NOS Nieuws - Algemeen

Voor het eerst in meer dan dertig jaar gaat China weer belasting heffen op voorbehoedsmiddelen. Het besluit past in het streven van Peking om gezinnen te stimuleren meer kinderen te krijgen nu de bevolking krimpt en snel vergrijst.

China voerde in 1979 de eenkindpolitiek in om te voorkomen dat de bevolking explosief zou groeien en er tekorten zouden ontstaan. Vrouwen werden gedwongen tot abortus als ze al een kind hadden en stellen in overtreding kregen hoge boetes. Later verviel ook het btw-tarief van 13 procent op bijvoorbeeld condooms en andere voorbehoedsmiddelen.

Meer kinderen tegen vergrijzing

De Chinese regering probeert al langer om mensen te stimuleren om meer kinderen te krijgen. Sinds 2015 mogen stellen al twee kinderen krijgen, in 2021 werden dat er drie. Boetes op het krijgen van 'te veel' kinderen werden afgeschaft. Toch zal de vergrijzing de komende jaren alleen maar erger worden.

Vorig jaar werden in China 9,5 miljoen kinderen geboren, een van de laagste aantallen in meer dan 60 jaar. De huidige groep werkenden is te klein om de monden van de grote groep ouderen te voeden. Er zijn meer jonge mensen nodig om onder meer de pensioenen en zorgkosten van de ouderen te betalen en om de economie draaiende te houden.

Deskundigen vrezen dat minder condoomgebruik risico's voor de volksgezondheid kan vergroten. Zo kan het leiden tot meer ongewenste zwangerschappen en soa's, wat weer leidt tot meer abortussen en hogere zorgkosten.

China was sinds mensenheugenis het land ter wereld met de meeste inwoners. Sinds 2023 is dat India. In beide landen wonen ruimen 1,4 miljard mensen. India heeft bijna 48 miljoen inwoners meer.

Kilmar Abrego Garcia, de man die uitgroeide tot het symbool van het harde migratiebeleid van de regering-Trump, is op last van de rechter vrijgelaten door migratiedienst ICE. Volgens de rechtbank was hij vastgezet zonder wettelijke grond.

De vrijlating is een belangrijke overwinning voor Abrego Garcia, die in maart ten onrechte door de VS werd uitgezet naar El Salvador. Zijn zaak leidde tot veel beroering in de Verenigde Staten, toen bleek dat de 30-jarige Salvadoraan was gedeporteerd naar zijn geboorteland, onder meer op basis van ongefundeerde beschuldigingen.

In El Salvador kwam hij in een beruchte gevangenis terecht, waar hij volgens zijn advocaten fysiek en mentaal is gemarteld. Het Amerikaanse hooggerechtshof oordeelde dat de regering hem direct moest terughalen. Dat gebeurde uiteindelijk pas maanden later. Bij aankomst in de VS werd hij direct weer gearresteerd. Amerikaanse regeringsfunctionarissen hebben herhaaldelijk gezegd dat hij in de VS nooit meer een vrij man zal zijn.

Hoger beroep

Het ministerie van Binnenlandse Veiligheid reageerde dan ook fel op de vrijlating van Abrego Garcia en kondigde aan in hoger beroep te gaan. Een woordvoerder noemde de beslissing "openlijk juridisch activisme" van een rechter die was benoemd onder president Obama. "We zullen dit tot het uiterste aanvechten."

De rechter schrijft in een verklaring over de vrijlating dat de Amerikaanse regering de rechtbank "niet alleen heeft tegengewerkt", maar haar zelfs "bewust heeft misleid". Zo zouden de autoriteiten onder meer in een verklaring hebben gezegd dat vier Afrikaanse landen waar ICE Abrego Garcia naar zou willen uitzetten, hadden hun medewerking toegezegd. Dit bleek niet waar.

Boegbeeld

Abrego Garcia is het boegbeeld van het harde uitzettingsbeleid van Trump. Hij vluchtte in 2011 vanuit El Salvador naar de VS, maar hij heeft formeel nooit asiel gekregen. Inmiddels is hij getrouwd met een Amerikaanse vrouw, met wie hij een jonge zoon heeft.

Hij werd eerder dit jaar gearresteerd, omdat hij lid zou zijn van de bende MS-13. De Amerikaanse overheid ziet MS-13 als een terroristische organisatie. Abrego Garcia heeft naar eigen zeggen niets te maken met de bende.

Via een zaak bij de immigratierechter probeert Abrego Garcia alsnog asiel aan te vragen.

Meer dan 1,4 miljoen inwoners van de Braziliaanse stad São Paulo zitten al urenlang zonder stroom. Door zeer harde wind vielen meerdere bomen op elektriciteitskabels, waardoor die afbraken.

Het is al de tweede keer deze week dat de inwoners van de grootste stad van Brazilië zonder stroom zitten door aanhoudend noodweer.

Volgens de lokale autoriteiten vielen er geen gewonden, wel zijn er bijna 400 vluchten geschrapt. Volgens de netbeheerder is het nog niet duidelijk wanneer de stroomvoorziening weer volledig is hersteld. Het energiebedrijf heeft honderden extra medewerkers opgeroepen om de schade te verhelpen.

Verwijt aan energiebedrijf

Volgens de gemeente zijn in totaal 231 bomen omgevallen in de stad. Burgemeester Nunes verwijt energiebedrijf Enel dat het "niet alles op alles zet" om de problemen te verhelpen. "Telkens als er iets gebeurt, zitten wij zonder stroom," aldus Nunes. Hij noemt Enel dan ook "onverantwoordelijk."

São Paulo is met 12 miljoen inwoners veruit de grootste stad van Zuid-Amerika. De stad is ook het economisch centrum van Brazilië.

Rusland waarschuwt Polen voor de gevolgen van de aanhouding van een Russische archeoloog. Aleksandr Boetjagin werd vrijdag in Warschau op verzoek van Oekraïne aangehouden. Dat land beschuldigt hem van het doen van illegale opgravingen bij een voormalige Griekse nederzetting op de Krim.

De Krim hoort bij Oekraïne maar is in 2014 door Rusland geannexeerd, nadat Russische militairen daar de macht hadden overgenomen.

"We hopen dat Polen inziet dat het absurd is om een gerespecteerde Russische archeoloog te beschuldigen van het vernielen van cultureel erfgoed op Russische grondgebied", zegt een woordvoerder van het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken. Zij zei ook dat "zulke politieke acties niet goed kunnen aflopen en niet onbestraft zullen blijven".

Griekse kolonie Myrmekion

Boetjagin werkt voor het Hermitage Museum in Sint-Petersburg en is tevens hoofd oude archeologie in het noordelijk deel van het Zwarte Zeegebied. Daar valt ook de Krim onder.

Volgens Oekraïne leidde hij tussen februari 2014 en november van dit jaar opgravingen op het terrein van de voormalige Griekse kolonie Myrmekion, uit de 6e eeuw voor Christus. Hij zou voor meer dan 4 miljoen euro schade hebben aangericht.

Boetjagin reisde door Europa om lezingen te geven onder de titel "De laatste dagen van Pompeï" en was daarom in Polen. De rechtbank in Warschau heeft de aanhouding met veertig dagen verlengd.

Demissionair staatssecretaris Becking van Onderwijs denkt dat één centrale doorstroomtoets niet ingevoerd kan worden voor het schooljaar 2028-2029. De eerste afname is dan in februari 2029. Er zijn nu zes verschillende doorstroomtoetsen die bepalen of een leerling van groep 8 het juiste advies heeft gekregen voor de middelbare school.

