NOS Nieuws - Algemeen

In de Australische deelstaat Victoria is de eerste wet in het land ondertekend die een officieel verdrag met de inheemse bevolking vastlegt. Eind oktober werd de wet aangenomen. Voorstanders noemen het een belangrijke stap richting verzoening. Het moet de oorspronkelijke bewoners meer zeggenschap geven over beslissingen die hen aangaan.

Het verdrag, dat op 12 december van kracht gaat, bevat formele excuses aan de inheemse bevolking en richt een permanent vertegenwoordigend orgaan op dat de regering van Victoria zal adviseren. "Vandaag begint een nieuw hoofdstuk in het verhaal van onze staat", zei premier Jacinta Allan tijdens de ondertekeningsceremonie in Melbourne.

"Wanneer mensen echt kunnen meepraten over zaken die hun leven beïnvloeden, verbeteren hun vooruitzichten, en wordt onze staat rechtvaardiger", aldus Allan. Ze doelde onder meer op gezondheidszorg, huisvesting, onderwijs en cultuur.

Australië loopt al jaren achter op andere voormalige koloniën als het gaat om verzoening met de oorspronkelijke bevolking. In tegenstelling tot de Verenigde Staten, Canada en Nieuw-Zeeland heeft het land nooit een verdrag gesloten met zijn inheemse inwoners.

In 1788 werd Australië ingelijfd als strafkolonie door de Britse kroon. De inheemse bevolking werd opgejaagd, vergiftigd en vermoord. Tot aan de jaren 70 van de vorige eeuw was een 'Wit Australië'-beleid van kracht en werden inheemse kinderen stelselmatig weggehaald bij hun ouders.

De ongeveer één miljoen Aboriginals en Straat Torres-bevolking scoren nog altijd onder het nationale gemiddelde op vrijwel alle sociaaleconomische indicatoren.

Erkenning

Volgens een hoogleraar recht aan de universiteit van New South Wales vormt het verdrag in de deelstaat een belangrijke erkenning van het recht van de bevolking op zelfbeschikking. "Dit moment zal de gesprekken over verdragen in de rest van het land beïnvloeden", zegt hij tegen persbureau Reuters.

De gesprekken over het verdrag in Victoria begonnen in 2016. Twee jaar geleden werd met een landelijk referendum nog tegen een stem van de inheemse bevolking in de grondwet gestemd.

Dat ging over een grondwetswijziging om de Aboriginal- en Straat Torres-bevolking te erkennen als de oorspronkelijke bewoners van het land, en een rol voor hen te verankeren in de grondwet. Bijna 60 procent van de Australische bevolking stemde tegen.

De Amerikaanse president Trump heeft een wet ondertekend die zorgt voor de financiering van de federale overheid van de VS tot 30 januari. Daarmee is officieel een einde gekomen aan de shutdown, het stilleggen van de federale overheid.

"De overheid hervat haar normale operaties", zei Trump tijdens de ondertekeningsceremonie in het Witte Huis. De shutdown was met 43 dagen de langste in de geschiedenis van de VS.

Het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden stemde eerder op de avond voor het wetsvoorstel. Leden van het Huis keerden deze week na bijna acht weken terug naar Washington. Met een nipte meerderheid wisten de Republikeinen het wetsvoorstel goed te keuren, met 222 stemmen voor en 209 tegen.

Dat verliep langs de verwachte partijlijnen. Bijna alle Republikeinen stemden voor en bijna alle Democraten tegen. President Trump noemde de wet "een zeer grote overwinning." Deze week was de Senaat al akkoord gegaan met het voorstel.

De federale overheid gaat in shutdown als de partijen het in het Congres niet eens kunnen worden over een nieuwe begroting. Dat gebeurde eind september. De Democraten stemden niet in met de begroting omdat het verlengen van de zorgverzekering voor 24 miljoen Amerikanen niet was verzekerd. Zij weigerden in te stemmen met een tijdelijk begrotingsvoorstel waarin die verlenging ontbrak.

Veel impact

Republikeinen hielden vol dat dit een apart politiek debat was dat later gevoerd moest worden en kregen uiteindelijk hun zin, al kwam dat pas na weken waarin de shutdown het land steeds harder trof. Zo kregen ambtenaren sinds 1 oktober geen salaris meer, vertragingen op vliegvelden namen hand over hand toe en 42 miljoen Amerikanen hadden minder geld voor boodschappen.

"We hebben jullie 43 dagen geleden, uit bittere ervaring, gewaarschuwd dat shutdowns niet werken", zei Republikein Tom Cole, voorzitter van de begrotingscommissie van het Huis. "Ze bereiken nooit het doel dat wordt aangekondigd. En raad eens? Dat doel is nu ook niet bereikt en dat zal het ook niet worden."

Een met diamanten ingelegde broche die Napoleon verloor tijdens zijn vlucht na de Slag bij Waterloo is in Geneve geveild voor bijna 3,8 miljoen euro. Dat meldt veilinghuis Sotheby's. Aanvankelijk werd verwacht dat het sieraad tussen de 130.000 en 220.000 euro op zou brengen.

De koper is volgens Sotheby's een particuliere verzamelaar. Wie dat is, is niet bekendgemaakt. Ook de verkopende partij is niet bekendgemaakt.

De broche, die ook als hanger kan worden gedragen, bevat een ovale diamant van meer dan 13 karaat. Daaromheen zijn kleinere geslepen diamanten geplaatst.

Sotheby's zegt dat het juweel werd gevonden tussen de persoonlijke bezittingen van Napoleon in rijtuigen die vast kwamen te zitten in de modder. Hij was op dat moment op de vlucht voor de Britse en Pruisische troepen. Ruim twee eeuwen lang was de broche onderdeel van de erfstukken van het Pruisische vorstenhuis Hohenzollern.

Groene beril

Naast de broche werd een groene beril van meer dan 132 karaat geveild. Een beril is een mineraal dat een grondstof is voor edelstenen. Napoleon zou die hebben gedragen tijdens zijn kroning in 1804. De steen bracht ongeveer 873.000 euro op, ruim zeventien keer meer dan de hoogste schatting vooraf.

Een diamantendeskundige zegt tegen persbureau AP dat de veiling extra glans kreeg door de recente roof van Napoleontische juwelen uit het Louvre in Parijs. "Gezien de recente diefstal in het Louvre en de hernieuwde wereldwijde fascinatie voor Napoleontische sieraden, verbaast het me niet dat de broche een majestueuze 3,8 miljoen euro heeft opgeleverd."

Eerdere veiling

In juni werden ook al privébezittingen van de Franse keizer geveild. Onder meer een met saus bevlekte mouw van een rode fluwelen jas, serviesgoed zoals bekers, lepels en vorken, een zwaard, de kaptafel van zijn vrouw Joséphine en hun echtscheidingspapieren gingen onder de hamer.

Napoleon was een van invloedrijkste figuren uit de Europese geschiedenis. De Franse generaal kroonde zichzelf in 1804 tot keizer en kreeg de macht over grote delen van Europa, waaronder ook Nederland.

Hij voerde talloze oorlogen en voerde ingrijpende hervormingen door, zoals het invoeren van het kadaster en het verplicht stellen van achternamen. Zijn bewind was autoritair en ging gepaard met veel bloedvergieten en miljoenen doden.

Mensen met weinig geld die zijn verzekerd bij Menzis hoeven vanaf komend jaar niet meer hun eigen risico te betalen wanneer zij zorg nodig hebben. Vanaf 1 januari kunnen kwetsbare mensen in bepaalde regio's in het noorden en oosten van het land een aanvullende polis krijgen. Daarmee krijgen zij de kosten binnen het eigen risico vergoed.

De verzekerden hoeven voor deze aanvullende polis geen hogere premie te betalen. De overheid moet deze kosten later via het zorgverzekeringsfonds vergoeden aan de zorgverzekeraar. Het is aan de gemeenten om te bepalen of iemand recht heeft op deze regeling.

"Dat is voor gemeenten niet ingewikkeld", zegt Dirk Jan Sloots, vicevoorzitter van de raad van bestuur van Menzis. "Gemeenten weten wie kwetsbaar is omdat deze inwoners nu al geholpen worden met minimapolissen of compensatie voor hoge energieprijzen."

