NOS Nieuws - Algemeen

De steekpartij in Alblasserdam waarbij een leraar werd neergestoken tijdens een schoolmusical, had verband met een "langer lopend conflict tussen twee families". Dat heeft het OM vandaag gezegd in de rechtbank.

Half juli kregen drie mannen ruzie in de pauze van de eindmusical van leerlingen van groep 8 in een cultureel centrum in Alblasserdam. Een leraar van de school kwam tussenbeide en werd gestoken met een mes. Hij raakte zwaargewond. Hij kampt nog met klachten, zowel fysiek als mentaal en kan nog niet voor de klas staan.

Nog een andere man raakte gewond bij de steekpartij, de vader van een leerling.

Doodslag

De hoofdverdachte, Mohammed U. (45) uit Hendrik-Ido-Ambacht, zit sindsdien vast op verdenking van twee pogingen tot doodslag. Het OM denkt dat hij het mes waarmee is gestoken bewust had meegenomen naar de musical. "Welk familielid gaat nu met een mes op zak naar de eindmusical van een basisschool? Veel kinderen hebben gezien hoe hun meester op de grond lag en vocht voor zijn leven", zei de officier van justitie.

De advocaat van U. ontkent dat die een mes bij zich had. Hij suggereerde dat U. het mes mogelijk van een van de anderen heeft afgepakt tijdens de confrontatie. Volgens de advocaat was U. daarnaast niet degene die de confrontatie zocht, maar waren dat de andere twee verdachten, een man uit Alblasserdam en zijn broer uit het Drieborg. Zij zijn sinds 21 juli op vrije voeten, maar zijn nog wel verdachten in de zaak.

Beelden

De steekpartij staat op beeld, maar omdat het in de zaal donker was, zijn de camerabeelden van matige kwaliteit, schrijft Rijnmond. Het Nederlands Forensisch Instituut heeft de beelden verbeterd en daarop is te zien dat Mohammed U. in de zaal wordt aangesproken door de twee andere verdachten. U. krijgt een klap en gaat achter de mannen aan. Waar de langlopende ruzie tussen de families over gaat, is niet bekendgemaakt.

U. wordt psychologisch onderzocht en zal nogmaals worden verhoord. De zaak gaat in januari verder met opnieuw een inleidende zitting.

Zeker negentien minuten duurde de doodstrijd voor Anthony Boyd. De 54-jarige man, veroordeeld voor hulp bij een moord in 1993, werd gisteren in Alabama geëxecuteerd met stikstof via een masker. Over deze en andere executiemethoden is, los van de vraag of je voor of tegen de doodstraf bent, al jaren discussie in de VS, met name vanwege de gruwelijke uitwassen.

Allereerst: de Amerikaanse Bill of Rights verbiedt sinds 1789 'wrede en ongebruikelijke straffen'. Die regel wordt door Amerikaanse staten heel verschillend uitgelegd. In de meeste staten is de doodstraf afgeschaft of opgeschort, maar in tien staten vinden nog steeds executies plaats. De methodes die daarvoor worden gebruikt verschillen en soms kan de veroordeelde kiezen.

Joop Bouma, journalist en schrijver van het boek De Dood als Straf wijst erop dat de zoektocht naar een 'humane' manier om de doodstraf uit te voeren een lange geschiedenis kent. Die begint in de 19e eeuw, als politici af willen van het het vuurpeloton en het lynchen. "Met de komst van elektriciteit kwam ook de elektrische stoel, en die deed het aanvankelijk volgens velen best goed. Al waren er ook gevallen waarbij de hendel telkens opnieuw moest worden overgehaald voordat de veroordeelde uiteindelijk stierf."

In de 20e eeuw werd daarnaast in verschillende staten de gaskamer geïntroduceerd. De executies verliepen soms zo traag en huiveringwekkend dat de kijkkamer werd ontruimd. Een gevangenismedewerker in Arizona dreigde na een bijzonder akelige executie in 1992 met ontslag als de gaskamer nog langer zou worden gebruikt.

Intussen had in de jaren 80 de dodelijke injectie zijn intrede gedaan. "Dat leek een tijd lang een prachtig middel voor wie een humanere doodstraf wilde, het liep aanvankelijk als een trein", zegt Bouma. "Het is in theorie ook beter: de veroordeelde wordt eerst buiten bewustzijn gebracht en daarna volgt een middel dat een hartstilstand veroorzaakt."

Maar ook met de injecties ging het mis. Soms was er twijfel over de verdoving en in enkele gevallen duurde het soms uren voordat de terdoodveroordeelde overleed. Farmaceutische bedrijven vonden het na enkele gruwelijke executies ook in toenemende mate onethisch dat hun producten daarvoor werden gebruikt.

"Er ontstond een crisis doordat er amper nog chemische stoffen voor dodelijke injecties beschikbaar waren. Ze konden alleen nog hun voorraad opmaken. Dat leidde tijdelijk tot minder executies, en ook gingen staten op zoek naar alternatieve methoden."

Een van die methoden is het stikstofmasker waarmee inmiddels acht veroordeelden zijn geëxecuteerd, onder wie Anthony Boyd, die volgens de geestelijk verzorger die hem bijstond vier minuten bewoog en trilde, en daarna nog 15 minuten naar adem hapte voordat het stil werd. Voorstanders van de methode beweren dat Boyds bewegingen onbewust waren. Bouma betwijfelt dat. "Het is gewoon martelen", vindt Bouma. "En daarnaast is er het risico dat het masker niet goed afsluit."

Vuurpeloton

Daarmee lijkt de methode niet 'humaner' dan de guillotine of het vuurpeloton.

Het vuurpeloton is in sommige staten nooit helemaal weggeweest (soms kunnen veroordeelden ervoor kiezen), en in Idaho heeft deze manier van executeren weer de voorkeur. Maar veel staten schrikken terug voor deze methode. "Omdat er bloed aan te pas komt", vermoedt Bouma. "Dat willen mensen niet zien. Ze hebben liever een soort medische setting."

Bouma sprak als journalist door de jaren heen meerdere terdoodveroordeelden en familie van hun slachtoffers. Een van die veroordeelden, Bryan Jennings, zit in Florida al 45 jaar in de dodencel en wordt vrijwel zeker over twee weken geëxecuteerd. Een keuze over hoe dat gebeurt heeft hij niet, het wordt de dodelijke injectie.

Volgens Bouma bestaat er geen 'humane' manier om mensen ter dood te brengen. "In mijn optiek is de doodstraf barbaars en zijn de methoden dat ook. Ze hebben allemaal risico's. De enige humane oplossing is stoppen met de doodstraf, zoals de meeste beschaafde landen hebben gedaan."

De 80-jarige vrouw uit Amsterdam die halverwege augustus dood werd gevonden in haar woning is vermoedelijk om het leven gebracht door iemand die zich voordeed als politieagent. Dat meldt de politie.

