NOS Nieuws - Algemeen

De commissie die onderzoek doet naar de bestorming van het Capitool in Washington heeft Twitter, YouTube, Reddit en Facebook-moederbedrijf Meta gedagvaard. De commissie wil dat de techbedrijven documenten overhandigen waarmee kan worden onderzocht hoe desinformatie en opruiende berichten zich online konden verspreiden in aanloop naar de bestorming van het Amerikaanse parlementsgebouw op 6 januari vorig jaar.

De onderzoekscommissie had de socialemediabedrijven in augustus ook al om informatie gevraagd, maar volgens voorzitter Bennie Thomson hebben ze aan die oproep onvoldoende gehoor gegeven. Daarom komt de commissie nu met een dagvaarding.

"We kunnen niet toestaan dat ons belangrijke werk verder wordt vertraagd", zegt Thomson in een verklaring. Volgens hem wil de commissie vooral weten wat de techbedrijven hebben gedaan om te voorkomen dat hun platforms konden uitgroeien tot "broedplaatsen voor geradicaliseerde mensen om geweld te gebruiken".

De techbedrijven hebben tot 27 januari om de gevraagde informatie te leveren. Behalve berichten en filmpjes van gebruikers gaat het ook om interne documenten over hoe ze optraden tegen eventuele opruiende berichten en desinformatie.

YouTube, Meta en Reddit laten in een reactie aan persbureau AP weten dat ze actief willen samenwerken met de onderzoekscommissie. Twitter heeft nog niet gereageerd.

Sinds de gebeurtenissen in het Capitool staat de discussie over de rol van sociale media op scherp. Na de bestorming werden onder meer Twitter en Facebook er al snel van beschuldigd extremisten de ruimte te hebben gegeven opruiende berichten te verspreiden. Vorige week maakte Twitter bekend dat een speciaal team aan de slag gaat met extra controles op eventuele schadelijke berichten die te maken hebben met de bestorming van het Capitool.

Op 6 januari was het precies een jaar geleden dat een menigte woedende Trump-aanhangers het Amerikaanse parlementsgebouw bestormde. In de video hieronder blikken onze correspondenten Marieke de Vries en Lucas Waagmeester terug op die gebeurtenis:

De parlementaire commissie die onderzoek doet naar de bestorming brengt in kaart hoe het zover heeft kunnen komen, wat de rol van de toenmalige president Trump en Republikeinse congresleden is geweest en wie er verantwoordelijk moet worden gehouden. De commissie heeft inmiddels al meer dan 300 getuigen gehoord en tienduizenden documenten verzameld.

Soepel loopt het onderzoek overigens bepaald niet. Zo probeerde oud-president Trump via de rechter te voorkomen dat documenten uit het Witte Huis bij de commissie terecht zouden komen. Ook kwam een aantal voormalige medewerkers van Trump niet opdagen bij de commissie.

Medewerkers van de Britse premier Johnson hebben in april vorig jaar twee afscheidsfeestjes gevierd in de ambtswoning van de premier, meldt de Britse krant The Telegraph. In het Verenigd Koninkrijk waren toen strenge coronamaatregelen van kracht, waarbij de Britten onder meer niet binnen mochten samenkomen voor sociale activiteiten. Ook gold op dat moment een periode van nationale rouw vanwege het overlijden van prins Philip, een week eerder.

Op de twee borrels op 16 april 2021 nam overheidspersoneel afscheid van het hoofd communicatie van Johnson en van zijn persoonlijke fotograaf. Er waren in totaal zo'n dertig mensen aanwezig, die tot diep in de nacht dansten en dronken, schrijft The Telegraph op basis van ooggetuigen.

De premier zelf was er niet bij, zegt zijn woordvoerder tegen de krant. Hij was een dag daarvoor vertrokken naar zijn buitenhuis.

Onder vuur

Premier Johnson ligt al weken onder vuur vanwege vermeende feestjes van regeringsmedewerkers tijdens de lockdown. Er loopt een onderzoek naar berichten over zeker zeven borrels waarbij overheidspersoneel de coronaregels zou hebben overtreden.

Woensdag bood Johnson nog zijn excuses aan voor een feestje in de tuin van zijn ambtswoning in mei 2020, waar hij zelf ook bij was. Volgens getuigen waren daar zo'n dertig mensen aanwezig, die hun eigen drank mee moesten nemen. Johnson zei gisteren in het Britse Lagerhuis dat hij 25 minuten bij de bijeenkomst was geweest. Hij dacht dat het om een werkbijeenkomst ging.

Achteraf gezien had ik iedereen weg moeten sturen, zei de premier:

De onderzochte bijeenkomsten waren allemaal in 2020. De feestjes waarover The Telegraph nu schrijft, zouden de eerste corona-overtredingen uit 2021 zijn waarvan Johnson wordt beschuldigd. De krant spreekt van een nieuw incident in een reeks die de premier "overspoelt".

In het eerste halfjaar van 2021 waren in Engeland verschillende coronaregels van kracht. Het jaar begon met een zware lockdown in januari. In juli werden vrijwel alle maatregelen geschrapt, op een dag die al snel werd omgedoopt tot 'Freedom Day'.

De begrafenis van prins Philip was op 17 april. Toen gold onder meer de regel dat er maar dertig mensen bij een uitvaart mochten zijn. Zo was premier Johnson niet bij de begrafenis aanwezig; alleen directe familieleden van de overleden prins waren erbij. Vanwege de coronamaatregelen zat koningin Elizabeth tijdens de dienst alleen.

De 31-jarige man die wordt verdacht van het beramen van een moordaanslag op een Pakistaanse blogger in Rotterdam, wilde hem volgens zijn advocaat niet echt vermoorden. Dat werd vandaag aangevoerd in een rechtbank in Londen, waar de verdachte, die in de Britse hoofdstad woont, terechtstond. De Britse aanklager zegt dat de verdachte wel degelijk het voornemen had om mensenrechtenactivist Ahmad Waqass Goraya uit de weg te ruimen.

Goraya werd vorig jaar februari door de politie uit zijn Rotterdamse woning gehaald, na een tip van veiligheidsdiensten dat hij op een Pakistaanse dodenlijst stond. Goraya is vervolgens ondergedoken.

De verdachte had volgens de Britse justitie grote schulden. Hij zou enthousiast hebben gereageerd op een verzoek van ene 'MudZ' om Goraya te vermoorden, in ruil voor 100.000 pond. De aanklager gaat ervan uit dat hij werd aangestuurd vanuit Pakistan.

Kritiek

Goraya is een prominente Pakistaanse dissident met tienduizenden volgers op Twitter. Hij zet zich in voor vrijheid van meningsuiting en scheiding van kerk en staat. Ook schrijft hij regelmatig over mensenrechtenschendingen, de verdwijning van Pakistaanse activisten en journalisten en over corruptie binnen het Pakistaanse leger en de overheid.

In de rechtbank kwam naar voren dat Goraya een blog op Facebook had geplaatst waarin hij het Pakistaanse leger belachelijk maakte, meldt de BBC. In het bericht zou hij ook over vermeende mensenrechtenschendingen hebben geschreven.

Bewijs

Volgens de aanklager is Goraya's kritische houding ten opzichte van Pakistan de reden dat hij op een dodenlijst stond. De 31-jarige verdachte zou daarvoor dus als huurmoordenaar zijn ingeschakeld.

De aanklager zei over bewijsmateriaal te beschikken in de vorm van onder meer berichten op de telefoon van de verdachte. Die laatste zou het bestaan van dat bewijs niet ontkennen, maar aanvoeren dat hij nooit de intentie had om de blogger echt te vermoorden, hoewel hij het geld wel wilde houden.