Maatwerk

Menzis, een van de vier grote zorgverzekeraars, zet deze opvallende stap terwijl er in de politiek discussie is over het al dan niet verlagen of verhogen van het eigen risico. Bij het verlagen van het eigen risico zal de zorgpremie voor iedereen veel hoger gaan uitvallen. Bij een verhoging zullen nog meer financieel kwetsbare mensen, die juist vaker zorg nodig hebben, een bezoek aan de dokter gaan mijden vanwege de kosten.

Volgens Menzis kunnen beide nadelen met dit plan worden aangepakt. "Want op deze manier wordt een specifieke groep mensen waarvan bekend is dat die vanwege financiële nood zorg mijdt, heel gericht geholpen", zegt Sloots. "Dit is goedkoper dan voor iedereen het eigen risico te verlagen. Dus de premie zal dan minder sterk hoeven stijgen."

Andere zorgverzekeraars zullen deze methode dan wel dan op den duur moeten overnemen. "Ik hoop dat de andere zorgverzekeraars zich willen aansluiten bij ons plan", zegt Sloots. "Dan wordt het gewoon een regeling die via de gemeenten wordt uitgevoerd."

Voorlopig zal deze vergoeding van het eigen risico alleen mogelijk zijn in de regio's Groningen, Twente, Achterhoek en Arnhem, waar Menzis de grootste zorgverzekeraar is.

Andere grote zorgverzekeraars konden nog niet inhoudelijk op het plan van Menzis reageren. Financieel kwetsbare mensen kunnen nu al bij gemeenten en verzekeraars terecht voor hulp bij onder andere het betalen van de zorgpremie. Die hulp is alleen niet bedoeld voor het eigen risico.

Premies blijven nagenoeg gelijk

Ondertussen is duidelijk dat de zorgpremies in 2026 niet of nauwelijks zullen stijgen. Eind september maakte DSW als eerste zorgverzekeraar de premie voor het basispakket bekend. Bij DSW blijft de premie gelijk.

Meestal betekent dat dat de andere verzekeraars hun prijzen ook niet al te veel verhogen. Alle zorgverzekeraars hadden tot woensdag tot middernacht om die premies bekend te maken. Over een week moeten ook de maandelijkse kosten voor de duurdere, aanvullende verzekeringen bekend zijn.

Dat de premies niet zo hard stijgen komt omdat er meer geld zit in het zorgverzekeringsfonds. Naast geld van klanten krijgen de verzekeringen geld uit dat overheidsfonds. Dat wordt gevuld met inkomensafhankelijke premies die via werkgevers worden afgedragen. De lonen zijn gestegen en de afdrachten stegen mee.

Meekijkconsult

De inhoud van het basispakket blijft komend jaar vrijwel onveranderd. Wel mogen rokers vaker meedoen aan stoppen-met-rokenprogramma's. Nu vergoeden de verzekeraars dat nog één keer per jaar. In 2026 wordt dat drie keer.

Mensen die ernstig worden beperkt door een bepaalde vorm van hardnekkige rugpijn mogen onbeperkt gebruikmaken van oefentherapie onder begeleiding van een fysio- of oefentherapeut. Hier was al een tijdelijke regeling voor, en die wordt nu verlengd.

Eigen risico

Het verplichte eigen risico blijft 385 euro. Voor bepaalde behandelingen moet je, tot dat bedrag, eerst zelf betalen voordat de zorgverzekering de kosten overneemt. Zorg voor kinderen en huisartszorg is hiervan uitgezonderd.

Het eigen risico is bedoeld om de drempel om naar een zorgverlener te stappen iets te verhogen. Het is een terugkerend punt van politieke discussie. Het demissionaire kabinet-Schoof wil een flinke verlaging, van 385 euro nu naar 165 euro in 2027. Meerdere partijen gaven in de verkiezingscampagne aan juist het eigen risico te willen verhogen.

Voor huishoudens met een laag inkomen bestaat een maandelijkse zorgtoeslag. Net als in 2025 gaat dat om maximaal 131 euro. Wie met meerdere mensen een huishouden vormt kan maximaal 250 euro krijgen.

Het Openbaar Ministerie in Italië onderzoekt of Italiaanse burgers in de jaren 90 op 'snipersafari's' zijn gegaan naar Bosnië. Italiaanse burgers zouden zijn afgereisd naar de belegerde hoofdstad Sarajevo om daar te betalen om op burgers te schieten.

Tijdens de vierjarige belegering van Sarajevo kwamen 11.000 inwoners om. De stad werd belegerd door Bosnisch-Servische troepen onder leiding van Ratko Mladic. Vanuit de heuvels rondom de stad hadden scherpschutters goed zicht op grote delen van de stad. Een van de belangrijkste straten in de stad werd berucht als sniper alley, ofwel sluipschutterstraat.

Er gaan al langer geruchten dat rijke mensen afreisden naar het door oorlog verscheurde Bosnië om daar voor hun plezier mensen neer te schieten. Ze zouden daarvoor grote sommen geld hebben betaald aan de troepen van Mladic.

Documentaire

Journalist en schrijver Ezio Gavazzeni verzamelde allerlei getuigenissen over de 'snipertoeristen' en stuurde die samen met een rapport van de voormalige burgemeester van Sarajevo naar het Italiaanse OM. Dat besloot vervolgens een onderzoek te beginnen.

Gavazzeni las voor het eerst over het scherpschuttertoerisme in de Italiaanse krant Corriere della Sera. Die schreef zo'n dertig jaar geleden al over de geruchten, maar leverde daarbij weinig bewijs. Nadat Gavazzeni de in 2022 uitgekomen documentaire Sarajevo Safari zag, besloot hij onderzoek te doen naar de beschuldigingen.

De journalist zou meerdere Italianen hebben geïdentificeerd die betrokken waren bij de schietpartijen op burgers. De komende weken zullen zij worden ondervraagd door het OM.

Tot een ton betaald

In de bewijsstukken van de journalist is ook een getuigenis van een Bosnische militaire inlichtingenofficier opgenomen. Volgens hem zouden zijn Bosnische collega's aan het einde van 1993 de safari's hebben ontdekt. Ze deelden de informatie met de Italiaanse inlichtingendienst. Binnen enkele maanden stopten de reisjes vanuit Italië, volgens de officier.

Bosnische oorlog

Na het uiteenvallen van de republiek Joegoslavië liepen de spanningen in Bosnië en Herzegovina op. In 1992 mondde dat uit in een bloedige burgeroorlog die aan meer dan 100.000 inwoners het leven kostte.

Drie verschillende bevolkingsgroepen stonden in de oorlog tegenover elkaar: de Bosnische Kroaten, Bosnische moslims (Bosniakken) en de Bosnische Serven.

De oorlog werd gekenmerkt door etnische zuiveringen, zoals bij de massamoord op Bosnische moslims in Srebrenica door het Bosnisch-Servische leger.

In 1995 maakte het Verdrag van Dayton een eind aan de burgeroorlog. Het land werd in twee entiteiten opgedeeld.

De 'toeristen' zouden de Bosnisch-Servische militairen destijds omgerekend tussen de 80.000 en 100.000 euro hebben betaald om vanuit de Servische posities in de heuvels op de burgers te schieten. Voor kinderen moesten ze naar verluidt een meerprijs betalen. Het neerschieten van ouderen zou gratis zijn geweest.

Volgens de Italiaanse krant Il Giornale zouden er zeker honderd Italianen betrokken zijn geweest. Ook uit andere westerse landen zouden mensen naar Bosnië zijn gegaan om daar met scherp te schieten op burgers. Onder meer de Verenigde Staten, Canada, Rusland, Frankrijk en Duitsland worden als landen van herkomst van de schutters genoemd.

Internationaal Strafhof

De scherpschuttertoeristen werden eerder ook al genoemd in de rechtszaak bij het Internationaal Strafhof (ICC) in Den Haag in de zaak tegen Ratko Mladic. Een van de getuigen beschreef in die zaak dat hij meerdere keren mensen had gezien die afgaande op hun kleding en wapens volgens hem toeristen moesten zijn.

Mladic werd door het Joegoslavië-tribunaal in Den Haag veroordeeld tot levenslang.