De vrouw werd half augustus dood gevonden in haar woning in het stadsdeel Nieuw-West. De politie vermoedde toen al dat ze door een misdrijf om het leven was gebracht, waarschijnlijk na een gewelddadige beroving.

Na onderzoek houdt de politie er nu "sterk rekening" mee dat de vrouw voorafgaand aan haar dood benaderd is door twee mannen die zich voordeden als politieagent. De vrouw zou gebeld zijn door een nepagent die waarschuwde voor inbrekers en die zei dat iemand langs zou komen om de sloten te controleren.

Kort daarna stond een van de mannen voor de deur, die vermoedelijk met een smoes wist binnen te komen. De politie denkt dat de vrouw op een gegeven moment in de gaten kreeg dat er iets niet klopte en dat het daarna tot een gewelddadige confrontatie kwam waardoor ze om het leven kwam.

De politie vond haar in huis, nadat ze niet was komen opdagen bij een afspraak.

Verdachten aangehouden

Een week na haar overlijden pakte de politie drie verdachten op: twee mannen van 20 en 23 uit Amsterdam en een vrouw van 19 uit Zaandam. De opgepakte mannen zitten nog altijd vast. De 19-jarige vrouw uit Zaandam is geen verdachte meer in de zaak.

De gewelddadige dood van de vrouw maakte veel los in het flatgebouw in Amsterdam Nieuw-West waar ze woonde. Het Parool publiceerde begin vorige maand een profiel van de vrouw. Ook organiseerden het stadsdeel en de politie een bewonersbijeenkomst.

Vanmiddag was er opnieuw een bewonersbijeenkomst, om buurtbewoners uitleg te geven over babbeltrucs van nepagenten. "Hoewel het uitzonderlijk is dat een situatie met nepagenten zo uit de hand loopt, voelden wij sterk de behoefte om de buurt mee te nemen in de zaak en vooral uit te leggen hoe je zo'n nepagent herkent", zegt de teamchef van de politie in stadsdeel Nieuw West-Noord.

De 25-jarige Tijn uit Alkmaar, die al ruim een maand werd vermist, is dood aangetroffen. De politie en het Openbaar Ministerie (OM) gaan ervan uit dat hij door een misdrijf om het leven is gekomen, staat in een persbericht.

Het is niet bekendgemaakt hoe hij om het leven is gekomen, het onderzoek loopt nog. Ook zegt het OM niet waar de man is gevonden.

De politie arresteerde vorige week al twee mannen (32 en 38 jaar oud) uit Alkmaar in verband met de zaak. Ze worden verdacht van moord dan wel doodslag, en het wegmaken van het lichaam van Tijn. De rechtbank bepaalt woensdag of ze nog langer moeten vastzitten.

Zes weken vermist

De 25-jarige Tijn werd op 12 september voor het laatst gezien in Alkmaar en werd twee dagen later als vermist opgegeven. De politie deelde daarop een vermissingsbericht en schaalde de opsporing eind september op toen zijn fiets werd gevonden in de buurt van een park in Alkmaar.

Ook werden in het televisieprogramma Opsporing Verzocht beelden getoond van Tijn en waren er begin oktober zoekacties in de buurt waar hij verdween.

Gemanipuleerde machines om speelkaarten te schudden, speciale lenzen en een röntgentafel om kaarten die op zijn kop liggen te kunnen bekijken: Francis Ford Coppola en Martin Scorsese zouden met gemak een filmscript kunnen schrijven naar aanleiding van een groot gokschandaal in de Verenigde Staten. Gisteren werden ruim dertig mensen in elf staten gearresteerd en aangeklaagd, onder wie leden van maffiafamilies en voormalige NBA-spelers.

Het grote, meerjarige onderzoek en de aanhoudingen doen volgens de Amerikaanse politie "denken aan een Hollywoodfilm". De tientallen verdachten, tussen de 37 en 67 jaar oud, zouden pokerspelers in New York, Las Vegas, Miami en de Hamptons in opdracht van de maffia voor miljoenen dollars hebben opgelicht.

Soms zouden ze wel tienduizenden of honderdduizenden dollars per keer hebben verloren. De nietsvermoedende spelers hadden niet door dat de pokertoernooien doorgestoken kaart waren.

Deelname NBA-spelers moest slachtoffers overhalen

De werkwijze van de tientallen verdachten die in opdracht van maffiafamilies opereerden doet geraffineerd en gewiekst aan. Bekende voormalige sporters zoals oud-NBA-spelers zaten in het complot om geen argwaan te wekken bij de slachtoffers. Zo zou onder meer de 49-jarige NBA-coach Chauncey Billups hebben meegewerkt aan de oplichtingspraktijken.

Billups is sinds 2021 coach van de Portland Trail Blazers en speelde jarenlang voor de Detroit Pistons. Billups had een glansrol tijdens de gewonnen NBA-finale in 2004. Hij werd naderhand verkozen tot meest waardevolle speler in de finale en werd vorig jaar toegevoegd aan de Hall of Fame.

Het Amerikaanse ministerie van Justitie heeft beelden vrijgegeven van de röntgentafel en kaartenschudmachine:

Wat de slachtoffers niet wisten, was dat ze in de val waren gelokt en geen schijn van kans hadden om te winnen. De verdachten gebruikten onder meer gemanipuleerde schudmachines en speciaal ontworpen lenzen en zonnebrillen om de vooraf gemarkeerde speelkaarten te kunnen lezen.

Ook was er een röntgentafel die kaarten kon lezen die met de afbeelding naar beneden lagen en waren er verborgen camera's bij de tafel en lampen.

Verborgen technologie in de schudmachines maakte het mogelijk om alle kaarten te lezen en te voorspellen welke speler de beste kaarten in handen kreeg. Een van de verdachten die ergens anders zat, speelde deze informatie door aan een handlanger aan de speeltafel, die ook weer andere valsspelers op de hoogte bracht.

De verdachten deinsden er volgens de aanklagers niet voor terug om slachtoffers die waren opgezadeld met gokschulden te mishandelen of af te persen. Een deel van het crimineel verdiende geld ging volgens de aanklagers naar de Amerikaanse maffiafamilies.

Manipulatie basketbalwedstrijden

Gisteren werden ook huidige en voormalige NBA-spelers aangehouden voor de manipulatie van basketbalwedstrijden. De verdachten zouden tussen december 2022 en maart vorig jaar blessures hebben geveinsd en insiderinformatie over opstellingen hebben gebruikt om weddenschappen te manipuleren.

"Dit was een geraffineerde samenzwering waarbij sporters, coaches en tussenpersonen betrokken waren die vertrouwelijke informatie misbruikten voor hun eigen gewin", zegt aanklager Joseph Nocella.

Zo zou NBA-basketballer Terry Rozier tegen zijn omgeving hebben verteld dat hij een basketbalwedstrijd vanwege een zogenaamde blessure voortijdig zou verlaten. De 31-jarige Rozier ging inderdaad na negen minuten van het veld, wat bij de weddenschappen tienduizenden dollars aan winst opleverde. Een vriend van Rozier reed volgens de aanklagers de hele nacht door naar het huis van de basketballer huis waar ze samen het geld van de weddenschappen telden.

