NOS Nieuws - Algemeen

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) schrapt vanaf volgend jaar zo'n 2400 banen, een kwart van het personeel. Dat is volgens de WHO nodig omdat de VS uit de VN-gezondheidsorganisatie is gestapt. Met bijna 20 procent van het budget was het land veruit de grootste geldschieter.

Kort na zijn aantreden in januari van dit jaar besloot president Trump dat de VS zich uit de WHO zou terugtrekken. Het was al langer bekend dat de WHO daardoor flink gereorganiseerd moest worden. Maar tot nu toe was nog niet bekend hoeveel banen er precies zouden verdwijnen.

Uit een intern bericht aan het WHO-personeel, dat door persbureau Reuters is ingezien, blijkt dat er tegen juni 2026 zo'n 2400 arbeidsplaatsen worden geschrapt. Een woordvoerder van de WHO heeft de ontslagronde bevestigd. Medewerkers worden ontslagen en plekken die door pensioneringen vrijkomen worden niet ingevuld. Adviseurs en tijdelijke krachten die het afgelopen jaar al zijn ontslagen, zijn niet meegerekend in deze cijfers.

Wat doet de WHO?

De Wereldgezondheidsorganisatie werd in 1948 opgericht en is onderdeel van de Verenigde Naties. De WHO heeft een belangrijke rol bij gezondheidscrises, maar zet zich ook breder in.

De organisatie is wereldwijd een belangrijke speler op het gebied van gezondheid door onderzoek, voorlichting en financiering en infectiebestrijding. Ook monitort de WHO epidemieën en pandemieën, zoals corona.

Het hoofdkantoor van de WHO is gevestigd in Genève. De organisatie heeft wereldwijd 150 kantoren. Er werkten in januari 2025 zo'n 9400 mensen.

"Dit jaar is een van de moeilijkste in de geschiedenis van de WHO geweest", zegt topman Tedros in het bericht aan het personeel. "We hebben een pijnlijk, maar noodzakelijk proces van hervorming moeten doorlopen. Dat heeft geleid tot een aanzienlijke krimp van ons mondiale personeelsbestand." Het hervormen van de organisatie is volgens Tedros bijna afgerond.

De WHO zegt dat de bezuinigingen leiden tot een tekort van ruim 1 miljard dollar in de begroting van de komende twee jaar. De organisatie wil het budget aanvullen door de verplichte bijdragen van de lidstaten te verhogen en een nieuwe fondsenwervingsronde te starten.

Afrika-correspondent Saskia Houttuin:

"Dat de Verenigde Staten zich wilden terugtrekken uit de Wereldgezondheidsorganisatie was geen verrassing: in 2020 deed Trump dat ook al, maar dat besluit werd al snel teruggedraaid toen Biden president werd. Nu zet Trump zijn plannen door, en beginnen de gevolgen van zijn beleid zich af te tekenen in de wereldwijde gezondheidszorg.

De Wereldgezondheidsorganisatie houdt zich onder meer bezig met het uitroeien van ziektes die de hele wereld raken, zoals malaria. In Afrika zijn daar de afgelopen jaren grote stappen in gemaakt. Zo werd Kaapverdië vorig jaar malariavrij verklaard en zijn in tientallen landen vaccinatieprogramma's uitgerold. Daardoor lopen kinderen een kleiner risico aan de muggenziekte te overlijden.

Deskundigen waarschuwen dat de vooruitgang die is geboekt nu in gevaar komt. Ook omdat eerder dit jaar Trump een groot deel van het Amerikaanse hulpprogramma USAID ontmantelde. De organisatie speelde eveneens een cruciale rol in het bestrijden van ziektes die op het Afrikaanse continent veel voorkomen, zoals malaria, tuberculose en hiv en aids."

Twee jaar geleden gebeurde op de klimaattop in Dubai iets wat je niet snel zou verwachten: de baas van het staatsoliebedrijf en tevens de voorzitter van de top wist voor elkaar te krijgen dat de landen het eens werden 'weg te bewegen van fossiele brandstoffen'. Sindsdien werd deze afspraak nagenoeg genegeerd en zelfs tegengewerkt. Tot nu.

Het onderwerp fossiele brandstoffen is zo controversieel, dat praten erover steeds niet lukt. Dat is opmerkelijk aangezien het de hoofdoorzaak van klimaatverandering is: het verbranden van fossiele brandstoffen leidt tot CO2-uitstoot, en die zorgt weer voor opwarming van de aarde.

Maar daar lijkt nu ineens verandering in te komen. Sinds een paar dagen rommelt het over dit controversiële onderwerp in het Braziliaanse Belém, waar de VN-klimaattop plaatsvindt. Ook al staat het niet op de officiële agenda, we moeten het nu echt over fossiele brandstoffen hebben, zeggen meer dan 80 landen - waaronder de EU en dus Nederland. Want wil dat 'weg bewegen van' gaan beginnen, moet er een routekaart komen: hoe gaan we dat doen.

Olielanden liggen dwars

"We moeten onszelf bevrijden van fossiele brandstoffen", zei de Duitse klimaatminister Carsten Schneider. Maar er wordt ook veel tegengas gegeven. Met name Rusland en Saudi-Arabië, grote olieproducenten, proberen dit tegen te houden. De VS is afwezig op de top, maar het is bekend dat het land onder president Trump vol inzet op het produceren van olie, steenkool en gas.

Voorzitter en olieman Al Jaber van de klimaattop in Dubai (2023):

De Braziliaanse voorzitter Do Lago pakt het anders aan dan voorgaande voorzitters. Niet dagenlang bakkeleien over de agenda, maar een agenda presenteren en de overige onderwerpen in 'parallelle gesprekken' laten verlopen, waarbij landen bij hem mogen langskomen om erover te praten.

"Slim", zegt Leo Meyer, die jarenlang onderhandelaar was voor de Nederlandse delegatie op de klimaattop.

"Je hebt minder dan twee weken. Als je dagenlang bezig bent met het opstellen van de agenda, blijft er weinig tijd over voor de onderhandelingen. Dat kan een tactiek zijn: enerzijds ervoor zorgen dat jouw punten allemaal op de agenda komen, anderzijds de druk opvoeren op het einde. En als er druk op staat kan je meer binnenhalen."

Maar, fossiele brandstoffen haalden noch de officiële agenda, noch deze parallelle gesprekken. En dus besloot een groep landen zich maandag uit te spreken: laten we afspraken maken over die fossiele brandstoffen. Dit jaar markeert het tienjarig bestaan van het beroemde Parijs-akkoord, waar werd afgesproken onder een temperatuurstijging van 2 graden Celsius te blijven, het liefst zelfs maximaal 1,5 graad.

Dat is alleen haalbaar als we stoppen met uitstoten, zeggen die landen, en daar doen we nu te weinig voor. Vorige week concludeerde het Internationaal Energie Agentschap nog dat met de huidige koers de uitstoot van fossiele brandstoffen de komende decennia nauwelijks afneemt.

Vandaag zal meer duidelijk worden in hoeverre er beslissingen worden genomen over deze routekaart van fossiele brandstoffen. Interessant is wel dat er gisteren in de conceptversie van de eindtekst van het akkoord - vrijdag wordt er mogelijk een akkoord gesloten - ineens fossiele brandstoffen werden genoemd. Al was de formulering erover volgens de landen die actie willen nog te zwak.

Interessant is dat de milieuminister van Brazilië zich ook uitspreekt over fossiele brandstoffen. Brazilië is de negende grootste olieproducent ter wereld. De Braziliaanse president Lula is achter zijn minister gaan staan, en reist mogelijk vandaag naar Belém om de bijna 200 aanwezige landen toe te spreken.