Op die verschillende doorstroomtoetsen is alleen zoveel kritiek dat veel partijen in de Tweede Kamer en onderwijsorganisaties er snel van af willen. De doorstroomtoets leidt tot grote verschillen tussen leerlingen en scholen en sommige scholen vinden dat de toets te veel gericht is op taal en rekenen.

Maar één doorstroomtoets is er niet zo snel, zei de staatssecretaris in een debat in de Tweede Kamer. "We moeten het goed en zorgvuldig doen en dat kost tijd", aldus Becking. "We willen geen wiebelbeleid."

Vervanging

Pas twee jaar geleden, in het schooljaar 2023-2024 is de doorstroomtoets ingevoerd als vervanging van de eindtoets (de oude Cito-toets). Deze toets dient als een onafhankelijke aanbeveling naast het schooladvies. Als een leerling bijvoorbeeld goed scoort en een vwo-niveau haalt, moet een leraar zijn of haar schooladvies voor de havo aanpassen.

Het leek de Tweede Kamer destijds een goed idee om scholen zelf te laten kiezen tussen verschillende doorstroomtoetsen, passend bij het type school en leerlingen. En er zou geen monopolie ontstaan, zoals voor 2015 de Cito bijvoorbeeld had.

Stoppen

Maar de praktijk pakte anders uit. Sommige doorstroomtoetsen zouden 'gemakkelijker' zijn dan anderen en zo tot een hoger advies leiden. Partijen in de Kamer, bijvoorbeeld D66, maar ook GroenLinks-PvdA, SP en toenmalige NSC, schrokken en willen stoppen met dit gevarieerde aanbod.

De demissionaire staatssecretaris zegt "welwillend" te staan tegenover deze wens. Maar hij wil nog wel een aantal rapporten afwachten, een inventarisatie hebben van de exacte wensen van de scholen en de wet moet ook aangepast worden. Ook wil hij dat er gekeken wordt of er meer getoetst moet worden, zoals wereldoriëntatie. "Het snelste schema is een invoering vanaf augustus 2028".

Invoering

D66-Kamerlid Roodenburg, die al langer pleit voor de invoering van één doorstroomtoets, vindt het wel heel lang duren en hoopt op een invoering vanaf het schooljaar 2027-2028.

Het is nog maar de vraag of dat gaat lukken. Wat ook nog meespeelt is dat die verschillende aanbieders contracten hebben afgesloten om vier jaar zulke toetsen te maken. Daar kan niet zomaar een streep door gezet worden.

Nemo, de Zwitserse winnaar van het Eurovisie Songfestival vorig jaar, stuurt de trofee terug naar de European Broadcasting Union (EBU) vanwege de deelname van Israël. Dat meldt de artiest op Instagram. De EBU is de organisatie achter het Songfestival.

Nemo Mettler (26), zoals de artiest voluit heet, won het Songfestival met het nummer The Code.

"Eurovisie zegt dat het staat voor eenheid, inclusie en gelijkwaardigheid voor iedereen. Deze waarden zorgden ervoor dat de wedstrijd betekenisvol voor mij waren", schrijft de non-binaire artiest.

"Maar de aanhoudende deelname van Israël tijdens een genocide, die zo door de Onafhankelijke Internationale Commissie van de VN is bestempeld, staat haaks op die idealen en de besluiten van de EBU. Wanneer landen zich terugtrekken, zou het duidelijk moeten zijn dat er iets fundamenteel mis is", aldus Nemo.

Vijf landen trekken zich terug

Israëls deelname aan het Eurovisie Songfestival heeft de Europese omroepen binnen de EBU sterk verdeeld. Rond de evenementen waren de afgelopen twee jaar al protesten tegen de deelname van Israël.

Vorige week maakte omroep AVROTROS bekend dat Nederland volgend jaar niet meedoet aan de wedstrijd. Dat gebeurde nadat EBU-landen na een bijeenkomst in Genève hadden besloten om Israël niet uit te sluiten van deelname komend jaar.

Ook Spanje, Slovenië, IJsland en Ierland besloten zich terug te trekken vanwege de Israëlische deelname komend jaar. Andere landen, waaronder Duitsland en Oostenrijk, hadden juist gedreigd zelf niet deel te nemen als Israël zou worden uitgesloten.

Hulporganisaties die actief zijn in de Gazastrook waarschuwden er al langer voor: noodweer dreigt de humanitaire situatie nog verder te verslechteren. Door storm Byron is dat nu een feit; het Rode Kruis waarschuwt dat de risico's van onderkoeling, luchtweginfecties en ziektes als cholera snel toenemen.

Het is al de derde winter op rij dat Palestijnen in Gaza het moeten doen met tenten die bedoeld zijn voor tijdelijk gebruik. De tenten lopen door het noodweer vol met water. Met dekens en kleding worden scheuren gerepareerd.

Zeker 90 procent van de mensen in Gaza woont in deze tenten. De weinige spullen die mensen nog hebben raken door de regen doorweekt en onbruikbaar.

Ook de sanitaire voorzieningen in de Gazastrook zijn slecht en brengen nu nog meer gezondheidsrisico's met zich mee door de regenval. In de tentenkampen is er geen riool en worden er zelf toiletten gemaakt. Dat water vermengt zich nu met het regenwater, waardoor ziektes zich sneller kunnen verspreiden.

Mensen proberen met emmers en pannen hun tenten droog te maken:

Vrachtwagens van de Egyptische Rode Halve Maan zijn onderweg naar Gaza met dekens, winterkleding en tenten. Maar hoewel Israël inmiddels beperkte hoeveelheden noodhulp Gaza in laat, lijkt het er niet op dat de humanitaire situatie snel zal verbeteren.

Carlotte Teunissen van het Rode Kruis ziet dat de hoeveelheid hulp die Gaza binnen mag komen van dag tot dag verschilt. De afgesproken 600 vrachtwagens per dag, worden in elk geval niet gehaald, zegt Teunissen.

Een analyse door het Amerikaanse persbureau AP van cijfers afkomstig van de Israëlische dienst Cogat bevestigt dat. In de periode van 12 oktober tot 7 december waren het volgens AP gemiddeld 459 vrachtwagens.

Materieel om riolering aan te leggen of waterdichte tenten, wordt niet of onvoldoende binnengelaten. Dat terwijl de goederen van levensbelang zijn. Zeker met dit noodweer, legt Teunissen uit. "Er moeten nieuwe tenten, dekens en kleding komen. Maar er het leveren van schoon drinkwater en voeding blijft ook noodzakelijk."

Het veldhospitaal van het Rode Kruis in Gaza bestaat ook uit tenten. "Daar blijft het nu gelukkig nog droog", vertelt Teunissen. "Maar het wordt steeds kouder. De aankomende dagen verwachten we nog hevige regenval en naarmate dat langer duurt, worden de nood en het risico dat mensen ziek worden nog hoger."

Overleden baby

Vooral voor mensen met een kwetsbare gezondheid, zoals kinderen en mensen met een beperking, kunnen de omstandigheden dodelijk zijn.

In het zuiden van Gaza, in Khan Younis, is vannacht een baby van acht maanden overleden door onderkoeling, nadat de tent waarin ze sliep was overstroomd door de regenval. Het risico op onderkoeling neemt heel snel toe, omdat mensen in Gaza al langer kampen met ondervoeding en gebrek aan schoon drinkwater.

Voor hulporganisaties als het Rode Kruis is het duidelijk: om dit leed enigszins te verzachten moet er veel meer noodhulp worden toegelaten. Teunissen: "Honderden vrachtwagens moeten er per dag consistent naar binnen. Mensen lijden nu al zo lang."