"Het manipuleren van een professionele basketbalwedstrijd voor eigen gewin is even immoreel als illegaal", zegt Jessica Tisch van de politie New York. "Dat sommige spelers zich terugtrokken uit wedstrijden zodat mensen veel geld winnen met een weddenschap, is een belediging voor elke speler en fan."

Een groot deel van de Utrechtse binnenstad is zondag aangewezen als veiligheidsrisicogebied, uit vrees voor ongeregeldheden bij demonstraties. Dat schrijft burgemeester Dijksma in een brief aan de gemeenteraad.

Zondag was er in Utrecht een anti-immigratieprotest gepland van Nederland In Opstand. Dat is dezelfde organisatie die twee weken geleden een anti-immigratieprotest in Amsterdam hield. Bij die demonstratie en mars door de hoofdstad werden 29 mensen aangehouden voor onder meer belediging, vernieling, verboden wapenbezit en verstoring van de openbare orde.

Handhavers kunnen vanwege het ingestelde veiligheidsrisicogebied preventief fouilleren op bijvoorbeeld wapens en (zwaar) vuurwerk.

Geen aanspreekpunt

De organisatie achter Nederland In Opstand "trok zich tijdens een gesprek met de politie en de gemeente terug als organisator, waardoor er geen aanspreekpunt meer was", schrijft de gemeente in de brief. "Maar dat betekent niet dat de demonstratie niet doorgaat."

De burgemeester vermoedt dat er alsnog demonstranten op het protest afkomen, en verwacht dat de organisatie geen verantwoordelijkheid wil nemen voor wat daar mogelijk gebeurt.

De gemeente verwijst daarbij naar de gewelddadige rellen in Den Haag vorige maand en de anti-immigratiedemonstratie in Amsterdam twee weken geleden. Ook wijst de gemeente op de ongeregeldheden bij protesten tegen asielzoekerscentra in Houten en Uithoorn.

Mensen die komen demonstreren bij het anti-immigratieprotest kunnen daarvoor terecht in Park Paardenveld.

'Veel protesten en weinig animo'

Oprichter Martijn Koops van Nederland in Opstand zegt tegen de NOS dat begin deze week is besloten om het protest af te blazen. Dat heeft er volgens hem mee te maken dat er deze dagen op veel plekken protesten zijn waardoor er niet heel veel animo was. Koops had ook aanwijzingen dat er mensen zouden komen die hij "er liever niet bij had".

Hij is verbaasd over de brief van burgemeester Dijksma. Volgens Koops is de mars die Nederland in Opstand eerder in Amsterdam organiseerde rustig verlopen en ontstonden pas daarna problemen. Hij spreekt tegen dat zijn organisatie geen verantwoordlelijkheid wil nemen.

Tegendemonstratie

Er is ook een tegendemonstratie aangekondigd onder de noemer 'Samen tegen Fascisme'. De burgemeester heeft het Moreelsepark nabij station Utrecht Centraal aangewezen als locatie voor dit protest.

Volgens een woordvoerder van de gemeente zijn de protestlocaties, hoewel deze op maar een kilometer van elkaar liggen, bewust gekozen. Hij stelt dat de plekken van elkaar gescheiden worden door het centraal station en het daarnaast gelegen winkelcentrum Hoog Catherijne. Daardoor zouden de demonstranten en tegendemonstranten elkaar niet moeten tegenkomen.

Bij beide demonstaties zou er een mars worden gelopen door de stad, maar dit heeft de burgemeester verboden.

In Zuid-Duitsland is een 21-jarige man opgepakt die ervan wordt verdacht dat hij auto's willekeurig onder vuur nam met de bedoeling de inzittende(n) te doden. Hij zou een aanhanger zijn van terreurorganisatie IS.

De Turkse man heeft volgens het Duitse Openbaar Ministerie op 9 en 11 september vanuit zijn auto lukraak 22 auto's beschoten bij Dillingen an der Donau, in de deelstaat Beieren. Niemand raakte gewond, maar de auto's raakten wel beschadigd.

De man werd op 13 september aangehouden. Het wapen waarmee hij waarschijnlijk schoot, een luchtbuks, werd ook in beslag genomen. De man zit in voorlopige hechtenis.

22 pogingen tot moord

Het Openbaar Ministerie verdacht de man aanvankelijk van gevaarlijk ingrijpen in het verkeer, poging tot zware mishandeling en vernieling.

In de loop van het onderzoek bleek dat de verdachte volgens de autoriteiten een extremistisch motief had, namelijk het doden van 'ongelovigen'. Daarop werd de aanklacht uitgebreid naar 22 pogingen tot moord.

De rechtbank in München vaardigde daarom op 14 oktober opnieuw een arrestatiebevel uit. Het onderzoek loopt nog.

De befaamde kersenrode Gibson ES-355-gitaar van Oasis-lid Noel Gallagher is gisteren geveild voor 289.800 pond (ruim 330.000 euro). Het instrument werd door zijn broer Liam op 28 augustus 2009 beschadigd tijdens een ruzie backstage tussen de twee, waarna de band uit elkaar viel. Afgelopen zomer maakte de band na zestien jaar een comeback.

De elektrische gitaar komt uit 1960 en is een van de bekendste gitaren van Gallagher. Er werd in totaal negen keer geboden. De verwachte opbrengst werd vooraf geschat op 250.000 tot 500.000 pond. Dat meldt het Britse veilinghuis Propstore.

Het instrument was een van de favoriete gitaren van Noel. Hij vertelde in een interview met That Pedal Show in 2023 dat hij twee originele exemplaren in zijn bezit had. Hij kocht ze tussen 1996 en 1997. Noel zei dat hij specifiek een kersenrode wilde, net zoals de Britse gitarist Johnny Marr.

Op de beruchte avond in 2009 moest de band optreden tijdens het Rock en Seine-festival in Parijs. Net voordat ze het podium op moesten, hadden de broers knallende ruzie. Liam pakte vervolgens de gitaar, zwaaide ermee rond en sloeg hem kapot.

Volgens Noel zou Liam met de gitaar hebben gezwaaid "alsof het een bijl was". Hij zou de Gibson hebben gekozen, omdat hij wist dat de gitaar veel voor zijn broer betekende.

Enkele uren na de ruzie maakte Noel bekend dat hij uit de band stapte, omdat hij niet langer meer met zijn broer kon samenwerken. De relatie tussen de twee bleef verbitterd, tot ze vorig jaar augustus hun reünietour aankondigden.

Noel liet de gitaar in 2011 restaureren.

Postzegels worden op 1 januari weer duurder. Wie dan een kaart of brief post, moet een postzegel kopen van 1,40 euro. Dat is een nieuwe verhoging van negen cent. PostNL verhoogde op 1 juli de prijs van een postzegel al met een dubbeltje, toen naar 1,31 euro. Het versturen van een brievenbuspakketje wordt met 4,40 euro 15 cent cent duurder.