De gemeente Utrecht neemt extra maatregelen tegen de aanhoudende overlast in meerdere parkeergarages. Er komen nachtwakers, extra beveiligingsrondes en aanpassingen aan de toegangsdeuren, meldt RTV Utrecht.

Aanleiding zijn de vele meldingen van onder meer drugsgebruik, overlast door dak- en thuislozen en intimidatie van bezoekers.

Vooral bij parkeergarage Kop van Lombok liep de situatie de afgelopen maanden uit de hand. Maar ook bij de garages Springweg, Paardenveld en P+R Westraven is sprake van overlast.

Schoonmaken onder politiebegeleiding

In september was de situatie in Kop van Lombok zo onveilig dat er wekenlang niet werd schoongemaakt. Half oktober is de garage onder politiebegeleiding gereinigd.

Sindsdien surveilleert een beveiligingsbedrijf 's ochtends en 's avonds en is er 's nachts een nachtwaker aanwezig. Volgens de gemeente is de garage nu "veilig en schoon". Abonnementhouders konden tijdelijk elders parkeren.

Om onbevoegden te weren zijn verbodsborden geplaatst en kan het beveiligingsbedrijf toegangsverboden uitdelen. Bij overtreding daarvan wordt de politie ingeschakeld. De gemeente zegt de overlastgevers hulp te hebben aangeboden, maar een groot deel van de betrokkenen weigert die.

Extra kosten

De schoonmaak, extra beveiliging, nachtbewaking en onderzoeken kosten dit jaar in totaal zo'n 100.000 euro. Dat wordt betaald uit een reservepotje voor het parkeerbeleid.

Vanaf volgend jaar wordt dat moeilijker, zegt het gemeentebestuur. "De structurele dekking van deze kosten is vanaf 2026 niet haalbaar vanuit de parkeerexploitatie." De gemeente onderzoekt hoe de maatregelen in de toekomst kunnen worden bekostigd.

Een medisch specialist die werd veroordeeld voor het seksueel misbruiken van zijn stiefdochter mag niet meer aan de slag als arts. Dat heeft het medisch tuchtcollege bepaald. Ook is hij uit het BIG-register geschrapt, een openbaar register waarin alle mensen met beschermde, medische beroepen moeten staan.

De man, die als anesthesioloog werkzaam was in het Elkerliek Ziekenhuis in Helmond, werd in 2022 veroordeeld tot twee jaar cel, waarvan een half jaar voorwaardelijk. Hij misbruikte zijn stiefdochter jarenlang, vanaf haar negende, en maakte pornografische foto's van haar. In 2021 stapte zij naar de politie.

Veiligheid van patiënten

Het medisch tuchtcollege heeft besloten de man uit het BIG-register te schrappen omdat er sprake is geweest van langdurig, ernstig seksueel grensoverschrijdend gedrag. Het college is er niet van overtuigd dat de man genoeg heeft opgestoken van zijn therapie en sluit niet uit dat hij als arts de veiligheid van patiënten in gevaar zou kunnen brengen.

Volgens het tuchtcollege heeft de man het vertrouwen van de samenleving in artsen geschaad. "Mensen moeten erop kunnen vertrouwen dat anesthesiologen geen zedendelicten plegen. Dat geldt voor alle zorgverleners, maar zeker voor anesthesiologen omdat hun patiënten, ook vanwege de narcose, kwetsbaar, weerloos en volledig afhankelijk zijn."

Na de veroordeling liet het Helmondse ziekenhuis weten dat "er geen aanwijzingen zijn dat er misbruik in het ziekenhuis heeft plaatsgevonden". De man was tot eind 2022 werkzaam bij het ziekenhuis.

Wie wel eens een frietje of een portie kibbeling eet aan de kust weet dat je de meeuwen dan in de gaten moet houden. Op een onbewaakt moment wordt zo'n snack zo uit je handen gepikt. Het klinkt als een open deur, maar onderzoekers hebben nu vastgesteld dat je in zo'n situatie beter kan schreeuwen dan praten om de vogels te verjagen.

Beide opties zijn bij een onderzoek in Engeland getest. De stem van een schreeuwende man bleek effectiever om zilvermeeuwen weg te jagen dan wanneer dezelfde boodschap even hard, maar dan op neutrale toon werd uitgesproken. De wetenschappers hebben geen vrouwenstemmen getest.

Akoestische verschillen

"Voor zover we weten is dit de eerste studie waarbij is getest of wilde dieren akoestische verschillen kunnen waarnemen in mannenstemmen die dezelfde zin uitspreken", schrijven de auteurs. Het onderzoek is gepubliceerd in het wetenschappelijk blad Biology Letters. Het is gecontroleerd door vakgenoten.

De proef werd uitgevoerd in de uiterst zuidwestelijke regio Cornwall. Verspreid over negen dorpen en steden werd de reactie van 61 zilvermeeuwen getest, een soort die ook veel voorkomt in Nederland. De test werd uitgevoerd in februari en maart van dit jaar.

'Dat is mijn eten!'

Vijf mannen hadden dezelfde tekst ingesproken. "Nee! Wegwezen! Dat is mijn eten", zeiden ze een voor een schreeuwend en vervolgens gewoon pratend. Achtergrondgeluiden werden in de montage weggepoetst en het volume werd gelijkgetrokken.

In de test werd ook het getjilp van een roodborstje afgespeeld. Dit is voor meeuwen geen bedreigend geluid. De reactie van de zilvermeeuwen op het roodborstje diende ter controle voor het effect van de mannenstemmen.

De geluiden werden afgespeeld op een luidspreker in een plastic tas. Daartegenover werd een afgesloten zak met friet neergelegd. Tien meeuwen vlogen weg toen de mannenschreeuw te horen was. Dat waren er drie bij de pratende mannenstem, evenals bij het geluid van het roodborstje.

Onderzoek met vrouwenstemmen

"Praten kan meeuwen tot stilstand brengen, maar schreeuwen werkt beter om ze weg te laten vliegen", zegt onderzoeker Neeltje Boogert tegen persbureau AP. Ze is verbonden aan de University of Exeter in Cornwall.

Aangezien mannen vaker wilde dieren letsel toebrengen dan vrouwen zijn voor het onderzoek mannenstemmen gebruikt, schrijft AP. Een vergelijkbaar onderzoek met vrouwenstemmen kan volgens de wetenschappers aantonen of zilvermeeuwen gevoelig zijn voor toonhoogte en of ze verschillen in geslacht kunnen horen. Waarom deze optie niet gelijk in het onderzoek is meegenomen, is onduidelijk.

Zilvermeeuwen zijn een beschermde diersoort in Nederland. De Dierenbescherming roept mensen op deze vogels vooral niet te voeren. Verder helpt het om afval of voedselresten in gesloten vuilnisbakken te gooien en om niet in de buurt van meeuwennesten te komen. "Bedenk je dat meeuwen, net als jij, recht hebben op een plekje om te leven", zo wordt de lijst met tips tegen meeuwenoverlast afgesloten.

De gemeente Ouder-Amstel werkt aan een nieuw plan om de veiligheid in de gemeente te verbeteren. De dood van de 17-jarige Lisa uit Abcoude, die in augustus door ernstig geweld om het leven kwam, is volgens een woordvoerder van de gemeente een "indirecte aanleiding" voor het verbeterplan.

Lisa werd aangetroffen langs het water in Duivendrecht, dat onder de gemeente Ouder-Amstel valt. Ze was met de fiets onderweg van de binnenstad van Amsterdam naar Abcoude. Na haar dood waren er veel vragen over de veiligheid van de fietsroute die ze had afgelegd. Daar staan weinig huizen langs, is weinig toezicht en is de verlichting al jaren gebrekkig.

Snoeien en feller licht

Ouder-Amstel is alvast begonnen met snel uitvoerbare maatregelen, zoals snoeiwerkzaamheden, meer handhaving op straat, het verbeteren van de verlichting in de omgeving en extra cameratoezicht. De gemeente werkt daarnaast met buurgemeente Amsterdam aan veiliger fietsroutes.

