Nog altijd verblijven tientallen Nederlandse IS-gangers in Syrië. Yassin el M. uit Den Haag bijvoorbeeld, die al zes jaar vastzit in een Syrische gevangenis. Hij hoopt dat de Nederlandse overheid wil helpen. "Wij zijn nou eenmaal Nederlandse burgers en de Nederlandse overheid is verantwoordelijk voor ons."
M. vindt bijvoorbeeld dat hij hier recht heeft op een proces. "Nederland ziet mij als een gevaarlijke terrorist, wat ik niet vind dat ik ben. Maar ook een gevaarlijke terrorist krijgt een proces in een democratie." Het demissionaire kabinet is echter niet van plan hen terug te halen en hier te vervolgen, ook al liggen de strafdossiers klaar.
Verzoek om ze op te halen
Zo'n vijftien Nederlanders zitten op dit moment in Syrië in de gevangenis, blijkt uit een recente publicatie van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV). Ze zitten vast op diverse plekken in het Koerdische gedeelte van het land. De Koerden vragen al jaren of Nederland de gedetineerden kan ophalen.
Volgens de NCTV is het mogelijk dat deze IS-aanhangers op korte termijn vrijkomen en terugkeren naar Nederland. "Ik zie mijzelf hier niet uitkomen om eerlijk te zijn", zegt M. uit Den Haag.
Correspondent Daisy Mohr en cameravrouw Edmée van Rijn gingen naar het detentiekamp Al Hol in Syrië en spraken met de Nederlandse gevangene:
Er zitten nog zo'n vijf vrouwen met 25 minderjarige kinderen vast in opvangkampen in het noordoosten van het land. Daarnaast lopen er nog enkele tientallen Nederlandse jihadistische uitreizigers vrij rond in Syrië of op andere plekken in de regio.
Tegen alle bekende uitreizigers is het Openbaar Ministerie een strafrechtelijk onderzoek gestart, al is in veel gevallen de vervolging nog niet begonnen. Dat gebeurt pas als iemand wordt teruggehaald naar Nederland of als een verdachte zich meldt bij een Nederlandse ambassade of consulaat.
De Nederlandse regering heeft zich tot op heden nooit actief ingespannen om opgesloten mannelijke jihadisten terug te halen. Al jaren gaan er stemmen op om dat wel te doen, onder anderen van advocaten en terrorismedeskundigen.
In de gaten houden
Nederland kan deze mensen hier berechten, vastzetten op speciale terroristenafdelingen en na het uitzitten van hun straf in de gaten houden. Er kunnen dan ook beperkingen worden opgelegd, dat ze bijvoorbeeld geen contact mogen onderhouden met andere potentiële jihadisten.
Als Nederland deze gevangenen niet terughaalt, kunnen ze op een dag illegaal terugkeren en buiten het zicht van instanties en veiligheidsdiensten aanslagen beramen, is de gedachte. Als je moet kiezen uit deze twee kwaden kies dan voor het zicht houden op deze potentieel gevaarlijke groep, zeggen de advocaten en deskundigen.
Zelf gekozen
Demissionair minister Van Oosten van Justitie en Veiligheid zegt dat altijd per individueel geval zal worden bekeken of terugkeer mogelijk is. Hij wijst erop dat veiligheidsrisico's een belangrijke rol spelen bij deze afweging en dat het voltallige kabinet achter het besluit moet staan.
Ook benadrukt Van Oosten de verantwoordelijkheid van de uitreizigers zelf: "Ik vind wat van mensen die er bewust en vrijwillig voor hebben gekozen om uit te reizen naar het strijdtoneel in Syrië."
Voor de terugkeer van vrouwen en kinderen heeft de Nederlandse Staat zich al wel ingespannen, na een uitspraak van de rechtbank in Rotterdam. Daarmee wilde het kabinet voorkomen dat de vrouwen hun straf in Nederland ontlopen. De afgelopen jaren werden diverse vrouwen veroordeeld tot gevangenisstraffen. Ook verschillende mannelijke Syriëgangers die terugkwamen, kregen jarenlange celstraffen.
De NCTV beschouwt terugkerende jihadisten als een potentieel gevaar, onder meer vanwege hun gevechtservaring in strijdgebied. "Daarnaast kunnen zij na terugkomst bijdragen aan de radicalisering van anderen en hen aanzetten tot het plegen van een geweldsdaad."
In totaal zijn zo'n driehonderd Nederlandse jihadisten naar Syrië en Irak gereisd. Dat gebeurde vooral in de jaren 2013 en 2014. Ruim een derde van deze groep is overleden. Zo'n 90 mensen zijn teruggekeerd naar Nederland. De rest verblijft dus nog op verschillende plaatsen in de regio. Het gaat om ongeveer 75 mensen, onder wie dus een beperkt aantal in de gevangenis.
M. beweert, net als vele andere voormalige IS-strijders, dat hij geen geweld heeft gepleegd. Juist in de Syrische gevangenis bestaat het risico te radicaliseren en dus is terugkeer beter, vindt hij. "Maar ik weet ook dat wij hier nog wel tien jaar kunnen blijven."