NOS Nieuws - Algemeen

In Utrecht hebben de veiligheidsregio, de gemeente en het Rode Kruis gisteravond geoefend met een noodsteunpunt waar mensen terechtkunnen bij een crisis. In een noodsituatie kan iedereen daar terecht voor de laatste informatie, om apparaten op te laden of om drinkwater te krijgen.

Tijdens de oefening werd gekeken wat hulpverleners kunnen doen als er bijvoorbeeld voor langere tijd geen stroom of internet is. Zo moesten medewerkers zonder technische kennis of hulp van buiten een noodsteunpunt opbouwen met bijvoorbeeld een noodaggregaat. Dat gebeurde in een voormalig schoolgebouw in de wijk Ondiep. De hulpverleners kregen daarvoor kaarten met instructies.

"Je kan mensen trainen om een noodsteunpunt op te zetten, maar op het moment dat er een crisis is, weet je natuurlijk niet wie er beschikbaar is", zegt veiligheidsadviseur van de gemeente Brecht van der Korput tegen RTV Utrecht.

Uiteenlopende vragen

Om zo goed mogelijk te oefenen waren omwonenden uitgenodigd om bij het noodsteunpunt vragen te stellen. Ook trainingsacteurs van het Rode Kruis kwamen langs met dringende vragen. "We zijn niet gebriefd over de antwoorden", vertelde hulpverlener Ankie Elders van het Rode Kruis. "We moesten een desk opzetten en proberen mensen zo goed mogelijk te helpen."

Tijdens de oefening werden volgens Elders de meest uiteenlopende vragen gesteld. "Is het water veilig? Zijn er reservebatterijen beschikbaar? Mijn moeder woont in Nijmegen en ik kan haar niet bereiken. En ik maak me zorgen, wat moet ik doen?", somt ze op.

Hulpdiensten bereiken

De oefening was niet alleen leerzaam voor de hulpverleners, maar ook voor bewoners. Ze weten nu beter wat ze aan zo'n steunpunt hebben. "Het is belangrijk om te weten waar je voor bepaalde vragen terechtkunt", zegt een buurtbewoner.

De uitkomsten van de oefening worden geëvalueerd door de gemeente. Zo wordt onderzocht hoeveel mensen er per noodsteunpunt nodig zijn, welke locaties geschikt zijn en hoeveel het kost.

Noodsteunpunt in iedere buurt

De gemeente wil in de toekomst in de stad twaalf noodsteunpunten kunnen opbouwen in geval van nood. Het is de bedoeling dat er in iedere wijk een steunpunt komt te staan. De plannen sluiten ook aan op de wens van het kabinet, dat in elke buurt "binnen loopafstand" een noodsteunpunt wil hebben.

De eerste verbeterpunten voor de evaluatie zijn alvast genoteerd. "Medewerkers hebben zelf het aggregaat voor noodstroom aangesloten en we kwamen erachter dat de instructies net wat specifieker kunnen", aldus Van der Korput.

Nu zeker is dat 'probleemwolf' Bram niet meer leeft, is het advies om bossen op de Utrechtse Heuvelrug te mijden, ingetrokken. Wandelaars, fietsers en andere recreanten kunnen zonder waarschuwing het gebied weer in.

De provincie benadrukt wel dat er nog altijd wolven in het gebied leven. Het is daarom goed alert te blijven, want het blijven wilde dieren. "Houd honden aangelijnd, en houd kinderen in het zicht van een volwassene", is het advies.

Voor wandelaars die vandaag het gebied in gingen, lijkt niet veel veranderd. "We zouden anders ook zijn gekomen", zegt een voetganger tegen de NOS. Andere mensen geven soortgelijke antwoorden. "Ik geloof niet dat Bram een bedreiging was voor volwassen mensen. Ik deed ook safari's in Afrika met wilde dieren, dus een wolf zou vast ook goed zijn gekomen", zegt iemand anders.

