NOS Nieuws - Algemeen

In het Zuid-Hollandse Hillegom was vannacht een explosie bij een woning, de derde in een week tijd in het dorp. De voordeur van een huis aan de Frederik Hendriklaan werd daarbij weggeblazen. De politie heeft een minderjarige jongen aangehouden als verdachte.

De explosie gebeurde rond 01.45 uur. Bij de klap sprongen meerdere ruiten van het huis, schrijft Omroep West. Niemand raakte gewond. De politie heeft de omgeving afgezet en doet onderzoek.

Woning gesloten

Het was al de derde explosie in Hillegom. Vorige week vrijdag ging een explosief af bij een huis aan de Lukas Schoonderbeekstraat, ongeveer een kilometer bij de Frederik Hendriklaan vandaan. Ook hier klapte de voordeur uit de scharnieren en sprongen meerdere ruiten. Niemand raakte gewond.

Burgemeester Roberto ter Hark besloot daarop de woning voor zes weken te sluiten. Hij deed dat op basis van informatie die hij van de politie had gekregen, zei hij. Desondanks ging twee dagen na die maatregel opnieuw een explosief af bij het huis.

Onderzoek

Ook op andere plekken in de Bollenstreek hebben de afgelopen weken ontploffingen plaatsgevonden. In het begin van de maand gebeurde dat bij een huis in Lisse, en vorige week werd ook in Noordwijk iets tot ontploffing gebracht bij een tuinhuisje achter een woning.

Dat was voor de recherche reden om een onderzoek te beginnen. Er wordt onder meer gekeken of er een verband is tussen de zaken. In dat onderzoek is nog niemand aangehouden, laat een politiewoordvoerder weten. "Of de gebeurtenissen van vannacht verband hebben met eerdere gebeurtenissen is nog niet te zeggen,"

De Eerste en Tweede Kamer komen vandaag bijeen in een Bijzondere Verenigde Vergadering. De Staten-Generaal staan stil bij 20 november 1945, de dag dat koningin Wilhelmina haar eerste troonrede na de Tweede Wereldoorlog uitsprak. Een troonrede die wordt gezien als een symbolische herstart van de democratie in Nederland na vijf jaar Duitse bezetting.

Ook koning Willem-Alexander en prinses Amalia zijn aanwezig. Tachtig jaar nadat zijn overgrootmoeder en haar betovergrootmoeder de woorden had uitgesproken: "Gevoelens van diepe bewogenheid mengen zich met die van vreugde en erkentelijkheid, nu ik na zes jaren van bittere scheiding weer in uw midden verschijn."

Wilhelmina was na de inval van de Duitsers in mei 1940 naar Engeland gevlucht en teruggekeerd naar Nederland tijdens de bevrijding van Brabant.

Te zien bij de NOS

Het programma NOS 80 jaar bevrijding: De eerste troonrede is te zien op NPO 1 van 10.15 tot 11.20 uur. De speciale zitting is ook via de stream op NOS.nl en in de app te volgen.

De troonrede stond in het teken van het herstel van het door oorlog zwaar getroffen Nederland. De koningin blikte terug op de oorlog, herdacht "de tienduizenden Joodse landgenoten die werden gemarteld en vermoord", én keek vooruit naar de wederopbouw en toekomst van het koninkrijk. Nederland moest zichzelf weer opbouwen vanuit de ruïnes van de oorlog, zo was de boodschap van de vorstin.

Kamervoorzitters

En die troonrede was heel belangrijk zegt Mei Li Vos, de huidige voorzitter van de Eerste Kamer. "Vijf jaar lang had Nederland geen democratie gehad. Vijf jaar lang konden we niet zelf besluiten hoe we wilden leven. We zijn een democratisch land. Dat is een deel van onze identiteit. Het was dus heel belangrijk dat in november 1945 de Eerste en Tweede Kamer weer bij elkaar konden komen."

Tachtig jaar na dat moment spreekt Mei Li Vos samen met de net verkozen Tweede Kamervoorzitter Thom van Campen de Staten-Generaal toe.

Kijk hier naar een fragment uit het Polygoonjournaal van 1945 van de eerste naoorlogse troonrede:

Wilhelmina hield haar eerste troonrede na de oorlog in november en niet zoals toen ook al gebruikelijk was op Prinsjesdag, de derde dinsdag van september. De reden is eenvoudig. Het lukte niet om zo kort na het einde van de oorlog alles weer op orde te krijgen.

Geen koets geen feestelijke kleding

De Eerste en Tweede Kamer waren niet compleet. Veertig Kamerzetels waren vacant. Enkele Kamerleden waren vermoord, andere gestopt met de politiek en de vertegenwoordigers van de NSB mochten niet terugkomen. Er werd een noodparlement ingesteld. De opengevallen zetels werden veelal opgevuld door mensen uit het verzet. Pas in het voorjaar van 1946 waren er weer verkiezingen en kreeg Nederland een nieuw parlement.

Niet alleen de maand was anders in 1945, ook de pracht en de praal van Prinsjesdag ontbrak. Geen Gouden Koets, geen feestelijk kleding. Koningin Wilhelmina vond dat niet gepast.

Met een hofauto kwam zij met haar dochter prinses Juliana en haar schoonzoon prins Bernhard aan bij de Ridderzaal. Ook de aanwezigen daar waren sober gekleed. Een krant schreef over "een stille vreugde in de residentie".

Vernieuwing

Wilhelmina spoorde het parlement aan "oude zekerheden en tradities in volle kracht te bewaren en anderzijds ruimte te laten voor een vernieuwing". Wederopbouw was niet slechts een terugkeer naar het vooroorlogse Nederland, er moest ook worden gekeken naar politieke hervormingen, vernieuwing in onderwijs en industrie en een nieuwe relatie met de koloniën.

"Te midden der verwoesting liggen hier de krachten voor herstel en vernieuwing en wij gorden ons tezamen aan om de verworvenheden te bewaren en de zwakheden te overwinnen", hield ze Nederland voor. "Te duur hebben wij onze vrijheid gekocht dan dat wij haar nu zouden misbruiken of verspillen."

Geïnteresseerd in de Tweede Wereldoorlog?

Abonneer je dan hier op onze nieuwsbrief.

Meta waarschuwt tieners in Australië voor het aankomende socialemediaverbod voor jongeren onder de 16, dat vanaf 10 december van kracht wordt. "We geven hun de mogelijkheid om hun contacten en herinneringen te bewaren", schrijft Meta.

Het socialemediabedrijf, waar Facebook, Instagram en Threads onder vallen, heeft de tieners berichten gestuurd met een herinnering om hun digitale geschiedenis te downloaden, voordat hun accounts op 4 december worden opgeheven.

De Australische regering nam een jaar geleden een wet aan die het gebruik van negen socialemediaplatformen verbiedt voor kinderen onder de 16. Het gaat om Facebook, Instagram, Snapchat, Threads, TikTok, X, YouTube, livestreamplatform Kick en internetforum Reddit. Platforms die niet voldoende stappen zetten om kinderen van het platform te weren, riskeren een boete tot 50 miljoen Australische dollar (28 miljoen euro).

De jongeren kunnen ervoor kiezen om hun account te bewaren. "Zodat we contact kunnen opnemen en ze kunnen helpen weer toegang te krijgen als ze 16 worden."

Meta schat dat er 350.000 Australische gebruikers op Instagram zijn in de leeftijdscategorie van 13 tot 15 jaar en 150.000 op Facebook.

