NOS Nieuws - Algemeen

Europese leiders zijn er in Brussel nog niet in geslaagd overeenstemming te bereiken over het financieren van Oekraïne met bevroren Russische tegoeden. Men lijkt ervoor te gaan kiezen Oekraïne te helpen met een gezamenlijke lening zodat de details van het andere plan verder kunnen worden uitgewerkt.

"Er is gesproken over de bevroren tegoeden, maar ook over hoe de ruimte in het EU-budget zou kunnen worden ingezet", zegt een anonieme EU-functionaris na uren vergaderen. "Na lange discussies is het duidelijk dat leningen uit bevroren tegoeden meer werk vergen. De leiders hebben meer tijd nodig om de details te behandelen."

Oekraïne heeft de komende twee jaar 135 miljard euro nodig om het overheidsbudget sluitend te krijgen. De Europese Unie is bereid daar 90 miljard aan bij te dragen, de rest zou van landen als het Verenigd Koninkrijk, Canada en Noorwegen moeten komen. Over hoe de EU dat geld bijeenkrijgt zijn de 27 landen het niet eens.

Voorschot op herstelbetalingen

De afgelopen tijd is er in Europa fel gediscussieerd over de vraag of de bevroren Russische tegoeden in Europa daarvoor aangesproken mogen worden. Voorstanders noemen dat een voorschot op de herstelbetalingen die Rusland zou moeten doen voor de invasie van Oekraïne. Tegenstanders vrezen echter Russische represailles.

Vooral België, waar het merendeel van de tegoeden is ondergebracht, vreest financieel aansprakelijk te worden gehouden voor het verdwijnen van Russisch geld. In aanloop naar de top werd geprobeerd het land met extra gezamenlijke garanties gerust te stellen: andere landen zouden ook willen bijdragen als het land met claims te maken krijgt. Nederland is bijvoorbeeld bereid garant te staan voor 14 miljard.

Sinds gisteravond 21.00 uur waren Europese leiders in Brussel bijeen om hierover overeenstemming te krijgen. Een alternatief plan was zelf geld te lenen om naar Oekraïne door te sluizen, maar dat zagen veel landen als een veel groter financieel risico.

Moreel beroep

De onderhandelingen over dat plan B zijn nog niet afgerond. Vooraf had voorzitter Ursula Von der Leyen gezegd dat niemand de EU-top zou kunnen verlaten voordat er overeenstemming was bereikt. De Poolse premier Tusk zei dat Europa voor een harde keuze stond: "vandaag geld, of morgen bloed".

De Oekraïense president Zelensky had vooraf een moreel beroep gedaan op de EU. "Oekraïne verdedigt de EU, dus moet de EU Oekraïne helpen". Hij zei oog te hebben voor de bezwaren van de Belgen, maar voegde eraan toe dat "je mag best bang zijn voor juridische stappen van Rusland, maar dat is nog altijd minder eng dan als Rusland aan je grenzen staat".

Voor het aangaan van gemeenschappelijke leningen is een unaniem besluit van alle EU-lidstaten nodig. Nederland was traditioneel geen voorstander van dit soort leningen: vorig jaar nog nam de Tweede Kamer de motie-Eerdmans aan, die het kabinet vroeg een dergelijke lening voor defensie-investeringen te blokkeren.

Maar premier Schoof heeft in aanloop naar deze top benadrukt dat Nederland openstaat voor beide oplossingen. Nederland had een voorkeur voor het inzetten van de Russische tegoeden, maar is niet tegen het aangaan van gezamenlijke Europese leningen.

EU-correspondent Chris Ostendorf, vanuit Brussel:

"De inzet op deze top was buitengewoon hoog. Niemand mocht de vergadering verlaten, zonder een akkoord over de miljardensteun voor Oekraïne. Zelensky verhoogde de druk nog, door te stellen dat het gebruiken van de Russische tegoeden de enige manier is om Poetin te dwingen te betalen voor de ravage die hij in Oekraïne heeft aangericht.

Deze uitkomst van de top is een teleurstelling voor de ruime meerderheid van landen die graag een stevig signaal aan Poetin had willen geven. Ook financieel is het een tegenvaller, omdat het nu niet de Russische agressor is die opdraait voor de kosten, maar de Europese Unie. Daarom laten de regeringsleiders het oorspronkelijke plan nog niet los. De Russische tegoeden zijn eerder al permanent bevroren. Dat geeft de EU de gelegenheid de komende maanden alsnog te proberen Rusland de rekening te presenteren voor de agressie-oorlog in Oekraïne."

Eduardo Bolsonaro, de zoon van de Braziliaanse oud-president, is zijn zetel in het parlement kwijtgeraakt. De voorzitter van het lagerhuis zegt dat hij te veel zittingen heeft gemist. Ook een andere medestander verliest zijn zetel.

In februari week Eduardo uit naar de VS, om zich hard te maken voor internationale steun voor zijn vader. Daarbij zal ook een rol hebben gespeeld dat hij in Brazilië zelf vervolgd wordt het tegenwerken van justitie. Daar kan hij een celstraf van vier jaar voor krijgen. Eduardo zelf spreekt van een politieke vervolging.

Eduaro (41) is een vurig aanhanger van zijn vader. Hij verdedigde diens rol in de bestorming van het parlement nadat hij de presidentsverkiezingen had verloren en riep de Amerikaanse president Trump op tot sancties nadat zijn vader was aangeklaagd.

Gevlucht

Behalve Eduardo verloor ook Alexandre Ramagem zijn parlementszetel. Dat was omdat hij als oud-hoofd van de inlichtingendienst 16 jaar cel kreeg voor de couppoging die Jair Bolsonaro aan de macht moest houden. Hij vluchtte naar de VS voordat hij kon worden opgepakt.

Eduardo Bolsonaro noch Alexandre Ramagem heeft gereageerd op het verlies van zijn zetel. Jair Bolsonaro werd eerder dit jaar veroordeeld tot 27 jaar cel vanwege zijn poging aan de macht te blijven en zit nu vast.

TikTok heeft een oplossing gevonden om in de VS te kunnen blijven opereren. Het Amerikaanse deel van het sociale medium komt grotendeels in handen van drie grote investeerders, waardoor bezwaren van de Amerikaanse politiek worden weggenomen.

Tijdens zijn eerste termijn drong president Trump aan op een verbod op TikTok, uit angst dat de persoonlijke gegevens van vele tientallen miljoen Amerikaanse gebruikers in handen van de Chinese overheid terecht zouden kunnen komen. Ook bestond de vrees dat China de Amerikaanse publieke opinie zou kunnen beïnvloeden door het algoritme van de app onwelgevallige boodschappen te laten censureren.

Onder president Biden stemde het Amerikaanse Congres in met een verbod zolang de Amerikaanse tak van het bedrijf nog in Chinese handen was. De app ging ook daadwerkelijk een kleine maand op zwart, maar na zijn aantreden dit jaar gaf Trump moederbedrijf ByteDance extra tijd om tot een vergelijk te komen. De app werd zolang gedoogd, hoewel Trump daar officieel geen wettelijke bevoegdheid voor had.