Toch hebben mensen nog steeds een onveilig gevoel, zeggen bewoners tegen De Telegraaf. Sommigen mijden fietsroutes in het donker. Anderen gebruiken de route helemaal niet meer, zeggen ze tegen de krant. Ook in een enquête over leefbaarheid en veiligheid kwamen deze zorgen naar voren.

Bewoners hebben zelf suggesties aangedragen voor hoe het beter zou kunnen. Zo vinden ze dat er betere verlichting moet komen en pleiten ze voor meer handhaving, snelheidscontroles en cameratoezicht. Daarnaast willen ze dat het groen beter wordt onderhouden. De gemeente gaat daarmee aan de slag en kijkt ook naar digitale meldmogelijkheden voor onveilige situaties.

Eerste zitting over twee weken

Na de dood van Lisa ontstonden verschillende initiatieven om de veiligheid van vrouwen onder de aandacht te brengen. Zo haalde de actie 'Wij eisen de nacht op' binnen een paar dagen 400.000 euro op. Met het geld wil de initiatiefneemster de boodschap verspreiden dat vrouwen altijd en overal veilig moeten zijn. Die tekst is verspreid over het land te zien op bijvoorbeeld billboards.

De man die verdacht wordt van het doden van Lisa en het verkrachten van een andere vrouw in Amsterdam, moet op dinsdag 25 november voor het eerst voor de rechter verschijnen. Dan vindt de eerste niet-inhoudelijke zitting plaats, zo maakte de rechtbank in Amsterdam vandaag bekend.

Geïnspireerd door de oorlog in Oekraïne maken strijdende partijen in Mali steeds vaker gebruik van drones. Van het Malinese leger tot jihadistische terreurgroepen tot Toeareg-rebellen: de afgelopen jaren zijn drones massaal ingezet voor verkenningsoperaties, spionage en het aanrichten van bloedbaden.

Deskundigen vrezen dat de oorlog die het West-Afrikaanse land sinds 2012 teistert daardoor nóg gevaarlijker en dodelijker zal worden. En dat terwijl de aantallen geweldsincidenten en burgerslachtoffers de afgelopen jaren al fors zijn toegenomen, sinds een militair bewind in 2021 aan de macht kwam na een dubbele staatsgreep.

Het leger, dat samenwerkt met Russische huurlingen van het Africa Corps (eerder de Wagner Groep), wordt door mensenrechtenorganisaties beschuldigd van slachtpartijen waarbij al honderden burgers zijn omgekomen. Ondertussen verspreiden jihadistische groepen zich als een olievlek over de Sahel, waardoor de regio nu gekwalificeerd wordt als het "wereldwijde centrum van terreur".

Kamikazedrones

"Terroristen gebruiken kamikazedrones om het leger of burgers aan te vallen", zegt dronedeskundige Moussa Diarra vanuit zijn bureau in Kati, een garnizoensstad die uitkijkt over de hoofdstad Bamako. Geavanceerde apparatuur hebben ze volgens hem niet nodig: een simpele civiele drone is genoeg.

"Ze passen gewoon wat gegevens aan", zegt Diarra. "Zoals de kracht van de propellers en de maximale vlieghoogte. En dan bevestigen ze aan de onderkant een explosief."

Op zijn tafel liggen opengeschroefde drones, gereedschap en gekleurde elektriciteitsdraden. Diarra wordt in eigen land geroemd om zijn kennis over drones: de afgelopen jaren bouwde hij meer dan honderd exemplaren voor het leger en de politie. Deze worden ingezet voor patrouilles.

"We sturen de drones 2 kilometer vooruit", zegt Diarra. "Daarmee speuren we naar alles wat verdacht is: mannen op motoren, zwarte vlaggen." Ook helpt hij het leger om gecrashte of ontplofte drones te analyseren. "Door de zwarte doos uit te lezen kan soms de locatie van de boosdoeners worden achterhaald", legt Diarra uit.

Turkse drones

Maar wie de boosdoeners zijn, is maar net wie je het vraagt. Behalve tegen jihadistische groepen, waarvan de grootste gelieerd is aan al-Qaida, vecht het leger ook tegen Toeareg. Een deel van hen heeft zich verenigd onder de afscheidingsbeweging Front de Libération de l'Azawad (FLA). Twee jaar geleden klapte een vredesakkoord tussen de Malinese regering en de Toeareg.

"De echte terroristen, dat zijn juist de junta en hun Russische handlangers", zegt FLA-woordvoerder Mohamed Elmaouloud Ramadane aan de telefoon vanuit Nouakchott, de hoofdstad van Mauritanië. "Ze doden vrouwen, kinderen en dieren. We hebben de Turkse autoriteiten gevraagd om geen drones meer te verkopen aan de junta."

Het Malinese leger bezit een twintigtal drones van de Turkse fabrikant Baykar. "Turkije domineert hier de dronemarkt", zegt Ulf Laessing, hoofd Sahel van de Konrad Adenauer Stiftung, het wetenschappelijk bureau van de Duitse CDU-partij. "Het is vrij logisch dat ze ook de Sahel hebben bereikt. Drones hebben weinig onderhoud nodig en daarmee kan het leger meer zicht krijgen op uitgestrekte gebieden."

Vanwege de enorme omvang van Mali, dat ongeveer dertig keer zo groot is als Nederland en voor meer dan de helft uit (half)woestijn bestaat, is luchtcapaciteit voor het leger essentieel.

"Je kan nergens meer oorlog voeren zonder drones", zegt Ramadane. "We hebben mensen die weten hoe je met explosieven kamikazedrones kan maken." Het FLA publiceert propagandafilmpjes van hun aanvallen op sociale media. Daarop is te zien hoe kamikazedrones hun doel naderen: van huizen tot militaire konvooien tot mannen op een basketbalveld.

"Maar hoe weten ze wie ze raken als ze mensen in de woestijn naast een pickup zien?" vraagt Laessing zich hardop af. "Zijn ze echt zeker dat dit soldaten zijn? Of misschien zijn het terroristen? En hetzelfde geldt voor het Malinese leger. Het risico op burgerslachtoffers is door drones absoluut groter."

Europese overheden zoeken naarstig naar oplossingen voor hoofdpijndossier Lukoil. Over negen dagen gaan de Amerikaanse sancties tegen het Russische oliebedrijf in. Met name voor Roemenië en Bulgarije kan dat grote gevolgen hebben.

Lukoil is het op een na grootste oliebedrijf van Rusland. Het heeft ruim 1500 tankstations en een paar belangrijke raffinaderijen in Europa. Daarnaast bezit het bedrijf de rechten op een van de grootste olievelden ter wereld, in Irak, en heeft het aandelen in veel andere olie- en gasvelden over de hele wereld, van Kazachstan tot Congo en van Egypte tot Mexico.

Al die buitenlandse projecten zijn in gevaar nu de Amerikanen straffen kunnen opleggen aan iedereen die na 21 november nog zaken doet met de Russische olieverkopers. En dus zette Lukoil de handel in de verkoop. Twee weken geleden dacht de Zwitserse grondstoffenhandelaar Gunvor daar een mooie slag mee te slaan. Maar daar zette de VS met ferme woorden een streep doorheen.

Terwijl de tijd wegtikt, neemt de onrust toe. In Finland raakt de brandstof op bij Lukoil-stations. In Bulgarije vrezen ze voor de gehele benzinevoorraad van het land. Er zou nog voor een maand benzine aanwezig zijn, in een land waar de grootste raffinaderij, de belangrijkste opslagtanks én een deel van de pijpleiding eigendom van Lukoil zijn. Het sluiten van dat alles wordt gezien als ramp in het Balkanland.

Bulgaarse politici varen twee koersen in de hoop het doemscenario af te wenden. Aan de ene kant smeekt het land de VS om een uitzondering op de sancties. Aan de andere kant nam het vrijdag een wet aan die het mogelijk maakt het roer over te nemen bij Lukoil in Bulgarije. De wet gaat zelfs zo ver dat het land de raffinaderij zou kunnen nationaliseren.

Overmacht

Gisteravond flirtte de Roemeense energieminister Bogdan Ivan met vergelijkbare stappen. Op Facebook schreef hij: "Roemenië moet de controle over het bedrijf overnemen", om 5000 banen te behouden en de stabiliteit en veiligheid van het nationale energienetwerk te waarborgen. Ook schreef hij dat Roemenië niet om een uitzondering zal vragen bij de VS.