Voor sommigen was de dood van Bram even slikken, maar toch is er veel begrip voor het afschieten van het dier. "Het is triest, maar als het problemen geeft, kan het niet anders. Het dier had mensen aangevallen."

Mountainbike verhuur

Iris Terpstra verhuurt mountainbikes in het gebied. Als dierenliefhebster vindt ze de dood van wolf Bram 'zielig'. Toch is ze blij dat kinderen het bos weer in kunnen. "Dat is een opluchting. In de zomer waren er veel mensen met kinderen die het bos niet in durfden vanwege de wolf."

Ze zegt dat ze in de vakantiemaand augustus de helft van haar omzet is misgelopen. "En dat is wel pittig, want daarmee bouw je eigenlijk een buffer op voor de koudere maanden. We moeten het nu zonder die buffer doen."

Terpstra is vooral blij met het weghalen van de grote matrixborden, waarop stond 'Mijd bos Utrechtse Heuvelrug'. Dat vond de fietsenverhuurder heel indringend, ze hoopt dat bij een eventuele toekomstige probleemwolf de provincie meedenkt over hoe mensen eerder of anders kunnen worden geïnformeerd.

Nadat vorige week bekend was geworden dat er een wolf was doodgeschoten, hadden Terpstra en haar collega's al de indruk dat kinderen vaker in het gebied te zien waren. Nu duidelijk is dat de dode wolf echt Bram is, worden meteen weer meer kinderfietsen verhuurd.

De Poolse grenswacht heeft opnieuw een tunnel ontdekt tussen Polen en Belarus, dicht bij het Poolse dorp Narewka, ten noordoosten van Warschau. Dat meldt de grenswacht op sociale media. Migranten gebruikten de tunnel om illegaal Polen binnen te komen vanuit Belarus. Het is de vierde tunnel die dit jaar wordt gevonden.

Volgens de autoriteiten hebben meer dan 180 mensen de tunnel gebruikt om Polen in te komen. Van hen zijn er 130 gearresteerd. De Poolse politie is op zoek naar de andere vijftig.

De tunnel heeft volgens de Poolse grenswacht een diameter van ongeveer anderhalve meter, waardoor mensen gebukt erdoorheen moesten gaan. De ingang van de tunnel aan de Poolse zijde was slechts tien meter naast de gebarricadeerde grens. Aan de Belarussische zijde lag de ingang ongeveer 50 meter van de grens. De openingen waren verscholen in de bossen.

Migranten die de grens overstaken kwamen uit onder meer Afghanistan, Pakistan, India, Nepal en Bangladesh. Omdat de grens met een elektronisch systeem bewaakt wordt, kon de grenswacht snel vaststellen hoeveel mensen de grens waren overgestoken.

Politieagenten, militairen en speurhonden helpen mee met zoeken naar de overige passanten. Een vrachtwagenchauffeur uit Polen en een uit Litouwen zijn aangehouden op verdenking van het vervoeren van migranten verder Polen in.

Betrokkenheid Belarus

Polen beschuldigt Belarus van betrokkenheid bij de tunnel. De tunnel is voorzien van houten palen, en er is door wortels van bomen heen gegraven. Volgens Polen wil Belarus samen met Rusland het land destabiliseren.

Rusland en Belarus zijn nauwe bondgenoten. De landen ontkennen betrokkenheid bij de tunnel.

Eerder dit jaar werden drie soortgelijke tunnels gevonden. In oktober werd een tunnel opgedoekt bij het dorp Kondratki. De Poolse minister van Binnenlandse Zaken Kierwinski zei dat de tunnel "ongeveer 24 uur" gebruikt was. Hij werd ontdekt met onder meer warmtecamera's. Alle passanten werden uiteindelijk aangehouden.

Ook bij deze tunnel beschuldigde Polen Belarus van betrokkenheid. Volgens Belarus wilde "Warschau niet-geverifieerde informatie gebruiken om de politieke spanningen aan te wakkeren". Een andere woordvoerder zei dat Belarus "geen illegale migratie organiseert" en dat Polen een poging deed om "de aandacht af te leiden van zijn eigen mensenrechtenschendingen".