Amerikaanse servers

In september liet Trump weten dat er in grote lijnen overeenstemming zou zijn over de verkoop, al zweeg China toen nog. Destijds werden Oracle en investeringsmaatschappij Silver Lake al genoemd, daar blijkt nu AI-bedrijf MGX uit Abu Dhabi bij te zijn gekomen. Zij krijgen gezamenlijk bijna de helft van het Amerikaanse TikTok in handen, 19,9 procent blijft eigendom van ByteDance en de rest wordt aangevuld met bestaande investeerders van ByteDance.

De gegevens van Amerikaanse gebruikers worden voortaan opgeslagen op servers in de VS. Ook wordt het algoritme van TikTok opnieuw getraind met Amerikaanse data, om buitenlandse manipulatie te voorkomen. Hoeveel geld de investeerders uittrekken voor de overname is niet bekendgemaakt. De leiding van TikTok USDS Joint Venture LLC komt in handen van een zevenkoppige raad van bestuur met een meerderheid van Amerikanen.

Het Witte Huis heeft nog niet gereageerd op de deal, maar verwijst naar ByteDance. Dat bedrijf zegt dat op deze manier gegarandeerd is dat "170 miljoen Amerikanen een wereld van eindeloze mogelijkheden kunnen blijven ontdekken als onderdeel van een levendige wereldwijde gemeenschap". De deal zou op 22 januari ingaan.

Een Amerikaanse jury heeft een 43-jarige man ter dood veroordeeld voor de moord op zes onbekenden, zijn eigen moeder en haar man. Cleophus Cooksey vermoordde hen in 2017 over een periode van drie weken in de Amerikaanse staat Arizona.

De eerste moord stamt uit november 2017, toen twee mannen van 27 en 21 dood werden gevonden in de stad Phoenix. Een week daarna werd een beveiliger op straat doodgeschoten. Het wapen van die man werd door de dader meegenomen.

Later volgden nog drie moorden, waarvan twee op dezelfde avond. In dat laatste geval ontvoerde de dader het 43-jarige slachtoffer en randde haar aan.

Melding van schoten

De moorden werden opgelost toen buren de politie op Cooksey afstuurden nadat ze pistoolschoten hadden gehoord. Toen hij de deur opende voor agenten, ontdekten die dat hij net zijn 56-jarige moeder en haar 54-jarige partner had doodgeschoten. Hij werd betrapt met het vermiste wapen.

Ondanks al het bewijs tegen hem bleef Cooksey zijn onschuld volhouden. Het is daarom nooit duidelijk geworden wat het motief voor de moorden was.

"Iedereen die tegen de doodstraf is moet maar eens naar deze zaak kijken", redeneerde de officier van justitie die Cooksey had aangeklaagd. "Om nodeloos het leven van acht onschuldigen te nemen moet je wel bijzonder kwaadaardig zijn. De dood is de enige juiste straf."

Arizona is een van de 27 Amerikaanse staten die de doodstraf oplegt. Het voltrekken van die straf kan door beroepsprocedures jaren duren. Dit jaar werden er twee terdoodveroordeelden geëxecuteerd.

De Europese Unie stelt het ondertekenen van het handelsverdrag met een aantal Zuid-Amerikaanse landen met een maand uit. Het verdrag zou eigenlijk dit weekend in Brazilië worden getekend, maar dat moment wordt nu op verzoek van Italië vooruitgeschoven. De Italiaanse premier Meloni zou meer tijd willen om bezorgde boeren gerust te stellen.

Er is 25 jaar lang onderhandeld over het verdrag tussen de Europese Unie en de landen Brazilië, Argentinië, Uruguay, Paraguay en Bolivia. Vorig jaar werd het akkoord tussen de EU en deze zogeheten Mercosur-landen eindelijk gesloten, maar Nederland heeft het verdrag nog niet ondertekend. Een nipte meerderheid van de Tweede Kamer stemde deze week alsnog voor de ondertekening.

In het akkoord is onder meer afgesproken dat een deel van de huidige importheffingen wordt opgeheven en dat douaneprocedures makkelijker worden. Ook zijn er afspraken gemaakt over het tegengaan van ontbossing.

Groot boerenprotest

Importheffingen worden door landen en economische samenwerkingsverbanden gebruikt om de interne economie te beschermen tegen concurrentie met goedkopere producten. Ook zorgen ze voor inkomsten. De EU heeft allerlei handelsverdragen met andere landen.

Critici van het Mercosur-handelsverdrag zijn onder meer bang voor concurrentie met goedkoop vlees en soja. Duizenden boeren protesteerden daarom vandaag in Brussel tegen het handelsverdrag. Dat protest begon vreedzaam, maar mondde uit in rellen. Er werden wegen geblokkeerd en op sommige plekken werd schade aangericht. De betogers bekogelden de politie met vuurwerk, aardappelen en stenen.

De politie heeft meerdere demonstranten opgepakt. Morgen zal de politie meer bekend maken over het aantal mensen dat is gearresteerd, meldt VRT Nieuws. Ook zal er dan meer informatie worden gedeeld over het aantal gewonden.

Bevroren Russische tegoeden

Het belangrijkste onderwerp op de EU-top in Brussel op dit moment is het inzetten van de bevroren Russische miljarden om Oekraïne een grote lening te verschaffen. Het gaat om 200 miljard euro aan Russische tegoeden die op een rekening in België staan.

België is een van de landen die huiverig zijn over het voorstel, omdat het land bang is voor enorme claims vanuit Rusland als de constructie juridisch niet blijkt te kloppen. België wil de risico's daarvan graag spreiden onder de andere EU-landen. Nederland heeft hiervoor 13 miljard toegezegd.

Nu alle andere agendapunten van de top zijn afgewerkt is het voor de aanwezigen tijd voor deze kwestie. De EU-landen lijken zich op te maken voor een urenlange onderhandeling. "Het wordt een lange dag en nacht waarin hard gewerkt zal worden om de belangen van het land te verdedigen", schrijft de Belgische diplomaat Pascal Heyman op X.

Het hangt van de Belgische steun af of de landen er op deze top uit zullen komen. Hongarije is in ieder geval tegen het plan. Voor de top liet de Hongaarse premier Orbán nogmaals weten er geen heil in te zien. Volgens hem stapt de EU hiermee in de oorlog tussen Rusland en Oekraïne.

Als België onvermurwbaar blijft en het land niet overtuigd is door de voorgestelde garanties van andere EU-landen, kan de EU kijken naar een gezamenlijke EU-lening. Tegen dat plan hebben andere landen dan weer grote bezwaren.

Onderzoekers van het Natuurhistorisch Museum in Rotterdam hebben in de Westerschelde een nieuwe dolfijnsoort aangetroffen. Het gaat om een nieuwe tak aan de stamboom van spitssnuitdolfijnen, de Flandriacetus gijseni.

De bijzondere vondst is gebaseerd op fossielen die in 2015 in de Westerschelde vlak bij Zeeuws-Vlaanderen werden aangetroffen en daarna zijn onderzocht. De dolfijn zelf leefde 8,1 tot 7,5 miljoen jaar geleden en is dus al heel lang geleden uitgestorven.

"De fossielen zijn gevonden in de vaargeul vlak bij Terneuzen", vertelt conservator Bram Langeveld van het Natuurhistorisch Museum bij Omroep Zeeland. De fossielen die allemaal vlakbij elkaar lagen, werden zo'n tien jaar geleden opgevist. Daarna volgde het onderzoek.