Heaps Up Alliance

De oudergroep Heaps Up Alliance, die de lobby voor de socialemediawet was begonnen, zegt dat ouders hun kinderen moeten helpen om de uren die ze normaal gesproken kwijt zijn aan scrollen, op te vullen. De groep was kritisch op de Australische overheid, die enkel een lijst met platformen bekendmaakte waar tieners geen gebruik meer van kunnen maken.

"Er zijn onderdelen van de wetgeving waar we niet volledig achterstaan", zegt de oprichter van de groep tegen persbureau AP. "Maar het principe dat kinderen onder de 16 beter in de echte wereld kunnen leven, is iets waar we altijd achter hebben gestaan."

Hij hoopt dat ouders positief tegen het verbod zullen aankijken en hun kinderen zullen helpen om nieuwe dingen te ontdekken.

Oerwouden maken regenwolken waardoor gewassen groeien, ze nemen CO2 op en bieden leefgebied aan unieke plant- en diersoorten.

Mensen profiteren dus van tropisch regenwoud. Een nieuw 'bossenfonds' moet garanderen dat dit zo blijft. Brazilië presenteerde dit plan op de klimaattop in de Amazone, het grootste regenwoud ter wereld.

In het fonds moet ruim 100 miljard euro komen. Het idee is dat rijke landen de eerste 21,5 miljard inleggen. De rest moet komen van private investeerders. Het gaat overigens om investeringen, geen giften.

Betaling per hectare oerwoud

Het fonds wil winst maken door de inleg te beleggen in obligaties. De opbrengst gaat deels naar landen die inleggen. De rest vloeit naar landen met tropisch regenwoud. Zij krijgen een vergoeding per hectare. Zo wordt het financieel aantrekkelijk regenwoud niet te kappen. Ook gaat een deel naar inheemse bewoners die het bos beschermen.

Ruim zeventig landen, waaronder Suriname, komen in aanmerking. Zij mogen alleen meedoen als ze hun ontbossing onder controle hebben. Daardoor vallen landen als de Democratisch Republiek Congo, Tanzania en Indonesië voorlopig buiten de boot. Wanneer deelnemende landen toch weer gaan kappen, krijgen ze boetes.

"Het fonds moet er echt voor zorgen dat bossen blijven staan", zegt Maheen Khan, klimaatspecialist bij het Wereld Natuur Fonds (WWF), dat hielp dit fonds op te zetten. Volgens Khan heeft het diverse voordelen. Zo werkt het fonds op de lange termijn, omdat het niet afhankelijk is van landen die jaarlijks geld overmaken. En het leidt niet tot meer schulden bij arme landen.

Hoewel niet meer zo veel bos verdwijnt als in de jaren 80 en 90 gaat het jaarlijks nog om miljoenen hectares. Ruim 140 landen beloofden die ontbossing in 2030 naar nul terug te brengen. Maar een recent rapport laat zien dat ze niet op koers liggen.

"Ontbossing wordt gedreven door economische overwegingen", zegt Wouter Peters, hoogleraar koolstofkringloop aan de Wageningen Universiteit. De baten van een regenwoud zijn onzichtbaar, en worden verdeeld over veel mensen die vaak niet merken dat ze ervan profiteren. Terwijl het omhakken flink profijt oplevert voor een beperkte groep. Bijvoorbeeld door de verkoop van hout of door plaats te maken voor mijn- of landbouw.

Het is zeker niet de eerste poging om het omhakken van bossen te voorkomen. Zo kun je al kredieten kopen van projecten die woud beschermen.

Nog veel valkuilen

"Maar deze opzet is naar mijn weten niet eerder geprobeerd", zegt Peters. Ook hij ziet het als voordeel dat dit geen project is dat maar een paar jaar geld krijgt. "Dat is niet de tijdschaal waarop je bossen moet beschermen. Je hebt structurele financiering nodig."

Toch ziet Peters ook potentiële problemen, zoals de naleving. Het fonds wil met satellieten in de gaten houden of het bos blijft staan. Peters vindt die plannen nog vaag. Ook vreest hij voor een scenario waarin bossen beschermd zijn, maar onbeschermde natuurgebieden er in hun plaats aan moeten geloven.

Van andere organisaties komt meer kritiek. Zo zouden de eisen van het fonds te laag zijn. Zelfs ernstig aangetast bos telt nog mee. Dat is ook de moeite van het beschermen waard, is de gedachte. Maar critici vrezen dat landen blijven kappen in bossen én de vergoeding opstrijken.

Vooralsnog is dat van later zorg. Tot dusver haalde het fonds pas een kleine 5 miljard euro op. Er kwamen grote bijdragen van Noorwegen, Brazilië en Indonesië. En mogelijk komt Duitsland binnenkort nog met een redelijk grote bijdrage. Premier Schoof doneerde namens Nederland 5 miljoen euro. Het volgende kabinet gaat bekijken of Nederland nog geld wil inleggen om het fonds te vullen.

Het lijkt er voorlopig niet op dat China, India en andere grote landen gaan bijdragen. Het Verenigd Koninkrijk dacht mee over de opzet , maar de financiële situatie van het land is zo lastig dat het nog geen geld in het fonds stopt.

"Het is nog te vroeg om te bepalen of het een succes is", zegt Maheen Khan van het WWF. Zij vraagt om een beetje geduld. Komende jaren verwacht Khan dat het fonds langzaam gevuld raakt, en de aanpak ook verder wordt verbeterd.

Nederlandse nieuwsmedia slaan alarm over de invloed van grote internationale techbedrijven. In een gezamenlijke brief aan informateur Buma stellen publieke omroepen waaronder de NOS, commerciële omroepen, kranten, tijdschriften, online media, persbureau ANP en journalistenvakbond NVJ dat deze bedrijven een ernstige bedreiging vormen voor de democratie en de informatievoorziening in Nederland.

Volgens de organisaties en bedrijven staat Nederland op een kruispunt: wordt de informatievoorziening gedomineerd door algoritmes van Amerikaanse en Chinese techreuzen, of kiest de politiek voor een eigen, door democratische waarden gedreven digitaal ecosysteem?

"Straks is er geen medialandschap meer over", zegt Nienke Venema, directeur van de Stichting Democratie en Media. De stichting is de initiatiefnemer van de brief. "Je kunt je voorstellen wat dat doet met advertentie-inkomsten, maar dus ook met de informatie die mensen tot zich nemen waarvan we geen idee hebben of die nog betrouwbaar is of niet."

AI als belangrijkste informatiebron

De media vragen de formerende partijen om de veiligheid van informatievoorziening een urgent onderwerp te maken. "Mediaproductie, -presentatie en -consumptie zijn immers gedreven door technologie; de twee beleidsterreinen zijn niet langer te scheiden", staat in de brief.

Gepleit wordt voor één coördinerend bewindspersoon die zowel media- als technologiebeleid onder zijn hoede heeft. De scheidslijn tussen journalistiek en technologie vervaagt steeds verder, schrijven de media, en beleid moet daarop worden aangepast.

De opkomst van kunstmatige intelligentie baart de sector grote zorgen. "Als je nu iets opzoekt op Google, krijg je een AI-overzicht", zegt Venema. "We zien dat mensen vervolgens steeds minder doorklikken naar een nieuwswebsite en gewoon op het antwoord van zo'n overzicht afgaan, of van ChatGPT."

Eerste grote oproep

De media willen nauw betrokken worden bij het AI-beleid van de overheid. Daarnaast roepen ze op tot snelle implementatie van Europese regelgeving en beter toezicht op de pluriformiteit van het Nederlandse medialandschap.