Over twee weken wordt de uitspraak van de rechter verwacht.

Op een industrieterrein in het Brabantse Uden zijn drie vrachtwagens in brand gevlogen. Het gaat om een terrein aan de Bovenstraat in Uden, meldt Omroep Brabant. Op foto's is te zien dat daar meerdere wagens geparkeerd stonden.

De brand ontstond rond 22.00 uur. De brandweer heeft het vuur geblust en kon zo voorkomen dat nog meer vrachtwagens vlam zouden vatten.

Over de oorzaak van de brand is nog niets bekend.

"Alleen als we deze weg tot verzoening samen afleggen, kan de Gouden Koets weer rijden op Prinsjesdag." Koning Willem-Alexander maakt veel reacties los met zijn videoboodschap dat hij de Gouden Koets voorlopig niet meer gebruikt bij officiële gelegenheden.

De een is teleurgesteld, de ander opgelucht, maar de videoboodschap roept ook vragen op. Zo zijn mensen benieuwd in welk scenario het rijtuig - dat omstreden is vanwege het zijpaneel 'Hulde der Koloniën' dat het koloniale verleden zou verheerlijken - weer door de Haagse straten kan rijden op de derde dinsdag van september.

Spagaat

Uit de formulering van de koning blijkt dat hij in een spagaat zit, want hij neemt geen definitief besluit over het lot van de Gouden Koets. Hij lijkt begrip te willen tonen voor zowel de voor- als de tegenstanders:

Sommige voorstanders van de koets zeggen op sociale media dat de koning is gezwicht voor linkse activisten. "Het is mooi dat de koning rekening houdt met de gevoelens van iedereen", zegt iemand op Twitter. "Maar zoals hij zegt, kun je het verleden niet veranderen. Daarom zou het Koninklijk Huis de Gouden Koets gewoon moeten kunnen gebruiken!"

Bij de tegenstanders waren de reacties op de videoboodschap gemengd. Enerzijds is er onder hen opluchting dat de koets voorlopig niet meer wordt gebruikt, maar er zijn ook vraagtekens waarom het een tijdelijk besluit is.

"Ik kreeg toch een aparte smaak in mijn mond toen ik dat hoorde", zegt Mitchell Esajas, medeoprichter van het archief rondom zwart erfgoed The Black Archives. "Wat mij betreft moet het permanent worden verplaatst naar het toekomstige Slavernijmuseum", legt hij uit in Nieuws en Co op NPO Radio 1.

Op meerdere punten is het besluit van de koning opvallend, legt verslaggever Koninklijk Huis Jozephine Trehy uit. Ten eerste wordt zoiets normaal nooit per videoboodschap bekendgemaakt, maar via een persbericht. "Je zou kunnen zeggen dat Willem-Alexander met zijn tijd probeert mee te gaan en dat deze vorm persoonlijker overkomt. Ook geeft het meer gewicht aan de beslissing."

Vaag

Verder valt het haar ook erg op dat de koning een opening houdt met zijn formulering: de koets zal weer kunnen rijden als Nederland er klaar voor is. "Het blijft vaag wat er de komende jaren precies moet gebeuren in de publieke discussie waardoor de Gouden Koets weer kan worden gebruikt", zegt Trehy.

"Verder is duidelijk dat Willem-Alexander geen kant wil kiezen, en dat kan hij als koning ook niet doen. Het is de rol van de koning om te verbinden. Maar dat is lastig in een discussie waar mensen zo recht tegenover elkaar staan." De tegenstanders van de koets zeggen: het verwijst naar ons koloniale slavernijverleden en is aanstootgevend. Terwijl voorstanders zeggen: het is ons cultureel erfgoed en traditie.

Verzoening

Alleen door naar elkaar te luisteren en begrip te tonen, kan er volgens de koning verzoening komen in de discussie over de koets. Gezien de grote tegenstellingen tussen voor- en tegenstanders lijkt dat lastig haalbaar.

"Ik kan me niet voorstellen dat mensen uit de zwarte gemeenschap en mensen die kritisch nadenken over het koloniaal verleden hier in de toekomst anders over gaan denken", vat Esajas het samen.

De vergulden rijkoets staat momenteel nog in het Amsterdam Museum. Artistiek directeur Margriet Schavemaker was verbaasd over de timing van Willem-Alexanders besluit. Want op de tentoonstelling, die nog tot februari loopt, wordt onderzocht wat de toekomst van de Gouden Koets moet zijn volgens de bezoekers.

Overigens had Schavemaker wel verwacht dat dit besluit vroeg of laat zou komen:

Uiteindelijk kan Willem-Alexander in deze discussie niet te veel risico's nemen, zegt Trehy. Zijn populariteit daalt al sinds de vakantie naar Griekenland en ook daarna zijn er nog wat misstappen geweest, zoals laatst het feestje van Amalia toen ze 18 jaar werd, benadrukt ze.

"Het is maar de vraag of dit besluit zal helpen het imago van het koningshuis te verbeteren. Want ook onder de directe achterban, de Oranjefans, zijn er veel mensen die deze discussie onzin vinden en het liefst de gouden koets zien rijden."

Pieter Elbers vertrekt begin volgend jaar als topman van KLM. Zijn huidige (tweede) termijn loopt op 1 mei 2023 af. De raad van commissarissen van de luchtvaartmaatschappij zegt dat "in goed overleg is besloten" om hem niet voor een derde termijn op te laten gaan.

Elbers laat weten dat hij zich tot het einde zal blijven inzetten voor het bedrijf en het stokje vol vertrouwen overdraagt aan zijn opvolger. "Ik ben bijzonder trots op KLM en zijn geweldige medewerkers. Zeker in deze hectische en moeilijke tijden blijven zij de kracht van KLM. Mijn dertigjarige carrière bij de blauwe familie is een onvoorstelbaar mooie reis die ik altijd zal koesteren."

'Zeer geliefd'

Het aangekondigde vertrek komt hard aan bij de ondernemingsraad van KLM, zegt voorzitter Fucci tegen persbureau ANP. "De ceo die ons bedrijf door de zwaarste storm in ons bestaan heeft geloodst, gaat ons verlaten. Dit zal voor veel collega's een zware boodschap zijn en men heeft echt wel tijd nodig om dit te verwerken."

Volgens Fucci is Elbers "zeer gewaardeerd en zeer geliefd". "Dit is echt ingeslagen als een bom", vertelt Fucci, die op het moment van de bekendmaking als gezagvoerder vanuit Istanbul naar Schiphol vloog. "Ik had twee stewardessen aan boord die toen ze het nieuws net hoorden met tranen in hun ogen stonden", aldus de OR-voorzitter. "Mijn telefoon is ook ontploft."

Air France

Toch was hij niet altijd even geliefd bij moederbedrijf Air France-KLM. Elbers zou regelmatig hebben dwarsgelegen bij plannen die de autonomie van KLM zouden inperken. Dat leidde tot ophef over zijn herbenoeming na de eerste termijn in 2019. Duizenden KLM'ers ondertekenden destijds een petitie voor de herbenoeming van Elbers; zelden was er zoveel reuring rond een benoeming of herbenoeming van een topman.

KLM'ers zijn ingenomen met Elbers en zien hem als voorvechter en behartiger van de Nederlandse belangen, zegt economieverslaggever Wessel de Jong. "De strijd tussen de twee topmannen van AirFrance-KLM, Ben Smith en Pieter Elbers, leek naar de achtergrond verdwenen. De scherpste kantjes waren ervan af. Het vertrek van Elbers lijkt op een nette manier te gaan, al blijft de vraag in hoeverre hijzelf echt klaar was bij KLM."