PostNL noemt de zoveelste verhoging van de postzegelprijs "onvermijdelijk". Het bedrijf zegt dat de kosten al jaren stijgen, terwijl er steeds minder kaarten en brieven worden verstuurd.

"Onze postbezorgers lopen hun rondes met dezelfde inzet als altijd, maar met steeds minder post in de tas", zegt Maurice Unck, directeur van de brievenbuspostafdeling van PostNL. "Twintig jaar geleden bezorgden we nog drie brieven per dag per adres, nu zijn dat er gemiddeld drie per week."

Omdat PostNL brieven binnen 24 uur moet bezorgen, wil het bedrijf een verandering van de postwet die dit voorschrijft. Dit jaar probeerde PostNL nog tevergeefs via de rechter subsidie te krijgen als de wet niet wordt aangepast. Van het demissionaire kabinet krijgt het bedrijf vanaf juli volgend jaar twee dagen de tijd voor de bezorging van brieven, vanaf juli 2027 wordt dit versoepeld naar drie dagen.

'Niet fijn'

Die verruiming van de bezorgtijd gaat PostNL toch niet snel genoeg. "We snappen dan ook dat een hogere prijs niet fijn is. Toch is het helaas nodig. We geven meer uit aan het bezorgen van brieven dan dat het oplevert", aldus Unck.

Bij de rechtszaak om subsidie voor de 24 uurs-bezorging af te dwingen moest PostNL achter gesloten deuren de boeken openen. Naast kaarten en brieven, stoppen postbezorgers van PostNL namelijk ook zakelijke en reclamepost door dezelfde brievenbus.

De rechter oordeelde daarop dat de situatie niet zo nijpend was dat er zonder subsidie geen post meer kan worden bezorgd. PostNL zegt dat de verhoging past binnen de jaarlijkse regels om tarieven aan te passen.

Autofabrikant Volkswagen hoeft in ieder geval volgende week nog geen fabriek stil te zetten. Die productiestop dreigde eerder deze week nog, door een naderend tekort aan chips van het Nederlandse bedrijf Nexperia.

"De leveringsproblemen bij de Nederlandse chipmaker Nexperia hebben vooralsnog geen invloed op de productie in de Duitse autofabrieken", aldus een woordvoerder tegen persbureau DPA. "Ook in alle andere Duitse fabrieken van het VW-concern is de productie voor komende week veiliggesteld." Het gaat dan om de dochterbedrijven Audi en Porsche.

Ruzie met China

Nexperia, met het hoofdkantoor in Nijmegen, is in 2019 overgenomen door het Chinese bedrijf Wingtech. De Nederlandse overheid greep drie weken terug de controle bij het bedrijf door middel van een uitzonderlijke wet. Hiermee kan de overheid beslissingen binnen Nexperia tegenhouden of terugdraaien.

Demissionair minister Karremans (Economische Zaken) greep in vanwege vermeend wanbestuur door de Chinese directeur. De minister zei dat die directeur "productiefaciliteiten, financiële middelen en intellectuele eigendomsrechten" naar het buitenland zou verplaatsen.

China reageerde boos op die ingreep. Als reactie verbood de Chinese overheid om Nexperia-chips te exporteren. In China worden tientallen miljarden chips per jaar gemaakt, waarvan een groot deel in auto-onderdelen terechtkomt. Het betekent dat automakers of leveranciers geen nieuwe Nexperia-chips meer uit China kunnen ontvangen.

Vervangende leveranciers

Volkswagen zegt productieproblemen na volgende week niet uit te kunnen sluiten. Een bestuurslid van VW zei gisteren tegen zakenkrant Handelsblatt dat er onderhandelingen gaande zijn met leveranciers die de chips van Nexperia mogelijk kunnen vervangen.

Amsterdam heeft een miniatuurversie van de stad cadeau gekregen. Het gaat om een 3D-geprinte maquette van zeventig vierkante meter groot.

Een vastgoedondernemer gaf de maquette aan de gemeente ter ere van het 750-jarig bestaan van de stad. "Twintig 3D-printers zijn permanent aan de gang zijn geweest om elke gebouwtje apart te identificeren", zegt initiatiefnemer Cor van Zadelhofftegen stadsomroep AT5.

Bekijk hier de maquette van Amsterdam:

Dat was een hels karwei, zegt architect Roberto Meyer. Hij werkte samen met een team een jaar lang aan de maquette. "Het is nu voor het eerst dat we eigenlijk een maquette hebben van de gehele stad, waardoor je ook de onderlinge samenhang gaat zien in bepaalde buurten. En ondanks de schaal van 1:2000 staat elk tuinhuisje erin, dus het is heel gedetailleerd."

Elk jaar een update

Via een touchscreen kunnen bezoekers bijvoorbeeld een gebouw, uitgaansgelegenheid of metrolijn opzoeken en uitlichten. Omdat Amsterdam in rap tempo verandert, moet het schaalmodel in de toekomst ook worden aangepast.

"In de maquette zijn ook alle gebieden opgenomen die tot en met 2030 worden ontwikkeld", zegt Meyer. "De maquette is dusdanig opgebouwd dat we ook stukken uit de maquette kunnen halen, en die weer kunnen aanvullen voor alle nieuwe ontwikkelingen." De maquette krijgt elk jaar een update.

De maquette staat in de lobby het WTC op de Zuidas. Burgemeester Halsema neemt hem vandaag officieel in ontvangst. Vanaf volgende week zijn bezoekers welkom.

Op Heard Island, op zo'n 1700 kilometer voor de kust van Antarctica, zijn honderden dode zeehondenpups gevonden. Dat melden Australische autoriteiten. Wetenschappers uit dat land ontdekten dat de pups tekenen vertoonden van het H5-variant van het virus dat vogelgriep veroorzaakt.

"Op dit moment kunnen we nog niet met zekerheid zeggen dat het gaat om de vogelgriep", stelt het ministerie van Milieu in een verklaring. Monsters van de dode dieren worden naar Australische labs gestuurd voor onderzoek.

Heard Island hoort bij Australië en ligt op zo'n 4000 kilometer van de westelijk gelegen kuststad Perth. Op het eiland leven vooral zeehonden, pinguïns en zeevogels. De wetenschappers waren al ruim een week aan het werk op Heard Island toen ze de dode dieren ontdekten.

Volgens het ministerie is het niet onverwacht dat het zou gaan om een vogelgriepbesmetting. Eerder werden op de nabijgelegen Franse Zuidelijke Gebieden al symptomen van het H5-virus vastgesteld. De vondst zou niet betekenen dat er een groter risico is op de verspreiding van het virus, stelt het ministerie.

De H5-variant van de vogelgriep ontstond in de jaren 90 op een pluimveebedrijf in China en verspreidde zich vervolgens via vogels naar Europa. De laatste jaren heeft het virus zich verder verspreid naar Noord-Amerika, Zuid-Amerika en Antarctica. Ook onder zoogdieren komt het voor, het aantal besmettingen daarvan verdubbelde in 2024 ten opzichte van het jaar daarvoor.