Activistische boeren van de Farmers Defence Force (FDF) hebben vandaag de deurwaarder op een groot aantal Brabantse politici afgestuurd. De deurwaarder bezorgde een aangetekende brief waarin de FDF stelt dat politici "medeplichtig zijn aan een strafbaar feit" als ze morgen instemmen met de landbouw- en veeteeltplannen van de provincie.

"Het is intimiderend", reageert D66-fractievoorzitter Matthijs van Miltenburg bij Omroep Brabant.

Van Miltenburg had vandaag, net als alle andere politici van de Brabantse coalitiepartijen, een deurwaarder op de stoep van zijn huis staan. "Die zei overigens zelf al dat het klinkklare onzin is, wat er in de brief staat", aldus de D66-fractievoorzitter. Toch is hij ontstemd. "Het is bizar dat politici hiermee te maken krijgen", zegt hij.

Een aangetekende brief versturen per deurwaarder is de meest zekere verzendmethode, omdat de deurwaarder exact vastlegt wanneer en aan wie de brief is bezorgd. De ontvanger kan dan nooit zeggen dat hij of zij de brief niet heeft ontvangen. Bij gewone aangetekende post kan dat wel.

Gezamenlijk aangifte

Vanavond was er naar aanleiding van de actie een extra bijeenkomst van fractievoorzitters in het provinciehuis in Den Bosch. Daar is onder andere gesproken over het gezamenlijk doen van aangifte tegen FDF. Het is nog onbekend of dat gaat gebeuren. Later, waarschijnlijk morgenochtend, wordt een gezamenlijk statement van alle statenleden verwacht.

De plannen die Provinciale Staten morgenochtend bespreken gaan onder meer over een beperking van de stikstofuitstoot, het gebruik van bestrijdingsmiddelen en het gebruik van grondwater.

Brabant ontwikkelt ook een 'aangepast stalbeleid'. Wanneer dat nieuwe beleid wordt ingevoerd, krijgen veehouders stapsgewijs een eigen stikstofdoel en kunnen ze zonder vergunning hun stallen verduurzamen. Daar staat tegenover dat ze geen extra dieren mogen nemen om die verduurzamingen te betalen.

Demonstreren

De FDF is fel tegen de plannen en roept boeren op om naar het provinciehuis te komen en daar morgenochtend buiten te demonstreren tegen de beraadslagingen binnen.

Er komt ook een levensgrote kerstboom waarin boeren hun 'boodschap aan de politiek' kunnen hangen.

Op Aruba en Bonaire zitten ruim 250 reizigers vast nadat hun vlucht naar Amsterdam was geannuleerd vanwege een rat in het vliegtuig. Dat bevestigt een woordvoerder van KLM na berichtgeving van De Telegraaf.

De rat werd ontdekt aan boord van een KLM-toestel dat vanaf Amsterdam naar Aruba en Bonaire zou vliegen. De piloot besloot door te vliegen naar Aruba en niet terug te keren naar Schiphol, zegt de KLM-woordvoerder. Hoe het knaagdier aan boord is gekomen, is niet bekend.

Grondige reiniging

Het vliegtuig vloog vanaf Aruba niet meer verder omdat het toestel volgens de woordvoerder grondig gereinigd en gecontroleerd moest worden. Daardoor is de vlucht van vandaag met de ruim 250 terugkerende reizigers geannuleerd. Het is niet bekend hoeveel mensen op doorreis waren naar Bonaire.

"We vinden het heel erg vervelend voor al die mensen die daar nu zijn en erop gerekend hadden terug te vliegen naar Amsterdam. We doen er alles aan om deze mensen op de juiste bestemming te krijgen", aldus de KLM-woordvoerder. Voor de gestrande reizigers is inmiddels verblijf geregeld.

Het moederbedrijf van de socialemediaplatforms WhatsApp, Facebook en Instagram heeft de afgelopen weken stilletjes zo'n 50 accounts verwijderd of geblokkeerd die draaien om lhbti-, queer- of abortus-onderwerpen. Daarbij zegt het techbedrijf dat die accounts de regels van de platforms hebben overtreden, maar levert daarbij geen hard bewijs, zo meldt The Guardian op basis van een eigen inventarisatie.

Onder de slachtoffers zit ten minste één Nederlands account, het Amsterdamse The Queer Agenda. Dat brengt nieuws over queer-feestjes en foto-exposities. Oprichter Jackie van Gemert zegt dat hun Instagram-account ineens geblokkeerd werd door Meta, zonder dat er uitleg gegeven werd over de reden. Niet veel later was het account zelfs helemaal verwijderd, net als het privé-account van Van Gemert en een van haar oud-collega's. De organisatie is daarmee ineens 11.000 volgers verloren. Van Gemert: "Je bent ineens je werk en de toegang tot je community kwijt."

Mensenhandel?

Uit een screenshot dat Van Gemert deelde met de NOS blijkt dat een geautomatiseerd systeem van Meta The Queer Agenda heeft aangemerkt als een account dat de regels overtrad, zoals het "promoten van mensenhandel voor seksuele doeleinden". Zij zelf denkt dat het systeem is aangeslagen op foto's van mensen in een club met weinig kleding aan. Maar, zo zegt ze, "ik weet niet wat daar anders aan zou zijn dan influencers in bikini op het strand." En die worden op Insta gewoon toegestaan.

Meta zegt in een reactie aan The Guardian dat de regels op zijn sociale media voor iedereen gelijk zijn, en ook zo worden gehandhaafd. Maar het lijkt er toch op dat Meta het specifiek gemunt heeft op queer- en lhbti-accounts en accounts die beheerd worden door sekswerkers of die informatie bieden over toegang tot abortus. Dat zegt Repro Uncensored, een organisatie die gevallen van censuur bijhoudt op sociale media, vooral op het gebied van gender en seksualiteit.

Het probleem is daarbij, zo zegt die organisatie, dat Meta een systeem van kunstmatige intelligentie gebruikt om overtredingen van de eigen regels vast te stellen, bijvoorbeeld als het gaat om naakt of mensenhandel. Maar dat systeem wordt gemanipuleerd doordat tegenstanders van abortus of genderdiversiteit campagnes aan het voeren zijn om zulke accounts massaal te rapporteren als accounts die de regels overtreden.

Conservatieve koerswijziging

Lotje Beek van burgerrechtenorganisatie Bits of Freedom (BOF) noemt het in een reactie "schandalig" dat er tientallen accounts zoals The Queer Agenda de afgelopen tijd zijn geblokkeerd, maar zegt dat het "in lijn ligt met wat we vaker zien bij Meta. Vlak na de verkiezing van Trump bleek al dat mensen niet meer konden zoeken op de term '#democrats', en bepaalde abortus-accounts werden eerder ook al verwijderd."

Net als Van Gemert legt zij de link met het tweede presidentschap van Trump, en de conservatieve koerswijziging die Meta-topman Mark Zuckerberg begin dit jaar aankondigde.

Voor de duidelijkheid, zegt Beek, "Meta mag regels stellen op de eigen platforms, zo lang dat in lijn is met de wet. Als het gaat om bijvoorbeeld kinderporno móet het bedrijf zelfs ingrijpen. Maar ook zaken die wettelijk toegestaan zijn, zoals bijvoorbeeld naaktfoto's, mogen geweerd worden als het bedrijf dat niet passend vindt op de eigen platforms."

Maar, zo zegt Beek, als er accounts worden geblokkeerd moet dat wel altijd goed gemotiveerd worden. Én er moet een mogelijkheid zijn voor de eigenaars van zulke accounts om bezwaar te maken. En dat doet het bedrijf nu niet goed.