"We moeten leren leven met het virus." Het was deze week een van de eerste uitspraken van de nieuwe minister van Volksgezondheid, Ernst Kuipers. Nederland is daar vooralsnog niet aan toe, ondanks versoepelingen van de huidige harde lockdown.

De laatste tijd klinkt steeds meer kritiek op de coronamaatregelen en daarbij wordt vaak gewezen naar onze buurlanden: waarom kun je net over de grens wel naar een restaurant of de bioscoop? De landen om ons heen lijken er veel minder moeite mee te hebben dat de besmettingscijfers als een raket omhoog gaan. Hoe gaan zij met de omikronvariant om?

België

In België is er dan geen lockdown, wel zijn er alsnog maatregelen genomen die in Nederland al een tijd de norm lijken. Zo moet je op veel plekken mondkapjes dragen, is thuiswerken verplicht, zijn nachtclubs dicht en is publiek bij sportwedstrijden niet toegestaan. De meest recente maatregelen zijn vlak voor Kerst ingesteld.

Het verschil zit 'm vooral in de IC-capaciteit, die in België veel groter is. De Belgen hebben 2000 bedden op ruim 11 miljoen inwoners. In Nederland zijn er 1150 bedden op ruim 17 miljoen mensen. Ook is België verder met de boostercampagne. "Als wij in België zenuwachtig worden, is het al pure paniek in Nederland", zei viroloog Marc Van Ranst eerder. "Als er in Nederland meer IC-bedden waren, was er nu waarschijnlijk geen lockdown."

Daarnaast is in België een discussie losgebarsten over het behandelen van corona als griep. Van Ranst denkt dat dat na de huidige omikrongolf kan. Daarmee bedoelt hij dat we niet bij elke nieuwe golf nog een waslijst aan maatregelen moeten treffen - ervan uitgaand dat omikron minder ziekmakend is. Toch is een dubbel griepseizoen alsnog heftig, zegt hij. "We moeten ons mentaal voorbereiden dat we dubbel zoveel doden kunnen hebben, maar daar zullen we de hele maatschappij niet voor op stelten zetten."

Collega-viroloog Steven Van Gucht, het gezicht van de coronapersconferenties in België, durft die conclusie nog niet te trekken. Nu zijn er nog coronamaatregelen, maar in een griepseizoen is dat niet het geval, dus is het ook lastig om corona nu al als griep te beschouwen, beargumenteert Van Gucht. Toch gaat het volgens hem ooit gebeuren. "Dat zal een geleidelijk iets zijn, maar nog niet na de omikrongolf."

Spanje

In Spanje zit het weer anders. Landelijk zijn er relatief weinig maatregelen. Spanjaarden moeten ook buiten mondkapjes op, maar verder beslissen de verschillende regio's zelf of ze restricties instellen. Zo moet je in sommige regio's een QR-code tonen in de horeca.

In Madrid, waar correspondent Rop Zoutberg zit, zijn er nauwelijks beperkingen, behalve de capaciteit in restaurants. Daar speelt vooral de druk van ondernemers een rol in de besluitvorming. "Met name de horeca was hier vorig jaar ontzettend belangrijk voor de herverkiezing van de regiopresident. Zij redde de sector en er werden zelfs flessen wijn met haar etiket erop verkocht. De neiging om de horeca te sluiten is hier heel klein, mede omdat er echt veel leven is in cafés en restaurants, anders dan in Nederland."

Waar de griepdiscussie bij de Belgen nog op virologenniveau blijft steken, heeft de regering in Spanje deze week al de wens uitgesproken om corona te 'vergriepen'. Spanje is in een vergevorderd stadium met het ontwikkelen van een nieuw monitoringssysteem voor het coronavirus, waarbij voortaan niet meer elke dag getest wordt, maar bepaalde gezondheidscentra en ziekenhuizen met steekproeven besmettingsgolven moeten opsporen.

Dat systeem zou later dit jaar ingevoerd moeten worden. Het plan heeft veel losgemaakt in Spanje, zegt Zoutberg. "Je merkt dat artsenorganisaties hier tegenover elkaar komen te staan. Ze zeggen: 'De regering doet heel enthousiast, maar het ontbreekt ze aan genoeg informatie om enthousiast te kunnen zijn. Daarvoor weten we nog te weinig over de effecten van omikron.'"

Duitsland

Bij onze oosterburen is deze week voor het eerst de grens van 80.000 nieuwe coronabesmettingen in 24 uur overschreden. Net als in Spanje nemen vooral de deelstaten zelf maatregelen op basis van wat nationaal wordt afgesproken. Het lijkt erop dat de landelijke regering extra maatregelen eind deze week mogelijk gaat maken.

Waarschijnlijk komt er een 2G-plusbeleid voor restaurants en cafés. Dat houdt in dat naast het tonen van een vaccinatie- en herstelbewijs ook een negatieve coronatest verplicht is. Dat laatste geldt niet voor mensen die hun boosterprik al hebben gehad.

In Duitsland speelt de IC-capaciteit een grote rol. Nergens in Europa zijn er (per 100.000 inwoners) meer bedden dan in Duitsland. Problemen worden nu verwacht bij het aanbieden van coronatests, omdat er zo veel besmettingen zijn. Ook maakt de regering zich zorgen dat veel mensen ziek thuis komen te zitten en dat kritieke beroepen onderbemand worden.

De nieuwe Duitse regering is verder van plan om een vaccinatieplicht in te voeren, maar dat plan moet nog helemaal worden uitgewerkt. Oorspronkelijk wilde bondskanselier Scholz dat de plicht uiterlijk in maart zal gaan gelden, maar dat is zeer waarschijnlijk niet meer haalbaar. Dat is de belangrijkste discussie die op het moment speelt, zegt correspondent Charlotte Waaijers.

"Ook binnen de regering is er verdeeldheid. Niet iedereen binnen de liberale FDP is bijvoorbeeld voor een prikplicht is, omdat de partij doorgaans juist tegen het inperken van vrijheden is." Dan is het ook nog eens onduidelijk wanneer erover gestemd wordt, zegt Waaijers. "Het duurt maar en het duurt maar. Oppositiepartij CDU/CSU wil dat de regering met een voorstel komt. Maar de regering wil dat het parlement zelf vrij is om met verschillende voorstellen te komen. En volgende maand is de parlementaire maand ook nog korter vanwege carnaval, dus er is ook minder tijd om daarmee aan de slag te gaan." Waarschijnlijk wordt er op zijn vroegst maart voor het eerst over de vaccinatieplicht gestemd.

Denemarken

In Denemarken is het aantal coronabesmettingen nog altijd hoog, maar de druk op de gezondheidszorg neemt af. Daarom gaat het land komend weekend verder versoepelen, vertelt correspondent Rolien Créton. "De cultuursector gaat weer open, zoals musea, bioscopen en theaters. Daar gelden dan wel maatregelen zoals de coronapas laten zien en mondkapjes dragen. Plekken waar veel mensen samenkomen, zoals het nachtleven en stadions, blijven dicht." Restaurants en winkels zijn ondanks de omikronvariant open gebleven.

De situatie in de ziekenhuizen is onder controle. "Dat komt niet alleen doordat omikron een mildere variant is, maar ook door het vaccinatietempo. Zo'n 55 procent van de Denen heeft al een boosterprik gehad." Denemarken heeft ook al de vierde prik goedgekeurd voor kwetsbaren. Zij kunnen die prik vanaf deze week al krijgen.

Verenigd Koninkrijk

Net als Denemarken loopt het Verenigd Koninkrijk voor op de rest van Europa. "Op landelijk niveau daalt het aantal besmettingen en medisch experts en politici spreken steeds meer optimisme en hoop uit. Ze vragen zich af of dit het begin zou kunnen zijn van een nieuwe fase, waarin het virus milder en minder ziekmakend is. Steeds meer prominente mensen zeggen dat de piek inmiddels voorbij is", vertelt correspondent Fleur Launspach.