"Hoe meer fossielen je vindt, hoe moeilijker het onderzoek wordt. Je moet bij elk fossiel kijken of het niet een andere soort is", legt Langeveld uit.

Complete schedel

Nu de uitkomsten bekend zijn, kan Langeveld ook met zekerheid zeggen dat de vondst uniek is. "Vaak worden fossielen beschreven op basis van een brokstukje. Maar van de Flandriacetus gijseni hebben we niet alleen een complete schedel gevonden, maar ook nog tien andere bijna complete schedels", aldus de conservator. "Daarmee is deze soort meteen de best bekende fossiele spitssnuitdolfijn ter wereld."

De Flandriacetus gijseni had veel tanden en dook nog niet diep. De verschillende soorten spitssnuitdolfijnen die nu rondzwemmen hebben nauwelijks tanden meer en zuigen op dieptes tot meer dan 2,5 kilometer inktvissen op.

Hoe bijzonder de naam ook klinkt, de dolfijn is in feite vernoemd: Flandriacetus verwijst naar Zeeuws-Vlaanderen waar de dolfijn gevonden is. Gijseni is een eerbetoon aan de Belgische amateurpaleontoloog en fossielenverzamelaar Bert Gijsen.

De meest complete schedel van de nieuwe soort is vanaf vandaag te zien in het Rotterdamse museum.

Na het voor de Tweede Kamer onbevredigende mestdebat van gisteravond wil een meerderheid het mestplan van demissionair minister van Landbouw Wiersma (BBB) van tafel hebben. De Kamer denkt dat dit plan slecht is voor de waterkwaliteit.

Een ruime meerderheid, 101 voor en 49 tegen, stemde voor het voorstel van de ChristenUnie. Opvallend is dat ook regeringspartij VVD voor stemde, die nog samen met BBB in het demissionaire kabinet zit.

Wiersma wil boeren de komende vier jaar meer mest uit laten rijden op plaatsen waar dat volgens haar kan zonder dat de waterkwaliteit verslechtert. Een groot deel van de andere ministers in het kabinet, onder wie BBB-minister van Waterstaat Tieman en de VVD-bewindspersonen, denken dat er juist meer meststoffen in het water terechtkomen.

Door het onderlinge conflict heeft het kabinet nog steeds geen besluit genomen. Dat terwijl het nieuwe mest- en waterbeleid voor de komende vier jaar volgens Europese afspraken per 1 januari moet ingaan. Daarbij moet Nederland laten zien dat het meer doet aan het verbeteren van het water in bijvoorbeeld sloten en oppervlaktewater.

Aan volgende kabinet

Het voorstel van de ChristenUnie houdt in dat het volgende kabinet het nieuwe mest- en waterbeleid gaat bepalen. Hierdoor lopen de mestregels van dit jaar volgend jaar nog even door, tot het nieuwe kabinet ermee aan de slag kan.

Voor boeren betekent dit dat zij voorlopig nog in onzekerheid zijn over wat zij de komende jaren wel en niet met hun mest mogen.

Ondanks protest van dierenbeschermers mag de provincie Friesland 250 steenmarters doden om zo weidevogels te beschermen. De Raad van State heeft daarvoor ontheffing verleend.

Het conflict over het bejagen van steenmarters speelt al jaren. De steenmarter is een beschermde diersoort, maar staat er ook om bekend dat hij eieren rooft uit nesten.

In Friesland wordt de marter, waarvan er duizenden zijn, medeverantwoordelijk gehouden voor de achteruitgang van het aantal weidevogels. Dat was reden voor de provincie om al in 2022 ontheffing te verlenen aan jagers om 429 steenmarters te vangen en te doden in 21 zogenoemde 'weidevogelkerngebieden'.

Dierenrechtenorganisaties zoals Fauna4Life, de Marterstichting en Animal Rights vochten die ontheffing aan. Zij wezen bij de Raad van State op de beschermde status van de marter en benadrukten dat het "iets beter" gaat met de weidevogels.

Voederbakken

Het probleem zit hem niet in het gedrag van de marter, maar in de wijze van boeren, zei Edo van Uchelen van de Marterstichting eerder bij Omrop Fryslân. Boeren richten steeds vaker kleine stukken van hun land zo in dat weidevogels er terechtkunnen, maar vergeten dat die dan ook aantrekkelijk zijn voor marters. "Die stukken land zijn nu voederbakken voor steenmarters", zegt Van Uchelen.

Hij vindt dat er in plaats van die kleine stukken land één groot leefgebied voor weidevogels moet komen waar kuikens veilig uit het ei kunnen kruipen en opgroeien. Als je dan gebieden afbakent met een sloot, heb je geen last van de marter. "Steenmarters hebben een hekel aan water", zegt Van Uchelen. "Dan hoef je 'm ook niet af te schieten."

Alle mogelijke maatregelen

In de uitspraak van vanmiddag stelt de Raad van State dat zo'n ingrijpende landschapsaanpassing "als dat al op korte termijn kan worden gerealiseerd" niet tot verbetering van de toestand van weidevogels hoeft te leiden. Bovendien zijn volgens de Raad "met het oog op de bescherming van de weidevogels alle mogelijke maatregelen nodig".

De Raad van State zegt ook dat het ondanks een kleine verbetering nog steeds slecht gaat met de weidevogels, terwijl "de steenmarter zich daarentegen in een gunstige staat van instandhouding bevindt".

De Raad verleent nu ontheffing voor het vangen en doden van maximaal 250 steenmarters. Dat zijn er minder dan de provincie had gevraagd, maar genoeg om te voorkomen dat te veel eieren worden geroofd.

De jagers moeten meteen aan de gang, schrijft Omrop Fryslân: de jacht op steenmarters is de komende drie maanden het meest effectief nu de weidevogels nog geen eieren leggen.

Hulp verlenen aan mensen die illegaal in Nederland verblijven wordt niet strafbaar. De Tweede Kamer heeft, zoals verwacht, met ruime meerderheid ingestemd met een 'reparatieplan' van demissionair minister Van Weel. Daardoor kunnen de twee asielwetsvoorstellen van oud-minister Faber (PVV) nu naar de Eerste Kamer.

De wetsvoorstellen, bedoeld om "het strengste asielbeleid ooit" in Nederland van de grond te krijgen, zijn maanden geleden al aangenomen door de Tweede Kamer. Maar er lag nog één los eindje, waardoor ze in de wacht stonden.

Een nipte meerderheid stemde in juli in met een wijzigingsvoorstel van de PVV. Daardoor wordt nu in het wetsvoorstel opgenomen dat illegaal verblijf in Nederland strafbaar is. Het idee is dat mensen zonder papieren dan sneller kunnen worden uitgezet.

Het CDA was eerst voor dat voorstel, maar trok zijn steun in toen duidelijk werd dat hulp aan mensen die illegaal in Nederland verblijven ook strafbaar zou worden. Ook de SGP had daar moeite mee. De christelijke partijen vreesden dat bijvoorbeeld kerken niet meer 'barmhartig' mochten zijn voor mensen die op straat zwerven.

Niet medeplichtig

Van Weel heeft nu een aangepaste tekst opgesteld, een zogeheten novelle. Daarin staat dat "deelnemen aan dit misdrijf, anders dan als pleger niet strafbaar" is. Met andere woorden: wie een bord eten of onderdak aanbiedt, wordt niet gezien als een medeplichtige.