Het is voor het eerst dat vrijwel alle grote Nederlandse media waaronder NPO, Talpa, DPG, Mediahuis, Het Financieele Dagblad, De Groene Amsterdammer, Vrij Nederland, Follow the Money en De Correspondent gezamenlijk zo'n oproep aan de politiek doen.

Venema noemt dat bijzonder. "En dat geeft ook moed. Publieke en private partijen, lokaal/landelijk, iedereen zegt: 'Wij zijn bereid de handen ineen te slaan'. Maar dan moet je ons daar wel toe in staat stellen en de techreuzen die ongeoorloofd onze content stelen aanpakken. Daar moet Nederland in vooroplopen in de EU."

Overigens hebben Nederlandse media dit voorjaar een overeenkomst gesloten met Google voor het gebruik van fragmenten uit hun nieuwsberichten. De deal kwam voort uit een EU-richtlijn over auteursrecht.

De Verenigde Staten werken samen met Rusland aan een nieuw plan dat moet leiden tot een wapenstilstand in Oekraïne. Dat melden Amerikaanse media.

Een Amerikaanse delegatie is op dit moment in Oekraïne om het plan te bespreken. Het plan is opgesteld zonder Oekraïense betrokkenheid, maar het land zou wel op de hoogte zijn gesteld van de gesprekken tussen Rusland en de VS.

In het voorstel, dat zou bestaan uit 28 punten en ingegeven is door het plan dat leidde tot het staakt-het-vuren in Gaza, zou staan dat Oekraïne zeer grote concessies moet doen. Volgens The New York Times moet Oekraïne grondgebied opgeven, het leger inkrimpen en bepaalde langeafstandswapens inleveren. Oekraïne zou de hele oostelijke Donbas moeten afstaan, ook de gebieden die op dit moment niet door Rusland bezet zijn.

Ook mogen er geen buitenlandse troepen worden toegelaten in Oekraïne die een eventueel staakt-het-vuren moeten handhaven. Daartegenover zouden Amerikaanse veiligheidsgaranties komen te staan, meldt Axios.

De Britse krant Financial Times schrijft daarnaast dat de Amerikaanse militaire steun moet worden teruggedraaid en dat Russisch wordt erkend als officiële taal in Oekraïne.

Onderhandelingen

Het plan is opgesteld door Trumps gezant Steve Witkoff en zijn Russische tegenhanger Kirill Dmitriev. Volgens NBC News zijn ook vicepresident JD Vance, minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio en Trumps schoonzoon Jared Kushner betrokken geweest bij het voorstel. President Trump zou het al hebben goedgekeurd.

Zowel Washington als Moskou heeft het bestaan van het plan niet officieel bevestigd. Hooggeplaatste Amerikaanse ambtenaren zijn op dit moment in Oekraïne om het plan te bespreken.

Correspondent Midden-Europa Christiaan Paauwe:

"De regering-Trump lijkt weer met de eisen van de Russen mee te willen gaan. In het plan staan vergaande concessies die Oekraïne zou moeten doen. In ruil daarvoor zouden er veiligheidsgaranties komen, maar het is nog onduidelijk welke dat dan zijn.

Het zijn eisen die Oekraïne niet zomaar zal kunnen accepteren. Voor veel Oekraïners zal het een soort capitulatie zijn. Het opgeven van de Donbas is door Zelensky altijd uitgesloten, daar wordt al elf jaar om gevochten. Bovendien is het stuk dat ze nog in handen hebben een belangrijke verdedigingslinie om de rest van het land te beschermen.

De zorg is wel dat Rusland straks samen met de VS de heel lastige situatie waar Oekraïne zich in bevindt, zal gebruiken om Kyiv tot een slechte deal te dwingen. Want het gaat niet goed aan het front, grote delen van het land zitten regelmatig zonder stroom en Oekraïne gaat vermoedelijk de moeilijkste winter tot nu toe tegemoet, vanwege de aanhoudende aanvallen. En dan is er nu ook nog het grootschalige corruptieschandaal in de energiesector, dat tot veel boosheid leidt in het land."

Een Amerikaans team, geleid door topdiplomaat Dan Driscoll, is in Oekraïne en zal vandaag Zelensky ontmoeten als die terug is van een bezoek aan Turkije.

Intussen gaan de Russische luchtaanvallen op Oekraïense infrastructuur en burgerdoelen door. Gisteren vielen er volgens Oekraïne 26 doden en 93 gewonden bij een aanval op een flatgebouw in Ternopil, in het westen van het land.

Veel Black Friday-kortingen zijn misleidend, ziet de Autoriteit Consument en Markt (ACM). De toezichthouder onderzocht 24 grote online en fysieke retailers. Driekwart houdt zich niet aan de regels.

Meerdere winkels bieden nepkortingen aan. De ACM ziet het vooral misgaan bij het vermelden van de 'van-prijs'. De regel is dat de van-prijs de laagste prijs van de laatste 30 dagen moet zijn. Toch is het vaak onduidelijk op welke prijs de korting is gebaseerd, en wordt de korting soms op een adviesprijs gebaseerd die niet hetzelfde was als de verkoopprijs.

Verkopers laten kortingen zo groter lijken dan ze zijn. "Dat is niet alleen misleiding van consumenten, maar ook oneerlijke concurrentie met bedrijven die zich wel aan de regels houden. Daarom treden wij hiertegen op", zegt Fleur Severijns van de ACM.

Boetes

Een aantal bedrijven werd vorig jaar al op de vingers getikt. Vijf bedrijven, waaronder Leen Bakker en Jysk, kregen voor hun nepkortingen een boete van meer dan 100.000 euro.

De ACM zette later alle gevonden voorbeelden van gesjoemel in een zogenoemde leidraad, die moest voorkomen dat winkeliers consumenten blijven misleiden. Winkeliers die worden betrapt op nepkortingen kunnen daardoor niet meer aanvoeren dat ze niet wisten dat hun aanbieding niet mag. De leidraad geldt voor zowel fysieke winkels als onlineshops.

Toch blijken nu 18 van de 24 onderzochte winkels zich niet aan de regels te houden. De winkeliers kregen een brief waarin ze op de overtredingen worden gewezen. Omdat ze zich nog mogen verweren, blijven de merknamen onvermeld. Als blijkt dat deze winkels de wet daadwerkelijk hebben overtreden, kunnen zij ook een boete van de ACM verwachten.

Prijzen komen niet overeen

Ook de Consumentenbond deed de afgelopen tijd onderzoek naar nepaanbiedingen en concludeert dat onder meer Amazon, Wehkamp en Bol zich hieraan schuldig maken.

Amazon adverteert volgens de bond met doorgestreepte adviesprijzen die doorgaans hoger zijn dan de verkoopprijzen. Het Amerikaanse bedrijf reageert niet op vragen van de NOS.

Wehkamp zou adverteren met bijvoorbeeld een aanbieding op een spel, dat in de periode voor de aanbieding 30,99 euro kostte. Tijdens de aanbieding gold een korting van 15 procent en een verkoopprijs van 35,69 euro. Wehkamp laat weten de afgelopen tijd aanpassingen te hebben gedaan om zich aan de wet te houden.

Bol zegt zich niet te herkennen in het beeld dat de Consumentenbond schetst. Omdat prijzen op een platform snel kunnen schommelen en soms maar kort gelden, zegt Bol dat de 'laagste prijs in 30 dagen' geen representatieve vergelijking voor consumenten is. Bol zegt om die reden uit te gaan van een 'meestal-prijs'.

