat de tekorten problematisch dreigden te worden. Ook hoog ziekteverzuim speelt mee. Er zijn wel genoeg cellen.

"Daar waar het de afgelopen periode nog steeds mogelijk bleek om alle gedetineerden te plaatsen, was dat de afgelopen weken niet meer op alle dagen mogelijk", schrijft het ministerie.

"De minister kan niet anders," zegt Jan Keijser van de Centrale Ondernemingsraad van de Dienst Justitiële Inrichtingen. "Het is in toenemende mate moeilijk om arrestanten nog geplaatst te krijgen. Eerst was het al echt zoeken naar een plekje, nu kan het soms echt niet meer." "Volgens hem was het kiezen tussen twee kwaden voor de minister. "Door de personeelskrapte kunnen we anders niet meer voldoen aan de afspraken over activiteiten en luchten. We willen niet dat de gevangenen straks alleen maar op cel zitten."

Er komen wel nieuwe personeelsleden bij, maar er gaan ook nog steeds veel mensen uit, zegt Keijser. "Het werk is zwaar, dat wordt soms onderschat. En met deze arbeidsmarkt wordt er van allerlei kanten aan de mensen getrokken."

Bij chipmachinemaker ASML vindt in april volgend jaar een leiderschapswissel plaats. Na ruim tien jaar, waarin het bedrijf heel hard groeide, stopt Peter Wennink als bestuursvoorzitter. De Fransman Christophe Fouquet volgt hem op.

Daarmee krijgt het bedrijf, dat in de chipsector wereldwijd een essentiële rol vervult, naar buiten toe een nieuw gezicht. De 48-jarige Fouquet werkt al vijftien jaar bij het Veldhovense bedrijf. De laatste vijf jaar was hij nauw betrokken bij de belangrijkste machine die ASML op dit moment levert, de EUV (extreem ultraviolet).

De boodschap van ASML is vandaag heel duidelijk: wel een nieuw gezicht, maar geen nieuwe koers.

In gesprek met journalisten vanmorgen omschreef Wennink zijn opvolger als iemand met "diep begrip voor ASML's technologie en het ecosysteem van de chipindustrie". Hij benadrukte dat Fouquet "de juiste leiderschapskwaliteiten" heeft en cultureel gezien bij het bedrijf past.

Waar Wennink een financiële achtergrond heeft, is Fouquet veel technischer ingestoken. Wennink werkte, voordat hij bij ASML aan de slag ging, voor accountant Deloitte. Hij leerde de chipmachinemaker als klant kennen en bracht het bedrijf naar de beurs. Daarna was hij financieel topman bij ASML.

De komende maanden is een transitieperiode. Wennink blijft aan tot 24 april 2024, daarna neemt Fouquet het over. Ook Martin van den Brink, die al decennia de technologie-kant van ASML leidt, vertrekt dan. Hem wordt een cruciale rol toegeschreven in de wijze waarop ASML zich door de decennia heen heeft ontwikkeld. Als chief technology officer wordt hij niet vervangen. Fouquet neemt die rol op zich.

Hoewel ASML een zeer technisch bedrijf is, zal de bestuursvoorzitter zich ook moeten verhouden tot de nationale en internationale politiek. Vooral omdat de VS steeds meer restricties wil opleggen aan de export van ASML's machines.

In dat kader vroeg de NOS aan Fouquet wat zijn boodschap is aan Den Haag en Washington. Hij antwoordde dat de top van het bedrijf "sterke relaties heeft opgebouwd met de mensen in Den Haag en ernaar uitziet die verder uit te breiden".

Fouquet benadrukte ook dat het belangrijk is om samen te werken om de "uitdagingen waar we voor staan het hoofd te bieden". Over Washington, waar de druk om de export van machines aan banden te leggen vooral vandaan komt, zei hij niks. Fouquet ziet zichzelf als een local en wijst erop dat hij een Nederlandse vrouw heeft en Nederlandse kinderen. "Dat helpt", aldus Fouquet.

Op de vraag of hij als CEO nog altijd machines waar nu restricties op zitten naar China zou willen exporteren, antwoordde hij in lijn met wat het bedrijf eerder hierover heeft gezegd. "We willen iedereen bedienen, maar wel binnen de grenzen van wat mag. Dat is al jaren zo en dat blijft zo in de toekomst. Het is niet aan ons om te bepalen wat juist is of niet."

Op de klimaattop in Dubai is een eerste succes behaald. Alle landen hebben ingestemd met de opzet van het klimaatschadefonds. Daaruit kunnen voornamelijk armere landen geld krijgen als ze worden getroffen door overstromingen of andere rampen die verergerd zijn door klimaatverandering.

Dit fonds wordt gezien als steun aan ontwikkelingslanden. Dat daar nu al overeenstemming over is, geldt als een positief teken voor het verdere verloop van de top.

Landen hebben voor honderden miljoenen aan toezeggingen gedaan voor het fonds. Dit zijn eenmalige toezeggingen die vooral dienen om het fonds op te kunnen starten, "maar toch zijn deze toezeggingen van individuele landen van groot belang", zegt Pieter Pauw, expert klimaatfinanciering van de TU Eindhoven.

"Dat de Emiraten 100 miljoen hebben toegezegd, is heel belangrijk. Daarmee bouwen ze een brug tussen het Westen en de ontwikkelingslanden en het verhoogt de druk op landen als Saoedi-Arabië, Qatar en China om ook geld te geven."

EU-klimaatcommissaris Wopke Hoekstra noemt de toezeggingen "heel goed nieuws":

De hoop is dat ook over het terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen concrete afspraken worden gemaakt. Er zal onder meer worden gepraat over het uitfaseren van fossiele brandstoffen.