Een klein fossiel succes is er op de top al geboekt: Zuid-Korea maakte bekend in 2040 te stoppen met kolen, een van de vervuilendste fossiele brandstoffen.

Iran heeft een olietanker laten gaan waarop het vijf dagen geleden beslag had gelegd. Alle 21 bemanningsleden van de Talara zijn veilig.

De tanker, die onder de vlag van de Marshall-eilanden vaart, was onderweg van de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) naar Singapore toen Iraanse militairen aan boord gingen en het schip dwongen naar Iraanse wateren te varen. Dat gebeurde in de Straat van Hormuz.

Het managementbureau van het schip, Columbia Shipmanagement op Cyprus, zegt dat alle bemanningsleden het goed maken en dat hun familie op de hoogte is gebracht van hun vrijlating.

Geen verklaring

Vrijdag werd beslag gelegd op het schip, dat werd een dag erna door Iran bevestigd. Iran verdacht het schip van "overtredingen", zonder duidelijk te maken wat het precies verkeerd zou hebben gedaan.

Vanochtend mocht het schip de Iraanse territoriale wateren verlaten, zonder verklaring waarom het was gedwongen van koers te veranderen. Er is geen aanklacht ingediend tegen het personeel, het management of de eigenaar van de tanker.

Iran heeft vaker beslag gelegd op tankers in de Golf. Dit was de eerste keer sinds het zijn militaire activiteiten in de regio had afgeschaald, na luchtaanvallen op Iran door Israël en de VS in juni.

Tijdens de oorlog tussen Israël en Hamas in Gaza werden geregeld schepen aangevallen door Houthi's in Jemen, die door Iran worden gesteund. Vorige week zeiden de Houthi's dat ze de aanvallen op Israël en op schepen die ze met Israël in verband brengen zouden staken.

Met de intocht van Sinterklaas afgelopen weekend is voor veel kinderen de periode aangebroken van cadeautjes krijgen, maar een tafel vol met pakjes en een gevulde schoen bij de haard zijn niet voor iedereen vanzelfsprekend. In het hele land ontstaan daarom hulpacties om ook kinderen uit gezinnen die het financieel moeilijk hebben, een fijn sinterklaasfeest te geven.

Bijvoorbeeld in Tilburg. Bewoners hebben de afgelopen weken puzzels, legosets en ander speelgoed ingezameld. Het plaatselijke sinterklaascomité heeft alle spullen bij elkaar gebracht en ingepakt. Driehonderd kinderen krijgen op sinterklaasavond ieder acht cadeautjes.

"Ieder kind is lief, dus laten we alle kinderen een cadeautje geven", zegt bestuurslid Henny van de Loop tegen Omroep Brabant. "Als kinderen in de kring op school napraten over sinterklaasavond, zitten er altijd één of twee bij die geen cadeautje hebben gekregen. Dat kan niet."

Twee grote rolkarren

In de binnenstad van Den Haag worden deze week ook cadeaus ingezameld. De actie Sintvoorieder1 is opgezet door Omroep West en twaalf lokale omroepen. Het doel van de actie is om in totaal 100.000 cadeaus te verzamelen.

Daar willen Tineke en Rene graag aan meewerken. Het stel doneerde twee grote rolkarren vol cadeaus. Ze hebben zelf geen kinderen, maar vinden dat ieder kind een fijne sinterklaas verdient. "Wij zijn nooit iets tekortgekomen", zegt Rene. "Dat gun je de kinderen van nu ook."

"Als je verhalen van kinderen op scholen hoort die zeggen dat Sinterklaas hen is vergeten... Dat kan niet", zegt Tineke. "Daarom staan wij hier met vijfhonderd cadeaus."

Kijk hier naar verschillende inzamelacties:

In Losser, in Twente, vindt dit jaar voor de derde keer de 'Swap Sint Speelgoedruilmarkt' plaats. Speelgoed dat niet meer gebruikt wordt, kan worden ingeruild zodat het een tweede leven krijgt bij een ander gezin.

"Het is goed voor het milieu, maar ook voor je portemonnee", zegt vrijwilliger Karin Pikula tegen RTV Oost. "Elke keer weer dure cadeautjes kopen, loopt op. Dan is het fijn dat je hier iets kunt ruilen."

Dat vindt ook Diede Thüss. Zij heeft allerlei spelletjes en boeken van haar kinderen ingeleverd. "We hebben ze inmiddels zo vaak gespeeld en gelezen, dan is het leuk om er eens iets anders voor terug te krijgen", vindt ze. "Ik zag al wat leuke speelgoedauto's staan. Daar worden ze thuis wel blij van."

Speelgoed dat overblijft, gaat naar een goed doel of de kringloop.

In korte tijd zijn bijna 10.000 filialen van Starbucks en Burger King in handen van Chinese investeerders gekomen. Deze verkopen passen in een bredere trend: wie wil concurreren in China, heeft lokale kennis, kunde en kapitaal nodig.

Het waren de Amerikaanse fastfoodketens die decennia geleden koffie, cheeseburgers en friet op grote schaal in China introduceerden. De aanwezigheid van deze westerse restaurants groeide explosief. Daarmee werd de Chinese markt voor de bedrijven van steeds groter belang.

Maar ondanks jaren aan ervaring lijken de Amerikaanse megaketens zelf steeds minder in staat aan de eisen van het alsmaar groeiende marktpotentieel in China te voldoen. Zowel op het gebied van voedseltrends, digitale ontwikkelingen als logistiek zijn ze steeds sterker aangewezen op lokale kennis.

Rijstepap en knolraaptaartjes

Wie de ontbijtmenu's van de Burger King en McDonald's in China met elkaar vergelijkt, ziet meteen verschil. Op warme sojamelk en gefrituurde deegstengel na, lijkt het menu van Burger King veel op de menu's uit het westen. Bij McDonald's is dat een ander verhaal. In aanvulling op de hamburgers en koffie kun je ook hartige rijstepap met ei en kip, worstjes en knolraaptaartjes bestellen voor het ontbijt.

Er is nog een verschil tussen Burger King en McDonald's. Die laatste verkocht in 2017 al zijn Chinese meerderheidsbelang aan Chinese investeerders. En met succes. Het aantal McDonald's-vestigingen in China groeide van 2500 in 2017 naar 6800 in 2025, vier keer zoveel als de Burger King. En de groei is er nog niet uit. Beide bedrijven zijn van plan om in de aankomende jaren duizenden nieuwe filialen in China te openen.

Extreem goedkope koffie

In de koffiesector is de concurrentie minstens even hevig. Starbucks opende in 1999 z'n eerste filiaal in China en was jarenlang de absolute hoofdleverancier van koffie in het land. Vandaag de dag telt Starbucks een kleine 8000 koffiezaken in China. Toch heeft het merk het moeilijk. Het marktaandeel van Starbucks in China daalde van 34 procent in 2019 naar 14 procent in 2024.

Een groot deel van de klanten van Starbucks werd overgenomen door de razend populaire Chinese koffieketen Luckin Coffee. Die werd in 2017 opgericht, telt inmiddels ruim 22.000 zaken in China. Gedreven door opzienbarende koffiesmaken, extreem goedkope koffie, een sterk digitaal loyaliteitsprogramma en een goede lokale infrastructuur wist de keten in korte tijd vele klanten voor zich te winnen.

Om te voorkomen dat Starbucks nog meer marktaandeel verliest, moet het ook naam maken in de kleinere steden. Daar heeft het Amerikaanse koffiemerk kapitaal voor nodig. Door het verkopen van het meerderheidsbelang in China zal er de aankomende jaren voldoende geld beschikbaar komen om 12.000 nieuwe filialen te openen.