Prijsconcurrentie als wapen

Universitair docent Marketing aan de Maastricht Universiteit Niels Holtrop denkt dat nog veel meer winkels de regels overtreden, omdat het voor de ACM lastig is álle winkels te controleren. "Het assortiment is zo groot, dat de ACM niet de hele markt kan overzien. Veel winkels komen er dus mee weg."

Vooral de kleinere winkels komen volgens Holtrop weg met nepkortingen, omdat grote ketens meer aandacht van toezichthouders trekken. Tegelijk hebben kleinere winkels meer noodzaak om kortingen te gebruiken om zich te kunnen meten met grotere concurrenten. "Prijsconcurrentie is een wapen waar consumenten gevoelig voor zijn. Klanten gaan heel snel ergens anders heen."

Creatief met kortingen

Volgens de ACM worden winkeliers steeds creatiever met hun kortingen, waardoor consumenten niet doorhebben dat het nepaanbiedingen zijn. Holtrop zegt dat het aantrekkelijk is voor winkels om creatief om te gaan met kortingen, omdat ze weten dat consumenten daar gevoelig voor zijn.

"We weten vaak niet wat de oorspronkelijke prijs is, en omdat een korting maar tijdelijk geldt, wil je de aanbieding niet missen. Daarom trappen veel mensen er in", ziet Holtrop. Zijn advies: "Vaar niet op de prijs die de webshop laat zien, maar check het prijsverloop door het jaar heen op bijvoorbeeld vergelijkingssites. Dan kun je pas zien of het echt een goede prijs is."

De Spaanse overheid brengt nog deze maand een catalogus uit met alle gedenktekens uit de Franco-tijd. Een halve eeuw na de dood van dictator Francisco Franco leeft zijn geest nog voort. Het doel is al die gedenktekens voor eens en voor altijd te verwijderen.

Als je oplet, zijn in veel steden nog monumenten voor zijn regime te zien. Ook straten zijn ernaar vernoemd. De intentie om ze weg te halen is niet nieuw. In 2007 werd dit al in de wet de Memoria Histórica vastgelegd.

Toch zijn er nog duizenden gedenktekens uit de Franco-tijd in heel Spanje.

Ángel de la Victoria

Historicus Maisa Navarro, die op Tenerife woont, heeft een catalogus gemaakt met 450 gedenktekens op de Canarische eilanden. Ze staat voor een van de opvallendste en controversieelste Franco-monumenten van Tenerife. Officieel heet het Ángel de la Victoria, in de volksmond wordt het simpelweg 'het Franco-monument' genoemd.

"Dit monument vertelt een valse versie van de geschiedenis", zegt de professor.

Wie was Franco?

Francisco Franco (1892-1975) kwam in 1939 aan de macht na drie jaar burgeroorlog, waarin rechtse troepen de linkse regering verjoegen, ten koste van honderdduizenden doden.

Onder zijn leiding werd Spanje een nationalistisch-conservatieve dictatuur waar het leger en de katholieke kerk centraal stonden. Politieke tegenstanders werden onderdrukt, gevangengenomen en geëxecuteerd.

Spanje raakte in isolement. Tot aan zijn dood bleef generaal Franco aan de macht. Vandaag is het vijftig jaar geleden dat hij overleed. Zijn dood luidde een nieuw tijdperk in. Spanje werd een democratie en EU-lid.

Professor Navaro kijkt op naar het grote koperen beeld. "Franco wordt afgebeeld als een jonge middeleeuwse kruisvaarder. Gehuld in de vlag, met een zwaard dat ook een kruis is. Hij staat op een engel".

Ze vindt dat hij hier onterecht wordt neergezet als hoofdrolspeler in een heilige oorlog. Wat haar betreft, was het monument allang afgebroken.

Door de jaren heen is er veel discussie geweest over het beeld. Op dit moment wordt getoetst of het cultureel erfgoed van nationaal belang is. Zolang dat onderzoek nog loopt, kan het niet worden verwijderd, ook al valt het onder de wet over gedenktekens die moeten worden weggehaald.

Als het aan Alejandro Gómez ligt, gaat dat zeker niet gebeuren. De leider van de VOX-afdeling in Santa Cruz de Tenerife zet zich in voor het behoud van dit monument. "Dit is het werk van de gerenommeerde kunstenaar Juan de Ávalos. Een van de beste Spaanse beeldhouwers van de 20ste eeuw", zegt de politicus. Hij vindt het een eer dat dit werk in het centrum van Santa Cruz staat. Op de vraag wat er is afgebeeld, wil hij geen antwoord geven. Hij vindt dat dat aan de kunstenaar is.

Er is ook geopperd om als compromis de naam van het beeld te veranderen. Ook dat ziet hij niet zitten. "Het is kunst. En kunst is altijd de expressie van een historische context. Als we daaraan beginnen te morrelen, waar eindigen we dan?", vraagt hij zich af.

Burgemeester

Het stadsbestuur wacht af of het beeld als cultureel erfgoed wordt aangemerkt. "Wij zullen ons houden aan de wet", zegt burgemeester Manuel Bermúdez. Als de conclusie is dat het toch moet blijven staan, zou hij het graag meer context bieden.

Het zou volgens hem als uitleg van de Spaanse geschiedenis kunnen dienen. "Dezelfde aanpak die in veel Europese landen wordt toegepast", zegt hij. "Er zijn veel monumenten en symbolen die verband houden met gruweldaden, bijvoorbeeld het nazisme. Die zijn behouden om te onderwijzen."

Hij geeft Auschwitz als voorbeeld: "Dat is behouden zodat toekomstige generaties begrijpen wat daar is gebeurd." Volgens de burgemeester kan een monument als dit zich daar ook voor lenen. "Voor mij is duidelijk dat we de mensen moeten eren die vervolgd werden tijdens de dictatuur of die hebben geleden, niet degenen die dat lijden hebben veroorzaakt", concludeert hij.

Volgens historicus Maisa Navaro is het behouden van dit soort monumenten daar niet het juiste middel voor. Ze geeft als voorbeeld een ander monument. Dat stond voor de slachtoffers aan de kant van Franco, maar werd hernoemd als monument voor alle slachtoffers. "Maar dit monument heeft nooit alle doden vertegenwoordigd, noch zijn hun namen ergens te vinden." Volgens haar doe je daarmee de slachtoffers van de burgeroorlog en dictatuur tekort.

Goedemorgen! In de Braziliaanse stad Belém vindt vandaag de een-na-laatste officiële dag van de klimaattop plaats. En in New York wordt in veilinghuis Sotheby's een werk van Frida Kahlo geveild.

Eerst het weer: de zon schijnt geregeld en in het westen komt het ook tot buien, soms met een winters karakter. Het wordt 4 tot 6 graden en er waait een zwakke tot matige zuidwestenwind.

Ga je op pad? Hier vind je het overzicht van de files en hier lees je waar werkzaamheden en storingen zijn op het spoor.

Wat kun je vandaag verwachten? Wat heb je gemist?

President Trump heeft zijn handtekening gezet onder het wetsvoorstel waarmee de dossiers van Jeffrey Epstein worden vrijgegeven. Afgelopen dagen stemden de Senaat en het Huis van Afgevaardigden daar al mee in.

Het vrijgeven van de documenten was een verkiezingsbelofte van Trump, maar lange tijd verzette hij zich tegen volledige openbaarmaking. Deze week kwam hij daarvan terug, nadat ook binnen zijn eigen Republikeinse Partij de druk was toegenomen.