De top ging verder van start met een oproep om vooral samen te werken om de top tot een succes te maken. Er moeten grote stappen worden gezet om de doelen van het Parijse klimaatakkoord nog te kunnen halen, zei de voorzitter van dit jaar Sultan-al Jabr: "En daarbij is geen enkel onderwerp taboe, ook fossiele brandstoffen niet."

Op al-Jabrs benoeming was van tevoren veel kritiek. Hij roept landen nu op flexibel te zijn en te denken aan onconventionele oplossingen. "We moeten samenwerken met olie- en gasbedrijven. Ik heb veel discussies met ze gevoerd en die waren niet makkelijk", aldus al-Jabr.

Hij hoopt onder meer afspraken te maken over de uitstoot van methaan. Die zou in 2030 al op nul moeten staan. Ook wil hij toezeggingen van de industrie om in 2050 klimaatneutraal te zijn.

Of de landen tot een gezamenlijke verklaring kunnen komen over fossiele brandstoffen, is een van de grote thema's dit jaar. Klimaatorganisaties en de EU willen dat er straks in de slottekst van de top iets komt te staan over het stoppen met fossiele brandstoffen binnen dertig jaar.

Het verbranden van olie, gas en kolen is de grootste bron van CO2-uitstoot, maar grote olie- en gasproducerende landen hebben zo'n tekst tot nu toe uit de klimaatovereenkomst weten te houden.

De natuur in de Amsterdamse Waterleidingduinen herstelt zich nu er op veel plekken een graasverbod voor damherten geldt. Dat blijkt uit een tussenstand van het onderzoek dat PWN, Waternet, de Universiteit van Amsterdam, Stichting Bargerveen en de Vlinderstichting op dit moment doen.

Er groeien meer karakteristieke plantensoorten, zoals (duin)paardenbloem, valse salie, echt bitterkruid, wilde kardinaalsmuts en driedistel. En dat heeft weer een positief effect op 'bloembezoekers': er komen ook meer vlinders en bijen naar de Waterleidingduinen.

"We zien duidelijk dat het ecosysteem en de biodiversiteit in de Waterleidingduinen onder druk hebben gestaan door de intensieve damhertenbegrazing", laten de onderzoekers weten bij NH Nieuws. "Maar dat deze daarna als het ware weer 'terugveren'."

In de Waterleidingduinen, aan de zuidkant van Zandvoort, zuiveren Waternet en drinkwaterbedrijf PWN water om het geschikt te maken als drinkwater. Het gebied was altijd al geliefd bij recreanten, juist omdat er veel damherten rondlopen, maar de afgelopen jaren werden het er te veel, schrijft beheerder Waternet op zijn website.

Ondanks soms felle protesten van de Dierenbescherming en de Faunabescherming doen de beheerders daarom sinds begin 2016 aan 'actief beheer'. In de praktijk komt dat erop neer dat soms duizenden damherten worden afgeschoten.

Vanaf 2019 zijn er in de Waterleidingduinen ook tientallen 'exclosures', afgebakende zones waar de overgebleven damherten, maar ook paarden en runderen niet kunnen grazen. De bedoeling daarvan is dat duingraslanden, duinvalleien en struikgewassen minder schade oplopen en dat ze zich zo mogelijk herstellen.

In tegenstelling tot bloemen en planten lijken dieren als mieren en veldsprinkhanen trager te reageren op de afwezigheid van de grazers. "Dieren hebben anders dan planten geen strategieën om op een plek te overleven wanneer de omstandigheden tijdelijk ongunstig zijn. Zij verdwijnen en moeten later de herstellende natuur opnieuw koloniseren", zeggen de onderzoekers. "Zeker voor de zeldzamere en minder mobiele diersoorten, die vaak in kleinere groepen leven, kost dat tijd."

Naast de 'exclosures' in de Waterleidingduinen, is er ook een beperkt aantal graasverboden ingevoerd in Nationaal Park Zuid-Kennemerland, het duingebied ten noorden van Zandvoort. Omdat daar veel minder damherten liepen, was overbegrazing er geen probleem.

Dat blijkt ook uit het onderzoek: daar zijn geen plantensoorten of insecten teruggekeerd. Wat er groeit, is alleen een klein beetje hoger. "In de afgezette gebieden is daar vooral verruiging te zien door de toename van de vegetatiehoogte", zeggen de onderzoekers.

Het onderzoek gaat door. Eind volgend jaar willen de onderzoekers ook de bodem met de daarin aanwezige bacteriën en schimmels analyseren. Ook gaan ze op een aantal locaties meten hoeveel stikstof er neerkomt, "zodat we de effecten van begrazing op het ecosysteem in de duinen nog beter gaan begrijpen".

Het is bijna niet voor te stellen, maar de geavanceerde tekstgenerator ChatGPT werd vandaag een jaar geleden als een 'klein onderzoeksproject' online gezet door OpenAI. Het ging zo geruisloos dat intern lang niet iedereen ervan wist. Hoe anders is het nu.

Het gebeurt niet vaak dat technologie in zo'n korte tijd zoveel impact heeft op de maatschappij. Volgens onderzoek van Deloitte gebruikt zo'n een op de drie Nederlanders wel eens een generatieve AI-tool zoals ChatGPT. Van het onderwijs tot de mediawereld en het bedrijfsleven. Allemaal hebben ze ermee te maken gekregen.

Voor de zomer bleek al dat het bedrijfsleven druk aan het experimenteren is met toepassingen zoals ChatGPT. Uit een rondvraag van de NOS blijkt nu dat grote Nederlandse bedrijven - ABN Amro, ASR, Heineken, ING, KPN, Nationale Nederlanden, Philips en Randstad - hier nog altijd mee bezig zijn. Dat geldt ook voor de voormalige Nederlandse multinationals Shell en Unilever. De een is verder dan de ander.