'Europese Commissie moet ingrijpen'

Beek wijst erop dat de blokkade van sommige queer- en abortus-accounts weer werd opgeheven, nadat de eigenaars hadden geklaagd bij Meta. In zulke gevallen gaf het bedrijf vaak de eigen automatische controle op overtredingen de schuld van zulke onterechte verbanningen. Beek wijst erop dat "het wel erg vaak progressieve platforms zijn, die de dupe worden van zulke 'technische fouten".

Hoe dan ook is het in strijd met Europese wetgeving als socialemedia-accounts of posts met een bepaalde ideologische of politieke insteek strenger beoordelen dan andere. "De Europese Commissie moet hier ingrijpen: de wet moet worden nageleefd, en anders moeten er sancties worden opgelegd aan Meta."

'Vertrouw niet op andermans platform'

Dat kan nog wel even duren, erkent Beek, en haar tip aan organisaties zoals The Queer Agenda is dan ook: "Probeer niet te afhankelijk te zijn van één platform, en probeer mensen te trekken naar je eigen platform of site, zodat je je bereik zelf in de hand hebt."

Dat is ook exact wat The Queer Agenda van plan is, zegt Van Gemert: die organisatie heeft inmiddels een eigen website in de lucht, en denkt nu ook aan groepen op Signal, een non-profitconcurrent van WhatsApp. "Daarnaast willen we offline beginnen, doormiddel van bijvoorbeeld een magazine."

Temperaturen van 13 of 14 graden: dat is voor deze tijd van het jaar echt heel uitzonderlijk. En het was ook nog eens meerdere dagen op rij het geval. De gemiddelde maximumtemperatuur in december is net iets minder dan 7 graden. Het was de afgelopen dagen dus twee keer zo warm.

De wind komt al een tijdje uit het zuiden. Daardoor kan heel zachte lucht vanuit Spanje en Portugal richting Nederland stromen. Het is dus de windrichting die voor de hoge temperatuur zorgt, maar klimaatverandering speelt ook een grote rol. De maand december is de afgelopen jaren steeds warmer geworden. De gemiddelde temperatuur is gestegen van 2,9 naar 4,9 graden.

Aan de andere kant van de Atlantische Oceaan, in Noord-Amerika, is het weer op dit moment compleet het tegenovergestelde. In grote delen van Canada en ook in het noordoosten van de Verenigde Staten is er veel sneeuw gevallen en komt er nog meer sneeuw aan. Het is daar volop winterweer met temperaturen die overdag niet meer boven het vriespunt komen.

Wat veroorzaakt dat enorme verschil en zit er op de lange termijn verandering aan te komen?

Warme zuidenwind door golvende straalstroom

Op het onderstaande plaatje zie je die temperatuurverschillen goed. De blauwe kleuren boven Noord-Amerika laten zien waar het op dit moment heel koud is. De oranje, gele en lichtgroene kleuren geven aan waar de warme lucht aanwezig is.

De straalstroom golft op dit moment over de Atlantische Oceaan van Amerika naar Europa. Dit vormt de begrenzing tussen deze verschillende luchtsoorten.

In de 'inhammen' kan koude lucht afzakken naar het zuiden of warme lucht juist naar het noorden stromen. In West-Europa hebben we op dit moment dus met het laatste te maken.

Het onregelmatige en golvende patroon van de straalstroom kan mogelijk gelinkt worden aan de poolwervel. Dit is een smalle strook met heel hoge windsnelheden die hoog in de atmosfeer zit boven de polen van onze aarde. Elke winter komt de poolwervel boven de Noordpool tot ontwikkeling. Je kan het zien als een lint om de extreem koude lucht boven de poolgebieden te houden.

Stel je voor dat een lint niet strak, maar losjes om een cadeautje geknoopt is. Er komen plooien in en soms valt het lint helemaal naar beneden. Dat kan ook gebeuren in het geval van een zwakke en golvende poolwervel. Het gevolg: koude lucht die kan gaan afzakken naar het zuiden. Als dit samenvalt met een zwakkere straalstroom krijg je dus een veel grilliger patroon met uitgesproken warme en koude gebieden.

Ik ga de winterliefhebbers waarschijnlijk teleurstellen met de volgende zinnen. De komende dagen komt er geen verandering aan de zuidelijke windrichting. Het blijft hierdoor bovengemiddeld zacht met temperaturen rond 10 graden. Geregeld is er veel bewolking en af en toe breekt de zon door. Neerslag valt er daarbij niet of nauwelijks.

Een 35-jarige man uit Drachten die werd verdacht van meerdere verkrachtingen is vanmiddag vrijgesproken. De rechtbank stelde dat er onvoldoende bewijs was om tot een veroordeling te komen.

De man werd wel veroordeeld tot vijf maanden cel voor ontucht met een minderjarige omdat er in dat geval wel voldoende bewijs was, meldt Omrop Fryslân. Die vijf maanden heeft hij in voorarrest gezeten. Hij is nu dus vrij.

Het Openbaar Ministerie (OM) had acht jaar cel en tbs met dwangverpleging tegen de man geëist.

Volgens het OM stond vast dat verdachte tussen 2013 en 2021 zes kwetsbare jongens of jonge mannen seksueel heeft misbruikt en verkracht. Hij zou veelvuldig feestjes hebben georganiseerd bij hem thuis en op zijn boot. Daar kwamen vooral jonge jongens over de vloer en werd veel drugs gebruikt, aldus het OM.

"Verdachte deed het voorkomen dat er sprake was van een vriendschappelijke relatie en dat hij een luisterend oor bood, alsmede onderdak, eten en drinken", aldus het OM. "Vervolgens heeft hij de jongens seksueel misbruikt. De man was zich van de jonge leeftijd en de kwetsbaarheid bewust en heeft daar misbruik van gemaakt."

Consistent

Het OM stelde dat de verklaringen van de jongens die aangifte deden "gedetailleerd, consistent en betrouwbaar" zijn. De man uit Drachten heeft het misbruik en de verkrachtingen altijd ontkend.

Al tijdens de rechtszitting bleek dat het moeilijk was om het bewijs rond te krijgen. Bij seksueel geweld zijn meestal geen getuigen: het is het woord van de een tegen het woord van de ander. Het OM drong daarom aan op het opvoeren van zogenoemd schakelbewijs. Eenvoudig gezegd: als meer slachtoffers hetzelfde zeggen, is er bewijs dat de man daadwerkelijk schuldig is.

Geen schakelbewijs

Maar in zijn oordeel vandaag stelt de rechtbank dat er geen schakelbewijs is omdat de jongens die soms na lange tijd aangifte deden steeds andere verklaringen aflegden bij de politie.

"De verklaringen van aangevers over en weer kunnen niet als schakelbewijs gebruikt worden vanwege de onbetrouwbaarheid van de verklaringen, de (al dan niet bewuste) beïnvloeding door derden en het grote tijdsverloop", aldus het vonnis.

Volgens de rechtbank waren getuigenissen soms tegenstrijdig, een van de vermeende slachtoffers kon zich niet herinneren wat er precies was gebeurd.

Zo is bijvoorbeeld niet vast te stellen waar iets heeft plaatsgevonden. Van vier slachtoffers vindt de rechtbank dat ze wel betrouwbaar zijn.

De raadsman van de 35-jarige man, Ralph Titahena, zegt positief te zijn over de vrijspraak van zijn cliënt voor de zwaarste verdenkingen. Hij noemde de rechtszaak al eerder "veel geschreeuw en weinig wol".