Tegelijkertijd blokkeert Irak alle betalingen aan Lukoil, schreef Reuters. Dat doet pijn bij het oliebedrijf. Bronnen vertelden het Britse persbureau dat Lukoil zich nu officieel op overmacht beroept omdat het niet meer lukt om op normaal tempo olie op te pompen op het gigantische West Qurna-veld. Dat hield in: 480.000 vaten olie per dag. Met deze stap riskeert Lukoil de toegang tot het veld helemaal te verliezen.

Stilte in Nederland

In Nederland tikt de tijd ook voor de tankstations van Lukoil Nederland, al is het hier op het oog rustig. "Na het terugtrekken van het voorstel van Gunvor zouden er vergevorderde gesprekken plaatsvinden met andere partijen, met als doel zo snel mogelijk tot een nieuwe verkoopovereenkomst te komen", luidt al een week het officiële antwoord van Lukoil Nederland. De tankstations hier blijven ondertussen "normaal en stabiel opereren".

Ook rond de Zeeland Refinery in de haven van Vlissingen, waar Lukoil 45 procent van de aandelen in bezit, is het stil. Hetzelfde geldt voor de brievenbusbedrijven van Lukoil op de Amsterdamse Zuidas. Een Nederlandse bestuurder houdt het bij: "Lukoil doet zijn best een oplossing te vinden binnen de kaders van de wet".

In de Lukoil-bv's op de Zuidas zitten onder meer de aandelen in een Kazachs olie- en gasproject waar Lukoil samen met Shell in zit. Afgelopen jaren stroomden via dit bedrijf honderden miljoenen dollars aan omzet naar Nederland. Ook de aandelen in Roemeense gaswinning en in een kleiner Iraaks olieveld zitten in bedrijven op het Amsterdamse Zuidplein.

Achter de schermen

Toch zal er achter de schermen veel gepraat worden. Juist omdat de Nederlandse bv's een belangrijke spin in het internationale web zijn, met bezittingen die miljarden waard zijn. Na de mislukte overname door Gunvor is Lukoil op zoek om ook deze bezittingen goed te verkopen.

De verkoop is extra belangrijk omdat er zonder het buitenland mogelijk weinig meer overblijft voor Lukoil. Groeikansen zijn er nauwelijks meer. "In het thuisland is alles al vergeven aan Rosneft en Gazprom Neft", zei Vladimir Milov, een voormalige Russische onderminister van Energie, vandaag tegen de Financial Times. Handel in het buitenland is nu geen optie meer. "Lukoil heeft geen zakelijke toekomst meer", concludeert Milov. "Het is een bedrijf met geknipte vleugels."

Kick Out Zwarte Piet (KOZP) ziet af van een protest tijdens de landelijke intocht van Sinterklaas op Texel. De actiegroep zou zaterdag demonstreren in de haven van Oudeschild, maar besloot de actie te schrappen na een gesprek met burgemeester Pol. Dat meldt regionale omroep NH.

Pol zegt dat Texel zich houdt aan de richtlijnen van de NTR, de omroep die de landelijke intocht organiseert. De NTR verving een paar jaar geleden zwart geschminkte pieten door roetveegpieten, maar vorig jaar liepen op Texel nog zwarte pieten mee in de optocht.

KOZP wilde daarom demonstreren, maar de burgemeester liet in een gesprek met de actiegroep weten dat de intocht voortaan volledig inclusief is. "Tijdens het gesprek werd ons verzekerd dat de inclusieve invulling van de intocht op 15 november 2025 de standaard zal zijn voor de toekomst", laat de actiegroep op sociale media weten. "Deze toezegging is ook schriftelijk bevestigd."

Pol zegt dat de bezwaren van KOZP vooral waren gericht op eerdere intochten met zwarte pieten op het eiland. "We volgen de richtlijnen van de NTR. Dat zal ook het uitgangspunt voor de komende jaren op Texel zijn." Na het gesprek blies de actiegroep de demonstratie af.

Wel demonstratie in Yerseke

In Yerseke gaat de sinterklaasintocht zaterdag niet meer door. Het organiserende comité ziet ervan af nadat KOZP had aangekondigd om te gaan demonstreren. De organisatie zegt dat de intocht dit jaar niet op een veilige manier kan plaatsvinden.

Volgens het comité is er vanwege "landelijke dreiging van meerdere actiegroepen en de mogelijke risico's die dit met zich meebrengt" besloten de intocht af te blazen. "De risico's voor kinderen, bezoekers en vrijwilligers zijn te groot en niet te overzien." KOZP heeft nog niet gereageerd op het besluit van het comité.

Vorig jaar liepen er in Yerseke nog zwart geschminkte pieten mee tijdens de intocht, ondanks protesten van de actiegroep. Toen kwam het tot confrontaties met tegendemonstranten, waarbij met eieren werd gegooid en de politie moest ingrijpen.

De Oekraïense ministers van Justitie en Energie treden af vanwege het grootschalige onderzoek naar corruptie in de energiesector. Premier Svyrydenko heeft dat bekendgemaakt op Facebook. Ze schrijft dat ze een motie heeft ingediend bij het parlement om de beide ministers te ontslaan en dat de ministers hun verzoek tot ontslag hebben ingediend.

Haar aankondiging komt kort nadat de Oekraïense president Zelensky zei dat hij wil dat de minister van Justitie, Herman Haloesjtsjenko, en Svitlana Hryntsjoek, de minister van Energie, allebei opstappen vanwege het onderzoek. "Op dit moment is het voor iedereen in Oekraïne buitengewoon lastig: stroomuitval, Russische aanvallen en verliezen", schreef Zelensky op X. "Het is absoluut onaanvaardbaar dat er te midden van dit alles ook nog eens sprake is van bepaalde intriges in de energiesector."

Zelensky benadrukte dat hij het werk van de anti-corruptie-instanties steunt. "Op dit moment moeten we allemaal Oekraïne beschermen. Als je de staat ondermijnt, word je daarvoor verantwoordelijk gehouden."

Omkopingsschandaal bij staatsbedrijf

Maandag werd bekend dat twee Oekraïense anticorruptie-bureaus, NABOe en SAPO, invallen hebben gedaan omdat ze na bijna anderhalf jaar onderzoek een omkoopschandaal van ongeveer 100 miljoen dollar op het spoor zijn. Het Oekraïense staatsenergiebedrijf Energoatom zou hierbij betrokken zijn.

Onderaannemers van Energoatom zouden zijn gedwongen om smeergeld te betalen in ruil voor contracten. Daarbij zou een voormalige adviseur van de minister van Energie een hoofdrol hebben gespeeld. Die minister was Haloesjtsjenko, die tot juli dit jaar nog minister was van Energie. Hij werd opgevolgd door Hryntsjoek toen hij minister van Justitie werd.

Hryntsjoek ontkent

Energieminister Hryntsjoek deelde haar beslissing op Facebook met een handgeschreven briefje. "Ik heb mijn ontslag ingediend", schrijft ze. Dat ze betrokken is bij het corruptieschandaal ontkent ze. "Binnen het kader van mijn professionele activiteiten zijn er geen overtredingen van de wetgeving geweest".

Al eerder vandaag maakte de premier bekend dat justitieminister Haloesjtsjenko is geschorst vanwege het onderzoek. "Ik ben het volledig met haar eens: er moet een politiek besluit worden genomen en daarna moeten alle details worden uitgewerkt", reageerde Haloesjtsjenko op Facebook. Hij zei zichzelf in de "juridische arena" te zullen verdedigen. Haloesjtsjenko heeft nog niets naar buiten gebracht over zijn aftreden.

Druk op Zelensky

Ook Timoer Minditsj, een voormalige zakenpartner en vriend van president Zelensky, wordt van corruptie verdacht in deze zaak. Voordat er bij hem huiszoekingen werden gedaan, was hij al gevlucht, meldden Oekraïense media.

Afgelopen zomer nam de partij van president Zelensky een wetsvoorstel aan dat de onafhankelijkheid van de twee instellingen moest inperken. Dat leidde tot grootschalige demonstraties in Oekraïne. Zelensky zwichtte voor de druk en zwakte zijn voorstel af.