Er is inmiddels een kantelpunt bereikt, zegt Roy Ikink, die de technologieafdeling van adviesbureau Accenture in Nederland leidt. "Bedrijven zitten op het punt dat ze weten wat er mogelijk is en wat ongeveer de begrenzingen zijn. De vraag waar ze nu voor staan is: durf ik op te schalen, of wacht ik nog een jaar?"

Veel bedrijven maken niet direct van ChatGPT gebruik, maar wel van de technologie erachter via Microsoft. De softwaregigant laat desgevraagd weten geen precieze aantallen van gebruikers in Nederland te willen geven, en houdt het op honderden klanten in Nederland en meer dan 18.000 wereldwijd.

Generatieve AI wordt onder meer toegepast bij de klantenservice. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij ABN Amro en verzekeringsmaatschappij Nationale Nederlanden. Een AI-systeem luistert mee als een medewerker een klantengesprek voert en stelt een samenvatting voor.

Dit bespaart tijd en maakt dat medewerkers zich puur kunnen focussen op het gesprek, zegt Tjerrie Smit, hoofd AI bij NN Group. Zeven callcenters werken hier al mee bij hun merk Nationale Nederlanden.

Wat hem betreft is dit pas de eerste stap. "Uiteindelijk wil ik een chatbot die je vraag meteen oplost. Dus dat de chatbot het meteen regelt als jij vraagt waar op onze site je kunt vinden hoe je een verhuizing kunt doorgeven." Maar, benadrukt Smit, zover is het nog niet.

"We hebben met ChatGPT kennisgemaakt met een chatbot die alle vragen kan beantwoorden, die je alles kan laten doen. Mensen verwachten dat een chatbot van een bedrijf dat nu ook kan." Maar, zegt hij, bedrijven kunnen niet het risico nemen dat de maker van ChatGPT, OpenAI, nu wel neemt: dat er fouten worden gemaakt.

Onderstaande afbeelding is door de NOS gegenereerd met afbeeldinggenerator DALL-E in ChatGPT met de vraag (in het Engels): maak een afbeelding van ChatGPT na 1 jaar te zijn gebruikt. Volgens de tool moet het een "portret van ChatGPT voorstellen die de reis en groei symboliseert na één jaar te zijn gebruikt".

In de tussentijd is NN Group aan het testen met een soort 'super' Wikipedia. In feite een kennisbank die je alles kunt vragen. Meer bedrijven doen dit. "Op het moment dat we zien dat daar geen fouten meer in zitten, gaan we dat ook op termijn beschikbaar maken voor onze klanten."

NN Group werkte al met OpenAI's technologie voordat het breed beschikbaar kwam. Heineken is recenter ingestapt. Het bedrijf zit nadrukkelijk nog in de experimenteerfase, zegt Surajeet Ghosh, hoofd analytics bij Heineken. "We willen heel voorzichtig zijn en eerst leren hoe de algoritmes werken, aangezien de modellen nog veel fouten maken. Dat is een groot risico."

Heineken test met het samenvatten van grote hoeveelheden documenten. Ook kunnen medewerkers aan een interne chatbot vragen stellen en wordt AI gebruikt om feedback van klanten te bundelen. Heineken zou ook marketingmateriaal, denk aan posters, kunnen laten genereren door AI. Maar dat doet het bedrijf heel bewust niet, zegt Ghosh.

"Het grootste risico is dat we beschuldigd kunnen worden van plagiaat omdat het afkomstig is van een auteursrechtelijk beschermde afbeelding, terwijl we dat niet weten", zegt hij. "Het is dus heel riskant om nieuwe content te maken."

Hoewel OpenAI alweer een flinke stap verder is met versies van ChatGPT voor de consument, zijn bedrijven dus duidelijk terughoudender. Er staat immers voor hen veel op het spel.

In elk geval zullen zij zwaar leunen op Microsoft. Het bedrijf is al jaren hofleverancier van het bedrijfsleven voor de bekende kantoorprogramma's. Daar kwam tijdens corona communicatieplatform Teams bij. Nu staat de techreus op het punt nog onmisbaarder - en daarmee machtiger - te worden.

Journalisten van verschillende nieuwsredacties hebben het werk vandaag een uur neergelegd. Onder andere bij NRC, de Volkskrant, Trouw, Het Parool en Nu.nl werd kort gestaakt uit onvrede over de cao-onderhandelingen.

Door de actie werden de nieuwssites tussen 11.00 en 12.00 uur niet bijgewerkt. De staking was bedoeld als waarschuwingsactie tegen het uitblijven van een goed bod van DPG Media, dat onder meer Trouw en Het Parool uitgeeft, en Mediahuis, waar NRC onder valt. De journalisten zeggen met zwaardere acties te komen als er niet snel een goed bod komt.

"Vanwege het uitblijven van de inflatiecompensatie verloren we het afgelopen jaar al een maand aan koopkracht. Ook het inkomen van onze freelance collega's is hierdoor flink geraakt", is te lezen op de website van NRC. Ook de redactie van het AD en de regiotitels van die krant doen mee aan de actie. Daar werd tijdens de staking een bijeenkomst georganiseerd door journalistenvakbond NVJ, waarbij er vragen gesteld konden worden.

Begin oktober hielden journalisten al een 'koffiepauze' voor een betere cao:

De redacteuren en freelancers eisen compensatie van hun koopkrachtverlies van de afgelopen jaren. De NVJ, die namens de journalisten met de werkgevers onderhandelt, wil een inflatiecorrectie van 10 procent die met terugwerkende kracht over 2023 wordt uitbetaald. Ook eisen ze vanaf 1 januari 2024 een inflatiecorrectie van 5 procent.

Volgens de NVJ kijken de werkgevers alleen naar 2024 en 2025 en voelen zij zich niet verantwoordelijk voor het koopkrachtverlies van de afgelopen twee jaar. "Dat is krom. Ze berekenen de hogere kosten wel door aan hun eigen klanten", schrijft de vakbond op de website.