In de dossiers staat mogelijk meer over wie op de hoogte waren van het misbruik van Epstein. Eerdere mails van Epstein suggereren dat Trump daarvan op de hoogte was, hoewel de president dat zelf altijd heeft ontkend.

Trump maakte de ondertekening bekend in een lang bericht op Truth Social. Hierin stelt hij nog maar eens dat door het vrijgeven van de documenten vooral de nauwe banden tussen Epstein en prominente Democraten aan het licht zullen komen.

Het is nog niet bekend hoe en wanneer de documenten precies openbaar zullen worden gemaakt. Het ministerie van Justitie moet de documenten binnen dertig dagen publiceren.

Ander nieuws uit de nacht: En dan nog even dit:

Sinds gisteren komt Groningse jenever niet meer uit Groningen. De laatste fles jonge dubbele graanjenever werd de dag ervoor afgevuld bij distilleerderij Hooghoudt en daarmee komt er een eind aan de productie daar. Die wordt verplaatst naar Gent.

Fijne dag!

Met nog maar twee dagen te gaan voor het officiële einde van de klimaattop, waren alle ogen even gericht op president Lula da Silva van Brazilië. Zou hij nog gaan speechen, was gisteren de grote vraag. Duidelijk was dat hij de uitzonderlijke stap had gemaakt om na zijn eerste bezoek terug te komen naar de top, dus het gonsde dat er een powerplay aan zat te komen.

Maar van zo'n stap lijkt in ieder geval voorlopig nog geen sprake. In een persconferentie, laat op de avond in de Braziliaanse stad Belém, ging Lula geen moment in op het precieze verloop van de onderhandelingen tot dusver. Hooguit herhaalde de president dat het nu echt tijd is om actie te verbinden aan gedane beloftes.

"We hebben geen andere plek om te leven", hield hij de aanwezigen opnieuw voor, in een betoog waarin hij verder veel lof had voor de aanwezige onderhandelaars.

Daarmee lijkt hij in ieder geval nog niet openlijk de druk op te voeren op de strijd die achter de schermen wordt gevoerd over de slottekst. In dat proces, waarbij tot op de komma wordt onderhandeld, proberen landen richting het einde van de top afspraken en toezeggingen af te zwakken of juist te versterken. Daarmee wordt niet zelden in de late uurtjes - soms voorbij het officiële einde van de top - pas echt duidelijk of een klimaattop een succes was of een mislukking.

Routekaart fossiele brandstoffen

Op de klimaattop gaat het sinds een paar dagen steeds meer over het afbouwen van fossiele brandstoffen. Daar moet "een routekaart" voor komen, stellen inmiddels zo'n 80 landen die dat buiten de officiële top-agenda om met elkaar eens zijn geworden.

Ook Lula schaarde zich achter die poging, al deed hij dat in zijn persconferentie wel heel voorzichtig. Het is niet de bedoeling "om iemand iets op te leggen", haastte hij zich erbij te zeggen. Niet per se de gamechanger waar daags voor het einde van de top op wordt gerekend.

Hoekstra

Tegelijkertijd hoort de NOS achter de schermen dat Lula wel degelijk probeert de duimschroeven wat aan te draaien. Meerdere delegaties spraken al met hem sinds zijn terugkeer. Ook met Eurocommissaris Hoekstra van Klimaat zou hij al een ontmoeting hebben gehad, vermoedelijk om te vragen om een tegemoetkoming op het gebied van financiële steun voor klimaatadaptatie.

Arme landen willen dat het bedrag dat rijke landen daarvoor opbrengen wordt verdrievoudigd, maar die rijke landen (onder meer de EU) zijn daar niet happig op. Dat is een grote splijtzwam op de top, ook omdat het juist de financiën waren waar men op de vorige top weinig enthousiast een akkoord over bereikte.

Tegelijkertijd zijn veel EU-landen ervan doordrongen dat de Verenigde Staten vanaf 1 januari geen onderdeel meer zijn van het Parijsakkoord. Er hangt in de klimaatdiplomatie dus veel af van de ambities van een machtig economisch blok als de EU.

Verkiezingen Brazilië

Ook zouden de EU-landen, en veel andere delegaties die pleiten voor verdergaande ambities, Lula een succesverhaal gunnen. Komend jaar zijn er in Brazilië verkiezingen en een succes op de klimaattop kan daarbij van grote betekenis zijn voor Lula, die veel EU-lidstaten liever herkozen zien worden dan een klimaatsceptische kandidaat.

De oproep van Lula aan de EU lijkt dan ook niet zonder gevolgen te zijn, zeggen betrokkenen tegen de NOS. Hoekstra zou na zijn gesprek met de Braziliaanse president contact hebben gehad met de aanwezige Europese ministers, die vervolgens in gesprek zouden zijn gegaan over de vraag of er een handreiking te maken valt. Wat daaruit is gekomen, is onduidelijk.

Ook VN-chef duikt op

Lula is overigens niet de enige grote naam die zich opnieuw in Belém begeeft, nu de climax in het schrijven van het slotakkoord in de maak lijkt. Ook de secretaris-generaal van de Verenigde Naties, António Guterres, dook vandaag weer op. Hij zal eveneens proberen om het scherpslijpen van de slottekst richting een succes voor Lula te duwen.

Duidelijk is wel dat hij het minder laat heeft gemaakt dan de Braziliaanse president. De Portugese topdiplomaat werd door de NOS gezien in een restaurant op enkele kilometers van het klimaattopterrein. Voor zover bekend is hij in de late uurtjes niet meer teruggekeerd naar de top.

President Trump heeft zijn handtekening gezet onder het wetsvoorstel waarmee de dossiers van Jeffrey Epstein worden vrijgegeven. Afgelopen dagen stemden de Senaat en het Huis van Afgevaardigden daar al mee in.

Het vrijgeven van de documenten was een verkiezingsbelofte van Trump, maar lange tijd verzette hij zich tegen volledige openbaarmaking. Deze week kwam hij daarvan terug, nadat ook binnen zijn eigen Republikeinse Partij de druk was toegenomen.

In de dossiers staat mogelijk meer over wie op de hoogte waren van het misbruik van Epstein. Eerdere mails van Epstein suggereren dat Trump daarvan op de hoogte was, hoewel de president dat zelf altijd heeft ontkend.

Dertig dagen

Trump maakte de ondertekening bekend in een lang bericht op zijn berichtenplatform Truth Social. Hierin stelt hij dat door het vrijgeven van de documenten vooral de nauwe banden tussen Epstein en prominente Democraten aan het licht zullen komen.

Het is nog niet bekend hoe en wanneer de documenten precies openbaar zullen worden gemaakt. Het ministerie van Justitie moet de documenten binnen dertig dagen publiceren.

Op een persconferentie zei minister van Justitie Pam Bondi dat het ministerie het Epstein-dossier inderdaad binnen die termijn zal vrijgeven. Maar wat er wordt vrijgegeven, hoeft niet volledig te zijn. De wet die nu is aangenomen staat het ministerie toe om persoonlijke informatie achter te houden over de slachtoffers van Epstein en materiaal dat een lopend onderzoek of de nationale veiligheid in gevaar kan brengen. Ook kan er informatie geschrapt worden om ambtenaren, slachtoffers en getuigen te beschermen.

Sommige Democraten vrezen dat Justitie alle verwijzingen naar de president zelf uit de dossiers zal schrappen. De Democratische leider in de Senaat, Chuck Schumer, heeft gewaarschuwd dat zijn partij dat niet zomaar zal laten gebeuren.