Volgens Launspach heerst in het Verenigd Koninkrijk al langer het motto dat mensen met het virus 'moeten leven'. Ook daar zou de gedachte zijn dat de situatie langzaam verandert van een pandemie naar een endemie, net als in Spanje. In het Verenigd Koninkrijk zijn veel mensen ingeënt en gelden momenteel weinig coronamaatregelen. Op sommige plekken moeten mensen mondkapjes dragen, verder moeten mensen thuiswerken als het kan. "Nu wordt er zelfs gesproken over het eventueel loslaten van die, en daarmee alle, maatregelen eind deze maand", zegt Launspach.

Het aantal mensen op de intensive cares en aan de beademing daalt, maar toch hebben ziekenhuizen het nog zwaar. Dat komt ook doordat veel personeel uitvalt omdat ze besmet zijn met het coronavirus. "Vorige week werd er nog gesproken over het omvallen van NHS, de Britse gezondheidszorg. Maar ook de NHS is voorzichtig optimistisch."

De Britse regering kondigde vandaag bovendien aan dat de isolatieperiode van zeven naar vijf dagen gaat. Volgens Launspach is dat gedaan met het oog op de economie, maar ook om de personeelsuitval - bijvoorbeeld in de zorg - op te vangen.

Een briefoverhandiging van Milieudefensie aan 29 grote bedrijven deze ochtend met daarin de oproep de CO2 uitstoot drastisch te verlagen voor 2030, én de dreiging van een rechtsgang. Het doet denken aan de klimaatoverwinning op Shell door Milieudefensie van vorig jaar mei. Gaat deze actie ook leiden tot rechtszaken of blijft het bij een dreigende brief die - dankzij de eerdere overwinning op Shell - nu al meer meer is dan slechts een papiertje.

"Bij Shell begon het ook met een brief", zegt Milieudefensiedirecteur Donald Pols. "In Nederland beginnen we nu met een goed gesprek. Pas als dat niet de gewenste uitkomst heeft, dan overwegen we een gang naar de rechter."

Milieudefensie rekent op morele verantwoordelijkheid en wijst op de 'vaders en moeders, opa's en oma's' die werken bij deze bedrijven. "Hun kleinkinderen zijn bezorgd over klimaatverandering. Wij roepen hen op zelf in actie te komen. Dan is een rechtszaak niet nodig."

Maar: het is ook niet uitgesloten. Of zoals Pols het zelf zegt. "Na Shell zijn nu de andere 29 vervuilers aan de beurt. Als we nu ook tegen hen een rechtszaak zouden beginnen, zouden we die ook kunnen winnen."

Waarschuwingseffect

De stap van Milieudefensie richting 29 grote uitstoters past binnen een bredere ontwikkeling waarbij bedrijven verantwoordelijk worden gehouden voor hun klimaatverplichtingen, zegt Elbert de Jong, hoogleraar privaatrecht aan de Universiteit Utrecht.

"Dat komt door de Shell-zaak, maar het vindt breder plaats en over de hele wereld", zegt De Jong. "De Shell-zaak creëert enorm momentum. Er is nu een rechterlijke uitspraak waarmee Milieudefensie kan schermen. Er gaat een waarschuwingseffect vanuit."

Een brief kan een tactische keuze zijn geweest, denkt De Jong. "Maar een brief is ook het eerste middel dat je inzet om het beleid van bedrijven te beïnvloeden. Voor je een rechtszaak aanspant, moet je met hen overleggen. Het is dus ook juridisch gezien essentieel."

Kostbaar proces

Daarnaast is een gang naar de rechter een kostbaar proces. "Zo'n juridische strijd kost je al gauw vijf jaar. Niet handig als je snel klimaatverandering wilt tegengaan - binnen acht jaar zoals Milieudefensie schrijft in hun brief."

Bovendien doet de brief een appel op 29 bedrijven. "Die kan je niet zomaar geclusterd in één zaak behandelen. Het zou betekenen dat er meerdere zaken over meerdere jaren moeten worden gevoerd. Dan loont het om eerst met elkaar in gesprek te gaan", aldus De Jong.

Schiphol, KLM, Tata Steel: onder de bedrijven die Milieudefensie oproept te komen met scherp klimaatbeleid staan een aantal 'usual suspects'. Ook in het rijtje staan bedrijven die niet direct zelf veel CO2 uitstoten maar via hun klanten, zoals Rabobank en ABN Amro.

'Niet over een nacht'

ABN noemt de actie een 'goede stimulans'. Dat het bedrijf binnen drie maanden met een actieplan moet komen en Milieudefensie anders naar de rechter stapt, noemt Richard Kooloos directeur Duurzaam Bankieren bij ABN Amro een uitdaging.

"Daarentegen zijn we ook blij met de handreiking van Milieudefensie: want er is wel een dreiging van een rechtszaak maar de eerste boodschap is: laten we met elkaar in gesprek blijven. En dat gaan we doen."

Ook FrieslandCampina zegt dat het klimaat niet ter discussie staat. "Waar het Milieudefensie vooral om gaat is de snelheid en het hoe. Wij hebben tijd, geld en kennis nodig zodat de leden van onze coöperatie verder kunnen verduurzamen. Dat gaat niet over een nacht."

Dat Milieudefensie het bedrijf nu expliciet vraagt hoe zij gaan verduurzamen, is iets waar het FrieslandCampina "volop mee bezig is".

"Onze eigen doelstelling is een CO2-uitstootvermindering van 33 procent in 2030 ten opzichte van 2015. Daarvan kijken we nu of het in lijn is met het doel van Milieudefensie, een vermindering van 45 procent ten opzichte van 2019. Ik denk dat dat in grote lijnen zo is."

Open voor dialoog

De komende drie maanden zal FrieslandCampina kijken naar de eigen plannen en doorgaan met de uitvoering daarvan. "Maar we zijn wel een bedrijf en onze plannen zijn concurrentiegevoelig. Ons bedrijfsplan volledig in de openbaarheid brengen is niet de juiste weg."

De rechtszaak tegen Shell heeft het bedrijf aandachtig gevolgd. "Ik denk niet dat er een ceo is geweest die dat niet is opgevallen. Het leidt ertoe dat we nog eens kijken of we wel snel genoeg gaan met onze verduurzaming. Dat is de rol van Milieudefensie en dat is alleen maar goed."

In Zuid-Duitsland heeft de politie de woningen van ongeveer 100 mensen doorzocht, omdat ze ervan verdacht worden een vals vaccinatiebewijs te hebben gebruikt. Ook heeft de politie bij een deel van hen bloed afgenomen.

Het onderzoek draait om een arts die in Wemding, een plaatsje in het Zuid-Duitse Beieren, tot de herfst vorig jaar met vaccinaties fraudeerde. Hij heeft mensen die hem bewust daarvoor opzochten een vaccinatiebewijs gegeven, zonder dat ze werden gevaccineerd.

Zij hebben dus in wederzijds overleg expres nepbewijzen meegenomen. Daarom heeft de politie ook een onderzoek naar deze mensen ingesteld.

Dat onderzoek heeft de verdenkingen versterkt, zo laat hoofdcommissaris Peter Zimmermann van de politie in Schwaben Noord aan de NOS weten. En dus heeft de politie nu deze actie ondernomen, op zoek naar meer bewijs.

Bloedafname zonder toestemming

Bij zo'n vijftig verdachten is bloed afgenomen. Met de bloedmonsters wil de politie kunnen controleren of mensen daadwerkelijk met een coronavaccin ingeënt zijn of met een placebo. Voor het bloedprikken zijn artsen ingezet.