'Hier zijn de sleutels'

Tom Nixon werkte jarenlang als tussenpersoon voor Chinese franchisenemers en grote Amerikaanse fastfoodmerken in China. Om bedrijven beter te informeren over de Chinese markt richtte hij het consumententrendbureau Qumin & Dao Insights op. Hij weet precies wat er achter deze overnames zit: overleven.

Volgens Nixon zijn de hoofdkantoren te traag en rigide om snel te reageren op de snel veranderende Chinese markt. "Wanneer een internationaal merk een meerderheidsbelang verkoopt aan een Chinese investeerder, zeggen ze in feite: 'Hier zijn de sleutels, jullie zijn beter toegerust om de lokale concurrentie, het digitale ecosysteem en de uitbreiding naar kleinere steden aan te kunnen'", aldus Nixon.

Lokale partners kunnen dankzij lagere kosten en efficiëntere toeleveringsketens betere prijzen aanbieden. Ook kunnen ze digitale innovaties veel sneller doorvoeren, legt Nixon uit. "Waar het hoofdkantoor maanden nodig heeft om nieuwe functies te koppelen aan bestel- en bezorgapps, doen lokale teams dat in dagen", vertelt Nixon. Dit stelt merken in staat om sneller op trends in te spelen. En dat is in de veranderlijke en gedecentraliseerde Chinese markt van essentieel belang.

Risico uitbesteden

Maar er zit nog een voordeel aan het verkopen van het meerderheidsbelang: het spreiden van het ondernemersrisico. Met de verkoop van hun meerderheidsbelang verzilveren de merken hun merkwaarde. Iedereen kent de Starbucks, Burger King en McDonald's, maar ze besteden het operationele risico en het lastige werk van lokale groei uit. De verkoop van het meerderheidsbelang is dan ook geen exitstrategie, maar een langetermijnoverlevingsstrategie voor het gehele bedrijf, dat in de afgelopen jaren steeds afhankelijker is geworden van inkomsten uit China.

Een of meerdere stalkers vallen een Vlaamse familie lastig door hen voortdurend taxi's, ambulances, begrafenisondernemers en loodgieters op hun dak te sturen. Dat begon anderhalve maand geleden.

Sindsdien kreeg het gezin uit Stabroek volgens de Gazet van Antwerpen zeker 65 taxichauffeurs, 10 begrafenisondernemers, 3 loodgieters en meerdere ambulancemedewerkers aan de deur, zonder dat die waren besteld.

Mannenstem

Begrafenisonderneming 'Rustpunt Begrafenissen' kreeg begin november meerdere oproepen om naar het gezin in Stabroek te gaan, dat ten noorden van Antwerpen ligt tegen de grens met Nederland.

"We werden gebeld door een Nederlands nummer", zegt de bedrijfsleider in de Gazet. "Een mannenstem beweerde dat zijn dochter overleden was en gaf ons een adres waar we het lichaam konden ophalen. Het klonk geloofwaardig, dus stuurden we een medewerker ter plaatse."

Een vrouw en haar dochter deden open. "Ze waren niet eens verbaasd dat we onaangekondigd voor hun deur stonden. We bleken niet de eerste begrafenisondernemer te zijn."

Een dag later volgde een nieuw telefoontje. "Weer was het dezelfde mannenstem met een gelijkwaardig verhaal. Toen we zeiden dat we een dag eerder al waren langs geweest, werd de verbinding meteen verbroken." Dat herhaalde zich nog een paar keer. "Het was alsof de man niet meer wist wie hij al had gebeld en wie niet."

Ook vrouw

De Belgische brancheorganisatie voor de begrafenissector Funebra zegt tegen de VRT dat in deze zaak meer dan tien begrafenisondernemers door een vrouw zijn gebeld. "We zijn nu een paar weken verder en ik heb de indruk dat alle begrafenisondernemers uit Antwerpen zijn gebeld, maar zij waren intussen verwittigd. Nu is men begonnen met telefoontjes naar begrafenisondernemers uit Oost- en West-Vlaanderen."

"Ik durf niet meer te slapen", zegt iemand van het gezin in de Gazet. "Elke keer dat de deurbel gaat, slaat de angst opnieuw toe. Wat staat ons nu weer te wachten, denk ik dan. We willen gewoon met rust gelaten worden."

Het laatste Russische consulaat dat nog in Polen actief was, moet dicht. Het Poolse ministerie van Buitenlandse Zaken heeft dat besloten in reactie op de explosie op het spoor van afgelopen weekend.

Volgens Polen gaat het om een sabotageactie waarbij twee Oekraïners in opdracht van Rusland explosieven bij het spoor hebben geplaatst. Een van de doelen zou zijn geweest om chaos in het land te creëren. Ook is het spoor van belang voor de toevoer van hulpgoederen en militair materieel naar Oekraïne. Het verbindt de Poolse hoofdstad Warschau met de Oekraïense grens.

Volgens premier Tusk is bekend wie de twee verdachten zijn, maar hij wil de identiteit niet bekendmaken vanwege het lopende onderzoek. Ook is het niet mogelijk om ze op te pakken, omdat ze Polen al zijn ontvlucht, zo meldde Tusk. Een woordvoerder van de regering maakte woensdag wel bekend dat er inmiddels een paar arrestaties zijn verricht, details over aantal en hun identiteit wilde hij op een persconferentie niet geven.

Staatsterrorisme

Het consulaat dat nu dicht moet, is gevestigd in de havenstad Gdansk, aan de Oostzee. De enige officiële Russische vertegenwoordiging in Polen is nu nog de ambassade in de hoofdstad Warschau.

In het Poolse parlement zei minister van Buitenlandse Zaken Sikorski dat het hier niet bij blijft. De reactie zal niet alleen diplomatiek zijn, zo waarschuwde hij. De minister noemde het incident "niet alleen sabotage, maar ook een daad van staatsterrorisme". Sikorski kondigde aan dat die reactie in de komende dagen komt.

Moskou noemt het besluit om het consulaat te sluiten spijtig. Kremlin-woordvoerder Peskov zei dat dit "niets te maken heeft met gezond verstand".

'Russofobie'

Het Kremlin ontkent elke betrokkenheid bij de explosie en spreekt van "Russofobie" in Polen. Die reactie heeft de Russische regering al vaker gegeven bij eerdere beschuldigingen van heimelijke sabotageacties in Polen, waaronder een brandstichting waarbij een enorm winkelcentrum in Warschau in vlammen opging. Daarvoor zijn inmiddels drie Oekraïners veroordeeld.

De rechter sprak in het vonnis van een door Rusland georkestreerde sabotagegolf en oordeelde dat de drie deel uitmaakten van een criminele organisatie met een terroristisch oogmerk.

Sikorski zei vanochtend in het parlement dat het duidelijk de bedoeling was om met de sabotageactie op het spoor slachtoffers te maken. Volgens hem huurt de Russische militaire inlichtingendienst GROe geregeld mensen in "voor het vuile werk".

De marechaussee heeft gisteren een 40-jarige man opgepakt die vermoedelijk met zijn zeiljacht mensen van Nederland naar het Verenigd Koninkrijk wilde overvaren. Hij wordt verdacht van mensensmokkel en witwassen.

Zijn zeilboot is in beslag genomen. Die lag in de haven van IJmuiden.

De verdachte kwam in beeld bij een onderzoek naar een eerder incident bij een sluis in Stellendam, in Zuid-Holland. In augustus lag dezelfde zeilboot daar te wachten voor de sluis, maar aan boord reageerde niemand op oproepen via de marifoon. Na een uur verzocht het schip alsnog om de sluis door te gaan, maar daarbij viel op dat de schipper de boot niet goed kon besturen. De sluiswachter vertrouwde het niet en deed de sluis dicht.