Er zijn meer vragen dan antwoorden na de onderschepping van een olietanker en zijn lading Venezolaanse olie door de VS gisteravond. De Skipper, zoals de tanker heet, is door Amerikaanse troepen en FBI-agenten voor de Venezolaanse kust overgenomen.

Waar het schip en de bemanning zich nu bevinden, is onduidelijk. Volgens het Witte Huis gaat de tanker naar een Amerikaanse haven en is het de bedoeling dat de olie in beslag wordt genomen.

De actie is een dramatische escalatie na de massale Amerikaanse troepenopbouw in de Caribische Zee en het ultimatum van president Trump aan de Venezolaanse leider Maduro om op te stappen. "We zijn terug bij het recht van de jungle", zegt Ben Bekkering, onderzoeker bij Instituut Clingendael en voormalig viceadmiraal bij de marine. "Amerika handelt unilateraal."

De Amerikaanse minister van Justitie Bondi liet gisteren een video zien van de actie, uitgevoerd door een klein team van mariniers, kustwacht-officieren en federale agenten:

Waar de onderschepping precies plaatsvond, is niet bekendgemaakt, maar The New York Times heeft een kaart gepubliceerd met daarop de laatst bekende locatie van de tanker, zo'n 250 kilometer ten noordoosten van de Venezolaanse kust, tussen de Caribische eilanden Grenada en Tobago.

De Skipper voer onder de vlag van Guyana, buurland van Venezuela, maar staat in dat land niet geregistreerd. The New York Times meldt op basis van satellietbeelden en foto's dat het schip dit jaar vaak tussen China, Iran en Venezuela heeft gevaren.

De tanker zou op 4 of 5 december zijn vertrokken vanaf de Venezolaanse oliehaven Puerto José met bestemming ergens in Azië. De lading bestond uit 1,8 miljoen vaten ruwe olie, waarvan een deel al was overgeslagen op een andere tanker voordat de Amerikanen aan boord kwamen, meldt persbureau Reuters. De BBC schat de waarde van de lading op mogelijk meer dan 80 miljoen euro.

Venezuela noemt de actie "internationale piraterij" en beschuldigt president Trump van een poging om de olievoorraden van het land in te pikken. De regering-Trump zegt dat de tanker onderdeel is van een schaduwvloot die wordt gebruikt om olie te verschepen die onder Amerikaanse sancties valt.

Ook het schip zelf wordt genoemd in een sanctie door het Amerikaanse ministerie van Financiën. De Skipper, die eerder onder andere namen heeft gevaren, zou mede olie-inkomsten hebben gegenereerd voor het Iraanse elitekorps - de Revolutionaire Garde - en Hezbollah, die allebei door de VS als terroristische organisaties worden beschouwd.

"Mogen de grote landen alles bepalen en moet de rest zich eraan houden?", zegt Ben Bekkering. "In het verleden voerde de VS anti-drugsoperaties uit volgens de principes van rechtshandhaving. Daar zijn ze van afgestapt. Het lijkt nu meer op oorlogsvoering, maar hoe ze de laatste tijd handelen in dat gebied is ook niet volgens het oorlogsrecht." Hij verwijst daarmee naar de dodelijke Amerikaanse aanvallen op vermeende drugsboten in de Caribische Zee en de oostelijke Stille Oceaan.

Twee weken geleden heeft een federale rechter in de VS het bevel gegeven voor de inbeslagname van de Skipper, melden Amerikaanse functionarissen. Aanleiding zou de smokkel zijn van Iraanse olie door de tanker in het verleden.

Volgens de bron van The New York Times worden Maduro en zijn regering in het bevel niet genoemd. Maar het bevel is niet openbaar gemaakt, waardoor de juridische gronden van de actie van gisteravond schimmig blijven.

Op de knieën krijgen

"Er is onder journalisten en onder het publiek grote verwarring over de juridische aspecten ervan", zegt Peter van der Kruit, adviseur van het juridisch adviesbureau voor maritiem recht JNAB. "Amerika maakt gebruik van de verwarring door de aard van deze inbeslagname onduidelijk te maken."

Hij verwijst naar het feit dat er zowel militaire als civiele handhavingsofficieren betrokken zijn bij de actie. Dat zou een grijs gebied creëren tussen een oorlogshandeling en rechtshandhaving.

Voormalig viceadmiraal Bekkering ziet dat anders. "De Amerikanen zijn voorbij de discussie of dit oorlog is of rechtshandhaving. Voor mij is het klip en klaar wat ze willen. Ze hebben besloten dat ze Venezuela op de knieën moeten krijgen."

Volgens Bekkering heeft de VS een zwak argument, omdat ze optreden om hun eigen sancties te handhaven. Er bestaan geen VN-sancties tegen het land. "De VS heeft voor zichzelf een juridisch kader geschetst en zichzelf een mandaat gegeven. Ze vinden dat Maduro weg moet. Maar of het juridisch houdbaar is, betwijfel ik."

Jaarlijks worden veel mensen door valse informatie en misleidende beloftes slachtoffer van beleggingsfraude. Zij zien hun geld nooit meer terug. Nederlanders van jong tot oud trappen erin, omdat de oplichtingstrucs steeds geraffineerder worden. Met als gevolg vaak enorme schade.

De Autoriteit Financiële Markten (AFM) schat dat de werkelijke schade van beleggingsfraude vorig jaar uitkomt op 750 miljoen euro. Vaak gebruiken oplichters namen van experts in de financiële wereld om de slachtoffers te lokken, waaronder die van beleggingsexpert Corné van Zeijl.

'Professor Corné'

Van Zeijl kreeg meerdere appjes van mensen die in een groepsapp terechtkwamen van 'Professor Corné'. Zijn identiteit werd misbruikt door oplichters om beleggers in de val te laten lopen. In de groepsapp stuurt 'Professor Corné' bijna dagelijks appjes met adviezen en tips over beleggen.

"Ik ben het niet want ik zal nooit tips geven", zegt Van Zeijl. "De mensen die mij dan een bericht sturen zijn de slimme mensen. Die moet ik vertellen dat ze in een oplichtersgroep terecht zijn gekomen." Vaak zitten er in één groep meer dan zeventig mensen, zegt Van Zeijl. "En niet iedereen vraagt aan mij of ik het daadwerkelijk ben."

Pump en dump

De oplichters die de groepen beheren, gebruiken volgens hem vaak de 'pump-en-dump'-techniek. Oplichters hebben dan al aandelen in een klein bedrijfje en vragen in de appgroep of de rest ook wil instappen. Als ze dat dan doen, gaat de koers van dat bedrijf hard omhoog en wordt het aandeel in korte tijd veel meer waard.

Vervolgens verkopen de oplichters hun aandelen met veel winst, waardoor de waarde van het aandeel weer snel zakt en veel beleggers hun geld kwijt zijn. Sommigen investeren tienduizenden euro's in aandelen, wat vervolgens in één klap grotendeels verdampt.

Van Zeijl kreeg inzicht in meerdere groepsapps die zogenaamd door hem worden beheerd. "Ik zag schermopnames van 30.000, 40.000 euro dat gestort werd op allerlei vage rekeningen."

De echtheid van al deze overboekingen is niet te verifiëren. Mogelijk wordt een deel van de screenshots door oplichters zelf gedeeld om nieuwe leden in de groep over te halen om hetzelfde te doen.

Door de opkomst van AI ziet Van Zeijl dat de appjes die oplichters sturen steeds professioneler worden. "Je kunt makkelijker goede berichten genereren. Het lijkt zo net alsof je persoonlijk contact hebt met die mensen"

Voorbeelden van zulke appjes:

Ook namen van bekende Nederlanders worden gebruikt bij beleggingsfraude. Zo spande Jort Kelder een paar jaar geleden een rechtszaak aan tegen Google en John de Mol tegen Facebook. Op de platforms verschenen advertenties waarin onder hun namen bitcoin en andere cryptovaluta werden aangeprezen.