De politie heeft toestemming van de rechter gekregen voor bloedafnames in het onderzoek. Dat betekent dat mensen die zich verzetten, door de politie gedwongen konden worden. Zimmermann: "Het gerechtelijk bevel omvat ook directe dwang, dat wil zeggen bloedafname zonder toestemming."

Dwang leek vandaag niet nodig. Bijna alle personen werkten volgens de politie mee, er is 'geen noemenswaardig' verzet geweest. Om de actie aan de verdachten uit te leggen, waren er ook speciale communicatiemedewerkers ingezet.

Stempels van artsenpraktijken

Los van de bloedmonsters, zijn er ook 70 mobiele telefoons in beslag genomen. Er werden 80 vaccinatiebewijzen geconfisqueerd. De politie houdt er rekening mee dat valse vaccinatiebewijzen op verschillende telefoons staan.

Volgens de politie werd er per verdachte ter plaatse nagegaan of het voor het onderzoek daadwerkelijk noodzakelijk was om bloed af te nemen of om een telefoon in beslag te nemen.

De Duitse regering is voor de invoering van een vaccinatieplicht per 1 februari. Duitsers zijn daar verdeeld over, is te zien in deze video:

Daarnaast waren er nog een aantal 'toevalstreffers': de politie vond ook onder meer 600 gram wiet, kleine hoeveelheden amfetamine en cocaïne, een pistool en een zakmes.

Daarnaast trof de politie vijf stempels van artsenpraktijen en vaccinatiecentra, verschillende blanco vaccinatiebewijzen en blanco genezingscertificaten aan. Alles is in beslag genomen, en tegen de eigenaren lopen door de vondsten extra onderzoeken.

Placebo

Mocht uit het onderzoek blijken dat mensen zich bewust met een placebo hebben laten inenten en dus opzettelijk met een vals vaccinatiebewijs rondlopen, kunnen ze flinke straffen verwachten. Dat kunnen geldboetes zijn, of zelfs gevangenisstraffen tot 2 jaar.

Tegen de betreffende arts in Wemding loopt een afzonderlijk onderzoek. Hij heeft een tijdelijk beroepsverbod opgelegd gekregen.

Naast het opzettelijk vervalsen van vaccinatiebewijzen, heeft hij ook nog op een andere manier met vaccinaties gefraudeerd. Mensen die voor een vaccin kwamen, heeft hij zonder dat ze het wisten met een placebo ingeënt. Zij dachten dus dat ze gevaccineerd waren, terwijl dat niet zo was.

Het regionale UWV-kantoor in Zwolle heeft in strijd met de wet besloten om arbeidsongeschiktheidsuitkeringen (WIA) toe te kennen zonder medische beoordeling, schrijft Trouw. Volgens de krant is die beslissing genomen omdat er een groot tekort aan keuringsartsen is.

Normaal gesproken kunnen mensen na twee jaar ziekteverlof zo'n uitkering aanvragen. Voor toekenning moeten ze medisch gekeurd zijn, maar dat is nu niet gebeurd. Het gaat om een pilot die is gedaan met een groep van dertig 60-plussers. Het doel was om de grote achterstanden bij medische beoordelingen weg te werken.

In Hengelo heeft de regionale UWV-afdeling plannen om voorlopig niemand nog medisch te keuren bij de aanvraag van een arbeidsongeschiktheidsuitkering. De vakbond van verzekeringsartsen Novag is woest over de gang van zaken bij het UWV.

60.000 dossiers

Een bestuurslid van het UWV zegt tegen Trouw dat de landelijke directie Sociaal Medische Zaken had ingestemd met de pilot in Zwolle, maar dat het landelijk bestuur nog van niets wist. "Dat is niet helemaal goed gegaan." Het ministerie is daarover ingelicht.

De plannen in Hengelo moeten nog worden goedgekeurd vanuit de directie en het ministerie. De bestuurder weet dat de werkwijze van de pilots tegen de wet is, maar zegt dat er geen andere opties meer zijn.

De achterstanden met medische keuringen zijn namelijk groot: zo'n 60.000 dossiers liggen op dit moment nog op de stapel bij het UWV. Het ministerie van Sociale Zaken wil de wet WIA veranderen om de problemen op te lossen, maar een voorstel daarvoor is nog niet uitgewerkt.

Volgens Trouw hebben medewerkers van het UWV aan de bel getrokken dat de werkwijze niet kan, maar er zou niet naar hen zijn geluisterd. "De kantoren hebben toestemming gekregen van de landelijke directie Sociaal Medische Zaken en willen niet naar onze zorgen luisteren", citeert de krant.

'Berichtgeving wekt verkeerde indruk'

Het UWV zegt dat de berichtgeving in Trouw onterecht de indruk wekt dat in Zwolle is besloten om uit te keren enkel om achterstanden weg te werken. "Dat klopt niet. Het gaat in beide voorstellen om een proef om te kijken hoe eventuele aanpassingen van wet- en regelgeving uitwerken", zegt een woordvoerder.

Bij het toekennen van een WIA-uitkering bij de 60-plussers is wel een zogeheten 'plausibiliteitsbeoordeling' gedaan door een arbeidsdeskundige, verklaart de woordvoerder verder. De resultaten van de pilot worden nu geëvalueerd. Er komt volgens het UWV geen vervolg.

De zorgen van medewerkers over de gang van zaken zijn bekend en worden serieus genomen. "Binnen de Divisie Sociaal Medische Zaken worden daarover goede gesprekken gevoerd."

Hogere kosten schadebedragen

De NOS heeft uitgezocht dat het UWV vorig jaar een stuk meer geld kwijt was aan schadebedragen. In 2020 ging het om 1,6 miljoen euro, in 2021 is dit bedrag opgelopen naar ruim 2,6 miljoen. Ook ligt het aantal toegekende claims hoger. De verwachting is dat de aantallen en bedragen dit jaar nog verder oplopen.

Dit wordt met name veroorzaakt door de oplopende achterstanden bij keuringen voor langdurig zieken. Volgens de wet moeten zij aan het einde van hun eerste ziektejaar langs een arbeidsdeskundige en een verzekeringsarts, maar dit lukt in zeker duizenden gevallen niet.

Kosten verhalen

Werkgevers of verzekeraars moeten intussen de uitkeringen en reïntegratiekosten van deze werknemers doorbetalen, ook al zijn ze in de praktijk niet meer ziek. Zij verhalen die kosten met succes op het UWV.

Het UWV beloofde in april om het tekort aan keuringsartsen deels aan te pakken, onder meer door artsen effectiever in te zetten. Wel benadrukte de raad van bestuur eerder dat er een wetsverandering nodig is om de vraag naar keuringen te verlagen.

Ridouan Taghi werkte aan drie verschillende scenario's om te ontsnappen uit de Extra Beveiligde Inrichting in Vught, waar hij momenteel vastzit. Dat schrijft NRC op basis van dossierstukken van het onderzoek naar Taghi's neef. Die neef, advocaat Youssef T., moest daarvoor volgens de krant opdrachten doorgeven.

Youssef T. had, totdat hij op 8 oktober werd opgepakt, gewerkt in de EBI als advocaat voor Taghi. Zo had hij vrije toegang tot Ridouan Taghi, waardoor de hoofdverdachte in het Marengo-proces volgens het Openbaar Ministerie "onbelemmerd" contact met de buitenwereld kon hebben.

De twee communiceerden volgens de dossierstukken door middel van met de hand geschreven berichten. De advocaat zou daarvan foto's met zijn iPad hebben gemaakt. Die afbeeldingen werden dan weer doorgegeven via chat-app Signal.