Op de boot trof de marechaussee drie mensen aan met de Turkse en Albanese nationaliteit. Een van hen had een valse Italiaanse identiteitskaart. Ook vond de marechaussee spullen die wezen op mensensmokkel. Zo waren er twaalf reddingsvesten aan boord, vlaggen van het Verenigd Koninkrijk en België en materiaal om te navigeren.

De arrestatie van gisteren was in de Zaanstreek, een specifieke plaats is niet bekendgemaakt. De woning van de man is doorzocht. Daarbij zijn meerdere mobiele telefoons, tablets, contant geld, reddingsvesten, navigatieapparatuur, verdovende middelen en wapens gevonden. Ook die spullen zijn in beslag genomen.

Uitgebuit

Het komt regelmatig voor dat migranten over de Noordzee of via Het Kanaal naar het Verenigd Koninkrijk worden gesmokkeld. Elk jaar verdrinken tientallen migranten bij zo'n tocht. De boten die gebruikt worden, zijn vaak niet zeewaardig en te vol. Ook worden de gesmokkelde mensen vaak uitgebuit.

Tegen twee Nederlanders die eind 2023 werden betrapt met tien vluchtelingen in de kajuit van hun zeiljacht en nauwelijks reddingsmiddelen aan boord, heeft het Openbaar Ministerie vorige maand 2,5 jaar cel geëist.

Veilinghuis Sotheby's in New York beleefde gisteren een topavond. Het schilderij Portret van Elisabeth Lederer van Gustav Klimt ging voor ruim 200 miljoen euro weg, een gouden toiletpot van Maurizio Cattelan voor meer dan 10 miljoen euro.

Portret van Elisabeth Lederer is een schilderij met een bijzonder verhaal. De Oostenrijkse kunstenaar Klimt (1862-1918) schilderde de vrouw uit een steenrijke Weense familie tussen 1914 en 1916. De opdracht kwam van haar ouders, kunstverzamelaars met meer werk van Klimt.

Elisabeths vader stierf in 1936. Twee jaar later annexeerde nazi-Duitsland Oostenrijk en begon ook daar de Jodenvervolging. De nazi's plunderden ook de kunstcollectie van de Joodse familie Lederer. De familieportretten lieten ze hangen omdat ze 'te Joods' zouden zijn. Elisabeths moeder vluchtte naar Hongarije, maar zelf bleef ze. Ze onttrok zich aan vervolging door het verhaal op te hangen dat de niet-Joodse Klimt haar echte vader was.

Elisabeth stierf in 1944 op 50-jarige leeftijd aan een natuurlijke doodsoorzaak. Haar portret belandde in de collectie van een lid van de familie van cosmeticagigant Estée Lauder. Hij stierf in juni van dit jaar, waarna het portret naar de veiling ging.

Portret van Elisabeth Lederer bracht met de 200 miljoen euro het hoogste bedrag op dat ooit voor een 20ste-eeuws schilderij is betaald.

America van Maurizio Cattelan (65) ging voor ruim 10,5 miljoen euro van de hand. De Italiaanse kunstenaar maakte de 18-karaats gouden, volledig functionerende toiletpot in 2016 om de spot te drijven met de superrijken. "Wat je ook eet, een lunch van 200 dollar of een hotdog van 2 dollar: wat het toilet betreft is het resultaat hetzelfde", zei hij.

Oorspronkelijk waren er twee exemplaren. Het andere werd in 2019 gestolen uit Blenheim Palace, het landhuis waar de Britse staatsman Winston Churchill werd geboren. De twee daders werden gepakt en verdwenen voor jaren achter de tralies. De pot is nooit teruggevonden.

Ducttape-banaan

Cattelan is ook de schepper van Comedian, een met ducttape op een muur vastgemaakte banaan. Dat kunstwerk was in 2019 wereldnieuws, omdat een collega-kunstenaar hem op een kunstbeurs in Miami van de muur haalde en opat.

Ook van Comedian maakte Cattelan meerdere versies. In 2019 kostten die nog zo'n 125.000 euro. Vorig jaar bracht een exemplaar op een veiling in New York 5,35 miljoen euro op. De nieuwe eigenaar at hem ter plekke op.

Vanaf vandaag komt Groningse jenever niet meer uit Groningen. De laatste fles jonge dubbele graanjenever werd gisteren afgevuld bij distilleerderij Hooghoudt en daarmee komt er een eind aan de productie daar. Die wordt verplaatst naar Gent.

Eerder dit jaar werd Hooghoudt overgenomen door het Franse La Martiniquaise, een wereldwijd concern met duizenden medewerkers. Hoewel het er aanvankelijk op leek dat iedereen in Groningen zijn baan zou behouden, veranderde dat afgelopen zomer. De locatie in Nederland bleek niet rendabel en er werd besloten de productie over te hevelen naar Gent.

'Einde in zicht'

Het beeldbepalende merk verdwijnt daarmee na 137 jaar uit de stad. 29 medewerkers verliezen hun baan.

Directeur Martin Strijtveen bekeek gisteren met een aantal van hen hoe de laatste flessen werden gevuld:

Het personeel was er emotioneel onder, schrijft RTV Noord. Geert Bentlage werkte de afgelopen 25 jaar bij het familiebedrijf. "Het einde is in zicht", zegt hij. "De laatste momenten waarop we de machines afkoppelen zullen moeilijk zijn." Delen van de productielijn verhuizen mee naar Gent, om daar verouderde machines te vervangen.

"Het is niet te vermijden, maar het doet wel pijn", aldus directeur Strijtveen. "Mensen vinden het echt heel jammer."

Leven in de brouwerij

De fabriek in Groningen is al jaren niet meer winstgevend. "Er is echt geprobeerd weer leven in de brouwerij te krijgen", zegt Strijtveen. Helemaal weg is Hooghoudt dus niet, want de jenever blijft geproduceerd worden - alleen dan in België. "Het is een sterk merk, het heeft iets. Maar een merk moet je levend houden. Hooghoudt had het geld niet meer voor goede marketing. Dat heeft La Martiniquaise wel."

Het pand van Hooghoudt staat inmiddels te koop. Wat er met alle spullen gaat gebeuren, is nog niet duidelijk. Bert en Louise Hooghoudt, de vierde generatie aan het roer van het familiebedrijf, denken daar volgens de regionale omroep nog over na.

De ingreep van de Nederlandse overheid bij de Nijmeegse chipmaker Nexperia wordt opgeschort. Dat meldt demissionair minister Vincent Karremans (Economische Zaken).

Door in te grijpen kon hij belangrijke beslissingen bij Nexperia tegenhouden als die de chipproductie in Europa in gevaar zouden brengen. Met het opschorten van de maatregel wil Nederland de relatie met China over dit onderwerp verbeteren, schrijft Karremans.

Karremans nam de maatregel eind september omdat de Chinese directeur van het bedrijf de chipproductie in Nederland en Europa in gevaar zou brengen. Een dag later zette een rechter voor het bedrijfsleven de directeur aan de kant. Als reactie blokkeerde China de export van chips uit Nexperia's fabriek in dat land, waarna een politiek conflict ontstond. Nederlandse ambtenaren reisden deze week naar China om over de kwestie te spreken.

Nexperia's grootste fabriek staat in China. Door het exportverbod zaten vooral automakers en hun leveranciers wekenlang in onzekerheid over hun voorraden en nieuwe leveringen. De chips zijn heel belangrijk voor allerlei auto-onderdelen. Zonder deze chips kan een auto niet de fabriek uit.

Karremans ziet geen direct gevaar meer

Karremans' stap komt nadat China op 1 november aankondigde dat het land uitzonderingen zou maken op het exportverbod. De Chinese autoriteiten verlenen op dit moment daadwerkelijk toestemming voor de export van Nexperia-chips, schrijft Karremans in een uitgebreide brief. "Hiermee is een belangrijke stap gezet."