"Er willen geen 'funny business' zien van Donald Trump", zei Schumer. "Dit wetsvoorstel is een bevel aan de president om volledig transparant te zijn, volledig open kaart te spelen en volledig eerlijk te zijn tegenover het Amerikaanse volk. Zelfs als hij dat niet wil."

Veroordeling

Epstein was een Amerikaanse investeerder. Hij had veel connecties in de Amerikaanse politiek, media en bedrijfsleven. Zo was hij jarenlang bevriend met Trump, getuige ook zijn bijdrage aan het vriendenboek van Epstein, maar had hij ook contact met oud-president Clinton.

Epstein wordt ervan verdacht tienermeisjes te hebben misbruikt in zijn huizen in New York, Florida en op zijn privé-eiland. In 2008 werd hij via een omstreden deal veroordeeld voor het betalen voor seks met een minderjarige, waarna hij ruim een jaar vastzat.

In 2019 werd hij opnieuw aangeklaagd voor seksueel misbruik en mensenhandel. Epstein pleegde in datzelfde jaar zelfmoord in zijn cel.

Zijn handlanger Ghislaine Maxwell zit een celstraf uit van twintig jaar voor betrokkenheid bij het misbruiknetwerk van Epstein.

Bij een doorzoeking van meerdere opslagruimtes in Den Haag heeft de douane een grote hoeveelheid sigaretten in beslag genomen. In totaal werden er 10.000 sloffen sigaretten gevonden, meldt Omroep West.

De douane controleerde 140 opslagboxen op een afgelegen terrein buiten de stad. Bij eerdere controles werden hier al gestolen goederen en productiemiddelen voor drugs gevonden. De gemeente spreekt van "aanhoudende leefbaarheidsproblematiek" in de omgeving.

Volgens de gemeente hebben verhuurders van opslagboxen vaak geen zicht op wat er met de boxen gebeurt. "Dit kan tot risicovolle situaties leiden, zowel voor de verhuurder als voor de omgeving."

Naast de grote hoeveelheid sigaretten werd er ook een gestolen motor aangetroffen. De sigaretten zijn in beslag genomen.

Niet Adelaide, maar Antalya is in 2026 het toneel van de jaarlijkse klimaattop. Na een uitzonderlijk lange diplomatieke impasse heeft Australië besloten zich terug te trekken als mogelijk gastland. Daarmee gaat de top naar de enige overgebleven kandidaat: Turkije.

De ontwikkeling is een nederlaag voor de Australiërs, die al drie jaar campagne voeren om de top naar hun land te halen. De Australische premier Albanese wilde de bijeenkomst organiseren met kleine eilandstaten als Tuvalu en Vanuatu. Die hoopten er een eilandentop van te maken, vergelijkbaar met hoe de huidige top in Brazilië in het teken staat van de door klimaatverandering bedreigde Amazone.

Hoewel Australië veruit de populairste kandidaat van de twee was, heeft de regering van Albanese zich er nu bij neergelegd dat Turkije weigerde de kandidatuur op te geven. De landen hebben een compromis getroffen: de top gaat naar Antalya en het invloedrijke voorzitterschap is voor de Turken, maar de Australiërs mogen de onderhandelingen leiden. Ook wordt er voorafgaand aan de top een bijeenkomst georganiseerd die wel op de eilanden zal zijn.

Gunnen

Met het compromis komt er een einde aan een uitzonderlijk lange periode van onzekerheid over de organisatie van de nieuwe top. Omdat er geen procedures bestaan waarmee een voorzitter van bovenaf kan worden aangewezen, is het altijd de vraag of andere landen bereid zijn om elkaar de kans te gunnen om de jaarlijkse klimaattop te organiseren.

In dit geval was die bereidheid er lange tijd niet. Zowel Australië als Turkije weigerde zich terug te trekken, waardoor de vreemde situatie ontstond dat Brazilië zelfs tijdens de huidige top nog geen idee had aan wie het land het voorzitterschap mag overdragen.

"Wat we nu hebben bedacht, is een overwinning voor zowel Turkije als Australië", zegt premier Albanese. Zijn minister van Klimaatverandering en Energie die over het compromis heeft onderhandeld met Turkije, lijkt minder enthousiast. "Het was mooi geweest als Australië het allemaal had kunnen hebben, maar dat gaat gewoon niet. Het was belangrijk dat we tot een akkoord zouden komen."

Duitsland

Als de twee kanshebbers niet tot een vergelijk waren gekomen, was de nieuwe top automatisch naar Bonn gegaan. In die Duitse stad huist het klimaatsecretariaat van de Verenigde Naties (UNFCCC), dat verantwoordelijk is voor de toppen.

Duitsland had al aangegeven niet warm te lopen voor de organisatorische puzzel die de bijeenkomst met tienduizenden bezoekers is. Zonder overdracht van het voorzitterschap zou Brazilië bovendien opnieuw de top moeten voorzitten, ook al was die in Duitsland geweest.

Over wie de klimaattop in 2027 mag organiseren, is in ieder geval minder te doen. Op de huidige top in Brazilië werd zonder enig openbaar morren bekendgemaakt dat Nigeria zich zou terugtrekken ten gunste van Ethiopië. Daarmee wordt de top in dat jaar georganiseerd in de Ethiopische hoofdstad Addis Abeba.

Door gladheid is vanochtend flinke overlast ontstaan op de weg en op het spoor. Rond het hoogtepunt om 08.45 uur meldde de ANWB dat er meer dan 950 kilometer file stond. De drukte nam daarna snel af.

Ook reden er geen treinen tussen Utrecht en Arnhem vanwege rijp op de bovenleiding. Daardoor kregen de treinen niet genoeg stroom.

Er zijn drie treinen gestrand, waarvan twee met passagiers. De passagiers waren om 08.00 uur uit de trein en zijn een kwartier later met de bus opgehaald. De treinen zijn verwijderd van het spoor en de dienstregeling komt weer op gang.

Preventie ProRail

ProRail zegt dat er vanochtend bijzondere en onverwachte weersomstandigheden waren, waardoor heel lokaal ijs ontstond op de bovenleiding. "Normaal gesproken zijn wij erg alert op specifieke weersomstandigheden zoals bijvoorbeeld zeer mistig, vrieskou en windstil", laat een woordvoerder weten aan de NOS.

Het spoorbedrijf laat weten de komende nacht preventief treinen te laten rijden, om zo de bovenleiding schoon te houden. "Zodat dit morgenochtend geen invloed heeft op de spits."

ProRail benadrukt dat vocht en vorst altijd impact kunnen hebben op het spoor en adviseert reizigers de reisplanner te controleren voor vertrek.

Code geel

Het KNMI gaf vannacht een waarschuwing af voor gladheid in het oosten en zuiden. In verschillende regio's viel gisteren regen, hagel of natte sneeuw. Vooral in het oosten is het plaatselijk glad. Vannacht daalde de temperatuur daar naar net onder het vriespunt.

Code geel was van kracht voor Groningen, Drenthe, Overijssel, Gelderland, Noord-Brabant en Limburg. De waarschuwing gold tot 10.00 uur.

Een selectie van de beelden die jullie hebben gemaild naar ooggetuige@nos.nl:

Het KNMI raadt fietsers aan om het zadel lager te zetten en een beetje lucht uit de fietsbanden te laten lopen. Op die manier krijg je meer grip op de weg en met een lager zadel raken je voeten beter de grond.