De werkgevers kwamen vorige week met een eindbod waardoor de laagstbetaalde medewerker er volgens hen in twee jaar tijd er 17,3 procent op vooruit zou gaan en de hoogst betaalde medewerker 6,7 procent. Maar volgens de NVJ zou dit bod voor de meeste werknemers een loonverlies van minimaal één maandsalaris betekenen. De journalistenvakbond noemde het bod "volstrekt onacceptabel".

Onder meer de Volkskrant vraagt lezers om begrip. "Excuses voor de vertraging in de berichtgeving die u hierdoor ondervindt", schrijft hoofdredacteur Pieter Klok op de website van de krant.

Legia Warschau-speler Radovan Pankov wordt door het Openbaar Ministerie vervolgd voor (poging tot) zware mishandeling na ongeregeldheden rond de wedstrijd tegen AZ in de Conference League op 5 oktober.

De Servische voetballer van de Poolse club werd na de wedstrijd samen met ploeggenoot Josué Pesqueira opgepakt, nadat een steward van AZ gewond was geraakt. De twee spelers werden een dag later weer vrijgelaten, maar bleven wel verdachten in de zaak.

Tegen de Portugees Pesqueira loopt nog een onderzoek. De rechtszaak over Pankov begint op 11 januari in Alkmaar.

Rond de wedstrijd op 5 oktober was het de hele dag al onrustig. Voorafgaand bestormden aanhangers van Legia de toegangspoort van het stadion van AZ, waarbij een ME'er bewusteloos raakte. 's Middags was het in de stad al onrustig geweest, toen supporters zich op plekken begaven waar ze niet welkom waren.

Na afloop van de wedstrijd werden spelers en staf van Legia door de politie tegengehouden toen ze het stadion wilden verlaten. Daarbij ontstonden schermutselingen, waarna de ME de twee spelers uit de bus haalde en arresteerde. Ze worden ervan verdacht AZ-personeel dusdanig te hebben verwond dat er medische zorg nodig was.

In Polen werd schande gesproken van de aanhoudingen. De Poolse premier Morawiecki beklaagde zich bij demissionair premier Rutte over wat er was gebeurd.

Vanwege de ongeregeldheden werd besloten dat AZ-supporters niet mogen meereizen naar het uitduel in Warschau op 14 december.

De Kansspelautoriteit (Ksa) heeft een boete opgelegd van 3 miljoen euro aan Betent, in Nederland beter bekend als Betcity. Het bedrijf krijgt de boete omdat het de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme heeft overtreden. Betcity is een website waar gewed kan worden op bijvoorbeeld sportwedstrijden.

Volgens de wet moeten kansspelaanbieders transacties van hun klanten monitoren en ongebruikelijke transacties melden bij de Nederlandse Financial Intelligence Unit (FIU). Verplicht daarbij is klantenonderzoek, zoals een identiteitscheck en welke transacties er worden gedaan. Door dat onderzoek kan een kansspelaanbieder op tijd maatregelen nemen en ingrijpen wanneer er sprake is van witwassen of het financieren van terrorisme.

De Ksa heeft vorig jaar al gewaarschuwd hier bedrijven beter op te gaan controleren. "We hebben toen aangegeven dat wanneer uit onderzoek blijkt dat aanbieders op het gebied van de wet ondermaats presteren, sancties worden opgelegd. Daar geven we nu gevolg aan."

In september vorig jaar kreeg Betent van de Ksa al een aanwijzing voor het op de juiste manier uitvoeren van de onderzoeken en het tijdig melden van de uitkomsten daarvan. Daarna heeft de Kansspelautoriteit onderzocht of de aanwijzingen zijn opgevolgd. Betent bleek niet aan de eisen te voldoen.

Zo werd er in veel gevallen pas laat aan het onderzoek begonnen, nadat er al grote bedragen waren vergokt. Ook het opvragen van de inkomstenbronnen van klanten ging volgens de Ksa "op een lakse manier".

Iets meer dan 10.000 Groningers in het aardbevingsgebied moeten langer wachten op duidelijkheid over smartengeld. Volgens planning zouden ze uiterlijk vandaag horen of ze recht hebben op een immateriële vergoeding, maar dat wordt uiterlijk eind maart.

Het Instituut Mijnbouwschade Groningen (IMG) heeft meer tijd nodig om uit te zoeken of deze groep gedupeerden daadwerkelijk recht heeft op een (aanvullende) vergoeding, meldt RTV Noord.

Bij smartengeld gaat het niet om een vergoeding voor schade aan het huis, maar een vergoeding voor ernstig leed, stress en verdriet door de gevolgen van de gaswinning. Er zijn twee regelingen voor immateriële schade: eentje voor volwassenen en een regeling voor kinderen en jongeren tot en met 17 jaar. Bewoners krijgen een bedrag van 1.500, 3.000 of 5.000 euro.

In het verleden hebben ongeveer 85.000 Groningers een aanvraag gedaan voor smartengeld. De verwerking van die aanvragen liep vertraging op toen de regelingen afgelopen najaar werden aangepast. Zo krijgt iedereen binnen een gezin nu hetzelfde bedrag en krijgen gedupeerden die te maken hebben met sloop en nieuwbouw automatisch de hoogste vergoeding.

De afgelopen maanden heeft het IMG uitgezocht wie in aanmerking komt voor een (hogere) vergoeding. In totaal heeft het schadeloket 70.000 dossiers opnieuw bekeken. De meesten daarvan hebben inmiddels duidelijkheid, maar voor ruim 10.000 gedupeerden duurt dat dus langer.

De vertraging komt door een probleem met het computersysteem, laat het IMG weten. "We moeten soms gegevens met elkaar combineren, zoals informatie van de Nationaal Coördinator Groningen en de Basisregistratie Personen. Het ophalen van die informatie is nog niet geautomatiseerd en dat kunnen we voor zoveel dossiers niet handmatig doen. Daar moeten we iets voor bouwen in onze systemen en dat kost tijd."