De minister schort zijn maatregelen nu op omdat hij erop vertrouwt dat China de exportvergunningen blijft afgeven en dat de chips daadwerkelijk worden geleverd, schrijft hij. Ook ziet hij geen direct gevaar meer dat Nexperia zijn chipproductie naar China verplaatst. Dat komt onder meer omdat een rechter de Chinese directeur begin oktober aan de kant heeft gezet.

Volgens de uitspraak van de rechter deed deze directeur, Zhang Xuezheng, met Nexperia-geld grote bestellingen bij een ander bedrijf van hem in China, terwijl Nexperia die producten helemaal niet nodig had. Zhang plaatste voor 200 miljoen dollar bestellingen, terwijl Nexperia maar voor 70 tot 80 miljoen nodig had.

'Verplaatsingen naar China'

Daarnaast zouden er volgens Karremans plannen zijn om "productiemiddelen" en "kennis" naar China te verplaatsen, naar een bedrijf dat buiten Nexperia valt. Tegen de Britse krant The Guardian zei de minister vorige week dat er mensen werden ontslagen. Ook zegt hij dat hij bewijs heeft dat er een fabriek in Duitsland naar China werd verplaatst. Het is onduidelijk wat dit bewijs precies is.

In de brief van vandaag schrijft Karremans dat er plannen waren "onderzoekslocaties te sluiten of sterk in belang te doen afnemen". Welke onderzoekslocaties dat precies zijn, staat er niet bij. Nexperia heeft zowel in Europa, de Verenigde Staten als Azië kantoren voor onderzoek en ontwikkeling. Wingtech, het Chinese bedrijf dat eigenaar is van Nexperia, ontkent de genoemde plannen.

Het opschorten van Karremans' besluit betekent niet dat de ingreep volledig is teruggedraaid. De minister kan de maatregel op een later moment weer laten ingaan. Daarmee kan hij opnieuw zeggenschap krijgen over belangrijke beslissingen die Nexperia neemt, als die de chipproductie in gevaar brengen.

Het aantal mensen dat om het leven is gekomen bij een grootschalige Russische aanval op het westen van Oekraïne is opgelopen naar 25, melden de autoriteiten. Onder de doden zouden drie kinderen zijn.

73 mensen raakten gewond bij de aanval, die werd uitgevoerd met drones en raketten. Op een aantal plaatsen in het land werd ook energie-infrastructuur getroffen. Het is een van de zwaarste aanvallen op het westen van Oekraïne sinds het begin van de oorlog.

De doden vielen in Ternopil. Daar werd een wooncomplex geraakt en de bovenste woonlagen raakten zwaar beschadigd. 66 mensen raakten gewond, onder wie zestien kinderen.

Ook de stad Lviv werd onder vuur genomen. Volgens een regionale gouverneur werden een industrieterrein en faciliteiten voor de energievoorziening geraakt. Ooggetuigen zeggen tegen persbureau Reuters dat de elektriciteit is uitgevallen. Ook uit andere regio's komen berichten over stroomuitval.

In Charkiv, in het oosten van Oekraïne, werd een woontoren geraakt, waarbij de bovenste verdieping werd verwoest en brand ontstond. Volgens president Zelensky heeft Rusland vannacht zeker 470 drones en 48 raketten ingezet.

Vanwege de aanvallen op Lviv en Ternopil werden in Polen tijdelijk twee luchthavens in het zuidoosten van het land gesloten, om straaljagers die ter bewaking van het luchtruim waren opgestegen de ruimte te geven.

Ook in Roemenië zijn uit voorzorg militaire vliegtuigen de lucht in gestuurd. Het ministerie van Defensie meldt dat rond 00.30 uur lokale tijd een drone ongeveer acht kilometer het Roemeense luchtruim binnenvloog en vervolgens van de radar verdween.

Rusland richt zich met de luchtaanvallen op Oekraïne al jaren mede op energiecentrales en andere belangrijke faciliteiten voor energievoorzieningen. Het Rode Kruis maakt zich grote zorgen over de gevolgen voor de burgers, die een vierde oorlogswinter ingaan. In het oosten van Oekraïne kan het 's winters zo'n 20 graden vriezen.

Winter in de kou

Vooral mensen die in de buurt van de frontlinie wonen hebben het zwaar, zegt Rode Kruis-woordvoerder Bastiaan van Blokland. "De werkloosheid is hoog en je ziet dat mensen geen geld meer hebben voor alternatieve energie, voedsel of medische zorg. Ze kunnen niet meer voor zichzelf en de mensen om hen heen zorgen."

Het Rode Kruis helpt door hun onder meer isolatiemateriaal, stookhout en noodpakketten te geven. Daarnaast herstellen medewerkers water- en energievoorzieningen. De hulporganisatie roept burgers, maar ook overheden en bedrijven op om geld te geven. De organisatie wil deze winter 500.000 mensen helpen en heeft daar zo'n 40 miljoen euro voor nodig.

Oekraïne zet ATACMS in

Ondertussen slaat Oekraïne ook terug. Gisteren zette het leger Amerikaanse ATACMS-raketten in op doelen in Rusland. Oekraïne heeft al twee jaar beschikking over de geavanceerde ballistische raketten die een bereik hebben van zo'n 300 kilometer, maar mocht ze van de Amerikaanse regering niet gebruiken voor doelen buiten Oekraïne. De vorige Amerikaanse president Biden schafte die beperking een jaar geleden af.

Rusland heeft vanochtend de aanvallen met ATACMS bevestigd. Volgens het ministerie van Defensie werden ze ingezet bij een aanval op de stad Voronezj. Het Russische leger claimt op Telegram dat het de raketten uit de lucht heeft geschoten. Brokstukken die uit de lucht vielen, zouden schade hebben veroorzaakt aan een aantal woningen.

Het Russische ministerie van Defensie heeft onderstaande foto van een raket gepubliceerd, waarvan het leger zegt dat die in de buurt van Voronezj is neergehaald. De claim en de foto zijn nog niet onafhankelijk te verifiëren.

Hogere defensie-uitgaven zullen maar weinig effect hebben op de Nederlandse economische groei. Dat blijkt uit onderzoek van het Centraal Planbureau (CPB).

Dit komt vooral door de krappe arbeidsmarkt. Doordat er meer defensiepersoneel nodig is, is er minder personeel beschikbaar voor andere economische activiteiten. "Andere banen worden dan niet ingevuld of verdwijnen", zegt CPB-onderzoeker Eva van der Wal.

Op de NAVO-top eerder dit jaar in Den Haag werd afgesproken de uitgavennorm voor de lidstaten te verhogen tot 3,5 procent van het bbp. In 2024 gaf Nederland 2 procent van het bbp uit, ongeveer twintig miljard euro.

Specifieke toepassing

Niet al het geld dat naar defensie gaat, komt bij Nederlandse bedrijven terecht. Het meeste geld dat wordt geïnvesteerd gaat naar het buitenland, meldt het CPB. Van de investeringen wordt ruim 60 procent gebruikt om producten zoals vliegtuigen en wapensystemen te importeren. Investeringen vormen 15 tot 20 procent van de defensie-uitgaven.

Personeelsuitgaven en onderhoudsklussen komen wel in Nederland terecht, maar al met al groeit de economie er niet veel door, anders dan in veel andere landen, zegt het CPB.

Defensiegericht onderzoek en ontwikkeling is dus vaak gericht op specifieke militaire toepassingen en daardoor niet goed inzetbaar in andere sectoren. "Het ministerie heeft bijvoorbeeld onderzoek laten doen over hoe je quads op diesel kan laten rijden in plaats van op benzine", zegt Van der Wal. "Dat is dus een heel specifieke toepassing, zonder bredere toepassing in andere sectoren."