Oceanië, waar Australië onder valt, is tot dusver het enige continent waar de zeer besmettelijke ziekte nog niet was vastgesteld. Als inderdaad blijkt dat de pups besmet waren met het virus, betekent dat de eerste besmetting op Australische grondgebied.

In 2023 maakte NOS op 3 een uitlegvideo over de vogelgriep:

Extra betalen per gereden kilometer in de spits? Een hogere kilometerheffing in een ov-rijk gebied? Of: juist helemaal niets veranderen. Ook bij deze verkiezingen keert rekeningrijden op allerlei manier terug in de verkiezingsprogramma's.

Verschillende politieke partijen willen dat er minder wordt betaald voor het bezit van een auto, en juist meer voor het gebruik ervan. Een blik op de partijprogramma's geeft een aardig beeld van wie er dan veel gaat betalen, en wie juist minder.

Het idee achter rekeningrijden, zoals er in de politiek over wordt gepraat, is dat de autobezitter gaat betalen per gereden kilometer. Door het toenemende aantal elektrische auto's, loopt de staatskas steeds meer brandstofaccijns mis. In 2040 loopt het tekort op tot meerdere miljarden per jaar. Een kilometerheffing kan die misgelopen inkomsten compenseren, omdat elektrisch rijden zo ook belast wordt.

Maar partijen willen niet dat iedereen evenveel gaat betalen per kilometer. Alle partijen die voor een kilometerheffing zijn, willen dat spitsrijders het meest worden belast. Mensen die niet in de ochtend- of avondspits hoeven te rijden, zouden dan juist op rustige momenten de auto pakken, want dat scheelt geld. Degenen die de spitsuren niet kunnen mijden, staan daardoor minder lang in de file.

De prijs per gereden kilometer kan ook omhoog of omlaag op basis van waar wordt gereden, of het type voertuig. Verder kan met de invoering van een kilometerheffing de bestaande belasting op bezit van een auto omlaag, zoals de wegenbelasting (mrb) en de belasting bij aanschaf van een nieuwe auto (bpm).

Dit zeggen voorstanders van rekeningrijden erover in hun verkiezingsprogramma's. Swipe voor alle opties:

Naast partijen rond het politieke midden en een aantal linkse partijen pleiten ook mobiliteitsorganisaties zoals ANWB en Bovag voor een vorm van rekeningrijden.

Tegenstanders: auto geen luxe, maar noodzaak

Opvallend is dat de VVD als enige partij niks over rekeningrijden heeft opgenomen in het partijprogramma. Bij de vorige verkiezingen was de VVD nog voorstander, zodat "iedereen, ook bij gebruik van elektrisch vervoer, bijdraagt".

In een reactie aan de NOS laat een woordvoerder weten dat de VVD inmiddels tegen een kilometerheffing is. "Nederlanders staan niet voor hun lol 's ochtends vroeg in de file, maar omdat ze gewoon op tijd op hun werk moeten zijn."

Andere tegenstanders van rekeningrijden zijn BBB, Denk, FVD, JA21, NSC, PVV, SGP en de SP. Die laatste is tegen een kilometerheffing, want de partij wil "niet dat de spits gereserveerd wordt voor de mensen die veel geld hebben", zo staat op de partijsite. Ook de PVV is tegen. "Voor veel mensen is de auto geen luxe, maar pure noodzaak."

Het CDA was recent nog tegen, maar heeft inmiddels een ander standpunt. De andere partijen in de Tweede Kamer staan er nog steeds hetzelfde in als bij de vorige Tweede Kamerverkiezingen.

Voorstanders: plaats en tijd bepalende factoren

GroenLinks-PvdA en D66 zijn voorstanders van een kilometerheffing op basis van tijd en plaats. Maar dan moet ook de bereikbaarheid van het openbaar vervoer meespelen. Mensen die in een gebied wonen dat goed te bereizen is met het ov betalen dan meer voor autogebruik.

Op dit moment is de wegenbelasting afhankelijk van onder meer het gewicht van een auto en de uitstoot. Hoe zwaarder en vervuilender een auto, hoe meer er betaald moet worden. PvdD en Volt willen dat deze bestaande belasting op bezit voortaan worden ondergebracht bij een kilometerheffing. Een grote en vervuilende auto die ook nog veel rijdt, kost dan meer dan eenzelfde auto die vaker stilstaat.

Het vaakst keren plaats en tijd terug in de plannen van de partijen, als factoren die bepalend zijn voor de kilometerheffing. "Die helpen echt om files te bestrijden", zegt hoogleraar Transportbeleid Bert van Wee (TU Delft). "Gewicht en vervuiling belasten heeft vooral te maken met milieuredenen."

'Tweede auto mogelijk wel aantrekkelijker'

Toch kan het ook lagere inkomens helpen, zegt Van Wee, "omdat hogere inkomens vaak een grotere auto hebben". Wat betreft elektrische auto's ligt het wat ingewikkelder. Die zijn vaak zwaarder dan benzine- en dieselauto's vanwege het gewicht van het accupakket. Volt pleit daarom voor een kilometerheffing met een gewichtscorrectie, om zo elektrische rijders tegemoet te komen.

Overigens kan een kilometerheffing het wel aantrekkelijker maken om een tweede auto aan te schaffen. "Als de vaste lasten van autobezit dalen, verwacht je een lichte toename van het aantal auto's", legt hoogleraar Van Wee uit.

Verder verwacht hij dat mensen zonder auto er sneller een aanschaffen als het rekeningrijden wordt ingevoerd. En huishoudens die al een auto hebben, kopen volgens hem misschien wel een tweede of derde auto. Dat heeft dan wel weer gevolgen voor de parkeerdruk en mogelijk ook voor de verkeersdrukte.

In de oude mijnstreek rond Heerlen, Kerkrade en Landgraaf komen nog steeds bovengemiddeld veel psychische klachten voor. Maastricht University onderzoekt samen met onder meer een instelling voor geestelijke gezondheidszorg of dat komt door de langetermijneffecten van werken in de mijnen.

"Een groot deel van de mannelijke bevolking werkte in de mijnen", zegt onderzoeker Stéphanie Speth tegen L1 Nieuws. "Het was een bijzonder beroep, maar ook één van de gevaarlijkste beroepen die er bestond. Het kan niet anders dan dat dit ook zijn sporen heeft nagelaten op mentaal vlak."

In Limburg is al vaker onderzoek gedaan naar de fysieke gevolgen voor het loodzware werk van de 'koempels', zoals de mijnwerkers genoemd werden. Zo kampten velen van hen met stoflongen. Die aandoening leidt tot onder meer ademhalingsproblemen, zoals kortademigheid en chronische hoest.

Uit andere, buitenlandse studies blijkt dat mijnwerkers vaker kampen met angststoornissen, depressies, trauma's en verslavingsproblemen. "We willen dit in onze regio nu concreet in kaart brengen", legt Speth uit.