Dat heeft het CDA over de streep getrokken om voor te stemmen, werd eerder deze week al duidelijk. En dat geldt ook voor de SGP.

Ook de PVV heeft voor gestemd, hoewel de partij liever had gezien dat hulp er wel onder zou vallen. Kamerlid Vondeling zei dat het belangrijk is dat de strafbaarstelling van mensen zonder verblijfsvergunning hoe dan ook doorgaat.

In totaal stemden 91 Kamerleden voor en 59 Kamerleden tegen.

Net voor kerst

GroenLinks-PvdA, D66, Partij voor de Dieren en ChristenUnie zijn niet positief over de strafbaarstelling van illegaliteit. Zij denken onder meer dat het plan onuitvoerbaar is en dat het personeel in de asielketen met meer werkdruk wordt opgezadeld.

Van Weel zei daar eerder op dat hij "geen grootschalige klopjachten" op illegalen verwacht. Hij ziet de strafbaarstelling als "een extra middel voor mensen die naar hun land terug moeten".

Door de goedkeuring zijn de twee asielwetsvoorstellen nog net voor kerst door de Tweede Kamer, zoals Van Weel wilde. Hij zei onlangs in Nieuwsuur dat er anders "een groot probleem" was. "Dan ben ik niet erg hoopvol dat een volgend kabinet wel wat aan migratie gaat doen."

Na een oproep van de Tweede Kamer heeft het demissionaire kabinet besloten een Nationaal Coördinator Geweld tegen Vrouwen en Huiselijk Geweld aan te stellen. Die moet gaan zorgen voor meer samenhang in het beleid rond bijvoorbeeld femicide. Dat beleid is nu te versnipperd, vindt ook het kabinet.

Bedoeling is dat instanties in Nederland beter gaan samenwerken en bij signalen van huiselijk geweld eerder ingrijpen, om moord op vrouwen te voorkomen. Ook moeten vrouwen via gps kunnen zien of hun ex, indien die een enkelband draagt, in de buurt dreigt te komen. In dat geval moet de politie een signaal krijgen.

Ook ziet het kabinet meerwaarde in het invoeren van een nationale hulplijn voor vrouwen, op termijn te bereiken onder nummer 116. Dit telefoonnummer moet ook als onafhankelijk doorverwijzingspunt gaan functioneren.

Spaanse aanpak

Onlangs reisde een delegatie ambtenaren naar Spanje om te zien wat Nederland van de aanpak daar kan leren. In Spanje wordt geweld tegen vrouwen al ruim twintig jaar serieus aangepakt.

"In Spanje is vooral het besef dat femicide geen natuurfenomeen is, maar iets dat je maatschappelijk moet bestrijden", zegt demissionair staatssecretaris Rutte van Justitie en Veiligheid. "Dat is daar in alle lagen van het land doorgedrongen."

Volgens Rutte lijkt de aanpak in Nederland op die van Spanje, maar wordt in Spanje "dieper en integraler" samengewerkt tussen de verschillende partijen in het systeem.

De Spaanse aanpak

De Spaanse aanpak van geweld tegen vrouwen werd in 2004 geïntroduceerd. In het verlengde van de bijbehorende wet werd in 2008 het ministerie van Gelijkheid opgericht.

Kern van de aanpak is dat geweld tegen vrouwen wordt gezien als structureel maatschappelijk probleem. Politie, maatschappelijke organisaties en de overheid werken samen om het tegen te gaan.

De aanpak combineert strafrecht, sociale ondersteuning en preventiebeleid. Er zijn gespecialiseerde rechtbanken voor gendergeweld, beschermmaatregelen zoals enkelbanden en een nationaal risicobeoordelingssysteem om het risico op herhaling in te schatten.

Sinds de introductie van deze maatregelen is het aantal moorden op vrouwen door (ex-)partners met zo'n 30 procent gedaald.

De Spaanse advocaat Lola Calderon, gespecialiseerd in familie- en strafrecht, is blij met de Spaanse aanpak. Door de wet is het probleem van huiselijk geweld volgens haar zichtbaarder geworden voor de buitenwereld. Daarmee draait de aanpak niet alleen om straffen, zegt ze. "Het gaat ook om het onderwijzen en waarschuwen van de samenleving."

Ze raadt Nederlandse beleidsmakers aan om werk te maken van specialisatie, zichtbaarheid en bovenal onderwijs. Zo kunnen rechtbanken zich specialiseren in gendergeweld en kan het onderwijs aan de slag met verschillende genderperspectieven, schetst ze.

Het Spaanse systeem heeft door de jaren heen al veel hervormingen gekend, vertelt Calderon. Ze wijst op een van de laatste hervormingen. "De agressor en het slachtoffer van gendergeweld kunnen geen gezamenlijke voogdij over hun kinderen hebben", vertelt ze. De dader kan zijn kinderen niet bezoeken en niet met hen communiceren.

Dat verschil met de Nederlandse aanpak viel ook staatssecretaris Rutte op. "In Nederland hechten we er maatschappelijk belang aan dat kinderen omgang met hun beide ouders blijven houden. We willen vechtscheidingen voorkomen. Dus veel familierechters sturen aan op contact tussen de scheidende ouders. Maar als er sprake is van intiem geweld, is dat levensgevaarlijk."

Wel is het zaak om zorgvuldig om te gaan met het beperken van contact tussen ouders en kinderen, ziet de Spaanse advocaat. "Vrouwen zouden dit kunnen gebruiken om voogdij te krijgen tijdens een vechtscheiding." In de praktijk wordt de wet volgens haar niet al te vaak misbruikt, maar het gebeurt wel.

Niet langer wegkijken

De Spaanse aanpak heeft de afgelopen twee decennia geleid tot een afname van gendergeweld en meer kennis over het onderwerp. Ook bij staatssecretaris Rutte. "Als een man die is getrouwd en twee dochters heeft, leefde ik eigenlijk in een illusie dat we in een zeer geëmancipeerd land leven", zegt hij. "Waarin geweld tegen vrouwen weliswaar voorkomt, maar een uitzondering is."

"We moeten eerlijk zijn", vervolgt hij. Hij wijst erop dat in Nederland iedere acht dagen een vrouw wordt vermoord. "Dat is gewoon onacceptabel. Daarmee doen we het echt niet beter dan andere landen. Dit kan beter, dit moet beter en we mogen niet langer wegkijken."

In de Amerikaanse staat North Carolina is een privévliegtuig neergestort. Volgens de autoriteiten zijn daarbij zeven mensen omgekomen.

Het vliegtuigje, een Cessna 550, steeg in de ochtend op vanaf het vliegveld bij de plaats Statesville. Kort daarna keerde het om en probeerde het weer te landen, blijkt uit vluchtgegevens. Het vliegtuig crashte op de landingsbaan en vloog in brand.

Naast het vliegveld ligt een golfbaan, waarop veel brokstukken terechtkwamen. Golfers die het zagen gebeuren, doken op de grond toen het vliegtuig over hun hoofd scheerde.

