De Verenigde Staten en bondgenoten proberen vaart te zetten achter de tweede fase van het zogenoemde Trump-plan voor Gaza. Dat plan moet het huidige bestand omzetten in een regeling voor het bestuur in de Gazastrook, zonder Hamas. Maar de kritiek zwelt aan dat Palestijnen niet of nauwelijks bij de besluitvorming betrokken zijn.
Fase één van het akkoord is nu bijna twee maanden van kracht en bijna geheel uitgevoerd. Hamas heeft alleen het lichaam van de laatste Israëlische gijzelaar nog niet overgedragen.
Tegelijkertijd voert het Israëlische leger nog dagelijks aanvallen uit en komt nog steeds onvoldoende hulp binnen via minder grensovergangen dan was afgesproken. Volgens Palestijnse gezondheidsautoriteiten zijn sinds het begin van het bestand meer dan 360 Palestijnen door het Israëlische leger gedood.
Tijdelijk Palestijns bestuur
De tweede fase richt zich op de toekomst van Gaza. Volgens een door Washington opgesteld 20-puntenplan, waarvan delen door de VN-Veiligheidsraad zijn bekrachtigd, komt er een tijdelijk Palestijns bestuur in Gaza. Dat valt onder toezicht van een internationale Board of Peace en wordt ondersteund door een internationale veiligheidsmacht die Hamas moet ontwapenen en de wederopbouw mogelijk maakt.
Hamas verwerpt dat model als "buitenlandse voogdij". Ook de Palestijnse Autoriteit vreest te worden gedegradeerd tot uitvoerder van afspraken zonder echte politieke zeggenschap.
Dat de voormalige Britse premier Tony Blair, die aanvankelijk de enige kandidaat was voor de Board of Peace, inmiddels is afgevallen na bezwaar van Arabische staten, wordt door Palestijnen gezien als hooguit een beperkte verbetering. Blair geldt als pro-Israëlisch en blijft geassocieerd met de Irakoorlog.
'Geen kennis van Gaza'
De Israëlische journalist en schrijver Gideon Levy is uiterst kritisch. "Dit kan geen oplossing zijn, omdat de belangrijkste partij, de Palestijnen, ontbreekt", zegt hij tegen de NOS. "Israël blokkeert elke vorm van legitiem Palestijns leiderschap. Dit is een deal tussen Amerikanen en Israëli's en heeft weinig met Gaza's problemen te maken."
Hij noemt de verwachte uitkomst "hooguit technisch" en denkt dat er weinig van betekenis uitkomt zolang er geen politieke vertegenwoordiging van de Palestijnen wordt geaccepteerd.
Een belangrijk centrum waar aan fase twee wordt gewerkt, is het nieuwe Civil-Military Coordination Center (CMCC) in Kiryat Gat in Israël. Daar coördineren de VS, Israël en ruim vijftien bondgenoten hulpverlening en scenario's voor het bestuur van Gaza. Nederland heeft twee civiele experts geleverd.
Volgens diplomaten die aan de gesprekken deelnemen, zijn ook daar geen Palestijnse vertegenwoordigers aanwezig. Zelfs pogingen tot Palestijnse videodeelname zouden soms door Israëlische officieren worden onderbroken. Amerikaanse documenten over het centrum verwijzen bovendien niet naar "Palestijnen" maar steevast naar "Gazanen", zo meldde The Guardian.
Critici waarschuwen dat de toekomst van Gaza zo wordt vormgegeven zonder Palestijnse inspraak. "Geen van de betrokken besluitvormers begrijpt Gaza", zegt Levy. "Die mensen in Kiryat Gat zijn er nooit geweest en zullen er nooit komen. Het is een farce."
Netanyahu: 'Centrale kwesties onopgelost'
Netanyahu zei zondag dat fase twee "dichtbij" is, al zijn er volgens hem nog "centrale kwesties" die moeten worden opgelost. Een belangrijke discussie gaat over de vraag of en hoe een internationale stabilisatiemacht wordt ingezet. Eind deze maand spreekt Netanyuahu erover met de Amerikaanse president Trump in Washington.
Ondanks de aanhoudende Israëlische bombardementen benadrukte Netanyahu dat het essentieel is dat Hamas niet alleen het staakt-het-vuren naleeft, maar ook volledig wordt ontwapend. Israël controleert momenteel ruim de helft van Gaza. In de rest van het gebied heeft Hamas zijn gezag deels hersteld.
Yossi Mekelberg, Midden-Oostenexpert bij denktank Chatham House, verwacht weinig van de plannen. "Israël dringt aan op volledige ontwapening van Hamas, maar zelfs dan zal het zich nooit volledig veilig te voelen", zegt hij. "Veiligheid is niet alleen een kwestie van maatregelen op de grond, maar ook van psychologie."
Volgens Mekelberg is het idee dat Hamas zich zonder meer laat ontwapenen onrealistisch. "Wie gaat dat uitvoeren? Hamas geeft zijn wapens nooit vrijwillig op."
Verslaggever Sander van Hoorn in Israël:
"Noch Israël, noch Hamas heeft zin in fase twee. Hamas, omdat het de wapens tegen Israël moet neerleggen en het bestuur van Gaza uit handen moet geven, en Israël omdat het zich dan verder uit Gaza moet terugtrekken en de controle moet overdragen aan een internationale troepenmacht en een Palestijns bestuur.
Beide partijen proberen de voorwaarden en de volgorde van fase twee die in het plan van Trump niet duidelijk zijn vastgelegd, naar hun hand te zetten tot op het punt dat ze voor de ander wel zeker onacceptabel zijn.
Opnieuw zal de timing van fase twee en de manier waarop die wordt uitgevoerd, besloten worden in het Witte Huis. Israël zit direct bij de Amerikanen aan tafel. Hamas (en in bredere zin alle Palestijnen) is er alleen maar via bemiddelaars als Egypte en Qatar en andere Arabische landen waarmee Trump goed contact heeft.
Wat gaat Trump besluiten en in hoeverre is dat goed of slecht voor ons? Of heeft hij de blik zo op Venezuela gericht dat er voorlopig helemaal geen fase twee komt? En is dat goed of slecht voor ons? Die vragen leven nu, bij alle partijen."