Niet over gepraat

Dat er weinig gepraat wordt over mentale klachten van de Zuid-Limburgse mijnwerkers, valt te verklaren, zegt Speth. "In de cultuur van toen hoorde dat er gewoon niet bij. In de mijnen heerste een hele masculine sfeer: als er iets gebeurde, werd er niet veel over gepraat. Maar veel mannen hebben ernstige ongelukken gezien of meegemaakt, of zelfs goede vrienden verloren. Dat laat zijn sporen na."

Ook de sluiting van de mijnen in de jaren zestig en zeventig was een klap voor veel mensen in de regio. "De mijnbouw heeft zo'n grote rol gespeeld in deze regio, economisch, cultureel en sociaal. Van een relatief welvarend gebied veranderde Zuid-Limburg in een regio met hoge werkloosheid en sociale problemen. Die veranderingen hebben zich ook in latere generaties doorgezet."

Meer behoefte

De onderzoeker van Maastricht University hoorde van medewerkers van het Nederlands Mijnmuseum in Heerlen dat er inmiddels meer behoefte is om over de mentale aspecten te praten. "Er komen veel oud-mijnwerkers naar het museum. Als er dan over gesproken wordt, komen er toch wel veel emoties los."

Het onderzoek richt zich op de geestelijke gezondheid van vijftien voormalig mijnwerkers en de impact op hun gezinnen, partners en de effecten van de mijnsluitingen. Speth heeft inmiddels met vijf van hen gesproken. Dat bleek best een uitdaging. "We moesten het vertrouwen winnen. Maar je merkt wel dat er nu behoefte is aan het delen van verhalen, ook van de waarheid."

Het uiteindelijke doel van het onderzoek is om betere geestelijke gezondheidszorg te kunnen bieden aan oud-mijnwerkers. Speth: "Hoe kunnen we hen helpen? Daarvoor moeten we eerst onderzoeken welke thema's er spelen en de eventuele behoeften zijn." Het onderzoek loopt nog tot eind 2026.

Een tiener uit Nieuw-Zeeland heeft een zware operatie ondergaan, nadat hij tachtig tot honderd kleine, sterke magneten had ingeslikt. Artsen moesten delen van zijn darmen verwijderen, omdat deze afstierven: de magneten trokken naar elkaar toe, waardoor de darmwand beschadigde.

De 13-jarige jongen werd opgenomen in het ziekenhuis, omdat hij al vier dagen last had van zijn buik. Daar vertelde hij aan de arts dat hij een week eerder de magneetjes had ingeslikt, schrijft het medische tijdschrift New Zealand Medical Journal (NZMJ).

Op röntgenfoto's was te zien dat de magneten waren samengeklonterd, waardoor een deel van de darmen verwijderd moest worden.

Vanwege het risico op een belemmering van de doorgang van voedsel door de darm werd een neus-maagsonde geplaatst bij de jongen. Na de operatie moest hij nog acht dagen in het ziekenhuis blijven, tot hij weer zelfstandig kon eten. Waarom de jongen besloot de magneetjes in te slikken, vermeldt het artikel niet.

Grote zorg bij kinderen

Het inslikken van kleine objecten komt vaker voor bij kinderen. Vaak verlaat het dan via de ontlasting weer het lichaam.

Afgelopen mei waarschuwden artsen in het Verenigd Koninkrijk nog specifiek voor het gevaar bij het inslikken van speelgoed met magneten, nadat ongeveer 300 Britse kinderen per jaar om deze reden op de eerste hulp terecht waren gekomen.

In zo'n 6 procent van de gevallen werd dit gelinkt aan een socialemediatrend, waarbij kinderen met kleine magneetjes op de tong een tongpiercing probeerden na te bootsen.

Ondanks wetgeving

Het New Zealand Medical Journal spreekt zijn zorgen uit over hoe makkelijk de magneten in huis te halen zijn: ze worden op internationale websites te koop aangeboden, ondanks nationale regulering. Ook zijn ze vaak relatief goedkoop.

De magneetjes, die een formaat van 2 tot 5 millimeter hebben en erg krachtig zijn, zijn eigenlijk verboden in Nieuw-Zeeland. In het geval van de 13-jarige jongen werden ze gekocht via de Chinese webwinkel Temu, schrijft het tijdschrift.

"Ondanks de strenge wetgeving in Nieuw-Zeeland is het alarmerend moeilijk om deze te reguleren op internationale platformen. Het blijft een serieuze zorg."

Temu heeft in een verklaring laten weten contact te hebben opgenomen met de auteurs van het artikel in NZMJ om zo meer details over de zaak te krijgen, zo schrijven Australische media.

Temu zegt nog niet te kunnen bevestigen dat de magneten daadwerkelijk via het platform zijn gekocht. "Niettemin beoordelen onze teams de producten om zeker te zijn dat ze voldoen aan lokale veiligheidseisen", aldus Temu.

De Nederlandse Spoorwegen mag een deel van het personeel een wapenstok geven. Dat heeft het ministerie van Justitie en Veiligheid besloten. Geregeld komt NS-personeel terecht in onveilige situaties met fysiek geweld. De vervoerder hoopt dat een wapenstok de veiligheid verbetert.

Het gaat om een proef onder de medewerkers van de afdeling Veiligheid & Service, op het station te herkennen aan hun felgekleurde gele tenue. Behalve dat ze mensen helpen die vragen hebben over hun reis, zijn ze ook boa's (buitengewoon opsporingsambtenaren).

Voor dat deel van hun werk komen ze in actie bij agressieve reizigers in en rond de treinen. Daarom dragen ze veiligheidskleding, een bodycam en handboeien. Een wapenstok was tot nu toe verboden, maar vanaf komend voorjaar mogen 75 NS-boa's dus ermee gaan testen. Afgelopen zomer diende de NS hier een verzoek voor in bij het ministerie.

Met tegenzin

"Letsel en geweld komen steeds vaker voor bij mijn collega's", zegt NS-directeur sociale veiligheid Itai Birger. "Hoewel NS tot nu toe terughoudend is geweest met het inzetten van een wapenstok, willen we onderzoeken of dit middel kan bijdragen aan een betere veiligheid."

Lang vond de vervoerder de wapenstok een brug te ver, omdat het personeel niet bij de NS is gaan werken om geweld te gebruiken. Ook leeft de angst dat de wapenstok juist tot meer agressie leidt.

Volgens directeur Birger kwam de aanvraag dan ook uit tegenzin: "Het is immers confronterend dat wij als treinbedrijf genoodzaakt zijn om nu ook de wapenstok te onderzoeken". Toch is hij blij dat de toestemming er nu komt.

Het aantal meldingen van fysiek geweld tegen NS-personeel stijgt al jaren:

Sinds de coronaperiode neemt het aantal incidenten in en rond de trein verder toe. Vorig jaar stond het hele openbaar vervoer drie minuten stil om een signaal te geven na de mishandeling van een NS-medewerker.