Nascar-teams

Het kleine vliegveld van Statesville wordt veel gebruikt voor zakenvluchten van grote bedrijven en verschillende Nascar-autoraceteams. Het is een vliegveld zonder verkeerstoren. Teams van luchtvaartinstanties zijn onderweg naar het vliegveld om de oorzaak van de crash te onderzoeken.

Over de inzittenden is niets bekendgemaakt. Volgens Amerikaanse media is het vliegtuig eigendom van voormalig Nascar-coureur Greg Biffle. Lokale media melden dat hij met zijn gezin aan boord was.

De olie-export uit Venezuela is grotendeels tot stilstand gekomen sinds de gedwongen overname van de olietanker Skipper door Amerikaanse troepen vorige week. Dat nu meer dan negen miljoen vaten olie op tankers vastzitten in Venezolaanse wateren is maar een van de vele gevolgen van de Amerikaanse actie.

Door de actie tegen de Skipper en de daaropvolgende afkondiging van een Amerikaanse blokkade tegen gesanctioneerde schepen, staat de Venezolaanse leider Maduro flink onder druk. Olie is de grootste inkomstenbron van zijn regime, maar die verschepen kan bijna niet meer.

Ongeveer dertig olietankers in Venezolaanse wateren vallen onder Amerikaanse sancties en varen dus de Caribische Zee niet op, waar een Amerikaanse oorlogsvloot de wacht houdt.

Cuba zal als eerste lijden onder de Amerikaanse blokkade, omdat dat land voor olie grotendeels afhankelijk is van Venezuela. Voor andere grote afnemers, zoals China, zal het wegvallen van Venezolaanse olie minder dramatisch zijn, verwacht energiedeskundige Lucia van Geuns van het Hague Centre for Strategic Studies. "In China is er nu genoeg ruwe olie voorradig, omdat er de afgelopen tijd veel olie is gekocht van Rusland."

Valse vlag

Voor Venezuela zijn de gevolgen groot. Het land is door alle Amerikaanse en Europese sancties afhankelijk van de schaduwvloot om olie te verschepen. Die vloot bestaat al lang, maar kan zich door de Amerikaanse inname van de Skipper niet meer vrij bewegen.

Wat is de schaduwvloot?

De schaduwvloot is een netwerk van rond de 1500 olietankers die door Rusland, Iran en Venezuela worden gebruikt om gesanctioneerde olie wereldwijd te verschepen. Die tankers varen vaak onder een valse registratie en verhullen hun locatie door middel van verschillende technische trucs. Ze zijn ouder dan gemiddeld en voldoen vaak niet aan moderne veiligheids- en milieunormen. Vanwege valse registratie of andere tekortkomingen zijn ze meestal niet verzekerd.

Noord-Korea en Iran waren de eerste landen die op grote schaal gebruikmaakten van een schaduwvloot, om de vele internationale sancties te kunnen omzeilen. Sinds het begin van de oorlog in Oekraïne maakt Rusland veel gebruik van de schaduwvloot om gesanctioneerde olie alsnog aan de man te brengen. Daarmee is de vloot voor het regime in Moskou een financiële levensader.

"De Skipper vertegenwoordigt een type schaduwschip waar de autoriteiten overal mee worstelen", zegt maritiem inlichtingenanalist Michelle Wiese Bockmann. Haar werkgever Windward verkoopt inlichtingen aan klanten die gebruikmaken van zeetransport. "Dit type schip is gesanctioneerd, vaart onder een valse vlag, en houdt zich niet aan de internationale rechtsorde. Zulke schepen varen dagelijks tussen de Oostzee en de Noordzee."

Niemand wist zich vooralsnog raad met de schaduwvloot, zegt Bockmann. "Nu heeft een nationale overheid voor het eerst, zoals het mag volgens het VN-verdrag van het zeerecht, een stateloos schip geënterd en uit het commercieel verkeer verwijderd."

Volgens Bockmann willen de Baltische Staten naar Amerikaans voorbeeld optreden tegen meer schaduwtankers. Al in mei dit jaar gebeurde dat bijna, toen de kustwacht van Estland een door Londen gesanctioneerde schaduwtanker wilde inspecteren. De bemanning werkte niet mee. Rusland stuurde er een gevechtsvliegtuig op af, waarna Estland inbond en de tanker liet vertrekken.

"Die intimidatiepoging voorkwam een paar maanden lang verdere acties tegen de schaduwvloot", zegt Bockmann, "maar je ziet dat de bereidheid om op te treden groeit. De Europese Unie stelt sancties in tegen steeds meer schaduwschepen."

Inmiddels heeft de EU bijna 600 tankers in de Russische schaduwvloot gesanctioneerd. Vandaag kwamen er nog 41 schepen op de lijst. Daarnaast voeren de EU en het Verenigd Koninkrijk de diplomatieke druk op tegen landen die zulke tankers frauduleus registreren, waarmee ze andere landen helpen om onder sancties uit te komen.

Hoogleraar internationale betrekkingen Rob de Wijk van de Universiteit Leiden wijst op een groot risico van de Amerikaanse acties. "Als je doet wat zij hebben gedaan - schepen in internationale wateren confisqueren - is geen schip in de wereld meer vrij. Vroeger heette dat piraterij. Kennelijk mag het nu ongestraft gebeuren."

De Wijk erkent dat de schaduwvloot een probleem vormt. "Landen mogen die schepen aanpakken zolang ze in hun territoriale wateren varen. Maar wat er is gebeurd met de Skipper in internationale wateren, is niet toegestaan."

Maritiem analist Bockmann wil geen uitlatingen doen over de geopolitiek, zegt ze. Maar ze ziet geen bezwaren tegen een meer agressieve aanpak van schaduwschepen. "De kwetsbaarheid van de valse vlag-vloot is overduidelijk. Er zijn steeds minder schuilplekken over."

Nog geen week na de dodelijke aanslag in Sydney heeft de Australische antiterreurpolitie zeven verdachten opgepakt die volgens lokale media onderweg zouden zijn geweest naar Bondi Beach. Op dat populaire strand werden zondag vijftien mensen gedood tijdens een chanoekaviering.

Australische media melden dat de verdachten vanuit Melbourne naar Sydney waren gereisd en naar verluidt onderweg waren naar Bondi Beach. In Liverpool, een westelijke voorstad van Sydney, reed de politie een van hun auto's klem.

Op beelden is te zien hoe de zeven verdachten langs de openbare weg op de grond zitten, hun handen geboeid met tiewraps, de rug naar zwaarbewapende specialistische eenheden gekeerd. Een van hen lijkt gewond te zijn.

De politie meldt informatie te hebben gekregen dat er mogelijk een "gewelddadige actie" werd gepland. Volgens bronnen bij The Sydney Morning Herald gaat het om mannen die bekend waren bij de autoriteiten.

Aanslag joods festival

De politie zegt op dit moment geen verband te leggen met de aanslag van afgelopen weekend op een joods festival op Bondi Beach, een populair stadsstrand in Sydney. Daar vielen zestien doden, onder wie een van de twee schutters.

Eerder deze week meldde nieuwszender ABC News dat een van de schutters zes jaar geleden werd onderzocht vanwege banden met de terreurorganisatie Islamitische Staat (IS). In zijn auto werden zaterdag twee zelfgemaakte IS-vlaggen gevonden.

Ook zouden de mannen militaire training hebben gehad op het Filipijnse eiland Mindanao, waar takken van IS actief zijn, zei ABC News. De autoriteiten daar ontkennen dit.