De rechter bepaalde dat de advertenties geweerd moesten worden. Maar tegelijkertijd betekende dit niet dat Facebook adverteerders voor altijd moet weren. Hoe het sociale netwerk daarbij te werk gaat, mag het van de rechter zelf bepalen.

Meta-advertenties

Van Zeijl trok zelf al eerder aan de bel en deed aangifte. Toch bleven de WhatsAppgroepen als paddenstoelen uit de grond schieten. "Het is een soort whack-a-mole: je slaat er één weg en dan komt de ander weer naar boven. Het is een gevecht dat bijna niet te winnen is."

Volgens de beursexpert maken de oplichters veel gebruik van goedkope reclames op bijvoorbeeld Instagram en Facebook om mensen te lokken naar de WhatsAppgroepen. "En als ze daar eenmaal in zitten, dan zijn ze elkaar een beetje gek aan het maken", zegt Van Zeijl.

Aan die advertenties van fraudeurs verdient moederbedrijf Meta flink: in een intern document waar persbureau Reuters over schreef staat dat Meta in een half jaar 3,5 miljard dollar heeft verdiend aan advertenties die het bedrijf zelf als 'hoog juridisch risicovol' omschrijft. Daaronder vallen ook de nepadvertenties met bekendheden.

Oplossingen

Hoewel de AFM pleit voor de invoering van een landelijk meldpunt, denkt Van Zeijl dat voorlichting de beste manier is om slachtoffers te voorkomen. Daarnaast kunnen mensen op WhatsApp in hun instellingen ervoor kiezen om niet automatisch door onbekende personen te worden toegevoegd aan een groepsapp.

"Het is heel frustrerend. Je doet je best om zo goed mogelijk beleggingsinformatie te geven en dan misbruiken mensen die naam." Van Zeijl leeft vooral mee met de mensen die worden opgelicht. "Ik moet ze dan teleurstellen dat ik het niet was en dat ze hun geld ook nooit meer terug zullen zien."

In Myanmar zou het regeringsleger opnieuw een ziekenhuis hebben gebombardeerd. Internationale media melden op basis van lokale bronnen dat er ruim dertig mensen zijn gedood. Ook onafhankelijke nationale media berichten over een luchtaanval door de militaire machthebbers in het westen van Myanmar.

Het leger heeft nog niet gereageerd op de beschuldiging. Volgens hulpverleners werd de aanval uitgevoerd door een straaljager. Alleen de landelijke strijdkrachten beschikken over deze vliegtuigen. Het afgelopen jaar hebben de militaire machthebbers de luchtaanvallen fors opgevoerd in gebieden waar opstandelingen actief zijn.

Woensdagavond (lokale tijd) werd de luchtaanval op een ziekenhuis in deelstaat Rakhine gemeld. "Het ziekenhuis van Mrauk U is volledig verwoest", zegt een woordvoerder van een lokale rebellengroep tegen persbureau Reuters.

Hulpverleners spreken van vele tientallen gewonden. "Dit is een onmenselijke daad", zegt een van hen tegen de Singaporese nieuwszender CNA. De meeste slachtoffers waren patiënten in het ziekenhuis.

Verkiezingen aanstaande

Myanmar is verwikkeld in een burgeroorlog, maar op 28 december staan verkiezingen gepland. Waarnemers hebben er geen vertrouwen in dat deze eerlijk kunnen verlopen: het leger heeft in 2021 een coup gepleegd.

Burgers kwamen aanvankelijk vreedzaam in protest tegen de staatsgreep. Militairen drukten de protesten echter met geweld de kop in. Burgers kwamen vervolgens gewapend in verzet. Ook etnische milities waarvan sommige al tientallen jaren vechten voor autonomie, sloten zich aan bij de opstand tegen de junta.

Leger rukt op

Het leger heeft de controle verloren over een groot deel van het Zuidoost-Aziatische land. Maar in de loop van dit jaar zijn de strijdkrachten begonnen aan een opmars. De junta heeft daarvoor voldoende nieuwe militairen geronseld. Met behulp van zware luchtaanvallen is inmiddels weer wat terrein heroverd op de rebellen.

Voor ruim twaalf miljoen mensen in Myanmar dreigt volgend jaar acute honger, waarschuwt het Wereldvoedselprogramma van de VN vandaag. "Dit is een van de ernstigste hongercrises ter wereld, waar het minste geld voor beschikbaar is", zegt de organisatie in een verklaring. Momenteel kampen 400.000 burgers met acute ondervoeding.

De regering van Bulgarije heeft zijn ontslag ingediend na massale protesten tegen het financieel-economische beleid en de corruptie in het land. Premier Zhelyazkov maakte dat in een tv-toespraak bekend.

Dat was net voor het begin van een parlementszitting waar voor de zesde keer over een motie van wantrouwen tegen zijn minderheidscoalitie zou worden gestemd. Dit keer zou de motie worden aangenomen.

De protestgolf kwam vorige week op gang, nadat de regering zijn begrotingsvoorstel voor volgend jaar had gepresenteerd. Daarin werd een verhoging van de belastingen en sociale premies aangekondigd, net als een verhoging van de overheidsuitgaven.

Tienduizenden Bulgaren gingen de straat op. De regering trok het plan weer in maar de geest was uit de fles. Gisteren waren in de hoofdstad Sofia en andere steden weer tienduizenden mensen op de been om het aftreden van de regering te eisen.

Formeel moet het parlement het ontslag nog accepteren. Dat zal morgen gebeuren. President Radev zal dan de grootste partij in het parlement vragen een nieuwe regering te vormen. Pas als meerdere pogingen zijn mislukt, worden nieuwe verkiezingen uitgeschreven.

Bulgarije is lid van de EU en heeft 6,5 miljoen inwoners. Op 1 januari wordt het ook lid van de eurozone. De nationale munt, de lev, maakt dan plaats voor de euro.

Time Magazine heeft de "architecten van AI" uitgeroepen tot Personen van het Jaar. Volgens het tijdschrift was 2025 het jaar waarin "het volledige potentieel van kunstmatige intelligentie op een daverende manier tot uiting kwam, en duidelijk werd dat er geen weg meer terug is".

Het tijdschrift koos acht prominente figuren in de AI-sector voor een van de twee covers omdat zij met hun "baanbrekende werk" een nieuw technologisch tijdperk inluiden. Onder hen zijn Mark Zuckerberg (Meta), Elon Musk (xAI), Jensen Huang (Nvidia) en Sam Altman (OpenAI).

Op de cover zitten de acht naast elkaar op een balk hoog in de lucht, met een grootstedelijke skyline. Het is een verwijzing naar de iconische foto uit de jaren 30 waarop bouwvakkers zitten te lunchen op een stalen balk tijdens de bouw van het Rockefeller Center in New York.

Op de andere cover is het woord 'AI' te zien, gemaakt van computeronderdelen en omringd met steigers.

Volgens Time hebben de techprominenten met kunstmatige intelligentie het "beleid van de overheid veranderd, de geopolitieke verhoudingen op scherp gezet en robots bij mensen thuis gebracht". "AI is uitgegroeid tot misschien wel het meest invloedrijke instrument in de rivaliteit tussen grootmachten sinds de komst van kernwapens."