'Navy seals-manier'

Volgens het OM bleek uit die communicatie tussen de advocaat en Taghi al dat er afspraken werden gemaakt over een uitbraakpoging. NRC schrijft dat Taghi drie scenario's in gedachten had. Twee daarvan moesten worden uitgevoerd door getrainde professionals.

De EBI in Vught waar Taghi nu vastzit is een soort gevangenis in een gevangenis. Het wordt zo zwaar bewaakt dat er nooit iemand is ontsnapt:

"Het moet op navy seals-manier. Je denkt te makkelijk echt", zou Taghi hebben geschreven in een bericht dat de advocaat in opdracht van hem moest doorgeven.

Mega Mindy

De politie vermoedt dat die uitbraken, met de codenaam Bios, hadden moeten plaatsvinden bij de EBI in Vught of bij de extra beveiligde rechtszaal in Amsterdam-Osdorp, waar de Marengo-rechtszaak wordt behandeld.

Bij de derde optie, met de codenaam Mega Mindy, zou het plan zijn geweest om personeel van de EBI te gijzelen om Taghi vrij te krijgen. Daarvoor moest informatie verzameld worden over vier medewerkers van de EBI bij de Belastingdienst.

In november meldde NRC al dat vier medewerkers van de EBI waren ondergedoken, uit angst voor gewelddadige acties door mensen rond Taghi. De krant schrijft nu dat Youssef T. in een verhoor heeft verklaard dat hun namen niet zijn doorgegeven en dat zij niet "door zijn toedoen in gevaar zijn gekomen".

De dode watervogels die vorige week in de Oostvaardersplassen werden aangetroffen zijn doodgegaan door vogelgriep. Dat blijkt uit onderzoek van Wageningen Bioveterinary Research (WBVR), een onderzoeksinstituut van de Wageningen University.

De dieren zijn vorige week gevonden. Toen hield Staatsbosbeheer er al rekening mee dat het ging om vogelgriep. Uit laboratoriumonderzoek blijkt dat de vogels, het gaat om drie brandganzen, de besmettelijke vorm H5N1 van de vogelgriep hadden.

Volgens boswachter Henk-Erik Kuypers is het onvermijdelijk dat er nog meer vogels doodgaan: "Helaas kunnen we niets aan de virusziekte zelf doen en kunnen we alleen maar hopen dat deze snel weer verdwijnt en dat de sterfte meevalt."

Dringend advies: dieren niet aanraken

Dode vogels in de Oostvaardersplassen worden niet weggehaald door de natuurorganisatie. Tenzij de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit dat van ze vraagt.

"Het verwijderen van de dieren is voor grote delen van de Oostvaardersplassen onbegonnen werk. Zo is het moeras nagenoeg ontoegankelijk en zou het zoeken en verwijderen van dode vogels juist extra verstorend werken", zegt Kuypers.

Bezoekers worden met informatiebordjes gewaarschuwd voor dode of verzwakte vogels, meldt Omroep Flevoland. Het dringende advies is om deze niet aan te raken. Ook moeten honden aangelijnd worden omdat die ziek kunnen worden als ze besmette vogels eten.

Vogels bij bedrijven geruimd

In Nederland is sinds vorig jaar oktober een landelijke ophok- en afschermplicht van kracht vanwege de vogelgriep. Die werd ingesteld na een uitbraak op een biologisch pluimveebedrijf in Zeewolde.

Bij meerdere bedrijven werden sindsdien vogels geruimd. Zo zijn vorige week vanwege een vogelgriepuitbraak op twee bedrijven in Bentelo bijna 190.000 kippen geruimd.

Honderdduizenden vogels zijn sinds de ophokplicht van kracht is geruimd, blijkt uit cijfers van het ministerie. In enkele gevallen zijn meerdere bedrijven uit een gemeente geruimd en in sommige gevallen zijn dieren uit voorzorg afgemaakt:

Begin december zette de 25-jarige Nigeriaanse medische illustrator en student Chidiebere Ibe nietsvermoedend een tekening online die hij had gemaakt. Het was een foetus met een zwarte huidskleur. Op Twitter maakte de illustratie veel los: mensen schreven nog niet eerder een afbeelding van een foetus met een zwarte huidskleur te hebben gezien.

Nu is Ibe uitgenodigd om meer van dit soort illustraties te maken in een medisch studieboek. Want die aandacht op Twitter staat volgens de maker van dat boek voor iets groters: wie nu een medisch studieboek openslaat, ziet vooral afbeeldingen van lichamen met een witte huidskleur.

Het werk van Ibe legt volgens de co-auteur van het boek vooroordelen in de medische wereld bloot waarvan we ons op het eerste gezicht misschien niet bewust waren. Dat schrijft hij in een e-mail naar Ibe, meldt de Amerikaanse nieuwszender CNN.

Het gaat om de volgende afbeelding:

De eerstejaars geneeskundestudent uit Nigeria was verbaasd over de opmerkingen die via Twitter tot hem kwamen toen hij de illustratie online zette. "Ik kwam gewoon op voor waar ik in geloof, pleiten voor gelijkheid in gezondheid door middel van medische illustraties", zegt hij in een interview met NBC News.

Uit een Amerikaanse studie uit 2018 blijkt dat op 4,5 procent van de afbeeldingen in medische studieboeken een zwarte huidskleur is te zien, tegenover 74,5 procent met een witte huidskleur.

Het onderzoek waarschuwt dat dit kan leiden tot vooringenomenheid bij medische behandelingen. Zo kan het voorkomen dat een verkeerde diagnose gesteld wordt bij iemand met een zwarte huidskleur, omdat goede afbeeldingen ontbreken.

Tweede druk

De aandacht voor de illustratie van Ibe werd ook opgepikt door Malone Mukwende, een geneeskundestudent in Londen en co-auteur van het boek Mind the Gap: A clinical handbook of signs and symptoms in Black and Brown Skin.

Dat boek laat aandoeningen zien die voorkomen op een zwarte huid. Het idee voor het boek was ook ontstaan uit de constatering dat er maar weinig illustraties van aandoeningen op een zwarte huidskleur te zien waren in de medische wereld.

Mukwende heeft Ibe nu uitgenodigd om voor de tweede druk van het boek illustraties te maken. "Zijn werk is verfrissend omdat het laat zien dat er een toekomst is waar boeken representatiever zijn. Een betere representatie in de gezondheidszorg is absoluut noodzakelijk."

De van seksueel misbruik verdachte Britse prins Andrew heeft een deel van zijn titels in moeten leveren. Dat besluit heeft zijn moeder koningin Elizabeth genomen, staat in een verklaring van Buckingham Palace.

Het betekent dat Andrew zich in de VS als een burger zal verdedigen tegen de aantijgingen van seksueel misbruik van een minderjarige. Hij doet onder meer afstand van zijn aanspreektitel koninklijke hoogheid en verliest al zijn militaire titels. Volgens Buckingham Palace zal Andrew, de hertog van York, de komende tijd ook geen openbare taken op zich nemen.

Het statement op Twitter:

De rechtbank in New York maakte gisteren de weg vrij voor een civiele zaak tegen prins Andrew, die is aangespannen door de Amerikaanse Virginia Giuffre. Zij zegt dat de prins haar in 2001, toen ze 17 jaar oud was, drie keer seksueel heeft misbruikt.

Andrew spreekt de beschuldigingen tegen.

De prins is "luid en duidelijk voor de koninklijke bus gegooid", zo omschrijft koningshuiscommentator Norman Baker de situatie op de website van The Guardian. Ondanks het besluit zal Buckingham Palace "enorme imagoschade" niet kunnen voorkomen volgens Baker.