'Bron van trots'

De terreurgroep schreef vandaag in een verklaring dat de aanslag een "bron van trots" was, maar eiste de aanslag niet op.

Hoewel IS in 2019 door een internationale coalitie onder leiding van de Verenigde Staten werd verslagen, is de groep nog altijd actief. Ook online verspreidt de terreurgroep propaganda waarin sympathisanten worden opgeroepen aanslagen te plegen.

Deskundigen zeggen daarom dat IS nog altijd veel invloed heeft. Ook aanslagen die niet rechtstreeks door IS worden gepleegd, kan de beweging gebruiken om terreur te zaaien.

De burgemeester van de gemeente Westerwolde zegt dat demissionair minister Keijzer eerst iets moet doen aan de onveilige situaties voor het personeel op de buslijn voor asielzoekers voordat hij weer betaalde kaartjes gaat invoeren.

Burgemeester Velema vreest voor de veiligheid van chauffeurs en inwoners van de gemeente als Keijzer, die Asiel en Migratie in haar portefeuille heeft, haar eis doorzet dat asielzoekers voor het vervoer naar aanmeldcentrum Ter Apel moeten blijven betalen.

De gemeenten Emmen en Westerwolde hebben met het gratis vervoer juist een eind willen maken aan de overlast op de bus. Asielzoekers die veel gebruikmaken van de bus weigeren soms de ritprijs van 4,52 euro te betalen en misdragen zich.

In een brief vandaag aan de gemeente zegt Keijzer dat de gratis kaartjes per direct moeten verdwijnen, omdat ze anders het budget voor de buslijn intrekt. Eerder deze week zei ze ook al een streep door de gratis buslijn te willen zetten en anders de geldkraan dicht te draaien.

Geen goed signaal

Keijzer vindt de gratis kaartjes geen goed signaal naar bewoners die wel gewoon voor het openbaar vervoer moeten betalen.

Vandaag stuurde ze de gemeenten een brief waarin ze haar eis herhaalt. Velema zegt dat hij daar pas serieus naar kan kijken als Keijzer de consequenties van meer onveilige situaties oplost.

Het aantal incidenten op de busroute is toegenomen, en de incidenten worden steeds heftiger. Zonder extra maatregelen kan de veiligheid van chauffeurs, passagiers en inwoners niet worden gegarandeerd, zegt de gemeente. Ze hebben al meermalen aangegeven daar met Keijzer over in gesprek te willen.

Van het leefgeld

Een woordvoerder van de gemeente Westerwolde zegt opnieuw tegen de NOS dat ze bezig zijn met onderzoek naar andere manieren om het vervoer te financieren. Gedacht wordt om de kosten van het vervoer te betalen van het leefgeld dat asielzoekers persoonlijk krijgen, maar dat heeft even tijd nodig.

De gemeenten hebben de minister gevraagd daar op korte termijn met elkaar over in gesprek te gaan, maar daar is nog "geen antwoord op gekomen" van de minister.

De Drentse gemeente Westerveld verbiedt uitbreiding van sierteelt. Het gaat om een tijdelijke maatregel vooruitlopend op nieuwe regels. Veel bewoners van de gemeente maken zich zorgen over hun gezondheid omdat telers gebruikmaken van bestrijdingsmiddelen.

"Wij willen onze verantwoordelijkheid nemen", zegt wethouder Frank Foreman (VVD) bij RTV Drenthe. "Er leven zorgen bij onze inwoners, maar ook bij de telers. Wij vinden dat we duidelijkheid moeten bieden."

In Westerveld, met kernen als Diever, Dwingeloo en Havelte, werd de afgelopen jaren vaak gedemonstreerd door bewoners, maar soms ook door lelietelers.

De sierteelt is omstreden nadat in 2019 op meerdere plekken in Drenthe in de buurt van lelieteelt 57 verschillende soorten bestrijdingsmiddelen werden gevonden in groenten en in de bodem. Het RIVM concludeerde twee jaar later dat er een mogelijk verband is tussen die bestrijdingsmiddelen en neurodegeneratieve ziektes, zoals de ziekte van Parkinson.

Vijftig artsen, onder wie huisartsen, kinderartsen en jeugdartsen, riepen de gemeente Westerveld vorig jaar op om het gebruik van pesticiden dicht bij omwonenden per direct te verbieden.

Leliekwekers zelf zeggen dat ze zich aan de wet houden en alleen middelen gebruiken die zijn toegelaten door het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb).

Bewonersdemonstraties

De gemeente bemiddelde de afgelopen jaren meermalen tussen bewoners en telers om rechtszaken te voorkomen. Daarnaast moet wethouder Foreman regelmatig opdraven als bewoners protesteren tegen de aanleg van een sierteeltveld in de buurt van een basisschool of woonwijken.

"Ieder jaar staan we bij scholen en voeren we dezelfde gesprekken", stelt hij. "Dan moeten we telers vragen te vertrekken op vrijwillige basis. Dat kan anders."

Om te voorkomen dat boeren hun areaal fors uitbreiden of een nieuw veld aanleggen, komt hij nu met een tijdelijk verbod. In februari wil Foreman met definitieve regels komen. Hoe die er uit gaan zien, is nog niet duidelijk.

Op basis van onderzoek heeft de gemeente een aantal scenario's uitgewerkt: van een totaalverbod tot helemaal niets doen. De voorlopige voorkeur van de wethouder en zijn collega-bestuurders gaat naar uit naar het maken van een strook van 50 meter tussen het veld met de sierteelt en de woningen en scholen. In die strook zou dan geen sierteelt meer mogen komen.

Juridisch houdbaar

"Dat blijkt juridisch het meest houdbaar", zegt Foreman. "De Raad van State houdt nu ook 50 meter aan ten aanzien van nieuwbouw, dus dat lijkt ook handhaafbaar bij bestaande bouw. We willen geen maatregel nemen die we niet kunnen uitvoeren."

De gemeente hoopt op deze manier ook zo min mogelijk schadeclaims van boeren te krijgen omdat ze last hebben van de maatregelen. "We zijn een kleine gemeente en hebben geen kas om grote financiële risico's te lopen."

Kop boven sierteeltveld

De gemeente Westerveld is een van de eerste gemeenten in Nederland die zelf initiatief neemt en regels opstelt. "We steken onze spreekwoordelijke kop boven het sierteeltveld uit", aldus Foreman. Hij wijst erop dat ook gemeenten zoals Lochem (Gelderland), Weststellingwerf (Friesland) en Sevenum (Limburg) aan een specifiek sierteeltbeleid werken. "Wat ontbreekt is landelijk beleid. Het wordt nu een soort lappendeken."

Het gevolg kan zijn dat uiteindelijk rechters het beleid maken, waarschuwt Foreman; omdat het niet meer gaat over wat de gemeente wil, maar wat bij de rechter standhoudt. "We willen echt dat het Rijk duidelijkheid geeft. Ook op thema's als mest en stikstof blijft dat uit. Dat geeft in de landbouwsector veel onzekerheid."

De politie heeft in een bedrijfspand in Amsterdam-West een grote partij illegaal vuurwerk gevonden. In het kader van een al lopend onderzoek waren agenten op een adres aan de Basisweg om een auto in beslag te nemen. Daar troffen ze ook ruim 8500 kilo illegaal vuurwerk aan, gestald op pallets.