Ook autorijders krijgen adviezen mee; gebruik winterbanden en controleer je oliepeil en de accu voordat je de weg op gaat. Bewaar daarnaast de afstand tot je voorligger en rijd rustiger.

De Amerikaanse chipfabrikant Nvidia heeft afgelopen kwartaal veel meer winst en omzet geboekt dan vorig jaar. De winst steeg met 65 procent, de omzet met 62 procent.

Nvidia boekte de afgelopen maanden een omzet van 57 miljard dollar (bijna 50 miljard euro). Daarmee heeft het waardevolste bedrijf ter wereld de verwachtingen van de analisten flink overtroffen. Zelfs vergeleken met het vorige kwartaal steeg de omzet met 22 procent.

De stijging is toe te schrijven aan de verkoop van chips die worden gebruikt voor kunstmatige intelligentie (AI). Voor de technologie is veel rekenkracht nodig in datacenters. De verkoopcijfers van Nvidia laten zien dat techbedrijven nog volop investeren in AI.

AI-bubbel

Er werd met spanning uitgekeken naar de kwartaalcijfers van Nvidia. Onder beleggers is er veel enthousiasme over AI-bedrijven, maar de vrees bestaat dat de winsten ook kunnen tegenvallen en dat bedrijven als Nvidia veel te hoog gewaardeerd worden.

Onder meer het Internationaal Monetair Fonds en de topman van het bedrijf achter ChatGPT zeiden eerder al dat de AI-euforie doet denken aan de internetbubbel die begin 2000 knapte. "Er zijn veel delen van AI die bubbel-achtig aanvoelen", zei OpenAI-topman Sam Altman ruim een maand geleden.

In Istanbul zijn twee Nederlandse zussen opgenomen in een ziekenhuis. Volgens Turkse media zijn het een 29-jarige vrouw en haar 15- of 16-jarige zus. Ze hebben mogelijk voedselvergiftiging opgelopen. De oudste zou inmiddels het ziekenhuis hebben verlaten.

De politie onderzoekt wat er met de zussen is gebeurd. Bij dat onderzoek is de hotelkamer waar de Nederlanders verbleven doorzocht. De jongste zus is ter controle nog in het ziekenhuis, maar zou niet in levensgevaar verkeren.

Misselijk

Het tweetal verbleef in wijk Fatih, een populair district onder toeristen. Volgens Turkse media hadden de zussen gisteren en eergisteren op verschillende plekken in de stad gegeten. Vandaag kregen ze last van hevige misselijkheid, overgeven en diarree. Rond 13.00 uur werden ze opgenomen.

In de miljoenenstad zijn de afgelopen tijd vaker toeristen in het ziekenhuis beland met hevige symptomen van voedselvergiftiging.

Arrestaties om dood van Duitse familie

Een vader, moeder en twee kinderen van een Duits gezin overleden deze maand in het ziekenhuis. Het onderzoek naar hun dood richt zich ook op een verdelgingsmiddel in hun hotel.

In totaal zijn elf mensen opgepakt in verband met de zaak. Een van hen is de eigenaar van het hotel in Fatih waar de Duitse familie verbleef. Ook twee hotelmedewerkers, een mossel- en een pitaverkoper zijn opgepakt, meldt het Turkse persbureau Anadolu.

Deze zomer overleden twee Nederlandse broers van 15 en 17, ook vermoedelijk door voedselvergiftiging.

Het verdwijnen van het dorp Moerdijk is een stap dichterbij gekomen. De gemeenteraad van de veel grotere gelijknamige gemeente heeft vanavond ingestemd met het plan om het dorp op te heffen en plaats te maken voor industrie.

Definitief is het verdwijnen van Moerdijk nog niet. Op 1 december nemen het Rijk, de provincie Noord-Brabant en de gemeente een gezamenlijke beslissing.

Het plan kreeg vanavond negentien stemmen voor en drie stemmen tegen, schrijft Omroep Brabant. "Een moeilijk en pijnlijk besluit", zei burgemeester Aart-Jan Moerkerke. "Ik weet van u dat de besluitvorming ook u als raadsleden niet onberoerd laat."

In het plan staat dat er voor de 1100 bewoners van Moerdijk een oplossing moet worden gezocht. Zo moet er compensatie komen en moet de leefbaarheid behouden blijven als de bewoners straks vertrekken.

Knooppunt in energietransitie

Voorafgaand aan de raadsvergadering spraken bewoners met emoties over het naderende einde van hun dorp. "Er wordt niet alleen een heel dorp weggeveegd, maar ook een hele gemeenschap", zei een 23-jarige bewoner.

De gemeente onderzocht jarenlang alternatieven, maar komt tot de conclusie dat het dorp moet verdwijnen om over tien jaar ruimte te maken voor project Powerport. Daarmee is 450 hectare gevonden voor energie-infrastructuur, groei en verduurzaming.

Het Moerdijkgebied wordt dan een belangrijk knooppunt in de energietransitie. Zo komt er een nieuw stroomstation waar door windmolens op zee opgewekte energie aan land op het stroomnet wordt gekoppeld. Die stroom is nodig voor woningen en bedrijven en moet Nederland minder afhankelijk van het buitenland maken.

Op 1 december willen gemeente, Rijk en provincie verder beslissen over de randvoorwaarden om het haven- en industrieterrein uit te breiden.

Bij veilinghuis Christie's in Parijs is een uiterst zeldzame Enigma-coderingsmachine geveild. De coderingsmachine uit de Tweede Wereldoorlog verwisselde van eigenaar voor het bedrag van 482.600 euro, twee keer zoveel als werd verwacht.

De Enigma-machines werden door nazi-Duitsland gebruikt voor versleutelde communicatie. De machine codeerde de 26 letters van het alfabet op een ingewikkelde manier, bepaald door de stand van draaiende rotoren.

De meeste Enigma-machines maakten gebruik van drie rotorsystemen, maar de Enigma M4 die in Parijs werd geveild was met vier rotorsystemen nog geavanceerder. Hij was in 1941 besteld door de Duitse admiraal Karl Dönitz voor communicatie met onderzeeboten.

Bletchley Park

Eind 1932 slaagden de Poolse wiskundigen Marian Adam Rejewski, Henryk Zygalski en Jerzy Różycki erin om berichten die met de Enigma-machine waren verstuurd te ontcijferen en bouwden ze een decodeermachine.

In 1939 overhandigden ze hun werk aan de Britse inlichtingendienst waar wiskundige Alan Turing in het codekraakcentrum Bletchley Park samen met zijn collega's al snel een compleet nieuw type decodeermachine ontwikkelde met de naam 'Bombe', een naam die was afgeleid van de eerdere, minder krachtige, Poolse machine.

Colossus

Toen de Duitsers in 1942 overschakelden op de Enigma M4 leidde dat tot een flinke vertraging in het decoderen van Duitse berichten, maar door grootschalige samenwerking met de Amerikanen werd dat uiteindelijk opgelost.

De koortsachtige zoektocht naar een manier om de code van de Enigma M4 te kraken had ook een belangrijk bijeffect. Voor het eerst werd daarbij geëxperimenteerd met elektronische technologie en dat leidde uiteindelijk tot de uitvinding van de eerste grootschalige digitale elektronische computer ter wereld: de Colossus.

Tot zinken gebracht

Slechts weinig M4 Enigma's overleefden de oorlog. Dat kwam deels omdat ze in veel kleinere aantallen werden geproduceerd dan de machines met drie rotorsystemen, maar vooral doordat de meeste verloren gingen toen de onderzeeboten tot zinken werden gebracht.