De vervoerder hoopt dat de wapenstok kan helpen agressieve reizigers op afstand te houden of een aanhouding beter uit te voeren. Volgens directeur Birger hebben zijn collega's nu enkel hun handen als wapen. "Een wapenstok is soms juist een beter middel om minder geweld te veroorzaken."

'Goede, noodzakelijke stap'

Demissionair staatssecretaris van Openbaar Vervoer Aartsen ziet de proef met de wapenstok als een goede en noodzakelijke stap. "Iedere dag worden gemiddeld drie NS-medewerkers bedreigd, geïntimideerd of agressief benaderd. Daarom moeten zij zich kunnen beschermen. "

Het is nog niet duidelijk op welke trajecten en stations het NS-personeel een wapenstok krijgt.

De NOS liep al eens een avond mee met hoofdconducteur Marjan Bakker om te kijken met wat voor agressie ze te maken krijgt:

Omroep AVROTROS gaat evalueren hoe het kon gebeuren dat er donderdagavond een halfnaakte dierenactivist de uitzending van talkshow Eva verstoorde. De activist liep in zijn onderbroek vanuit het publiek naar de talkshowtafel met teksten 'stem voor dieren' en 'vegan' op zijn borst en benen.

Tijdens een gesprek over de verkiezingen stapte opeens activist Peter Janssen, bekend onder pseudoniem 'vegan streaker', van achter de rug van Jinek naar voren. Hij vroeg om aandacht voor dieren en stond daarbij pal naast de presentatrice. Jinek reageerde: "We gaan het zeker nog over je outfit hebben". Kort daarna werd de activist door beveiligers uit de studio begeleid.

AVROTROS laat aan de NOS weten dat de activist onder een andere naam een ticket voor de talkshow had geboekt, waardoor de omroep de man niet meteen op de radar had.

'Beveiliging up-to-date'

Verder staat in een algemene verklaring dat de situatie snel onder controle was en "dat de beveiliging up-to-date is" en "dat er adequaat werd gehandeld". Hoe die beveiliging er dan precies uitziet, wil de omroep niet zeggen om veiligheidsoverwegingen.

Activist Peter Janssen voert vaker actie om aandacht te vragen voor dierenrechten. Zo werd hij in 2020 veroordeeld tot ruim een jaar cel voor brandstichting bij een eendenfokkerij.

In 2010 werd hij veroordeeld tot een cel- en taakstraf voor het vrijlaten van 2500 nertsen uit een fokkerij, daarvoor zat hij ruim twee maanden in de cel. Ook verstoorde hij meermaals stierengevechten in Spanje.

In India zijn vanochtend zeker 25 passagiers van een bus om het leven gekomen. Het voertuig vloog na een aanrijding met een motor in brand. Ook de bestuurder van de motor overleefde het ongeval niet.

Andere passagiers van de bus wisten met verwondingen uit de bus te ontsnappen. In totaal waren er 44 mensen aan boord.

Een hoge politiefunctionaris meldt dat de bus in het zuidelijke district Kurnool van Hyderabad naar Bengaluru reed, toen het voertuig van achter werd aangereden door een motor.

Motor meegesleept

De bus reed vervolgens nog enkele minuten door over de snelweg en sleepte daarbij de motor mee, die vast was komen te zitten in de achterkant van de bus. Doordat de motor werd meegesleept, ontstonden vuurvonken. Deze vonken raakten de benzinetank van de bus, waarop deze in brand vloog.

Een aantal reizigers wist nog te ontsnappen nadat ze de ramen van het voertuig hadden opengeslagen. De meeste passagiers waren aan het slapen toen het ongeluk gebeurde, meldt de politie.

De buschauffeur heeft nog geprobeerd de brand onder controle te krijgen toen de rook zich begon te verspreiden, maar de vlammen waren volgens de politie "te intens" om te blussen. Op beelden is te zien dat de bus volledig is uitgebrand.

Veel ongelukken

Twee weken geleden vloog een bus in het noorden van India in brand, nadat er vermoedelijk kortsluiting was ontstaan in het voertuig. Daarbij kwamen twintig mensen om het leven.

In India komen relatief veel verkeersongelukken voor. Dat komt onder meer door slecht onderhouden wegen, roekeloos rijgedrag en verouderde voertuigen.

De Nederlandse overheid maakt zich op voor nieuwe klimaatrechtszaken en wil eventuele dwangsommen die daaruit voortkomen mogelijk betalen uit het klimaatfonds. Dat blijkt uit onderzoek van radioprogramma Argos en tv-programma Wat houdt ons tegen?, in samenwerking met dagblad Trouw en onderzoeksplatform Investico.

De onderzoeksjournalisten vroegen via de Wet open overheid (WOO) gezamenlijk interne stukken op van het ministerie van Financiën. Uit die documenten maken ze op dat binnen het ministerie wordt gevreesd dat het niet halen van de klimaatdoelen voor 2030 kan leiden tot hoge kosten en juridische problemen.

"Dat is opmerkelijk", zegt Daphné Dupont-Nivet van Wat houdt ons tegen?. "Op dit moment loopt er namelijk een klimaatzaak van Greenpeace tegen de Nederlandse overheid, waarin de overheid pleit dat de klimaatdoelen niet zo hard zijn en niet juridisch afdwingbaar. Dat staat op gespannen voet met wat er in die stukken staat".

De ministeries van Financiën en Klimaat en Groene Groei reageren tegenover Argos en Wat houdt ons tegen? dat dwangsommen "nu niet aan de orde zijn", en dat er ook geen geld uit het klimaatfonds wordt gereserveerd hiervoor. Datzelfde geldt voor het financieren van eventuele noodmaatregelen.

'Streefdoel'

Nederland heeft in de Klimaatwet vastgelegd dat de Nederlandse uitstoot van broeikasgassen in 2030 minimaal 55 procent lager moet liggen dan in 1990. Sinds dat jaar is de uitstoot van Nederland met 36 procent gedaald en met nog maar een kleine vijf jaar te gaan tot 2030 wordt al tijden gewaarschuwd dat Nederland een tandje moet bijzetten.

Afgelopen september maakte het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) bekend dat het "heel erg onwaarschijnlijk" is dat Nederland het klimaatdoel voor 2030 haalt. De kans daarop is minder dan 5 procent, stelde het PBL. Een jaar eerder trok het PBL dezelfde conclusie en sindsdien heeft het regeringsbeleid nauwelijks geleid tot een daling in de uitstoot, becijferde de organisatie. Ook de Raad van State kraakte het kabinetsbeleid.

Onder meer het ministerie van Klimaat en Groene Groei wekte eerder de indruk dat de discussie over het niet halen van het wettelijke klimaatdoel niet in de rechtszaal zal worden beslecht. Het is immers een 'streefdoel', en het streven blijft om in 2030 op 55 procent uitstootreductie te komen. Maar uit de stukken waarover de media nu gezamenlijk publiceren zou blijken dat ambtenaren wel degelijk waarschuwen voor de juridische gevolgen, veelvuldig zelfs.