In Nederland wordt ook op een veel kleinere schaal onderzoek gedaan dan bijvoorbeeld in de Verenigde Staten, waardoor de kans op een doorbraak in de ontwikkeling van defensietechnologie minder groot is, zegt het CPB. Het Planbureau verwacht dat Europese samenwerking op dit vlak tot schaalvergroting kan leiden.

Veiligheid

Hogere defensie-uitgaven kunnen er zelfs toe leiden dat de economische groei lager uitkomt, blijkt uit het onderzoek. "Defensie-uitgaven moeten gefinancierd worden, bijvoorbeeld door belastingen te verhogen of andere uitgaven terug te schroeven; dat heeft ook economische effecten en die balans zou weleens negatief kunnen zijn", zegt Van der Wal.

Het CPB benadrukt dat deze economische effecten niet leidend moeten zijn bij het maken van keuzes over defensie, omdat het gaat om het versterken van de veiligheid en weerbaarheid van Nederland. "Uiteindelijk verhoog je die uitgaven vanwege de veiligheid en mogelijk betaal je daar dan een kleine prijs voor op het gebied van economische groei. Maar uiteindelijk is onze veiligheid ook van belang voor onze economie. Dat staat buiten kijf."

"We hebben het gered, we hebben het gered!" schreeuwt een supporter van Curaçao in de Rotterdamse zaal Villa Thalia. Het Caribische eiland, onderdeel van het Koninkrijk der Nederlanden, heeft zich voor het eerst in de geschiedenis geplaatst voor het WK voetbal, na een zenuwslopende wedstrijd tegen Jamaica. Een 0-0 gelijkspel voldeed om groepswinnaar te worden en een ticket te verzilveren voor het WK van volgend jaar zomer in de VS, Canada en Mexico.

In de 97ste minuut leek Jamaica nog een penalty te krijgen, maar de scheidsrechter draaide die beslissing terug. Daarvoor schoot Jamaica al drie keer op de paal en een keer op de lat. "Gekke avond, gekke avond, bizar wat er allemaal gebeurt", zegt een andere fan in Rotterdam. "Het is ongelofelijk."

De zaal gaat los wanneer het eindsignaal klinkt en duidelijk is dat The Blue Waves het ticket voor het WK winnen, en daarmee geschiedenis schrijven. Er dreunt opzwepende muziek uit de speakers. "Bizar, ongelofelijk, geloof in jezelf!"

Grote vreugde op Curaçao én in Rotterdam:

Bij de wedstrijd in Jamaica verving assistent-trainer Dean Gorré bondscoach Dick Advocaat, die wegens persoonlijke omstandigheden in Nederland was. Gorré zag zijn droom werkelijkheid worden. "Het eiland is te klein nu. Het dak gaat eraf. Woorden schieten tekort." Met 156.000 inwoners (vergelijkbaar met Amersfoort) wordt Curaçao het kleinste land ooit op een WK.

Ook overal op Curaçao zelf werd gekeken naar het sensationele duel met Jamaica: in cafés, bij eettentjes, op het strand en thuis. Veel mensen waren gekleed in het blauw en over het hele eiland zijn vlaggen te zien. Na afloop van de wedstrijd werd op meerdere plekken vuurwerk afgestoken. Vandaag maakt de selectie een rondrit over Curaçao en worden de voetballers gehuldigd.

De opluchting is ook groot bij de spelers van Curaçao:

In Curaçao is de vreugde dus groot, maar in Suriname wachten supporters nog in spanning af. Het lukte vannacht niet om rechtstreekse plaatsing voor het WK voor elkaar te krijgen. De ploeg van bondscoach Stanley Menzo ging in Guatemala met 3-1 eraf en is veroordeeld tot de play-offs.

Vannacht keken Surinamers samen naar de wedstrijd in het afgeladen clubhuis van Real Sranang in Amsterdam. "We hebben er heel lang op gewacht om te voetballen op het WK, dat is goed voor Suriname", zegt een supporter.

"Ze moeten het wel nog doen", zegt een ander. "Maar ze hebben het zelf in de hand. Ik heb er wel vertrouwen in." Na de eerste helft stond het tussen hun 'Natio' en Guatemala nog steeds 0-0, en klonk het nummer Three Little Birds ("Every little thing gonna be alright") van Bob Marley door het stadion. "Het komt wel goed."

'We hebben nog hoop'

Na het derde tegendoelpunt leek de wedstrijd in een grote sof te eindigen. Maar een cruciale eigen goal van Guatemala in de slotfase leidde alsnog tot een vreugde-uitbarsting. "Ik kwam eigenlijk hier met de bedoeling dat we ons rechtstreeks zouden plaatsen, maar we hebben nog hoop", zegt een supporter. "Bribi na krakti", zegt een ander. "Geloof in je kracht. We komen er, stap voor stap."

Suriname moet deelname aan het WK 2026 nu afdwingen via de play-offs, die in maart worden afgewerkt. Zes landen dingen mee naar twee tickets. Behalve Suriname zijn dat Bolivia, Nieuw-Caledonië, Irak, Jamaica en de Democratische Republiek Congo.

Suriname moet twee wedstrijden winnen om zich te plaatsen. De eerste is tegen Bolivia of Nieuw-Caledonië. De loting is morgen om 13.00 uur Nederlandse tijd.

De totale waarde van alle beleggingen van Nederlandse huishoudens samen was nog nooit zo hoog. In het derde kwartaal van 2025 steeg die waarde voor het eerst boven de 200 miljard euro, blijkt uit cijfers van De Nederlandsche Bank (DNB). ASML passeerde Shell als populairste Nederlandse belegging.

Nederland telt 8,4 miljoen huishoudens, waarvan bijna een kwart belegt. De totale omvang van die beleggingen is nu 204,7 miljard euro. Dat is 9 miljard euro meer dan een kwartaal eerder. De groei is vooral te danken aan stijgende beurskoersen, bijvoorbeeld van techbedrijven.

ASML en Shell

Er wordt met name in beleggingsfondsen en beursgenoteerde aandelen geïnvesteerd. Vooral de aandelen van chipmachinemaker ASML werden het afgelopen kwartaal populairder. Mede door een koersstijging van 22 procent van het Veldhovense hightechbedrijf bezitten Nederlanders nu 4,4 miljard euro aan aandelen van dit techbedrijf.

Hierdoor is ASML de nieuwe koploper onder de beleggers. Andere populaire tech-beleggingen zijn het Nederlandse Prosus en het Amerikaanse Apple, Nvidia, Alphabet en Tesla.

Voorheen waren de aandelen van Shell het meest in trek onder Nederlanders, maar huishoudens hebben in de afgelopen drie jaar veel aandelen van de olie- en gasreus verkocht.

Hoewel de totale omvang van beleggingen nog nooit zo groot was onder Nederlandse huishoudens, bedraagt het totale spaargeld veel meer. Momenteel staat er 518,4 miljard euro op Nederlandse spaarrekeningen. Ook staat er nog eens 108,3 miljard op betaalrekeningen van banken.

Goedemorgen! Vandaag beslist de gemeenteraad van Moerdijk over de opheffing van het gelijknamige dorp, en voor de rechtbank in Zwolle formuleert het OM zijn eis in een grote mensensmokkelzaak.

Eerst het weer: Het is buiig vandaag. Landinwaarts is kans op hagel en in het oosten mogelijk soms ook natte sneeuw. Het wordt 5 tot 7 graden. De wind draait van zuidwest naar noord en is veelal matig van kracht. In het noordelijk kustgebied staat er een krachtige wind.

Ga je op pad? Hier vind je het overzicht van de files en hier lees je waar werkzaamheden en storingen zijn op het spoor.

Wat kun je vandaag verwachten? Wat heb je gemist?