Waar het vuurwerk vandaan komt, is niet bekend. Evenmin is duidelijk hoe groot het gevaar was voor de omgeving. Een woordvoerder van de politie zegt tegen de NOS dat in deze loods de regels voor het veilig opslaan van vuurwerk niet werden nageleefd. "Alleen al door de omvang van de lading, 8500 kilo, leverde dat een in principe onveilige situatie op."

Het vuurwerk is in beslag genomen en zal binnenkort worden vernietigd. Er is nog niemand aangehouden, maar eerder deze maand pakte de Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (FIOD) wel al drie mensen op die een connectie hadden met hetzelfde bedrijfspand. Waarvan zij verdacht worden, is niet bekend.

De Verenigde Staten stellen per decreet sancties in tegen twee rechters van het Internationaal Strafhof (ICC), dat zetelt in Den Haag. De rechters om wie het gaat komen uit Mongolië en Georgië. Ze stemden vorige week tegen een poging van Israël om het ICC-onderzoek naar Israëlische oorlogsmisdaden in Gaza te staken en daar worden ze nu dus door Amerika voor gestraft.

De rechters Erdenebalsuren Damdin en Gocha Lordkipanidze en hun familieleden mogen niet meer naar de VS komen en hun eventuele bezittingen in dat land worden bevroren.

'Gepolitiseerde acties'

Volgens de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Rubio houdt het ICC zich bezig met "gepolitiseerde acties tegen Israël, wat een gevaarlijk precedent schept voor alle landen". Rubio zegt dat zijn land "geen machtsmisbruik door het ICC tolereert", en dat er geen Amerikaanse en Israëlische burgers onderzocht mogen worden door het hof.

In een reactie noemt het ICC de sancties "een flagrante aanval op de onafhankelijkheid van een onpartijdig juridisch instituut". Het hof voegt eraan toe "standvastig achter het personeel en de slachtoffers van ondenkbare gruwelijkheden" te blijven staan.

Ook de Nederlandse regering keurt de sancties tegen de twee rechters af. In een bericht op X schrijft demissionair minister Van Weel van Buitenlandse Zaken dat internationale hoven en tribunalen hun mandaat ongehinderd moeten kunnen uitvoeren. "Het kabinet en onze partners steunen het hof en zijn medewerkers", aldus Van Weel.

Ook schaduwvloot Iran geraakt

Naast sancties tegen de twee rechters heeft Amerika ook 29 schepen en hun beheerbedrijven op de sanctielijst gezet. Het gaat vooral om schepen van de Iraanse schaduwvloot, die Iraanse olie en olieproducten vervoeren.

Bij het Internationaal Strafhof zijn 125 landen aangesloten. Het hof kan wereldwijd mensen vervolgen voor oorlogsmisdaden, misdaden tegen de menselijkheid en genocide. Nederland is bij het Strafhof aangesloten. Onder meer de Verenigde Staten, China, Rusland en Israël niet.

Virologen houden ook in ons land rekening met een griepepidemie in de komende weken. In andere landen, waaronder het Verenigd Koninkrijk, neemt het aantal besmettingen toe. Volgens Ted van Essen, voorzitter van de Nederlandse Immunisatie Stichting, is het een kwestie van tijd dat deze variant ook Nederland bereikt.

"Griep stopt niet bij het Kanaal", zegt Van Essen. "Het aantal gevallen is hier nog beperkt, maar het loopt op." Dat blijkt ook uit cijfers van Nivel, dat het aantal griepgevallen bij de huisartsen bijhoudt. Afgelopen week hadden 40 van de 100.000 mensen griepklachten. Als er twee weken achter elkaar 46 van de 100.000 mensen griepklachten hebben, is er sprake van een epidemie.

H3N2

Wereldwijd komen meestal twee griepvarianten voor: H1N1, ook wel de Mexicaanse griep genoemd, en H3N2. Deze wisselen elkaar af. De variant die nu in Engeland rondgaat, H3N2, veroorzaakt volgens Van Essen meestal zwaardere klachten. Mensen krijgen vaker koorts en hebben meer last van hoesten en snotteren. De klachten lijken op die van een gewone verkoudheid, maar zijn doorgaans heftiger.

Hoe ziek iemand wordt, verschilt per persoon. "Bij sommige mensen verloopt de infectie mild, terwijl anderen ernstig ziek worden of zelfs overlijden", zegt Van Essen. Ouderen en mensen met onderliggende aandoeningen lopen het grootste risico op complicaties en ziekenhuisopname.

Lockdowns

Dat er weer een griepepidemie komt, staat volgens Van Essen vrijwel vast: "Alleen tijdens de lockdowns in de coronaperiode was er geen griep. Dat was de enige keer in mijn loopbaan als arts dat ik geen epidemie meemaakte." De laatste grote griepgolf in ons land was in 2018. Toen werden naar schatting 900.000 mensen ziek door griep in Nederland. Zo'n 9000 mensen overleden.

Een grote griepgolf kan ook zijn weerslag hebben op de ziekenhuizen. "Meestal ligt een tienvoud daarvan in het ziekenhuis", zegt Van Essen: "Als het net als in 2018 wordt, zou dat neerkomen op zo'n 90.000 ziekenhuisopnames. Toen moest een aantal ziekenhuizen patiënten weigeren omdat ze vol zaten."

Vaccineren

Opvallend is dat de griep volgens de WHO dit jaar vroeg begint. Waar de piek eerder vaak in januari of februari lag, worden nu al in december meer besmettingen gemeld. Dat onderstreept volgens Van Essen het belang van tijdige vaccinatie. De griepprik wordt daarom al in november aangeboden, omdat het ongeveer twee weken duurt voordat de bescherming optimaal is.

Het vaccin biedt ongeveer 35 procent bescherming tegen ziekte en 40 procent tegen ziekenhuisopname. "Dat lijkt beperkt", zegt Van Essen, "maar omdat grote aantallen mensen besmet raken, voorkom je hiermee ook veel gevallen."

Minder inentingen

Toch daalt de vaccinatiegraad in Nederland. Ongeveer vier miljoen mensen hebben dit jaar een griepprik gehaald, terwijl zes miljoen mensen daarvoor in aanmerking komen. Vooral voor ouderen is dat zorgelijk. "Bij mensen met influenza is de kans op een hartinfarct zes keer zo groot", aldus Van Essen.

En kerst? Wie klachten heeft, krijgt het advies voorzichtig te zijn en bij verkoudheids- of griepverschijnselen contact met kwetsbare mensen te vermijden. "Het virus kan iets besmettelijker zijn en mensen iets zieker maken", zegt Van Essen. "Maar het vaccin werkt net zo goed als in andere jaren."

Voor de negentiende keer is de deur van het Glazen Huis op slot gegaan. 3FM-dj's Barend van Deelen, Sophie Hijlkema en Mart Meijer maken een week lang radio vanaf de Markt in Den Bosch om met de actie Serious Request geld in te zamelen voor een goed doel.

Met de actie wordt dit jaar geld opgehaald voor Spieren voor Spieren, een stichting die zich inzet voor kinderen met een spierziekte. De dj's werden in het Glazen Huis opgesloten in het bijzijn van Louis van Gaal, die ere-ambassadeur is van Spieren voor Spieren. "Let's go", riep dj Sophie Hijlkema richting het toegestroomde publiek op de Markt. "Ik reken op jullie, we kunnen een supergrote impact maken."