Wie de nieuwe eigenaar is van de zeldzame geveilde Enigma M4 is niet bekendgemaakt. De vorige eigenaar was een Franse verzamelaar.

Geïnteresseerd in de Tweede Wereldoorlog?

Abonneer je dan hier op onze nieuwsbrief.

Italië gaat een Oekraïense verdachte van de sabotage van de Nord Stream-pijpleidingen overleveren aan Duitsland. De hoogste rechter in Italië heeft de overlevering van Serhii K. goedgekeurd.

Eerder blokkeerde het hooggerechtshof zijn overlevering nog. Toen oordeelde de hoogste rechter dat Serhii K. op verkeerde gronden was aangehouden. Daardoor moest de zaak worden overgedaan.

De Oekraïner werd in augustus in de Italiaanse provincie Rimini aangehouden. Hij zou verantwoordelijk zijn voor de coördinatie van de sabotageactie.

Nord Stream was een Duits-Russisch miljardenproject. Via pijpleidingen, die deels nog niet in gebruik waren genomen, ging Russisch gas naar Duitsland. Op 26 september 2022 werden op vier plekken leidingen opgeblazen.

Lange tijd was onduidelijk wie erachter zat. Oekraïne en Rusland wezen naar elkaar, maar na verloop van tijd bleek Oekraïense betrokkenheid. Dat land heeft altijd ontkend verantwoordelijk te zijn voor de sabotage.

Zeven verdachten

In augustus meldden Duitse media dat de Duitse politie alle verdachten van de sabotageactie in beeld had. Het zijn zeven leden van een Oekraïense commando-eenheid die de pijpleidingen zou hebben vernietigd. Van hen is er een inmiddels gesneuveld aan het front. Duitsland heeft zes arrestatiebevelen uitgevaardigd tegen de leden van het commando, onder wie ook K. Vier van hen zijn spoorloos.

Volgens de Duitse aanklagers heeft K. ervoor gezorgd dat vier zware bommen op ruim 70 meter diepte in de Oostzee zijn ontploft. Ook zou hij documenten hebben vervalst om een jacht te huren. Met dat vaartuig zou hij naar het gebied zijn gevaren waar de aanslag op de pijpleiding plaatsvond.

Zelf ontkent hij de aantijgingen; volgens de verdachte was hij ten tijde van de sabotageactie in Oekraïne, waar hij diende als legerleider.

Een andere Oekraïense verdachte werd vorige maand vrijgelaten in Polen, nadat een rechter had geoordeeld dat hij niet kon worden vervolgd. Volgens de rechter moest de sabotage worden gezien als militaire actie in oorlogstijd.

De maatregel waarmee demissionair minister Karremans ingreep bij chipmaker Nexperia is opgeschort. Daarmee wil hij China laten zien dat het kabinet bereid is stappen te zetten om de kwestie rond het bedrijf op te lossen, zegt hij. China verbood de export van Nexperia-chips kort nadat Karremans bijna twee maanden geleden ingreep.

Karremans verdedigt zijn ingreep vandaag opnieuw. "We hadden te maken met een bestuurder die een onderneming aan het leegtrekken was", zegt hij over de Chinese directeur van Nexperia. Daardoor zou de chipproductie van het bedrijf in Europa in gevaar komen. Door zijn ingreep moest Nexperia voortaan toestemming vragen aan het kabinet over belangrijke beslissingen.

Nexperia heeft kantoren en fabrieken over de hele wereld. Het hoofdkantoor staat in Nijmegen. In fabrieken in Azië worden de chips gemaakt. Dat gebeurt vooral in China, maar dat land blokkeerde de export van die chips. Als gevolg daarvan moesten sommige fabrikanten hun productie stilleggen, schrijft de minister vandaag in een Kamerbrief. Vooral autofabrikanten gebruiken veel van deze chips.

Waarom schort Karremans de ingreep nu op?

"Omdat de Europese industrie chips nodig heeft", zegt Karremans. Volgens hem was een gebaar nodig om de export van Nexperia-chips uit China weer op te starten. Eerder deze maand was het Chinese ministerie van Handel al begonnen om uitzonderingen te maken op het exportverbod voor Nexperia-chips.

Hoeveel chips er naar Europa komen is onduidelijk, maar autobrancheverenigingen zeggen dat er inderdaad weer wordt geleverd. "Dat zijn positieve signalen", zegt Karremans.

Is er dan geen gevaar meer dat de Chinese directeur Nexperia 'leegtrekt'?

Op dit moment niet, zegt Karremans. Dat komt omdat een Nederlandse rechter de Chinese directeur aan de kant heeft gezet, kort na Karremans' ingreep.

Het Nexperia-bestuur was naar de rechter gestapt. De bestuursleden hadden geen vertrouwen in hun eigen directeur. In de rechtszaak kwam naar boven dat de directeur met geld van Nexperia voor 200 miljoen dollar aan producten bestelde bij een eigen bedrijf in China, terwijl Nexperia die producten helemaal niet nodig heeft. De rechter schorste de directeur daarom.

Zolang de Chinese directeur geschorst is, is er volgens Karremans geen gevaar dat Nexperia chipproductie of expertise naar China verplaatst. Hoewel Nexperia voor belangrijke beslissingen geen toestemming meer nodig heeft, wil de minister wel dat Nexperia hem daarvan op de hoogte houdt.

China-correspondent Laura van Megen

Het Chinese ministerie van Handel noemt de opschorting een 'eerste stap', maar het is volgens China niet genoeg. Het land vindt dat het ingrijpen door de rechter "in de weg staat van een oplossing".

Chinese experts zien dat het loont om de spierballen te laten zien. Door de export van Nexperia-chips te belemmeren heeft China de Nederlandse overheid laten terugkrabbelen, concluderen ze.

"Nederland heeft om gezichtsverlies te vermijden, gekozen voor opschorten in plaats van intrekken", zegt Shen Yi, hoogleraar Internationale Politiek aan de Fudan Universiteit. Ook op Chinese sociale media vragen mensen zich af waarom de wet alleen maar is opgeschort en niet helemaal is teruggetrokken.

Is het politieke conflict met China nu helemaal opgelost?

Nee. Want hoewel China uitzonderingen maakt op het exportverbod, is dat nog wel van kracht. "Er is nog geen permanente oplossing", zegt Karremans. "Het is heel belangrijk dat de chips weer deze kant op komen. Ik heb daar zeker vertrouwen in. Het is nog niet op hetzelfde niveau als hiervoor, maar we zien wel dat chips deze kant op komen."

Nederland en China zijn nog in gesprek. Door de maatregel alleen op te schorten, houdt Karremans nog iets achter de hand. Hij kan de maatregel weer laten ingaan als opnieuw dreigt dat kennis en productie naar China verplaatst wordt.

Politiek verslaggever Marleen de Rooy

China wil dat het ingrijpen van de rechter wordt teruggedraaid. Daar zie je dat twee werelden botsen. Dit kan misschien in China, maar in een rechtstaat gaat de politiek niet over wat de rechter beslist.

Karremans zet nu deze stap in de hoop de banden wat te normaliseren. Want het was nooit de bedoeling dat Nederland in zo'n grote diplomatieke rel met grootmacht China terecht zou komen.

Toch staat het kabinet staat volledig achter de keuze om in te grijpen. Want ondanks de diplomatieke ruzie heeft het er wel voor gezorgd dat de kennis en een deel van de productie in Europa blijft, zeggen ze hier. Niets doen was geen serieuze optie.