In Londen zijn veel Britten blij dat de titels van prins Andrew hem zijn ontnomen:

Virginia Giuffre, voorheen bekend als Virginia Roberts, zei in 2019 in een interview met NBC dat ze op 17-jarige leeftijd als 'seksslaaf' van Jeffrey Epstein meerdere malen gedwongen werd seks te hebben met zijn vrienden, onder wie prins Andrew.

In augustus vorig jaar stapte ze naar de rechter om een civiele zaak aan te spannen tegen de prins en een schadevergoeding te eisen.

Ghislane Maxwell

Giuffre zegt dat de ontmoetingen tussen haar en prins Andrew werden geregeld door Epsteins goede vriendin Ghislaine Maxwell. Die werd vorige maand op meerdere aanklachten schuldig bevonden in de misbruikzaak rond Jeffrey Epstein. Volgens de jury heeft ze hem geholpen bij het misbruiken van meisjes, onder meer door de slachtoffers te ronselen. De strafmaat is nog niet bekend, maar de verwachting is dat ze een jarenlange celstraf krijgt.

Prins Andrew spreekt de beschuldigingen tegen. Wel heeft hij toegegeven dat hij innig bevriend was met zowel Epstein als Maxwell, wat de zaken er voor hem niet beter op maakt nu Maxwell veroordeeld is.

Het aantal gevallen van piraterij op zee wereldwijd is in 2021 flink afgenomen. Dat staat in het jaarlijkse rapport van ICC International Maritime Bureau (IMB). Vorig jaar waren voor zover bekend 132 gewapende aanvallen van piraten op vaartuigen.

Het gaat om het laagste aantal piratenacties sinds 1994. Eén schip werd gekaapt, vijf schepen werden beschoten, bij elf schepen werd een poging gedaan om het aan te vallen en 115 schepen werden geënterd.

Volgens het IMB, een afdeling van de Internationale Kamer van Koophandel die zich bezighoudt met criminaliteit en koopvaardij, is vooral de daling van piraterij voor de kust van West-Afrika opmerkelijk. Daar zijn vorig jaar 34 incidenten geregistreerd. In 2020 waren dat er nog 81. Het gaat hierbij om de Golf van Guinee, een stuk zee dat zich uitstrekt van Ivoorkust tot Gabon.

De Golf van Guinee is wel de enige plek waar ontvoeringen van bemanningsleden van schepen zijn voorgekomen. Vorig jaar werden 57 zeelieden slachtoffer van ontvoeringen door piraten.

Antipiraterijmissies

Piraterij is ook een bekend probleem voor de kust van Somalië en in de zeestraat bij Singapore. Wereldwijd was er dus een afname van incidenten, maar dat gold niet voor de zeestraat bij Singapore. Daar werden 35 incidenten, ongeveer twee keer zo veel als in 2020.

Het terugdringen van piraterij is volgens het IMB vooral te danken aan toenemende patrouille van marineschepen die op nationaal, regionaal en internationaal niveau met elkaar samenwerken. Zo begon de EU een jaar geleden met een project voor meer maritieme aanwezigheid in de Golf van Guinee. De Nederlandse marine doet sinds 2009 mee aan Europese antipiraterijmissies voor de kust van Somalië.

Kunstmatige intelligentie kan helpen bij het stellen van kankerdiagnoses, en kan binnenkort daadwerkelijk worden ingezet als experimentele technologie. Dat schrijft onderzoeker Wouter Bulten van het Radboudumc in zijn proefschrift.

Volgens Bulten kan kunstmatige intelligentie worden ingezet als hulpje van een patholoog, die onderzoekt of er bij een patiënt sprake is van een tumor. "Er is een wereldwijd tekort aan pathologen, en slimme algoritmes kunnen helpen om de druk op hen te verminderen."

Dat zou moeten leiden tot lagere zorgkosten en snellere diagnoses. Ook zouden computersystemen kunnen worden ingezet bij bevolkingsonderzoek, waarna pathologen de verdachte gevallen onder de loep nemen.

Eerder al constateerden onderzoekers van het Radboudumc al dat kunstmatige intelligentie kan helpen, maar nu is het onderzoek weer een stap verder, stelt Bulten. "Hierna kunnen we trials gaan doen." Dat betekent dat de techniek in de praktijk wordt gebracht, en dat wordt gekeken naar de resultaten die dat oplevert.

Volgens Bulten is het niet de bedoeling om de patholoog helemaal buitenspel te zetten, en is een menselijke blik nog steeds nodig.

Programmeerwedstrijd

Samen met Google en de Zweedse universiteit Karolinska Institutet zette Bulten een wereldwijde programmeerwedstrijd uit, waarbij circa 1250 programmeurs met onderzoeksdata aan de slag gingen. Daarmee moest de software diagnoses voor prostaatkanker stellen.

"Zo'n competitie is een goede manier om op zoek te gaan naar nieuwe technieken", zegt Bulten. "Je kunt als onderzoeker zelf het probleem proberen op te lossen, maar als je het aan duizenden anderen vraagt, kan dat leiden tot hele nieuwe creatieve ideeën."

Vooroordelen

Een risico van de inzet van algoritmes is dat mensen zich laten beïnvloeden door het oordeel ervan, ook als ze het er eigenlijk mee oneens zijn. En dat is nu juist niet de bedoeling. "Daarom kijken we of het algoritme ook kan aangeven hoe zeker het is van zijn zaak", zegt Bulten.

De schoenen- en kledingwinkels van Ziengs, Scapino, Shoeby en Score zijn van plan zaterdag hoe dan ook open te gaan in gemeenten waar niet gehandhaafd gaat worden, ook voor mensen zonder afspraak. Dat bevestigen de ketens aan de NOS. Daarmee gaan ze verder dan wat wordt toegestaan volgens de verwachte versoepelingen. Het is in principe een actie voor één dag, maar verlenging wordt niet uitgesloten.

Roy van Keulen, algemeen directeur van het bedrijf waar Ziengs en Scapino onder vallen, zegt dat op lokaal niveau winkels inderdaad opengaan op het moment dat duidelijk is dat gemeenten dit gaan gedogen. "Medewerkers voelen zich in hun hemd staan. We zien dat winkels in landen om ons heen wel open zijn en Nederlanders gaan daar massaal winkelen. Dat kost ons omzet." Klanten wordt wel gevraagd zich via een QR-code online te registreren, maar ook mensen zonder zo'n registratie zullen worden binnengelaten.

Gisteren deed een aantal winkels in Sittard de deuren al open. Ook zaterdag gebeurt dit weer, vertellen winkeleigenaars in deze video:

Van Keulen zegt dat hij medewerkers in de gemeenten waar niet wordt gehandhaafd toestemming heeft gegeven om open te gaan. Hij schat in dat ongeveer de helft van de winkels de deuren zal openen. Ziengs heeft 82 filialen en Scapino 165. De algemeen directeur zegt "echt een statement te willen maken" en is plan van zijn winkels ook na zaterdag open te houden, tenzij hij van de overheid hoort dat dit ongewenst is.

Bij Shoeby spelen soortgelijke plannen, zegt eigenaar Mitch van Deursen. Hij weet nog niet hoeveel winkels zullen meedoen, maar schat ook ongeveer de helft. Shoeby heeft 220 winkels.

Score laat weten ook open te gaan, maar is wel van plan om mensen bij de deur te registreren. "Het moreel van de medewerkers in de winkels is laag, we zijn het zat", zegt hoofd retail Chris Belt. Hij verwacht dat deze werkwijze ook zondag nog wordt gehanteerd en dat de zaken vanaf maandag op afspraak zullen werken. Score heeft 64 filialen, die gaan allemaal open.

De kans bestaat dat meer winkelketens hieraan gaan meedoen, maar hoe breed de plannen leven is onduidelijk. Brancheorganisatie Inretail zegt hier geen zicht op te hebben.