Het nationale voetbalteam van Curaçao heeft geschiedenis geschreven door zich voor het eerst te plaatsen voor het WK voetbal. Tegen Jamaica werd het 0-0 en dat was genoeg om groepswinnaar te worden. Na het laatste fluitsignaal barstte een groot feest uit op het veld in de Jamaicaanse hoofdstad Kingston. Curaçao stelt met de plaatsing voor het WK direct een paar records scherper. Met 155.000 inwoners wordt het 't kleinste land ooit op een WK en Dick Advocaat wordt de oudste WK-bondscoach ooit, hij is 78 jaar oud.

Ander nieuws uit de nacht: En dan nog even dit:

Geroffel en applaus voor Thom van Campen in de Tweede Kamer gisteravond. Hij is gekozen tot nieuwe Kamervoorzitter. In de derde stemronde kreeg Van Campen 10 stemmen meer dan de huidige voorzitter Martin Bosma. Hij nam de felicitaties en de voorzittershamer in ontvangst en gebruikte hem direct:

Fijne woensdag!

Het zit in je telefoon, laptops en accu's voor elektrische auto's: lithium. De vraag naar het 'witte goud' is de afgelopen jaren geëxplodeerd, maar de Europese industrie is voor lithium sterk afhankelijk van China, Australië en Zuid-Amerika. Daar kan verandering in komen, want midden in Europa zit een enorme lithiumvoorraad in de bodem.

In het mistige berglandschap in het noorden van Tsjechië laat geoloog Tomas Vrbický het mijngebied rond Cinovec zien. "Hier is het. We staan nu boven op de lithiumvoorraad, goed voor 200 jaar aan werk", vertelt hij trots. Op honderden meters diepte ligt 3 tot 5 procent van de wereldwijde lithiumreserve.

De verwachtingen zijn hooggespannen. Het Tsjechische energiebedrijf CEZ verwacht hier jaarlijks genoeg lithium te winnen voor 1,3 miljoen batterijen voor elektrische auto's. De EU heeft het project als 'strategisch' bestempeld, waardoor subsidies vrijkomen. Deze lithiumbron kan Europa onafhankelijker van China maken, klinkt het. Cruciaal in tijden van handelsoorlogen en plotselinge exportbeperkingen.

De winning van lithium is niet een kwestie van wat stukken rots wegbikken. Het is een proces van smelten, vermalen, elektrolyseren en meer ingewikkelde tussenstappen, vertelt Vrbický. In een stuk erts uit het Tsjechische Ertsgebergte gaat het om slechts 0,2 à 0,3 procent lithiumoxide. "Het eindproduct is het mooist", zegt de geoloog terwijl hij een petrischaaltje pakt. "Kijk, een wit, fel poeder: lithiumcarbonaat."

De vraag is nu of de lithiumwinning in Tsjechië rendabel kan zijn. Elders wordt het 'metaal van de toekomst' uit zoutwatermeren of erts met hogere lithiumpercentages gewonnen. Bovendien liggen personeels- en productiekosten in Europa hoger. "Het eindproduct is hetzelfde, maar het verschil is dat het niet de hele wereld over verhandeld moet worden", zegt Vrbický.

"Je kunt een project in Europa niet vergelijken met China en Zuid-Amerika. De prijs zal hoe dan ook anders zijn", zegt projectleider Daniel Doubrava. Er zal volgens hem sowieso meer overheidssteun nodig zijn om te kunnen concurreren met het goedkope buitenlandse lithium. "Als je onafhankelijk wilt zijn in Europa, heb je dit nodig", voegt de geoloog toe.

De Tsjechen hopen op grote opbrengsten zodra het witte goud wordt gewonnen. De wens is om de gehele productie in eigen land te houden, van batterijfabriek tot autoproductie. Met Skoda en andere fabrikanten is de auto-industrie goed voor een half miljoen banen in het Midden-Europese land.

Lokaal verzet

Dat klinkt als een win-winsituatie, maar veel omwonenden zien dat anders. Burgemeester Stanislav Molnár van het nabijgelegen Újezdecek heeft grote twijfels bij het project. Hij vreest verkeers- en geluidoverlast, chemicaliën en stofwolken die vrijkomen bij de winning en ook aantasting van het landschap.

De regio heeft eeuwen van mijnbouw achter zich. De littekens van grootschalige uitgravingen zijn overal zichtbaar, hoewel het gebied steeds groener wordt. De tinwinning werd in de jaren 90 stopgezet, sindsdien keren bomen en planten langzaam terug. "Net nu de natuur herstelt, willen ze die weer verwoesten", zegt dorpsbewoner Vaclav Koudelka. "We zijn erg bezorgd over de toekomst."

Ondanks de winsten uit de mijnbouw behoort dit gebied tot de armste van Tsjechië. De lithiumwinning zal de gemeenten hogere belastinginkomsten opleveren, belooft CEZ. Burgemeester Molnár is sceptisch. "Ze boden aan een speeltuintje te bouwen en in de winter de straten schoon te vegen. Dat is alles wat we hoorden."

Tegelijkertijd heeft het lokale protest al tot successen geleid. De beoogde productielocatie is verplaatst. Ook zal het gewonnen erts met een speciale kabelbaan worden vervoerd, waarbij zo min mogelijk bomen worden gekapt. De aanpassingen zijn een van de reden waarom de lithiumwinning na jaren van onderzoek nog niet is begonnen.

CEZ hoopt in het komende jaar eindelijk te kunnen beginnen. De haalbaarheidsstudie wordt op dit moment afgerond. Begin december wordt duidelijk of en hoe het project rendabel uitgevoerd kan worden. Geoloog Tomas Vrbický heeft goede hoop: "Ik ben er klaar voor! Wij kunnen Europa van eigen lithium voorzien."

Over iets minder dan een week is het vijftig jaar geleden dat Suriname onafhankelijk werd van Nederland. Uit onderzoek van het CBS blijkt dat sindsdien ruim 250.000 Surinamers naar Nederland zijn gekomen. In Nederland wonen nu nog 181.000 mensen die in Suriname geboren zijn.

De eerste generatie die zich na de onafhankelijkheid in 1975 in Nederland vestigde, had het sociaal en economisch moeilijk, onder meer omdat mensen soms geen Nederlands spraken. De jongere generaties maken een inhaalslag en slagen er juist in zich goed te ontplooien, zo blijkt uit onderzoek.

Tot november 1975 was Suriname een Nederlandse kolonie. Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog klonken zachtjes de eerste geluiden over onafhankelijkheid van het Zuid-Amerikaanse land. In 1954 tekende koningin Juliana een statuut dat bepaalde dat Suriname en de toenmalige Nederlandse Antillen bestuurlijk meer voor het zeggen kregen.

Vanaf de jaren 60 kwamen steeds meer Surinamers naar Nederland, met name om economische redenen. De economie in Suriname draaide slecht en de Nederlandse economie zat juist in de lift.

In 1973 kwam er schot in het onafhankelijkheidsproces. De Nationale Partij-kombinatie (NPK) vormde een nieuwe Surinaamse regering van voornamelijk creolen, nakomelingen van slaafgemaakten. Hun premier Henck Arron stelde dat Suriname uiterlijk in 1975 onafhankelijk moet zijn.

'Koloniën niet meer van de tijd'

De piek van Surinamers die naar Nederland kwamen ligt in het onafhankelijkheidsjaar 1975, toen Suriname een kleine 400.000 inwoners telde. De Nederlandse Tweede Kamer stemde in met volledige onafhankelijkheid nadat het kabinet-Den Uyl had vastgesteld dat koloniën niet meer van deze tijd waren. In dat jaar alleen al kwamen bijna 40.000 Surinamers naar Nederland, zoals te zien in onderstaande grafiek. Van hen leven hier nu nog ruim 17.000 mensen.