Toetreding Europese Unie

De druk op Zelensky komt niet alleen van binnenuit, maar ook vanuit de Europese Unie. Oekraïne is een van de kandidaat-lidstaten van de EU. Vorige week waarschuwde de EU dat het land sommige hervormingen sneller moet doorvoeren dan het nu doet. Als voorbeeld werd het wetsvoorstel van afgelopen zomer genoemd. "Deze ontwikkelingen doen twijfels rijzen over de toewijding van Oekraïne aan de anticorruptie-agenda", waarschuwde de EU.

De anti-corruptiecampagne moet volgens Oekraïne-specialist Julia Soldatiuk-Westerveld, verbonden aan Instituut Clingendael, inderdaad ook worden gezien in het licht van de Oekraïense wens om lid te worden van de EU. Op 10 en 11 december komen de ministers voor Europese Zaken in de Oekraïense stad Lviv bij elkaar in een informele vergadering. "Ze willen kijken hoe ze om de blokkades heen kunnen werken die steeds door Hongarije worden opgeworpen."

"De Oekraïners hopen een oplossing te vinden om de onderhandelingen snel kunnen starten", zegt Soldatiuk. Kyiv zou het tempo erin willen houden omdat het bang is dat de toetreding op de prioriteitenlijst van de EU daalt, bijvoorbeeld als er een staakt-het-vuren komt.

Soldatiuk: "Het staat nu bovenaan de agenda. Maar als er langer geen vooruitgang wordt geboekt, kan er een vergelijkbare dynamiek ontstaan als met de EU-kandidaten in de Westelijke Balkan."

Democraten in het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden hebben opnieuw e-mails vrijgegeven van Jeffrey Epstein. Daarin wordt gesuggereerd dat Donald Trump meer wist van het misbruik door de overleden zedendelinquent dan de huidige president tot nu toe heeft toegegeven. Dat meldt The New York Times.

De drie e-mails die naar buiten zijn gebracht, dateren van 2011, 2015 en 2019. Een van de mails is gericht aan Ghislaine Maxwell, ex-vriendin en handlanger van Epstein. Twee zijn gericht aan Michael Wolff, die een boek schreef over Trumps eerste presidentstermijn.

In 2011 schreef Epstein aan Maxwell: "Realiseer je dat Trump de hond is die nog niet heeft geblaft." Hij voegde eraan toe dat een niet bij naam genoemd slachtoffer "uren met hem doorbracht bij mij thuis, hij is nog nooit genoemd". Maxwell schreef terug: "Daar heb ik over nagedacht."

In 2019 schreef hij aan Wolff: "Natuurlijk wist hij van de meisjes, want hij vroeg Ghislaine ermee te stoppen."

Epstein werd in 2019 dood gevonden in zijn cel, nadat hij was aangeklaagd voor seksueel misbruik en mensenhandel. Maxwell zit een celstraf uit van 20 jaar voor betrokkenheid bij het misbruiknetwerk van Epstein.

Hoe zit het met de link tussen Epstein en Trump? Eind juli maakte NOS op 3 er deze uitlegvideo over:

Trump heeft tot op heden steeds ontkend dat hij betrokken was bij of kennis had van seksueel misbruik en vrouwenhandel door Epstein. Hij zegt dat hij ooit bevriend was met Epstein, maar dat ze ruzie kregen. De gepubliceerde e-mails zijn van jaren na de ruzie die Epstein en Trump begin jaren 2000 zouden hebben gehad, benadrukt The New York Times.

Het Witte Huis zegt in een reactie dat de e-mails "selectief zijn vrijgegeven door Democraten om Trump te besmeuren met een nepverhaal". Volgens The New York Times zullen de openbaar gemaakte mails het politieke debat over de behandeling van het Epstein-dossier door de regering-Trump opnieuw doen ontbranden. Door de wekenlange shutdown van de Amerikaanse overheid was de kwestie naar de achtergrond verdwenen.

"De nieuwste e-mails roepen grote vragen op over wat het Witte Huis nog meer verbergt en de aard van de relatie tussen Epstein en de president", zegt Democraat Robert Garcia van de belangrijkste onderzoekscommissie van het Huis van Afgevaardigden. Democraten in de commissie hebben de e-mails geselecteerd en openbaar gemaakt, waarop Republikeinen in de commissie zo'n 23.000 documenten uit het Epstein-dossier naar buiten hebben gebracht om cherry picking te voorkomen.

Correspondent Verenigde Staten Rudy Bouma:

"De Epstein-files zijn de achilleshiel van Trump. Juist zijn eigen achterban heeft er jarenlang op gehamerd dat deze integraal openbaar moeten worden gemaakt, maar Trump en zijn minister van Justitie Bondi blokkeren dat. Een onderzoekscommissie in het Huis heeft slechts een deel van de documenten in handen.

Een aantal Republikeinen in het Huis heeft zich aangesloten bij de Democraten. Samen wilden ze Bondi dwingen om alle documenten alsnog vrij te geven, maar ze kregen geen meerderheid in het Huis om een stemming af te dwingen.

De afgevaardigden keren vandaag terug naar Washington na wekenlange afwezigheid vanwege de shutdown, en zweren vandaag de Democrate Adelita Grijalva in, die haar overleden vader vervangt. Haar handtekening maakt net het verschil om de stemming erdoorheen te krijgen. Ze heeft al verklaard vóór te stemmen.

Grijalva is bijna twee maanden geleden al verkozen, maar toen al treuzelde de Republikeinse voorzitter van het Huis Mike Johnson met haar beëdiging: ze spande zelfs een rechtszaak aan tegen het Huis om haar zetel te kunnen innemen. Haar beslissende stem kan de regering-Trump in een lastig parket brengen."

In deze Nieuwsuur-video wordt uitgelegd hoe de Epstein-affaire de achterban van Trump verscheurt:

Inwoners van het Noord-Brabantse dorp Moerdijk kregen gisteren te horen dat hun dorp moet verdwijnen om plaats te maken voor de uitbreiding van het nabijgelegen haven- en industriegebied. Dat zij moeten vertrekken lijkt onvermijdelijk, maar waar zij naartoe gaan, is nog de vraag.

In de loop der jaren groeide het industriegebied bij Moerdijk. "Er was eigenlijk een beetje sprake van een salamitactiek", zegt Ed Nijpels, doelend op een tactiek waarbij een groot doel wordt opgedeeld in vele kleine stapjes.

Nijpels was voorzitter van een commissie die in 2013 advies gaf over het toekomstperspectief van het dorp en het omliggende haven- en industriegebied. "Iedere keer kwam er weer een stuk industrieterrein bij. En iedere keer werd gehoopt dat de inwoners niet in opstand zouden komen."

Ook daarna bleef hij contact houden met de inwoners van het dorp en zich verdiepen in de plannen. "De provincie en de gemeente hebben wel behoorlijk geïnvesteerd in de leefbaarheid van het dorp", stelt hij. Als voorbeeld noemt hij onder meer de bouw van het nieuwe dorpshuis de Ankeruil, dat in 2015 werd opgeleverd.

'Dorp kan het gewoon niet hebben'

Nu willen het Rijk, gemeenten en de provincie Noord-Brabant dat het dorp met 1100 inwoners plaatsmaakt voor nieuwe energie-infrastructuur. Er moet een 380kV-hoogspanningsstation komen, om ervoor te zorgen dat er ook in de toekomst voldoende stroomvoorziening blijft om woningen en bedrijven van stroom te kunnen blijven voorzien.

Het gebied is volgens het Rijk "een logische plek voor deze opgave omdat er al veel infrastructuur en bedrijvigheid aanwezig is". Zo'n station en de leidingen eromheen vereisen veel ruimte. "De bouw van zo'n station kan het dorp gewoon niet hebben", zegt ook Nijpels.

Deze inwoner van Moerdijk kan maar moeilijk geloven dat het dorp moet verdwijnen:

Morgen wordt het onderwerp besproken in de gemeenteraad en dan volgt op 19 november een beslissing van de raad. Op 1 december komt er dan een definitief besluit in samenspraak met het Rijk en de provincie.