Trump en Zelensky

Het tijdschrift waarschuwt tegelijkertijd voor de gevaren van AI. Zo schrijft Time dat kunstmatige intelligentie veel energie verbruikt is en dat het grondstoffen uitput. Ook verdwijnen banen door AI en verspreidt desinformatie volgens het blad zich door de techniek razendsnel.

Het tijdschrift beschrijft in een uitgebreid artikel hoe AI de wereld het afgelopen jaar op nieuwe en "soms angstaanjagende" manieren heeft veranderd.

Vorig jaar wees het blad de Amerikaanse president Donald Trump aan als Persoon van het Jaar, evenals in 2016. Andere winnaars waren de Amerikaanse popster Taylor Swift (2023), de Oekraïense president Volodymyr Zelensky (2022) en Tesla-baas Elon Musk (2021).

Medewerkers van tankstations worstelen met de strengere legitimatiecontroles bij de verkoop van tabaksproducten. Dat blijkt uit een telefonische rondgang langs tankstations in het hele land.

Sinds 1 oktober moet iedereen die tabak koopt zich bij de pomphouder legitimeren, ongeacht hoe oud iemand is. Dat wordt de 100 procentscontrole genoemd.

Medewerkers gaan daar wisselend mee om. "Iemand van 70 geen sigaretten mee mogen geven, dat is toch raar?"

Tankstations zijn, naast tabakswinkels, de enige plek in Nederland waar nog tabak mag worden verkocht aan mensen vanaf 18.

Het idee voor de 100 procentscontrole komt van de brancheorganisaties. Als iedereen zich moet legitimeren, voorkomt dat onvrede en agressie, zo denken de brancheorganisaties. De strenge controles moeten voorkomen dat mensen jonger dan 18 rookwaren kopen.

Een medewerker van een pomp in Rotterdam zegt dat de regel juist agressie en verwarring opwekt. Dat is de reden dat volwassenen bij deze pomp gewoon tabak kunnen kopen, ook als ze niet laten zien hoe oud ze zijn.

Een medewerker van een pompstation in Almelo zei kort na invoering van de nieuwe regel al dat de controles haar zwaar vielen. "Vroeg in de ochtend word ik al uitgescholden en dat gaat de hele dag zo door", zei ze tegen RTV Oost. Andere medewerkers in Overijssel herkenden dat beeld.

Gewenning

Maar branchevereniging Bovag ziet verbetering: "De incidentele onrust die we in het begin zagen, zien we nu steeds minder. Hoewel gedragsverandering tijd kost, zien wij vooral gewenning."

Een deel van de tankstations vindt de regel desondanks vreemd. Een medewerker van een tankstation in Borne zegt: "Ik ga een man van 80 toch niet vragen om zijn legitimatie? Dus nee, ik ga niet iedereen controleren."

Anderen houden zich er wel aan. Een medewerker van een pompfiliaal in Groningen zegt: "Voor sommige ouderen is het gênant dat ik moet vragen om hun legitimatie, die hebben er moeite mee. Het is een heel rare regel, maar we houden ons er wel aan."

De brancheverenigingen willen dat het personeel de controles blijft uitvoeren. "Wij zijn er nog steeds van overtuigd dat dit systeem van gelijke monniken, gelijke kappen het juiste is en we zien gelukkig dat het merendeel gelooft in het succes van het collectief", zegt een woordvoerder van Bovag.

Er wordt overigens niet gehandhaafd op de controles. Het gaat om een dringend advies vanuit de brancheverenigingen.

Gezichtsscanner

Een manier voor pomphouders om geen mondelinge 100 procentscontrole uit te voeren, is een gezichtsscanner. Dat is een apparaat met camera dat met behulp van kunstmatige intelligentie inschat of iemand jonger of ouder is dan 25 jaar. Bij mensen die volgens het apparaat oud genoeg zijn voor de aankoop van tabaksproducten, springt het apparaatje op groen. In dat geval hoeft personeel dus niet meer om een legitimatiebewijs te vragen.

Dat werkt in de praktijk erg goed, zegt een pompmedewerker in Tilburg. "Zonder zo'n kastje is het een gedoe. Klanten zijn echt heel tevreden."

Het is niet duidelijk hoeveel tankstations gebruikmaken van zo'n slimme camera. In 2024 waren er naar schatting zo'n honderd NIX18-automaten in Nederland, maar er zijn ook andere, vergelijkbare apparaten op de markt om te schatten hoe oud iemand is.

"De reacties zijn positief, zowel van ondernemers als van klanten. Dus wat ons betreft is dit een prima toevoeging", zegt de branchevereniging.

Overigens mogen tabaksproducten vanaf 2030 alleen nog worden verkocht bij speciaalzaken.

De Oekraïense president Zelensky zegt dat hij samen met zijn Europese bondgenoten een aangepast voorstel voor een eind aan de oorlog naar de Verenigde Staten heeft gestuurd.

Zelensky benadrukte vandaag dat het Oekraïense volk uiteindelijk een stem moet hebben in territoriale vraagstukken. Zelensky zei deze week dat er wat hem betreft formeel geen grondgebied aan Rusland wordt afgestaan.

"De Russen willen de hele Donbas hebben, maar wij accepteren dat niet", zei Zelensky tegen journalisten. "Ik geloof erin dat het Oekraïense volk deze vraag wil beantwoorden. Of het nou met verkiezingen of met een referendum is, Oekraïners moeten hun zegje kunnen doen."

De Donbas is een gebied in het oosten van Oekraïne dat bestaat uit de regio's Loehansk en Donetsk. Rusland heeft na jaren van oorlog bijna heel Loehansk en het overgrote deel van de regio Donetsk in handen.

Accepteren of erkennen

Het is nog onduidelijk wat in dit verband onder territoriale concessies moet worden verstaan. Het kan gaan om het tijdelijk accepteren van de Russische bezetting van (een deel van) de Donbas. Rusland wil dat Oekraïne het grondgebied definitief en formeel opgeeft. Tegen dat laatste heeft Zelensky zich herhaaldelijk fel uitgesproken.

Een paar dagen geleden zei hij nog tegen journalisten dat zijn land geen grondgebied wil opgeven aan Rusland. "We hebben daar geen juridische basis voor, volgens de Oekraïense grondwet en internationaal recht. En we zijn daartoe ook moreel op geen enkele manier verplicht."

Staakt-het-vuren

Voorwaarde voor een referendum of verkiezingen is voor Zelensky dat er een staakt-het-vuren komt om zoiets veilig te kunnen organiseren. "In ieder geval voor de duur van het verkiezingsproces en het stemmen", zei Zelensky. "Wij vinden dat de VS dit met Rusland moet bespreken."

Zelensky zei ook dat de VS een "vrije economische zone" wil in het gebied van de Donbas dat Oekraïne onder controle heeft. Daar zouden zich geen Russische of Oekraïense troepen mogen ophouden. "Oekraïense troepen zouden dan de regio Donetsk moeten verlaten en het veronderstelde compromis is dat Russische troepen dit territorium niet mogen betreden", aldus Zelensky. Onduidelijk is nog wie die zone zou moeten besturen. De Amerikanen zouden dat nog niet hebben ingevuld.

Zelensky zei dat het oneerlijk is als Oekraïense troepen zich moeten terugtrekken terwijl de Russen militair aanwezig mogen blijven in gebied dat zij in handen hebben.

Zelensky zei verder dat het plan voorziet in de terugtrekking van de Russische troepen uit de regio's Soemy, Charkiv en Dnipropetrovsk. Het front in de zuidelijke regio's Zaporizja en Cherson zou worden bevroren.