"De mensen die vlak voor de onafhankelijkheid emigreerden, waren vooral afkomstig uit de elite, economische migranten. Ze kwamen vooral uit Paramaribo, en kenden de Nederlandse taal", zegt hoogleraar economie Anne Gielen van de Erasmus Universiteit in Rotterdam.

"Maar vanaf 1975 veranderde de groep mensen die emigreerde sterk. Mensen uit alle lagen van de bevolking verhuisden. Ook lager opgeleide mensen van het Surinaamse platteland." Omdat daar het onderwijs niet in het Nederlands werd gegeven, waren die Surinamers niet goed voorbereid op het leven in Nederland, zegt Gielen.

In de grafiek is ook een tweede migratiepiek te zien, in 1979 en 1980. Surinamers konden tot vijf jaar na 1975 nog beslissen om de Nederlandse nationaliteit aan te nemen en te emigreren. Na die vijf jaar zou het moeilijker worden om zich in Nederland te vestigen.

De Surinamers die in 1980 nog weg wilden dachten volgens Gielen: het is nu of nooit.

Meer Surinaamse vrouwen dan mannen

Van de Surinamers in Nederland, zijn er meer vrouw dan man. Tegenover 100 mannen staan 128 vrouwen, zegt het CBS.

"In de jaren 60 en 70 zocht Nederland naar vrouwen voor verzorgende beroepen, zoals in de zorg of de huishouding", zegt onderzoeker Ruben van Gaalen van het CBS. "Maar wat in Suriname ook erg speelt - net als in Nederland - is dat vrouwen er in vergelijking met andere landen vaker werken en ook heel zelfstandig zijn. Ze namen vaker het heft in handen en vertrokken in hun eentje naar Nederland."

Uit onderzoek van econoom Gielen blijkt dat het in Nederland sociaaleconomisch gezien minder goed gaat met de eerste generatie Surinamers dan met autochtone Nederlanders. "Surinamers die vaak onvoorbereid naar Nederland kwamen, hebben niet de kans gehad om hun volledige potentieel te benutten, bijvoorbeeld doordat zij de taal niet spraken. Dat zien we nu nog steeds terug in de lonen die ze verdienen."

Sinds de Surinaamse onafhankelijkheid zijn in Nederland 189.000 kinderen geboren met één of twee in Suriname geboren ouders. Zij vormen de tweede generatie. Waar de eerste generatie relatief oud is, is de tweede generatie relatief jong.

'Jongere generaties maken inhaalslag'

Sociaaleconomisch gezien gaat het met de tweede en ook derde generatie Surinamers juist erg goed. "Het is veel vergelijkbaarder met autochtone Nederlanders. De jonge Surinamers maken een inhaalslag, zij hebben nu wel kansen om zichzelf te ontplooien", zegt Gielen.

Surinamers van de eerste of tweede generatie wonen nu vooral in grote steden. Almere heeft het grootste aandeel Surinaamse inwoners, namelijk 11,5 procent. Het aandeel Surinamers in heel Nederland is slechts 2 procent.

Dat in steden als Amsterdam of Almere zo veel Surinaamse mensen wonen, heeft volgens het CBS een duidelijke reden. "Mensen zoeken toch de mensen op die ze kennen, zoals in de Amsterdamse Bijlmer. Dat noem je clusteren", zegt Van Gaalen. Ook is de kans op werk in steden groter.

Na 1980, het jaar waarin een militaire staatsgreep werd gepleegd door onder anderen Desi Bouterse, werd het voor Surinamers minder gemakkelijk naar Nederland te komen en daalde het aantal migranten. Begin jaren 90 kwamen er jaarlijks nog zo'n 8000 Surinamers naar Nederland, daarna zakte het verder tot onder de 5000 per jaar.

De afgelopen jaren nam de migratie van Surinamers naar Nederland weer iets toe, maar ook dat aandeel bleef onder de 5000 per jaar. De reden van de lichte stijging is niet duidelijk.

Het is Suriname niet gelukt om zich rechtstreeks te plaatsen voor het WK voetbal van volgend jaar. De ploeg van bondscoach Stanley Menzo verloor in Guatemala met 3-1 en is zo veroordeeld tot de play-offs.

Na een eerste helft zonder doelpunten ging het na rust helemaal mis voor Suriname. Snel keek de ploeg tegen een 3-0 achterstand aan. Door de resultaten op de andere velden (groepsgenoot Panama won en Honduras kreeg geen tegengoal) zou Suriname zich met deze uitslag niet eens hebben geplaatst voor de play-offs en zo het WK definitief mislopen.

Een eigen doelpunt van Guatemala in de extra tijd zorgde ervoor dat de droom om zich voor het eerst te plaatsen voor een WK nog altijd levend is. De twee beste nummers twee uit de drie poules in Noord- en Midden-Amerika mogen namelijk deelnemen aan die play-offs. Suriname bleef Honduras, de nummer twee uit een andere groep, net voor.

Play-offs

De play-offs worden volgend jaar maart in Mexico gespeeld. De andere deelnemers zijn Nieuw-Caledonië, Bolivia, Irak, Jamaica en de Democratische Republiek Congo. De zes landen strijden om twee WK-tickets.

De loting wordt morgen verricht. Suriname speelt in de halve finale tegen Bolivia of Nieuw-Caledonië. In een mogelijke finale wacht Irak of Congo.

Panama, Curaçao en Haïti hebben zich vandaag rechtstreeks voor het WK in de VS, Canada en Mexico geplaatst. Bij Haïti, dat voor het eerst sinds 1974 naar een WK gaat, werd een van de doelpunten in de 2-0 zege op Nicaragua gemaakt door Almere City-speler Ruben Providence.

Curaçao heeft zich voor het eerst in de geschiedenis geplaatst voor het WK voetbal. Een 0-0 gelijkspel op bezoek bij Jamaica voldeed om groepswinnaar te worden.

Met 156.000 inwoners wordt Curaçao het kleinste land ooit op een WK. Die eer was eerder toebedeeld aan IJsland, dat met zo'n 352.000 inwoners meedeed aan het WK in 2018.

Dick Advocaat wordt de oudste WK-bondscoach ooit. Hij verbreekt met zijn 78 jaar het oude record van Otto Rehhagel, die in 2010 als bondscoach van Griekenland 'nog maar' 71 was.

Advocaat moest de wedstrijd tegen Jamaica aan zich voorbij laten gaan. Vanwege persoonlijke omstandigheden reisde hij terug naar Nederland.

Lat en paal

In een rechtstreekse confrontatie om een WK-ticket oogden beide ploegen nerveus in hoofdstad Kingston. Toch gaf Curaçao weinig weg en wist het hier en daar kansen te creëren, onder meer via oud-PSV'er Jürgen Locadia.

Na rust was het Jamaica dat de druk opvoerde en een aantal keren voor gevaar zorgde voor het doel van Eloy Room. Daarbij kreeg de doelman onder meer hulp van de lat en de paal. Aan de andere kant werd een doelpunt van Curaçao afgekeurd vanwege buitenspel.

Zenuwslopende slotfase

In de slotfase van het duel stond de paal opnieuw een doelpunt van Jamaica in de weg. Kort daarna werd Jonathan Russell namens Jamaica met rood van het veld gestuurd.

Het zorgde niet voor meer rust bij Curaçao. In de blessuretijd dacht Jamaica nog te kunnen juichen nadat de scheidsrechter de bal op de stip had gelegd. Het was de VAR die daar een stokje voor stak. Na bijna elf zenuwslopende minuten extra tijd kon het feest losbarsten.

Na de wedstrijd stapte Steve McClaren op als bondscoach van Jamaica. De 64-jarige Engelsman leidde in 2010 FC Twente nog naar de landstitel.