Door de vertraging zal het ook langer duren voordat er weer nieuwe aanvragen mogelijk zijn. Sinds deze zomer kunnen inwoners van het bevingsgebied geen aanvraag meer indienen voor immateriële schade. In december maakt het schadeloket bekend wanneer dat wel weer kan.

Liesje Schreinemacher wordt de komende tijd als minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking vervangen door Geoffrey van Leeuwen.

Zoals al bekend was gemaakt, gaat Schreinemacher met zwangerschapsverlof. Tijdens haar afwezigheid worden haar taken waargenomen door Van Leeuwen, die nu raadadviseur is bij het ministerie van Algemene Zaken. Hij houdt zich daar bezig met Buitenlandse Zaken en Defensie.

Daarvoor had hij andere ambtelijke functies. Zo was hij ook ambassadeur voor Nederland in Afghanistan en lid van het managementteam van de politietrainingsmissie in Kunduz. Net als Schreinemacher is hij lid van de VVD.

De benoeming van Van Leeuwen gaat volgende week maandag in. Het is voor het eerst dat een minister haar taken tijdelijk neerlegt omdat ze zwanger is.

De overheid moet zich bij het opstellen en uitvoeren van beleid meer richten op het gevoel van grip onder burgers. Mensen moeten meer het gevoel krijgen dat zij hun leven kunnen inrichten zoals ze zelf willen, constateert de WRR, de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, in een nieuw rapport.

De huidige focus in de politiek op bestaanszekerheid is volgens de raad "belangrijk, maar te beperkt". "We zien dat veel burgers geconfronteerd worden met onzekerheid als het gaat om hun inkomen, werk en wonen. Onderzoek laat zien dat burgers met die onzekerheden kunnen omgaan, mits ze grip hebben op hun leven en niet het gevoel hebben dat ze een speelbal zijn", zegt hoogleraar bestuurskunde en WRR-lid Mark Bovens.

"Ontbreekt het gevoel van regie in hun bestaan, dan straalt dit ook door in hun oordeel over de maatschappij. En dat kan leiden tot het gevoel dat de samenleving de verkeerde kant op gaat." Zij lijken bijvoorbeeld vatbaarder voor complotdenken.

Uit het onderzoek van de WRR kwam verder naar voren dat mensen die het gevoel hebben meer over hun eigen leven te zeggen hebben, gezonder zijn en langer leven.

Het gevoel van grip kan voor burgers volgens de WRR bijvoorbeeld worden vergroot door het voor werknemers makkelijker te maken zelf te kiezen welke uren ze werken of om de regels rondom de huizenruil van sociale huurwoningen te versoepelen.

Het heeft bijvoorbeeld ook betrekking op ruimte krijgen om werk en zorg te combineren als mantelzorger. Volgens Bovens ontstaat er bij ziekte van een partner of ouder vaak onzekerheid, waardoor de balans tussen werk en privé moeilijk is. Het bieden van flexibiliteit in werktijden en ruimere verlofregelingen voor mantelzorg draagt bij aan meer grip op het leven. En dat heeft positieve gevolgen voor de gezondheid.

Ook invloed op de leefomgeving, zoals zeggenschap bij de aanleg van windmolenparken, kan bijdragen aan het gevoel van 'persoonlijke controle', schrijft de raad.

Sjoerd Sieburgh Sjoerdsma onderschrijft dat laatste punt. Hij is een van de deelnemers aan Windpark Zeewolde, waarbij burgers vanaf het begin betrokken werden. "Het is niet iets dat ons overkomen is, maar iets dat we zelf gedaan hebben", zegt hij in het Radio 1 Journaal op NPO Radio 1.

"De overheid had aangegeven dat ze wilden dat onze oude kleine windmolens zouden verdwijnen en dat we daar nieuwe molens mochten neerzetten. We hebben daarvoor een vereniging opgezet met als uitgangspunt dat iedereen in dat gebied kon meedoen. Meer dan 90 procent is dan ook lid geworden en dat zijn de mensen van wie het windpark is. Het is dus niet van een energiebedrijf, maar van ons allemaal. We hebben daardoor een heel groot draagvlak hier."

Dit succesverhaal zet de WRR af tegen een windmolenproject in de Drentse Veenkolonie. "In Drenthe kwamen burgers echt in opstand met heel grote gevolgen voor individuele mensen", zegt Corien Prins van de WRR. "Dat laat zien dat de overheid op verschillende manieren een rol kan spelen."

De WRR concludeert dat de overheid niet alleen op bestaanszekerheid moet inzetten, maar burgers de mogelijkheden en middelen moet geven om hun levensdoelen te bereiken. "Kom met aansprekende plannen, kom met solide plannen. Mensen hebben dan veel meer het gevoel van ik weet waar we naar toe gaan, ik krijg een bepaalde zekerheid en daarmee kan ik ook zelf mijn leven gaan inrichten."

Het rapport beveelt de politiek aan minder te kijken naar 'koopkrachtplaatjes' en meer naar zogeheten 'gripplaatjes'. "We zeggen tegen de regering, welke er ook moge komen, doe een stapje terug, denk na over hoe mensen hun leven willen inrichten, wat vinden ze belangrijk om te realiseren en kan ik hen als overheid daarbij helpen en hoe dan precies?"

Het Openbaar Ministerie heeft dertig jaar gevangenisstraf geëist tegen Veysel Ü., die ervan wordt verdacht dat hij twee mannen heeft doodgeschoten in een McDonald's in Zwolle.

De schietpartij vond vorig jaar maart rond 18.00 uur plaats. De McDonald's zat tijdens de schietpartij vol en tientallen mensen, onder wie kinderen, waren getuige. Na het schieten brak paniek uit in het restaurant.