In mei 2023 maakte Midden- en Oost-Europa-correspondent Christiaan Paauwe een reportage over migranten die tussen de Poolse en Belarussische grens "als speelbal worden gebruikt":

Ruim 3000 scholen in Nederland, van basisscholen tot universiteiten, vierden vandaag Paarse Vrijdag. Kinderen droegen paarse kleding om op te komen voor kinderen die bijvoorbeeld homoseksueel, lesbisch of transgender zijn. Paars in de regenboogvlag staat voor jezelf zijn.

Dit jaar werd Paarse Vrijdag voor de vijftiende keer georganiseerd. Er deden meer scholen mee dan vorig jaar; volgens belangenorganisatie COC gaat het om tientallen nieuwe scholen.

"Het blijft groeien en dat is goed, zeker in een tijd waarin het debat verhardt", zegt woordvoerder Freek Janssens van het COC. "Discriminatie van lhbti'ers noemt toe en het is belangrijk dat elke school een veilige plek is voor iedereen. Paarse Vrijdag is daar een manier voor."

Zichtbaarheid

De 17-jarige scholier Nazmul Zaman bedacht in 2010 de eerste Nederlandse editie van Paarse Vrijdag. Een vriendin van hem was op uitwisseling geweest in de Verenigde Staten en vertelde over Spirit Day, een dag waarop mensen paars dragen om aandacht te vragen voor lhbti-jongeren. Doel van de dag: pesten tegengaan.

Zaman wilde de dag in Nederland positiever benaderen en de lhbti-gemeenschap in het zonnetje zetten. Op zijn school in Leeuwarden werden paarse cakejes uitgedeeld. Ministers droegen die dag paars. Bij de eerste editie besteedden meer dan 140 scholen aandacht aan Paarse Vrijdag.

Zaman kreeg destijds veel steun van docenten en de schooldirectie om het initiatief op touw te zetten, vertelt hij. "Ik weet nog dat ik een van de weinige mensen op de middelbare school was die open was over zijn seksualiteit. Ik vond het belangrijk om het te bespreken. Het was een beetje een taboe voor veel scholieren."

Hij zegt dat steun van docenten op Paarse Vrijdag belangrijk is. "Zodat alle studenten weten dat ze er mogen zijn." Na de eerste editie groeide Paarse Vrijdag uit tot een landelijke actiedag. "Ik had niet verwacht dat het zo groot zou zijn. Dat vind ik geweldig natuurlijk."

Diversiteit in zijn breedste zin

Wel is de weerstand rondom Paarse Vrijdag de laatste jaren gegroeid. Uit eerder onderzoek van NOS Stories bleek dat Paarse Vrijdag op driekwart van de onderzochte 125 scholen tot onrust leidt. Zo werden posters van de muren gerukt, riepen sommige leerlingen anderen op om juist in het zwart te komen in plaats van paars, en ontstonden er verhitte discussies.

Op het Etty Hillesum Lyceum in Deventer vroegen leerlingen en leraren zich af waarom er een speciale dag is voor de lhbti-gemeenschap, maar niet voor de leerlingen met andere culturen en achtergronden. Daar heeft de school gehoor aan gegeven; deze week stond er in het teken van diversiteit, waarbij alle minderheden aan bod kwamen.

"Bovenbouwleerlingen kregen zeven keuze-uren waarbij gastsprekers en oud-leerlingen langskwamen", zegt locatie-directeur Gerie ten Brinke. Zo kwam Vluchtelingenwerk langs en waren er djembésessies.

"We hebben op onze school mensen met allerlei verschillende culturele en sociale achtergronden. Het doel van de week is om je te verplaatsen in een ander, meer begrip te krijgen en elkaar beter te leren kennen."