Als dat definitief is, wordt volgens wethouder Danny Dingemans op zijn vroegst in 2028 begonnen met de bouw van het hoogspanningsstation en andere projecten. Volgens hem is de hoop dat inwoners nog tien jaar in Moerdijk kunnen blijven. Hij stelt dat het dorp tot die tijd "leefbaar moet blijven" en dat de gemeente blijft investeren in het dorp.

Inwoners met een koophuis hoeven dus niet direct weg. Kiezen ze ervoor om weg te gaan, dan kunnen ze op dit moment hun huis verkopen aan de gemeente, tegen een gegarandeerde prijs van 95 procent van de taxatiewaarde. Voor huurders wordt nog een oplossing gezocht.

Hoewel er al langer wordt gepraat over de uitbreiding, voelden de bewoners zich overvallen toen ze het nieuws gisteren hoorden. "Die mensen, die moeten hun dorp waar ze generaties lang wonen, gaan verlaten en dat is geen kinnesinne", zegt Nijpels. Hij stelt dat de 95 procent die nu staat voor de verkoop van de huizen bij lange na niet voldoende is.

"Nee, er moet een volledige, ruimhartige vergoeding komen, maar ook de zekerheid van een nieuw huis. De provincie kan, als ze dat willen, ruimte maken in de ruimtelijke ordening en een nieuw dorp bouwen. Ergens in de buurt. Het gaat om 500 huizen. Je hebt tien jaar de tijd, dus ga aan de slag, samen met de bewoners."

Zweeds dorp

Het verhuizen van inwoners naar een nieuw dorp komt internationaal vaker voor. Een opvallend geval is de Noord-Zweedse mijnbouwstad Kiruna. Die werd vanaf 2004 een aantal kilometers verplaatst zodat inwoners minder hinder zouden ondervinden van de naastgelegen mijn. En in de buurt van een Duitse bruinkoolmijn werd onder meer het dorp Immerath gesloopt voor uitbreiding van de mijn.

Het grootste deel van de inwoners van het Duitse dorp werd sinds 2006 verplaatst naar het dorp Neu-Immerath, dat op zo'n 7 kilometer afstand van het oorspronkelijke dorp was gebouwd. Inwoners werden uitgekocht of werden met compensatie onteigend als zij niet wilden vertrekken. De meerderheid van de inwoners van het dorp Lützerath, dat ook bij de mijn lag, verhuisde ook naar Neu-Immerath. Hun dorp ging in 2023 tegen de vlakte, grote protesten van klimaatactivisten ten spijt.

In België is gisteren een campagne tegen rijden onder invloed gelanceerd. Daarin is acteur en presentator Tom Waes een van de gezichten. Hij raakte bijna een jaar geleden zwaargewond toen hij met hoge snelheid op een botsabsorbeerder reed bij Antwerpen - met 2,44 promille alcohol in zijn bloed.

De slogan van de campagne is "er zijn geen excuses", een uitspraak van Waes zelf. "Als je in gesprek gaat met ouders van slachtoffers - kinderen die zijn doodgereden door een bestuurder onder invloed - dan is geen enkel excuus gerechtvaardigd", zei hij vanochtend tegen de NOS.

Hoewel hij zich na lang revalideren, "wat echt mijn eigen schuld is", fysiek weer oké voelt, zegt hij dat zijn mentale gezondheid een ander verhaal is. De gesprekken met ouders van slachtoffers knaagden aan de VRT-presentator, en waren een "wake-upcall" om iets te doen tegen beschonken bestuurders.

De campagne is een initiatief van de Belgische publieke omroep VRT en het Departement Mobiliteit en Openbare Werken van de Vlaamse overheid. Hij draait om verhalen en getuigenissen van daders en slachtoffers.

"Achter de cijfers schuilen blijvende littekens: ongevallen, levenslange letsels en trauma's en een enorme impact op slachtoffers, hun vrienden en familie", schrijft het Vlaamse Departement. De campagnemakers hopen zo "excuses door te prikken, gedrag te veranderen en het aantal risicosituaties flink terug te dringen".

Onderstaande video is onderdeel van de campagne:

Naast de campagnevideo was een eerste verhaal al te zien op de Vlaamse tv. Een uitzending van de quiz Blokken werd gisteravond onderbroken voor een getuigenis van Jordy. Hij stapte na een dronken nacht in de auto, reed tegen een elektriciteitspaal en hield er hersenletsel aan over, vertelde hij in de uitzending. Na zeven jaar is hij nog steeds aan het revalideren.

Ingrijpen bij vrienden en familie

Volgens de campagneontwikkelaars wordt er nog te weinig ingegrepen wanneer een vriend of familielid beschonken de weg op wil gaan. In België vinden er iedere dag tien verkeersongevallen plaats veroorzaakt door een bestuurder onder invloed van alcohol of drugs. Een op de vijf Belgische bestuurders geeft toe dat hij minstens een keer per maand met mogelijk te veel alcohol in het bloed rondrijdt. Een op twintig doet dat maandelijks onder invloed van drugs.

Waes hoopt dat er door de campagne meer over rijden onder invloed gesproken kan worden. "Maak je geen zorgen, ik woon dichtbij" of "ik kan gewoon nog rijden" wordt volgens het Vlaamse Departement vaak als excuus gebruikt. De Belgische omroep zegt dat "dat moet veranderen".

Inmiddels is Waes weer aan het werk als presentator. Voor het veroorzaken van het auto-ongeluk werd hij in mei veroordeeld tot een rijverbod van 3 maanden, een alcoholslot van een jaar en een geldboete. Ook moet hij zijn rijexamens opnieuw afleggen.

Pommelien Thijs

De publieke omroep VRT en het Departement Mobiliteit en Openbare Werken van de Vlaamse overheid sloegen in 2024 al eens de handen ineen met een verkeerscampagne. Die draaide om afleiding in het verkeer, en had volgens de VRT grote impact. Zangeres Pommelien Thijs was een van de gezichten.

VRT-directeur Karen Donders gelooft "dat sterke verhalen grote impact kunnen hebben: ze doorprikken in dit geval excuses, brengen mensen samen en zetten aan tot meer verantwoordelijkheid op de weg".

In Peru zijn minstens 37 mensen om het leven gekomen bij een ongeluk waarbij een bus in een ravijn is gestort. Bij het ongeval raakten ook tientallen mensen gewond.

26 gewonden, onder wie een baby en twee kinderen, worden volgens lokale gezondheidsautoriteiten verzorgd in het ziekenhuis. Drie gewonden verkeren in kritieke toestand.

Het ongeluk gebeurde vandaag in het zuiden van het land in de regio Arequipa. De bus was volgens lokale autoriteiten vanuit de plaats Chala onderweg naar de stad Arequipa. Toen de bus botste met een pick-uptruck, raakte de bus van de weg waarop het voertuig ruim tweehonderd meter naar beneden stortte. De bus kwam vervolgens tot stilstand in de oevers van de Ocoña-rivier.

Busongelukken komen geregeld voor in het Zuid-Amerikaanse land. Ze gebeuren met name vanwege de slechte wegen en de niet altijd goed onderhouden voertuigen.

In juli kwamen zeker 18 mensen om het leven en raakten 48 passagiers gewond toen een dubbeldekkerbus in het Andesgebergte van de weg raakte en in een ravijn stortte.

Volgens officiële cijfers vielen er in 2024 bijna 3200 doden bij verkeersongelukken in het land.

D66 zal Hans Wijers als informateur aanwijzen. Voor het CDA is Sybrand Buma de kandidaat-informateur. Dat zeggen ingewijden. De twee gaan de partijleiders Jetten (D66) en Bontenbal (CDA) begeleiden bij de volgende fase in de formatie.

Hans Wijers (74) was onder andere president-commissaris van ING, topman van chemieconcern Akzo Nobel en, midden jaren 90, minister van Economische Zaken in het kabinet-Kok I. Sybrand Buma (60) is burgemeester van Leeuwarden. Hij was van 2010 tot 2019 fractievoorzitter van het CDA in de Tweede Kamer.

Op advies van verkenner Koolmees gaan Jetten en Bontenbal een soort voorbereiding op een regeerakkoord schrijven over migratie, wonen, veiligheid en defensie, stikstof en de economie, waar ook het investeringsklimaat voor het bedrijfsleven onder valt.