De slachtoffers waren de broers Ali (57) en Hüseyin (62) Torunlar. Ü. zou ze van dichtbij hebben doodgeschoten. Beide mannen overleden ter plaatse.

De verdachte zou met de broers hebben afgesproken in het restaurant om een conflict rond een investering in Turks vastgoed uit te praten. Ü. heeft verklaard dat hij werd afgeperst. Volgens de recherche lijkt het erop dat Ü. honderdduizenden euro's tegoed had van een zoon van een van de broers.

Tijdens de zittingen heeft de verdachte geen motief gegeven, maar volgens een officier van justitie was het doodschieten een weloverwogen besluit. "Dan maakt het niet uit of het gedaan is uit financiële frustratie, uit koude wraak of uit gekrenkte trots."

"Elke kogel was raak", zei de officier. Een van de getuigen is militair en volgens het OM heeft hij verklaard dat hij een geoefende schutter aan het werk zag.

Volgens de advocaat van Ü. is er geen sprake van voorbedachten rade, en dus moord, zoals het OM beweert. "Op klaarlichte dag in een McDonald's vol met kinderen, dat is een atypische plek voor het gepland doden van twee personen", zegt de advocaat.

Ze benadrukt tevens dat Ü. van een meter afstand schoot, en dat raak schieten dan niet moeilijk is.

Een paar uur na de schietpartij meldde Ü. zich op het politiebureau in Deventer. "Ik heb iets ergs gedaan", zei hij. Hij gaf meteen toe dat hij had geschoten en werd aangehouden.

Het OM vindt een levenslange celstraf niet passend; de kans op herhaling wordt laag ingeschat.

Hulpdiensten en getuigen na de schietpartij:

De schaatsbaan in Winterswijk is in de race voor een marathon op natuurijs. Het zou voor het eerst zijn dat de speciaal geprepareerde baan de primeur krijgt van de schaatsbond KNSB.

Dinsdag werd de vergunning al aangevraagd, gisteren zijn de vrijwilligers aan de slag gegaan. "De hele nacht zijn ze bezig geweest. En ze zijn nu nog volop bezig", zegt voorzitter Auke Spijkstra van de Winterswijkse IJsvereniging bij Omroep Gelderland.

De schaatsbaan in Winterswijk heeft een naam hoog te houden. Afgelopen voorjaar was het de laatste ijsbaan waar op natuurijs geschaatst kon worden. En nu wil Winterswijk de eerste zijn bij de marathon op natuurijs, een evenement waar niet alleen veel topschaatsers maar ook veel journalisten op afkomen.

Bij de stad in de Achterhoek ligt een schaatsbaan met een bijzonder systeem, waardoor er met een beetje vorst al geschaatst kan worden. Onder het dunne laagje asfalt van de skeeler- en ijsbaan ligt namelijk schuimbeton. De baan wordt vervolgens beneveld bij vorst, waardoor een laag ijs wordt gevormd. Door het isolatiemateriaal onder het asfalt bevriest het water niet alleen sneller, het blijft ook langer liggen dan op andere ijsbanen.

Gisteren noemde Spijkstra komende vrijdag, morgen dus, als mogelijke datum voor de marathon. Vanochtend is hij minder optimistisch. "Helaas valt de natuur nu een beetje tegen, want het is mistig. We hadden eigenlijk die mist niet moeten hebben", zegt hij. "Heldere lucht betekent dat het beter vriest."

"Er ligt nu 7 millimeter en dat is wel weinig", vervolgt Spijkstra. Om een natuurijsmarathon te organiseren moet het ijs overal tenminste drie centimeter dik zijn.

Toch houdt de voorzitter goede hoop dat die allereerste marathon op natuurijs er op zijn baan in Winterswijk gaat komen: "Ik hou de kans nog steeds op 50 procent. Morgen lukt zeker niet, maar vrijdagnacht gaat het behoorlijk vriezen, zegt men."

Naast Winterswijk maken zes andere plaatsen kans om de eerste marathon op natuurijs van deze winter te worden. Veenoord/Nieuw-Amsterdam in Drenthe, Puttershoek in Zuid-Holland, Haaksbergen in Overijssel, Noordlaren in Groningen, Nieuw-Buinen in Drenthe en Burgum in Friesland. Vorig jaar ging de eer naar Burgum, waar de eerste en enige schaatsmarathon op natuurijs van afgelopen winter gereden kon worden op woensdag 14 december.

Demissionair staatssecretaris Gunay Uslu legt haar functie neer. Ze gaat terug naar Corendon, het bedrijf van haar broer. Dat bedrijf verliet ze begin 2022 om voor D66 staatssecretaris Cultuur en Media te worden.

Uslu stopt morgen als staatssecretaris en gaat op 11 december aan de slag als CEO van het familiebedrijf, dat zij mede heeft opgericht. Ze schrijft in een brief dat ze dat besluit "niet lichtzinnig" heeft genomen. "Hoewel ik graag de rit met dit kabinet had afgemaakt, heeft Corendon een zeer dringend beroep op mij gedaan."

De huidige CEO van het bedrijf voor vliegreizen is vertrokken vanwege persoonlijke omstandigheden en Uslu zegt dat zij de verantwoordelijkheid voelt om hem te vervangen.

Demissionair premier Mark Rutte reageert op X:

Ook D66-leider Rob Jetten vindt het jammer dat Uslu stopt. "Ze is zeer geliefd in de cultuur- en mediasector en ze heeft het ook geweldig gedaan, maar er is vanuit het familiebedrijf een beroep op haar gedaan en daar heb ik respect voor."

Uslu werd door D66 gevraagd als staatssecretaris van cultuur vanwege haar achtergrond als cultuurwetenschapper. Ze promoveerde aan de Universiteit van Amsterdam als cultuurhistorica en werkte in musea.

In haar politieke carrière hield zij zich onder meer bezig met grensoverschrijdend gedrag in de tv-wereld. Dat begon meteen in de maand van haar aantreden met de uitzending van BOOS over misstanden bij The Voice.