Ook winkeliers in verschillende gemeenten gaan zaterdag open

Naast de winkelketens hebben winkeliers in meerdere gemeenten aangegeven zaterdag hoe dan ook hun deuren volledig te openen. Zo komen ruim honderd ondernemers in de stad Groningen die dag in actie. Om het winkelend publiek duidelijk te maken dat de nood hoog is, gaan de winkeldeuren dan open, meldt RTV Noord. Onder de deelnemende ondernemers bevinden zich kledingwinkels, kappers, horecazaken en sportscholen.

Ook in Terneuzen gooien veel ondernemers zaterdag de deuren open. "Spannend is het wel, want we weten natuurlijk niet wat het kabinet morgen exact gaat vertellen", zegt Martijn van Battum, voorzitter van ondernemersvereniging Bizzy, tegen Omroep Zeeland. "Maar ik denk dat de nood heel erg hoog is en dat sommigen zelfs geen andere keuze hebben. We gaan dus gewoon open zonder enige beperking, zodat iedereen weer kleding kan passen en een kopje koffie kan nuttigen."

Uitzendkrachten die hun baan verliezen krijgen vaak geen transitievergoeding, concludeert vakbond FNV op basis van eigen onderzoek. ABU, de koepel van uitzendbedrijven, herkent niet dat dit op grote schaal gebeurt.

De FNV ondervroeg afgelopen jaar 168 uitzendkrachten die hun baan kwijtraakten. Bijna negen op de tien van hen gaven aan dat ze geen transitievergoeding hadden ontvangen. Een jaar eerder bleek uit een peiling onder 200 uitzendkrachten ook al dat het overgrote deel geen vergoeding had gekregen.

De 60-jarige Jacqueline Blommaert is een van de ondervraagde uitzendkrachten. "Ik kan me echt boos maken om hoe mijn werkgever met ons omging. We hadden alleen maar plichten en geen rechten."

Dat gevoel werd nog eens versterkt toen Blommaerts contract vorig jaar niet werd verlengd omdat ze ziek was. Ze vroeg om een transitievergoeding. "Toen kreeg ik te horen: ik denk niet dat u daar recht op heeft." Blommaert kende haar rechten en bleef aandringen, maar pas na hulp van de vakbond kreeg ze de 2000 euro op haar rekening.

"We zien het vaker gebeuren dat werkgevers pas willen betalen als wij ons ermee bemoeien", zegt FNV-bestuurder Karin Heynsdijk. "Dat laat zien dat ze weten dat ze moeten betalen, maar dat pas doen als ze doorhebben dat het menens is."

De FNV schat op basis van de peiling dat uitzendbureaus in 2020 zo'n 53 miljoen euro aan transitievergoedingen niet hebben uitbetaald.

Complex

"We zijn het niet eens met de conclusie dat uitzendbureaus op grote schaal geen transitievergoeding uitbetalen", zegt een woordvoerder van de Algemene Bond Uitzendondernemingen (ABU). "FNV trekt namelijk vergaande conclusies op basis van gesprekken met 168 uitzendkrachten." De nuance ontbreekt daardoor, stelt de ABU-woordvoerder.

Ook arbeidsrechtadvocaat David Lagarrigue vraagt zich af of alle nuances wel meegenomen zijn. "Het is in de uitzendbranche vaak niet helemaal duidelijk wie een contract beëindigt", zegt de advocaat, die veel voor uitzendbedrijven werkt.

Uitzendwerk verloopt in veel gevallen met contracten van vier weken. Als de werkgever daarna werk op een andere plek heeft, komt er een nieuw contract. "Maar als de uitzendkracht dat nieuwe werk niet wil, omdat het bijvoorbeeld verder weg is, is het de vraag wie het contract heeft opgezegd", zegt Lagarrigue.

Worstelen

De ABU ziet ook dat uitzendbedrijven worstelen met de vraag wanneer ze een vergoeding moeten uitbetalen. "Soms werkt een kracht twee maanden, dan een maand niet en dan weer een periode", zegt de woordvoerder. "Moet een werkgever dan na die eerste twee maanden al een vergoeding betalen? Als iemand daar recht op heeft moet dat natuurlijk, maar de praktijk van alledag is complex."

Vakbondsbestuurder Heynsdijk is niet overtuigd door de argumenten. "Ze klinken als manieren om onder de vergoeding uit te komen." Zij ziet in de praktijk dat mensen werk aan de andere kant van het land aangeboden krijgen. "Dat is geen redelijk aanbod." Maar als de kracht dat niet ziet zitten, zeggen werkgevers dat die het contract heeft opgezegd. "Uitzendkrachten zijn dan bang om hun transitievergoeding op te vragen uit angst dat ze later geen ander werk meer krijgen van hun uitzendwerkgever."

De Onderzoeksraad voor Veiligheid heropent het onderzoek naar het dodelijke mortierongeluk in Mali in 2016. Daartoe wordt bij het Openbaar Ministerie een tweede en tot nu toe voor de Onderzoeksraad onbekend feitenonderzoek van de Koninklijke Marechaussee opgevraagd.

Bij het ongeluk ontplofte een granaat vroegtijdig. Twee Nederlandse militairen kwamen om het leven en een derde raakte ernstig gewond. Vanwege de zaak trad minister Hennis van Defensie in oktober 2017 af.

"Het stopt hier, vandaag", zei Hennis toen:

Het OM besloot in februari vorig jaar dat het individuele defensiemedewerkers niet strafrechtelijk zou vervolgen. De reden was dat de precieze oorzaak van de ontploffing niet met volledige zekerheid was te achterhalen. Dat kwam volgens het OM mede doordat de conclusies van het feitenonderzoek van de Onderzoeksraad verschilden van die van een onderzoek door de marechaussee.

Radioprogramma Argos stelde vorig jaar september vragen over de zaak. Mede daarom is de Onderzoeksraad nu benieuwd of in het KMar-onderzoek relevante nieuwe feiten staan.

De man die vastzit voor de dood van de 14-jarige Esmee in Leiden kende haar ruim een jaar en zou zich in die periode schuldig hebben gemaakt aan ontucht met haar. Het Openbaar Ministerie heeft dat bekendgemaakt.

Het voorarrest van de 32-jarige verdachte uit Leiden is vandaag verlengd met negentig dagen. De man, die turnleraar was bij Esmees gymvereniging, wordt verdacht van moord of doodslag en ontucht, zo werd al eerder bekend.

Over drie maanden is de eerste pro-formazitting. De zaak wordt dan nog niet inhoudelijk behandeld, maar er wordt gekeken naar de stand van het onderzoek.

Esmee werd op 30 december als vermist opgegeven. Een dag later werd haar lichaam ontdekt door een groepje sporters in een groenstrook aan de Melchior Treublaan in Leiden. Ze bleek om het leven gebracht. De verdachte werd een paar uur later opgepakt.

Vrienden, bekenden en andere mensen legden bloemen neer op de plek waar Esmee werd gevonden in Leiden:

Sinds de arrestatie krijgen de verdachte en zijn naasten veel berichten van mensen die een mening hebben over de zaak. Het OM stelt dat bij die reacties "soms de grens van het betamelijke of zelfs het strafrechtelijke wordt opgezocht".

Het OM roept op om daarmee te stoppen en "de beslissing over het al dan niet schuldig zijn van een verdachte over te laten aan de rechter".

Honderden mensen

Afgelopen zaterdag werd Esmee uit Hazerswoude-Rijndijk in besloten kring begraven in Leiden. Daaraan voorafgaand reed een koets met haar lichaam een route door Leiden. Honderden mensen liepen achter de koets aan of stonden langs de route.