Maximaal drie weken

Het stuk wordt vooraf een "positieve agenda" genoemd. Jetten en Bontenbal moeten daarna andere partijen zien te overtuigen om samen te werken. In het stuk wordt daarom al rekening gehouden met de politieke wensen en standpunten van andere partijen.

De twee partijen nemen maximaal drie weken de tijd voor deze fase. Op 9 december zou het proces moeten zijn afgerond. Morgen debatteert de nieuwe Tweede Kamer over dit voorstel. Als de Kamer akkoord gaat worden de informateurs benoemd.

De Algerijns-Franse schrijver Boualem Sansal komt na een jaar gevangenisstraf vrij. De regering van Algerije is akkoord gegaan met een verzoek van Duitsland om hem gratie te verlenen. Dat heeft de Algerijnse president Abdelmadjid Tebboune vandaag bekendgemaakt.

De 76-jarige Sansal werd dit jaar veroordeeld tot een gevangenisstraf van vijf jaar. Eind 2024 werd de schrijver opgepakt toen hij vanuit Frankrijk naar Algerije was gereisd.

Volgens de Algerijnse autoriteiten had de schrijver onder meer "de territoriale integriteit" van dat land ondermijnd. Hij werd vooral veroordeeld omdat hij in een interview had gezegd dat een deel van het Algerijnse grondgebied eigenlijk bij Marokko hoort.

De Duitsers dienden het gratieverzoek in bij Algerije "vanwege de hoge leeftijd en zwakke gezondheid van de schrijver". Een vliegtuig uit Berlijn haalt de Algerijns-Franse schrijver op en brengt hem vervolgens naar Duitsland, waar hij in een ziekenhuis behandeld wordt.

Kritiek op regime

Sansal werkte tot 2003 als hoge ambtenaar bij een Algerijns ministerie, maar werd ontslagen vanwege zijn kritische essays over de overheid. Hij heeft meerdere romans geschreven over onder meer het gevaar van de politieke islam en corruptie binnen het regime van zijn geboorteland. Hij had sinds vorig jaar de Franse nationaliteit en wilde er ook gaan wonen.

De Franse president Macron had Algerije opgeroepen de schrijver vrij te laten. Hij noemde de arrestatie "arbitrair" en wees er daarnaast op dat Sansal lijdt aan kanker. Ook de literaire wereld roerde zich. Onder anderen Nobelprijswinnares voor Literatuur Annie Arnaux en de bekroonde auteur Salman Rushdie riepen in een open brief op tot vrijlating van de schrijver.

Verslechterde banden

Sansals arrestatie leidde daarnaast tot een flinke deuk in de al slechte diplomatieke banden tussen Algerije en voormalige kolonisator Frankrijk. Het Noord-Afrikaanse land is boos over de Franse erkenning van de Marokkaanse soevereiniteit over de Westelijke Sahara. Ook was er onenigheid over het terugnemen van illegale Algerijnse migranten in Frankrijk en het Franse visumbeleid.

Begin dit jaar lagen beide landen ook met elkaar overhoop over de arrestatie van een Algerijnse influencer die in Frankrijk woont. Hij was opgepakt in het Franse Montpellier nadat hij op TikTok had opgeroepen een in Algerije wonende tegenstander van het Algerijnse regime in elkaar te slaan. Daarop besloot Frankrijk de influencer uit te zetten.

Jongerius, de grootste biologische groentekwekerij van Nederland, stopt er plotseling mee. Dat blijkt uit gesprekken die de NOS voerde met leveranciers, klanten en vertegenwoordigers in de branche.

De plantenkwekerij zelf geeft geen duidelijkheid. Verschillende partijen hebben een brief ontvangen van een medewerker binnen het bedrijf waarin het aangeeft dat de activiteiten zijn gestopt. Zo staat er in de mail, "tot mijn grote verdriet heeft plantenkwekerij Jongerius haar werkzaamheden per direct gestaakt".

Het Houtense Jongerius verzorgde de groenteplanten in de eerste fase, het zogenoemde opkweken. Zodra de planten deze eerste groeifase voorbij zijn, verkopen ze aan andere tuinders, zowel aan grote afnemers als aan kleinere klanten. Het gaat hierbij om veel verschillende biologische groenten.

'Gestopt'

Voor zover bekend is het bedrijf niet failliet verklaard, het is namelijk niet terug te vinden in het register waar faillissementen worden gepubliceerd. Sinds maandag heeft de NOS diverse malen geprobeerd in contact te komen met Jongerius. Per mail antwoordde een medewerker toen dat er "geen sprake is" van een faillissement, maar zegt ook te hopen "dat er zo snel mogelijk een faillissement volgt". Er zou nog geen sociaal plan zijn voor de medewerkers.

De bestuursvoorzitter wilde vandaag telefonisch niet bevestigen dat het bedrijf gestopt is en zegt geen tijd te hebben om vragen te beantwoorden.

Volgens Plantum, de brancheorganisatie voor opkweek van zaden en jonge planten, is Jongerius inderdaad gestopt. Plantum benadrukt dat het een belangrijke speler was voor de biologische sector. "Elke biologische teler heeft deze jonge planten nodig om mee door te kunnen, en dit bedrijf was goed voor zo'n 80 procent van jonge planten in de biologische sector", zegt een woordvoerder.

De niet-biologische plantenkwekerijen kunnen het tekort ook niet zomaar opvangen. Om het keurmerk 'biologisch' te krijgen, moet je namelijk aan bepaalde eisen voldoen.

Ook Jan Groen, voorzitter van branchevereniging Bionext, zegt "met verbazing en zorg kennis te hebben genomen van het nieuws dat Jongerius haar activiteiten eind oktober per direct gestaakt heeft". Hij is in gesprek met klanten uit de sector om een beeld te vormen en zoekt naar oplossingen.

Het bericht dat het bedrijf alle activiteiten staakte kwam onverwachts voor klanten, vertelt Sebastiaan Bos, biologisch tuinder van kwekerij De Kievit. "Jongerius is too big to fail. Je hebt infrastructuur nodig om biologisch te verbouwen en Jongerius had die infrastructuur. Nu die wegvalt, kan dat best impact hebben op de hele sector."

Belangrijke toeleverancier

ABN Amro-sectorbankier Jan de Ruyter verwacht ook dat dit impact gaat hebben op biologische tuinbouw. "Het was een belangrijke toeleverancier. De capaciteit om het wegvallen van Jongerius op te vangen is beperkt, dus vooral voor de biologische tuinders is dat een probleem."

De timing is ongelukkig. Rond deze periode beginnen zij de paprikaplanten en komkommerplanten te telen. Nu valt hun leverancier weg en zijn ze druk op zoek naar alternatieven.

Bij concurrenten van Jongerius merken ze een flinke toename in aanvragen van klanten. Een van die bedrijven is Biological Youngplants uit Poeldijk, bij Den Haag. "Zeker qua vruchten en groente zijn wij overladen met aanvragen. We hebben gekeken wat er tussen past", vertelt eigenaar Wim van Marrewijk. Het bedrijf is met andere kwekerijen aan het praten om alle verzoeken op te vangen.

Van Marrewijk weet niet waarom Jongerius is gestopt. Wel ziet hij dat er in de hele sector problemen zijn door de stijgende kosten. Uitzendkrachten die duurder worden, transportkosten en kosten voor het plantenzaad, somt hij op. "Een tomatenstam zat drie jaar geleden rond de 15 tot 16 cent, nu zijn ze gestegen tot soms wel boven de 30 cent", zegt Van Marrewijk.

Daar moet wel een kanttekening bij geplaatst worden, zegt econoom bij Rabobank Lambert van Horen. "De groenteprijzen zijn ongeveer met de inflatie meegestegen. Dus zowel de inkomsten als de uitgaven zijn gestegen."

Prijskaart supermarkt

Of we het wegvallen van Jongerius ook gaan merken in de schappen, is nog gissen. Tuinder Bos denkt van wel: "Als een paar mensen zich niet heel erg druk gaan maken hierover, gaat dit zeker effecten hebben. Er zal minder beschikbaar zijn, dus de prijzen zullen mogelijk omhoog gaan."