Begin deze week besloot ze de zendvergunning van de Omroep Ongehoord Nederland (ON) niet in te trekken. In april diende de NPO een verzoek bij haar in om dat te doen, maar volgens haar is er "op dit moment te weinig juridische basis om zo'n verstrekkend besluit te nemen".

Minister Robbert Dijkgraaf van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap neemt Uslu's taken voorlopig over. Voor de resterende demissionaire periode van het kabinet-Rutte IV wordt een nieuwe staatssecretaris van D66 gezocht.

Ook twee jaar na corona heeft een aanzienlijk deel van de studenten nog steeds last van angstklachten of depressie. Dat blijkt uit de nieuwe Monitor Mentale gezondheid en Middelengebruik studenten in het hoger onderwijs. Het RIVM en het Trimbos-Instituut deden onderzoek onder 32.000 studenten.

Ook in 2021, nog tijdens de coronapandemie, werd een meting gedaan en de resultaten van nu geven volgens het RIVM grofweg hetzelfde beeld als toen. Een derde van de studenten geeft 'het leven' een cijfer 7 of hoger. Tegelijkertijd heeft een groot deel van de ondervraagden psychische klachten en stress. Vooral internationale studenten en studenten met een migratie-achtergrond hebben daar last van.

Er is wel een lichtpuntje ten opzichte van twee jaar geleden, stelt onderzoeker Jolien Dopmeijer in het NOS Radio 1 Journaal: "Wat we in ieder geval zien is een afname van de prestatiedruk en eenzaamheid. Dat laatste is zeker te verklaren, omdat we de laatste keer tijdens de lockdownperiode hebben gemeten."

Dopmeijer benadrukt dat er nog steeds veel klachten zijn onder studenten. Bijna 60 procent kampt met 'emotionele uitputtingsklachten'.

Ook het alcoholgebruik is fors, zegt de onderzoeker. "We hebben gekeken naar de afhankelijkheid van alcohol en wanneer het riskant wordt en je richting een verslaving gaat. Dat gedeelte is 40 procent." Dat is niet veranderd; in het vorige onderzoek lag het percentage ook op 40 procent.

De onderzoeker noemt het positief dat er meer aandacht is binnen de onderwijsinstellingen voor het welzijn van studenten. Ook vragen studenten zelf meer hulp en is de weg ernaartoe makkelijker te vinden, blijkt uit het onderzoek.

Om die beweging voor te zetten, wordt vandaag het programma Studentenwelzijn gelanceerd. Er wordt daarmee aan een plan gewerkt om het welzijn van studenten te verbeteren, veel onderwijsinstellingen doen mee.

Maar volgens Dopmeijer is er nog een lange weg te gaan en ligt de bal niet alleen bij onderwijsinstellingen. "Je ziet bij studenten veel zorgen over maatschappelijke onderwerpen: hoe ze de hoge lasten moeten betalen, de klimaatcrisis, de politieke organisatie en oorlogen. Studenten zitten niet aan tafel als het gaat om het maken van toekomstbeleid." Dopmeijer hoopt dat studenten ook over dit soort onderwerpen mogen meebeslissen.

Dj Edwin Evers keert terug op de radio. Dat heeft hij bekendgemaakt in De 538 Ochtendshow. "Ik kom vanaf 2 februari het weekend inluiden en daar heb ik veel zin in." Evers krijgt een eigen radioprogramma op vrijdagmiddag: Evers & Co. Hij noemt dat een lang gekoesterde wens.

De 52-jarige Evers presenteerde ruim twee decennia het ochtendprogramma Evers Staat Op. Eerst deed hij dat voor 3FM en in 2000 stapte hij over naar Radio 538. Hij groeide in die periode uit tot een van de populairste dj's van Nederland.

Eind 2018 stopte hij met zijn ochtendprogramma en nam hij "een radiopauze", omdat hij naar eigen zeggen toe was aan iets anders. "Ik kijk uit naar een ander leven waarin ik hopelijk meer ruimte krijg om me bezig te houden met het schrijven en maken van muziek, voordat ik eventueel begin aan een nieuw radioavontuur", zei hij toen.

Zo maakte hij zijn terugkomst vanochtend bekend:

Evers Staat Op was tot eind december 2018 een van de best beluisterde radioprogramma's van Nederland. Het werd onder meer populair door de vele imitaties die Evers deed van bijvoorbeeld de voetbalbroers De Boer, Johan Cruijff, Willibrord Frequin en Peter R. de Vries.

Een van Edwin Evers' bekendste imitaties was die van Frank en Ronald de Boer:

Evers maakte na zijn radioprogramma onder meer een nieuw album en een podcast met de koning. Ook viel hij meerdere keren in op de radio, onder meer voor Coen Swijnenberg die in 2019 even stopte met het programma De Coen en Sander Show.

Bekijk hoe Evers in 2018 afscheid nam van zijn eigen ochtendshow:

In 1999 won hij de Marconi Award voor beste radioman, een prijs die hij in 2002 en 2009 ook kreeg. In 2014 ontving hij de Marconi Oeuvre Award. De jury vond hem toen "een genre op zich" en "van onschatbare waarde voor het radiolandschap".

Evers zegt dat hij de radio niet heeft gemist, omdat hij druk is geweest met andere dingen. Hij kijkt wel uit naar zijn eigen show, benadrukt hij. Evers & Co is vanaf februari op vrijdagen tussen 14.00 en 18.00 uur op Radio 538 te horen.

De Nederlandse overheid zet opnieuw een deel van zijn belang in ABN Amro in de verkoop. Het plan is de komende periode nog eens 9,5 procent van de aandelen van de hand te doen. Daarmee daalt het staatsbelang in ABN Amro naar 40 procent.