De dj's werden opgesloten door de 11-jarige Aivey, die zelf een spierziekte heeft:

Van Deelen en Hijlkema zijn inmiddels oudgedienden in het Glazen Huis. Hijlkema doet het voor de vijfde keer, voor Van Deelen wordt het de vierde editie. Mart Meijer heeft zich voor het eerst in het Glazen Huis laten opsluiten.

Naast dat de dj's opgesloten zitten en 24 uur per dag radio maken, eten ze niets, behalve sapjes. Ook hebben ze hun telefoon in moeten leveren. Het basisidee van Serious Request is dat luisteraars een plaat aan kunnen vragen voor geld, maar inmiddels worden er talloze andere acties gehouden om geld in te zamelen.

20.000 kinderen met een spierziekte

Het geld voor Spieren voor Spieren is bestemd voor onderzoek, nieuwe behandelingen en medicijnen, en initiatieven om kinderen met een spierziekte op maat te laten sporten. Ongeveer 20.000 kinderen in Nederland hebben een spierziekte.

Spieren voor Spieren is ontstaan vanuit de topsport. De stichting werd in 1998 opgericht door het Nederlands voetbalelftal en kent ambassadeurs uit de sportwereld, zoals schaatser Suzanne Schulting, oud-turner Epke Zonderland en voetballer Cody Gakpo.

Serious Request bestaat sinds 2004 en na de start in Utrecht heeft het Glazen Huis op veel verschillende plekken in Nederland gestaan. Vanaf 2018 was er een paar jaar geen Glazen Huis en werd de actie anders opgezet, maar sinds 2021 is het weer terug. Vorig jaar bracht de actie 11,5 miljoen euro op, voor kinderen met een metabole ziekte. Dat was het hoogste bedrag in tien jaar.

"Zo, je bent verlost van je infuus", zegt het baasje van hond Bluf (13). Bluf is net behandeld aan een ontstoken alvleesklier. En dat kan heel pijnlijk zijn, benadrukt dierenarts Martijntje van der Veer van Dierenkliniek Den Dolder. "Hij was al een week niet lekker: niet eten of drinken. We hebben hem vocht gegeven en pijnstilling. Hopelijk knapt hij nu wat op."

Zijn baasje is erg aan hem gehecht. "Hij moet de draad wel op gaan pakken. Meer kan je eigenlijk niet doen", zegt de dierenarts. Morgen komen ze weer langs voor vocht en medicatie. Of het goed komt? "Ik hoop het, daar ben ik reëel in. Het is een hondje op leeftijd. Je kan allerlei onderzoeken gaan doen nog, maar het is altijd de vraag wat het oplevert."

Die vraag komt vaak terug: hoever ga je met de behandeling van een ziek of gewond dier? Over de onderlinge band, tussen baasje en dierenarts, zijn Nederlandse huisdiereigenaren over het algemeen tevreden, schrijft ook de Autoriteit Consument en Markt (ACM) vandaag in hun onderzoek naar dierenartsen.

Goede bedoelingen

Maar de toezichthouder concludeert ook dat er steeds meer ketens zijn in plaats van zelfstandige dierenartsen. Daardoor stijgt de kans op alsmaar hogere prijzen en overbehandeling.

De regelgeving moet daarom op de schop. "Die is nu ingericht op het romantische beeld van een dierenarts", zegt Martijn Snoep, bestuursvoorzitter van de ACM. "Een ouderwetse plattelandsdokter. Of een soort Doctor Dolittle met praktijk aan huis die altijd klaarstaat voor dieren. Terwijl: er zijn amper zelfstandige klinieken, het zijn inmiddels vooral grote commerciële bedrijven."

De ACM wil dat dierenartsen niet worden beïnvloed door financiële prikkels. Het risico hierop is aanwezig doordat ketens veelal worden gefinancierd door private investeerders. En aandeelhouders streven naar meer winst, aldus de toezichthouder.

Ketens

Begin dit jaar keek ABN Amro naar de dierenartsbranche. Ongeveer 20 procent van de 2400 dierenartspraktijken in Nederland werkt nu met een keten. Ongeveer 500 van deze praktijken zijn in handen van buitenlandse investeringsmaatschappijen.

Uit onderzoek van de ACM naar vier overnames van dierenartspraktijken blijkt bovendien dat prijzen na een overname stijgen, met name voor medicijnen.

De toezichthouder zegt ook veel meldingen te hebben ontvangen van huisdiereigenaren die zich overvallen voelen door onverwacht hoge kosten van behandelingen. Daar staat tegenover dat die ketens ook zorgen voor betere behandeling en apparatuur. "Het is dus een tweezijdig beeld", zegt Snoep.

Emotie

Dat beaamt een woordvoerder van AniCura, een keten van een kleine honderd dierenklinieken verspreid over het land. Zij zegt zich niet te herkennen in de commerciële verwijten van de ACM. Wel ziet zij dat baasjes soms schrikken van de rekening die zij krijgen. "Dat leidt niet zelden tot emotionele reacties. Een huisdier dat plotseling ziek wordt en zorg nodig heeft, kan tot onverwachte kosten leiden en daar krijgt ook de arts mee te maken."

Dat de prijzen stijgen, heeft ook te maken met vraag en aanbod, zegt ze. "Mensen hechten nu meer aan hun dier dan veertig jaar geleden. Had je hond een complexe beenbreuk, dan waren er weinig behandelopties. Laatst nog zag ik een driedubbele breuk in een bot van een kat ter grootte van een kippenbotje. Die is hersteld, waardoor het pootje kan worden behouden. Die operatie duurde drie uur, dat zegt wel wat."

Volgens de woordvoerder bespreken de dierenartsen altijd vooraf de kosten met de huisdiereigenaar. "Er zijn altijd meerdere behandelopties en dus ook meerdere prijscategorieën. Een huisdiereigenaar is niet verplicht een behandeling af te nemen en is vrij om erover na te denken."

Investeringen

Overbehandelen komt in de klinieken van AniCura naar eigen zeggen niet voor. "We verstrekken geen bonussen voor overbehandeling of doorverwijzing naar onze eigen klinieken. We willen innoveren, de beste zorg leveren. Daarom investeren wij bijvoorbeeld in de beste apparatuur. Zo heeft ons dierenziekenhuis een MRI-scanner. Daar zit een prijskaartje aan. Ketens drijven de prijs wellicht op, maar het zorgt voor giga-ontwikkelingen in de dierengeneeskunde."

Marktleider IVC Evidensia zegt nauw contact te hebben met de ACM en zegt te zullen "blijven bijdragen aan een constructieve dialoog". Het bedrijf laat aan de NOS weten het ACM-rapport zorgvuldig te bestuderen en met een reactie te komen.

Reactie ministerie

Demissionair staatssecretaris Rummenie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur zegt in een reactie de zorgen over de kosten in de spoedzorg en toegankelijkheid in de huisdierenzorg te delen en serieus te nemen. Hij gaat het conceptrapport bestuderen en zegt in het voorjaar samen met de minister van Economische Zaken te komen met een kabinetsreactie.