Ineens kwamen de plannen om een einde te maken aan de oorlog in Oekraïne vorige week in een stroomversnelling. Ogenschijnlijk uit het niets presenteerden de Verenigde Staten een 28-puntenplan. In de dagen daarna werd een tegenvoorstel gedaan door Europa na gesprekken met de VS en Oekraïne in Genève.
De bal ligt nu bij Rusland, zeggen verschillende experts. In het oorspronkelijke Amerikaanse plan kon het Kremlin zich wel vinden. Rusland had immers een grote vinger in de pap. Zo stond er in het plan dat Oekraïne onder meer de Donbas moet opgeven en de eigen krijgsmacht moet inkrimpen. "Het lijkt er zelfs op dat delen van het plan letterlijk zijn vertaald uit het Russisch", zegt Oost-Europadeskundige Bob Deen van het instituut Clingendael.
Anders is dat bij de aangepaste Europese versie. Daarin staat onder meer dat grenzen niet met geweld worden verlegd. Ook wordt Oekraïens NAVO-lidmaatschap niet expliciet uitgesloten.
Het plan is "totaal niet constructief" en daarom voor Rusland onwerkbaar, reageert Kremlin-topadviseur Oesjakov. Zo'n reactie had Clingendael-deskundige Deen al verwacht. "En dan ben je terug bij af."
Van slagveld naar diplomatie
Naar verwachting gaan de Amerikanen wel aan de slag met het Europese tegenvoorstel voordat er contact wordt gezocht met de Russen. "Poetin kan het geheel dan verwerpen of terugkomen met een ander voorstel", zegt Deen. "Zo wordt er onderhandeld."
Volgens hoogleraar oorlogsstudies aan de Universiteit Leiden Frans Osinga probeert Rusland via de diplomatieke banden met het Witte Huis te bereiken wat op het slagveld niet lukt. "Ze willen gewoon de Donbas en andere delen van Oekraïne bezetten. Vergeet niet dat Rusland ook haast heeft. Het gaat slecht met de economie, ze hebben al 1,1 miljoen militairen verloren en winnen heel weinig terrein."
Hoewel een akkoord of zelfs een staakt-het-vuren nog altijd ver weg lijkt, is Deen wel voorzichtig optimistisch over de gesprekken die er nu gevoerd worden. "Dit voorstel probeert het conflict op alle niveaus aan te pakken. Begin dit jaar ging het alleen over een staakt-het-vuren. Nu hebben de Amerikanen bijvoorbeeld ook de Russische zorgen meegenomen over NAVO-Rusland relaties en strategische stabiliteit, bijvoorbeeld door weer een dialoog over nucleaire wapenbeheersing te starten."
"De grootste winst zit hem erin dat er doorgepraat blijft worden. Dat is al een stapje verder. Toch blijf ik sceptisch over de kansen of Rusland akkoord gaat. Zij willen vergaande concessies. En Oekraïne wil dingen die voor Rusland onbespreekbaar zijn."
Osinga is nog minder hoopvol dan zijn collega. "Poetin wil vooral de VS en Europa uit elkaar drijven. Ook wil hij gewoon afwachten tot Europa zijn interesse verliest. Hij is aan het tijdrekken. De aanpassingen aan het plan die Europa heeft gedaan zijn heel realistisch, daar moeten ze op verder."
Angel uit plan Trump
Beide experts zijn wel te spreken over de reactie van Europa op het oorspronkelijke plan. Ze zien dat de Europese leiders hebben geleerd van eerdere rondes. "Ze hebben heel erg hun best gedaan om behoudend te reageren", zegt Deen. "Als je Trumps plan meteen verwerpt, wordt hij kwaad. Er zijn beleefdheden naar Washington gegaan, maar achter de schermen zijn er met spoed aanpassingen gedaan. En die lijken klein, maar eigenlijk halen ze de angel uit het plan van Trump."
Osinga ziet dat Europa vooral heel snel gereageerd heeft. "De agenda's werden gelijk vrijgespeeld. Ook is de chemie onderling goed en wordt er goed samengewerkt met de Europese Commissie en de NAVO. Ze hebben heel slim de scherpe kantjes ervan afgehaald. Trump heeft ze een kapstok gegeven en daar hebben zij dingen aangehangen en extra haakjes aan toegevoegd."
Uiteindelijk zal de komende tijd veel afhangen van de houding van Trump, denken de experts. "De laatste die Trump gesproken heeft heeft vaak zijn oor. Als dat Poetin is, kunnen we weer opnieuw beginnen", zegt Osinga.
Onberekenbaar
Zolang Trump geen duidelijke keuze maakt, blijven we vastzitten in deze vicieuze cirkel, ziet Deen. "Beide partijen proberen constructief over te komen en hopen dat Trump daardoor uiteindelijk de andere partij zwaar onder druk zal zetten."
"Rusland hoopt dat Trump Oekraïne als het probleem zal zien en zal stoppen het land te bewapenen, terwijl Oekraïne en Europa hopen dat Trump vooral Rusland zwaardere sancties zal opleggen. Maar Trump blijft maar steeds van koers wisselen en het is ook niet duidelijk wat de verschillende groepen binnen de VS nu echt willen. Dat maakt dit hele proces erg onberekenbaar", zegt Deen.