Zo zouden ze waarschuwen dat rechterlijke uitspraken de staat kunnen dwingen tot noodmaatregelen om de CO2-uitstoot snel te verminderen, met hoge kosten tot gevolg. Daarvoor, en voor mogelijke dwangsommen, zou nu al geld gereserveerd moeten worden, klinkt het volgens de onderzoeksjournalisten binnen de muren van het ministerie van Financiën.

'Betalen uit klimaatfonds'

Op basis van de interne documenten stellen de media vast dat de eventuele dwangsommen dus bovendien betaald zouden kunnen worden uit het klimaatfonds. Dat fonds is in werkelijkheid bedoeld om de uitstoot structureel omlaag te krijgen, maar al vaker werd er geld uit gehaald voor andere doeleinden.

"Het is niet de bedoeling dat dwangsommen uit het klimaatfonds worden betaald. In de klimaatfondswet staat dat dat geld bedoeld is voor maatregelen die klimaatverandering tegengaan", zegt Dupont-Nivet. "Een van de klimaatjuristen die we spraken, praat van een 'omgekeerde wereld'. Dit is om klimaatverandering tegen te gaan, maar nu ga je het het gebruiken om problemen af te kopen, omdat je niet genoeg hebt gedaan."

Steeds meer mensen komen in financiële problemen doordat ze toeslagen moeten terugbetalen. Dat blijkt uit onderzoek van de NOS, gebaseerd op informatie van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en de Belastingdienst.

Het aantal huishoudens met langdurige toeslagenschulden is bijna verdrievoudigd sinds corona. De Dienst Toeslagen moet steeds vaker grote bedragen terugvragen, omdat achteraf bleek dat mensen te veel geld hadden gekregen. Dit gebeurde het afgelopen jaar 658.000 keer.

De dienst wijt dat grotendeels aan het toeslagensysteem zelf: het is veel te ingewikkeld.

Blauwe brieven

Jeroen Sloot weet hoe het is om een blauwe envelop met slecht nieuws te openen. "Ik snapte er helemaal niets van. Het is niet te begrijpen waar je recht op hebt en of je dat dan later toch moet terugbetalen", blikt hij terug.

Tien jaar geleden woonde Sloot samen met zijn vrouw in een koophuis in Almere, en hij had naar eigen zeggen nog nooit een toeslag ontvangen. Sindsdien kreeg hij te maken met een scheiding en een hersenbloeding. Ook raakte hij dakloos. Vanwege de hersenbloeding kon hij slecht bewegen en kreeg hij moeite met taal. Hij werd aangemerkt als deels arbeidsongeschikt en had recht op huurtoeslag.

Jaren later kwamen de brieven: hij had te veel verdiend, ook al was dat maar rond bijstandsniveau. Over twee jaren moest hij in totaal ruim 7000 euro aan huurtoeslag terugbetalen. Dankzij een erfenis kon hij uit de schulden blijven, zegt hij.

Huurverlaging niet doorgegeven

Een ander voorbeeld is Saskia Brandewijn. Haar huurtoeslag werd gekort omdat ze een huurverlaging niet had doorgegeven. Daarbovenop moest ze ook nog 266 euro terugbetalen.

Ze dacht dat de huurverlaging automatisch zou worden verwerkt, zo ging het immers wel toen de huur ooit omhoogging. "Het is niet te snappen dat je de ene keer niets moet doorgeven en de andere keer wel", zegt Brandewijn.

Ze kampt al tijden met psychische klachten en leefde lang onder bijstandsniveau. Door een posttraumatische stressstoornis werkt ze parttime.

Brandewijn maakte bezwaar, maar kreeg vorig jaar te horen dat ze toch moest betalen. Het is immers de verantwoordelijkheid van de ontvanger om alle informatie op tijd te verstrekken, schreef de overheid in een brief.

"Mentaal was dit een enorme klap", zegt Brandewijn. Ze vertelt dat de kwestie leidde tot herbelevingen van jeugdtrauma's, trillingen en nog meer piekeren.

Bij de Landelijke Cliëntenraad zien ze dit soort gevallen vaker. "Mensen maken één klein foutje en het krijgt verwoestende gevolgen", zegt voorzitter Fatma Koser Kaya. "Het kan iedereen gebeuren, dit systeem vraagt veel te veel van je."

Tunnelvisie

Volgens de Dienst Toeslagen komen de groeiende problemen met toeslagenschulden deels doordat steeds meer geld wordt rondgepompt in het systeem. Vorig jaar werd 21 miljard euro uitgekeerd; bijna een verdubbeling in tien jaar. Daarnaast speelt mee dat de overheid terugvorderingen tijdelijk op pauze zette tijdens corona. Dan blijven er ook meer schulden liggen.

Onderzoek wijst uit dat mensen met financiële stress vaak last hebben van tunnelvisie. "Onder financiële stress kunnen mensen slechter logisch vooruit denken en niet goed voor zichzelf zorgen", zegt Olaf Simonse, onderzoeker economische psychologie aan de Universiteit Leiden. "Dat leidt tot slechte gezondheid, productiviteitsverlies en depressies. Het is lastig om daar een getal op te plakken, maar de economische schade voor de maatschappij is aanzienlijk."

Bij de Dienst Toeslagen zijn ze al jaren bezig met aanpassingen en campagnes die toeslagenschulden onder burgers moeten terugdringen. Via reclamespotjes worden burgers opgeroepen om vaker hun salaris te controleren.

En bij de fiscus loopt een experiment waarbij de fiscus automatisch de kinderopvangtoeslag verlaagt als blijkt dat ouders te veel ontvangen. Ook huurt de overheid ervaringsdeskundigen zoals Saskia Brandewijn in, om beter te begrijpen waar het precies misgaat. Maar dit zijn slechts pleisters op een open wond, volgens de betrokkenen die de NOS sprak.

De Haagse politiek is het erover eens dat het toeslagenstelsel op de schop moet. Zeven partijen schrijven in hun verkiezingsprogramma dat het hele stelsel in de prullenbak moet. Andere partijen gaan niet zo ver, maar stellen bijvoorbeeld voor dat verschillende toeslagen worden samengevoegd.

Politiek verslaggever Jorn Jonker:

"De problemen met toeslagen die teruggevorderd worden, zijn in Den Haag bekend. Veel partijen zeggen dat ze op termijn van de toeslagen af willen en dat we andere systemen moeten bedenken om mensen financieel te ondersteunen.

Maar gaan ze die stap ook echt zetten? In de kabinetsformatie zal blijken hoe ver de partijen echt willen gaan.

De kinderopvangtoeslag veranderen, dat ligt binnen handbereik. Maar andere toeslagen aanpakken is lastig, en bovendien duur. Want als je toeslagen afschaft, wil je mensen helpen die dat geld plots verliezen. En er liggen al zo veel rekeningen die de politiek nog moet betalen, investeren in defensie bijvoorbeeld. Dus of er nu wel serieuze stappen komen en hoe snel, is zeer de vraag."