De verkoop van de aandelen loopt via een divisie van Bank of America Merrill Lynch. Opmerkelijk is dat de staat in een persbericht meldt dat er mogelijk nog meer aandelen worden verkocht tijdens dit proces.

"Andere verkoopopties, mochten deze zich voordoen, worden opgehouden", zo staat in het persbericht van NLFI, de instelling die sinds de kredietcrisis namens de overheid aandeelhouder is in ABN Amro en de Volksbank. De verkoop staat open voor partijen die bijvoorbeeld grote delen aandelen zouden willen overnemen en ook kan ABN Amro zelf nog de eigen aandelen terugkopen.

In september verkocht de overheid voor het eerst in jaren weer aandelen van ABN Amro. Na vijftien jaar zakte het staatsaandeel in de bank voor eerst onder de 50 procent. Minister Kaag van Financiën meldde in oktober dat de schatkist vermoedelijk een verlies zal lijden op de nationalisatie van ABN Amro. Het aandeel van de bank is al lange tijd lager dan tijdens de beursgang.

Een online inzamelingactie voor de vastgelopen garnalenkotter bij Zandvoort heeft in korte tijd meer dan 30.000 euro opgeleverd. Vandaag wordt een nieuwe poging gedaan om het schip los te krijgen.

De inzamelingsactie is gestart door Lisette Reker, dochter van de schipper. Zij zegt dat haar vader met steeds hogere kosten te maken krijgt. "Elke dag dat mijn vader niet vaart, kost 'm inkomsten. Sommige materialen moeten vervangen worden. Bovendien is het schip zijn pensioen", zei ze in het radioprogramma Langs de Lijn en Omstreken.

De IJM 22 Black-Jack, kwam vorige week dinsdag in de problemen toen een touw in de schroef sloeg. Het schip raakte onbestuurbaar en kwam vast te zitten tussen twee zandbanken, pal voor de kust bij Zandvoort aan Zee. Aanvankelijk probeerde een sleepboot de garnalenkotter los te krijgen, maar dat ging een paar keer mis. Eerst liep de sleepboot zelf vast, later knapte een tros en brak een bolder van de boot af.

Om het schip lichter te maken en daarmee de kans te vergroten om het vlot te kunnen trekken, werd alle tuigage van de kotter gehaald; het ging om een aantal kranen en pijpen die gebruikt worden om de netten aan te bevestigen.

Het materiaal werd tijdelijk opgeslagen bij een loods in IJmuiden waar de kotter normaal ligt, maar afgelopen weekend werden de spullen daar waarschijnlijk door metaaldieven gestolen. "Ik vind het triest", zei Lisette Reker toen bij NH Nieuws. "Balen dat dit nog eens bovenop de ellende komt die we al hebben."

Na de storm van afgelopen vrijdag werd de vastgelopen kotter een toeristenattractie. Veel mensen komen er speciaal voor naar Zandvoort. "Het is een schitterend gezicht. Het lijkt me niet echt leuk voor de mensen van wie de boot is, maar het ziet er schitterend uit in dit licht, zo met de zee erachter", zegt een van de vele bezoekers op het strand tegen NH Nieuws.

Intussen begon Reker samen met haar broer de inzamelingsactie. "Help deze kleinschalige garnalenvisser voor wederopbouw van het schip en behouden van het vissersbedrijf", schrijft ze op doneeractie.nl. Het streefbedrag van de actie is 100.000 euro, vanochtend was ruim 31.000 euro binnen. Aanvankelijk gaf de schipper te kennen zijn eigen broek op te willen houden, maar gezien de toenemende kosten zal hij het bedrag nu waarschijnlijk wel aannemen, zegt zijn dochter.

Gisteren deed Rijkswaterstaat voor het eerst sinds dagen weer een poging om de boot los te krijgen. Die mislukte, waarschijnlijk omdat de kotter steeds dieper in het zand is komen te liggen. Vandaag wordt daarom eerst een geul gegraven in één van de zandbanken, zodat het schip als het is losgetrokken, niet meteen weer komt vast te liggen.

In Jeruzalem hebben twee schutters een aanslag gepleegd. Ze openden het vuur op een bushalte aan de rand van de stad.

Drie mensen zijn overleden: een vrouw van 24, een man van 70 jaar en een oudere vrouw van wie de leeftijd niet is bekendgemaakt. Volgens de minister van Religieuze Zaken is de gedode man een rabbijn. Zeker zes mensen zijn gewond geraakt, van wie twee ernstig.

Beide aanslagplegers zijn door militairen en een burger doodgeschoten. Volgens de binnenlandse veiligheidsdienst van Israël, Shin Bet, gaat het om twee broers uit Oost-Jeruzalem: Murad en Ibrahim Nemer van 38 en 30 jaar. Beiden waren lid van Hamas, zegt Shin Bet. Ook zouden ze jarenlang in de gevangenis hebben gezeten voor terroristische activiteiten.

De broers zouden volgens de politie een pistool en een M-16-geweer hebben gebruikt. De aanslag vond plaats tijdens de ochtendspits in de wijk Givat Shaul.

Bekijk de eerste beelden van de aanslag:

Boodschappen zijn nog altijd een stuk duurder dan een jaar geleden, blijkt uit de inflatieberekening van het CBS. De prijzen voor voeding, dranken en tabak lagen in de maand november 7,3 procent hoger dan een jaar geleden. Wel is die stijging van het prijspeil iets lager dan een maand geleden.

De totale inflatie in de maand november komt uit op 1,6 procent. Het gaat dan om een eerste berekening. De maand oktober liet nog een kleine deflatie zien: de gemiddelde prijzen lagen toen iets lager dan een jaar daarvoor. Die deflatie zet nu dus niet door.

De schommelingen in de energieprijzen hebben grote invloed op de inflatiecijfers. Als de energieprijzen niet worden meegerekend, komt de inflatie in november uit op 4,1 procent.