De aanpassing is een reactie op het plan van de VS dat enkele weken geleden als een bom insloeg bij Europese landen, onder meer vanwege de zware concessies die Oekraïne zou moeten doen aan Rusland. Zelensky en zijn Europese bondgenoten gingen daarop aan de slag met een eigen voorstel. Dat is nog niet openbaar gemaakt.

Veiligheidsgaranties

Het aangepaste plan omvat twintig punten. Oekraïne heeft ook een voorstel voor veiligheidsgaranties en de wederopbouw van het land naar het Witte Huis gestuurd.

Vandaag liet Zelensky doorschemeren dat hij wat betreft de veiligheidsgaranties een rol ziet voor de Coalition of the Willing: de groep van grotendeels Europese landen die zich achter Oekraïne hebben geschaard. Volgens Zelensky moeten de garanties "een element van Europese afschrikking" bevatten met ruggensteun van de VS.

De Duitse bondskanselier Merz zei vandaag dat Europese bondgenoten van Oekraïne het komend weekend overleg hebben met Washington. De komende week volgt dan mogelijk "een bredere" internationale bijeenkomst over Oekraïne.

Zelensky hoopt voor Kerstmis van de VS en Rusland te horen wat de status van het plan is.

In het kabinet is knallende ruzie ontstaan over de mestplannen van demissionair minister van Landbouw Wiersma (BBB), die boeren meer mest wil laten uitrijden. Ingewijden spreken over hoogoplopende onderlinge conflicten vanwege mogelijke gevolgen voor de waterkwaliteit.

Het ministerie van Landbouw en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, waar waterkwaliteit onder valt, staan lijnrecht tegenover elkaar. Premier Schoof heeft zich al meerdere keren met de kwestie bemoeid in een poging te bemiddelen.

Saillant is dat Wiersma in conflict is met een partijgenoot, demissionair minister van Waterstaat Tieman. Bronnen meldden aan de NOS dat Tieman, die in het verleden als bestuurder bij het waterschap van Delfland werkte, wekenlang tevergeefs heeft geprobeerd om de plannen van Wiersma aan te passen.

Tieman onder druk gezet

Zijn ambtenaren hadden er grote zorgen over. Tieman probeerde dit bij zijn collega Wiersma meerdere keren aan te kaarten, maar kreeg te horen: "De inhoud is een gepasseerd station, een politiek besluit".

Het liep zo hoog op dat de BBB zijn eigen minister Tieman dreigde zijn portefeuille af te nemen als hij niet met het mestplan zou instemmen. Tieman ontkent dit tegenover de NOS niet. De BBB zegt in een reactie: "Niet aan de orde".

Uiteindelijk ging Tieman overstag, maar zijn staatssecretaris, VVD'er Aartsen, niet. Wiersma wil haar plannen per 1 januari in laten gaan maar er zijn komende week nog overleggen op hoog niveau.

Wiersma wil met haar plannen regels voor boeren versoepelen op plekken waar de waterkwaliteit goed is. Die boeren zouden mest en bestrijdingsmiddelen dichter langs sloten en water mogen gebruiken. Vanwege de slechte waterkwaliteit in ons land gelden daar nu nog ruime bufferstroken. In sommige gevallen zouden boeren onder voorwaarden ook meer mest uit mogen rijden.

'Helpt Nederland niet van slot'

De grote zorgen van ambtenaren van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat blijken uit ambtelijke stukken in handen van de NOS.

De ambtenaren baseren zich op rapporten en berekeningen van het Planbureau voor de Leefomgeving en Wageningen Environmental Research. Ze zeggen dat "de waterkwaliteit in veel gebieden zal verslechteren", de "uitstoot van stikstof zal toenemen" en dit "Nederland niet van het slot helpt". Het op deze manieren ontzien van boeren zou in strijd zijn met de Nitraatrichtlijn en de Kaderrichtlijn Water. Ze raden het kabinet dan ook af met het plan akkoord te gaan.

Ook waarschuwen ze voor de gevolgen voor het zuiveren van ons drinkwater. Drinkwaterbedrijven zeggen al langer dat het steeds moeilijker wordt om het water te zuiveren, waardoor de prijzen omhoog gaan.

Ook de Europese Commissie en de landsadvocaat waarschuwen voor grote problemen als de plannen van Wiersma doorgaan. In een vertrouwelijke brief, ook in handen van de NOS, staat dat de landsadvocaat waarschuwt voor een "tweede stikstofcrisis in de maak".

'Wiersma volgt ambtelijk advies regelmatig niet op'

De ambtenaren van Infrastructuur en Waterstaat vrezen ook voor eindeloze rechtszaken zoals in de stikstofcrisis. Als maatregelen worden ingevoerd en weer worden teruggedraaid kunnen de kosten enorm oplopen. Ambtenaren schrijven ook dat "bekend is dat landbouwminister Wiersma het eigen ambtelijke advies regelmatig niet opvolgt, ten nadele van de waterkwaliteit en de uitstoot van stikstof".

Het ministerie van Landbouw zegt in een reactie dat de mestplannen "neutraal" uitpakken voor de waterkwaliteit en niet tot verslechtering leiden. Landbouw spreekt van een "langer proces" waarin "keuzes zijn gemaakt op basis van wetenschappelijke rapporten" en na "zorgvuldige weging".

Het kabinet praat vermoedelijk volgende week door over de kwestie. De bedoeling van Wiersma was om de mestplannen per 1 januari in te laten gaan, maar bronnen op het ministerie van Landbouw gaan ervan uit dat die datum niet wordt gehaald.

In de Tweede Kamer wordt met verbijstering gekeken naar de aanpak van Wiersma. D66, GroenLinks-PvdA en de Partij voor de Dieren vinden het onacceptabel dat een demissionair minister zulke ingrijpende plannen nog wil invoeren. D66-Kamerlid Podt noemt de gang van zaken "echt verbijsterend" en vindt dat zulke impactvolle stappen niet gezet mogen worden zonder instemming van de Tweede Kamer.

GroenLinks-PvdA-Kamerlid Bromet noemt het idee dat het versoepelen van mestregels terwijl de waterkwaliteit al slecht is "van de pot gerukt". Ze heeft een debat aangevraagd, maar ze weet nog niet of dat geregeld kan worden. "Maar ik neem aan dat meerdere partijen ook verbijsterd zijn over dit amateurisme", aldus Bromet.

Waarom is de waterkwaliteit in ons land slecht?

Door de rivieren die ons land in stromen komt al veel verontreiniging mee. Daarnaast zijn we een klein en dichtbevolkt land met veel intensieve landbouw en industrie, dus we lozen zelf ook nog veel stoffen.

Onze natuur is er volgens vele rapporten slecht aan toe: kwetsbare planten en dieren worden bedreigd en het RIVM waarschuwt dat de drinkwaterkwaliteit onder druk staat.

25 jaar geleden al werd door de Europese lidstaten afgesproken om de kwaliteit van het water te verbeteren. De afspraken staan in de zogeheten Kader Richtlijn Water (KRW).

Alle landen mochten daarin zelf beslissen hoe ze hun doelen uiterlijk in 2027 zouden halen. Nederland is al tijden het slechtste jongetje van de klas en we krijgen regelmatig vanuit Brussel een tik op de vingers.

Om te voorkomen dat te veel meststoffen en bestrijdingsmiddelen in het water komen, moeten boeren sinds 2023 tussen hun land en aangrenzende sloten en water zogeheten bufferstroken aanhouden: brede stroken land waarop geen mest of bestrijdingsmiddelen mogen worden gebruikt.

Om de boeren tegemoet te komen - minder bruikbare grond betekent immers minder inkomsten - bedacht BBB-minister Wiersma een plan om de regels te versoepelen.