Op Paarse Vrijdag, de afsluiter van de week van diversiteit, kwam een aantal raadsleden uit Deventer naar de school. Zij vertelden over hun ervaringen als homoseksuelen en deelden hun ideeën over hoe het onderwijs dit onderwerp zou kunnen bespreken.

Vaker gepest

Het aantal meldingen van discriminatie en geweld tegen de lhbti-gemeenschap is afgelopen jaar flink gestegen. Het woord 'homo' nog altijd het meest gebruikte scheldwoord op middelbare scholen. Ook worden lhbti-jongeren tot drie keer vaker gepest dan andere scholieren en komt zelfdoding onder lhbti-jongeren vaker voor dan onder heteroseksuele jongeren.

"Het is tegenwoordig heel makkelijk om iets te zeggen over andere mensen, zonder te weten hoe de realiteit voor andere mensen in elkaar zit", zegt Zaman. "Ik denk dat het wel of niet accepteren van iemand gebaseerd is op onderbuikgevoelens, zonder inhoudelijk het gesprek aan te gaan. Terwijl juist dat zo belangrijk is, ook om meer verbinding met elkaar te creëren."

Ook Zaman ziet de tegengeluiden rond 'zijn' Paarse Vrijdag. "Elke school heeft zijn eigen cultuur, elke regio heeft zijn eigen manier van hoe je over dingen denkt; je kan dat niet over een kam scheren. Het is dus voor elke school verschillend wat deze dag kan opleveren."

Het COC ziet Paarse Vrijdag als startpunt om het gesprek over lhbti-acceptatie op gang te brengen. "Het blijft niet bij deze ene dag", zegt woordvoerder Janssens. "Het moet het startpunt zijn om ervoor te zorgen dat iedereen zich de rest van het jaar veilig voelt."

NOS Stories ging vorig jaar langs in Zaandam, waar Paarse Vrijdag is aangepast na incidenten:

Pakketjes van buiten de EU worden volgend jaar minimaal 3 euro duurder. Dat hebben de EU-ministers van Financiën vandaag besloten. Er komt een heffing van 3 euro per product of productgroep.

Voor een pakket met drie T-shirts en één koptelefoon wordt bijvoorbeeld een heffing van 6 euro gerekend. De heffing gaat gelden voor pakketjes ter waarde van maximaal 150 euro. Voor duurdere pakketten gelden al heffingen.

EU-landen doen dit om een dam op te werpen tegen de bestellingen bij webshops in vooral China. Demissionair staatssecretaris Heijnen van Fiscaliteit en Douane is er blij mee. "Het is een manier om de stroom pakketten van buiten Europa kleiner te maken."

Producten van buiten de EU voldoen niet altijd aan de Europese regels voor veiligheid en verantwoorde productie, stelt de Europese Commissie.

"De heffing is ook gunstig voor Europese en Nederlandse ondernemers", zegt een woordvoerder van het ministerie van Financiën. "Nu bestellen Europese consumenten in grote mate bij webshops van buiten de EU, omdat het zo goedkoop is."

Kosten bij de klant

De Nederlandse regering heeft eigen plannen voor een soortgelijke importheffing. Het idee is om 2 euro per product te rekenen voor pakketjes die Nederland binnenkomen vanuit niet-Europese landen.

"Als dat doorgaat, dan worden de Nederlandse en Europese extra kosten op elkaar gestapeld", bevestigt de woordvoerder. Dat zou betekenen dat het invoeren van een pakket uit bijvoorbeeld Canada minimaal 5 euro meer zal kosten dan nu. Drie verschillende producten in één pakket zou 15 euro aan invoerkosten betekenen.

Bij beide regelingen moet de leverancier de kosten betalen; vaak is dat een webshop. De verwachting is dat ze de toeslag zullen doorberekenen aan de klant.

De Europese invoerheffing wordt in juli volgend jaar van kracht. Het is nog niet duidelijk of ook de Nederlandse invoerkosten doorgaan.

"Wij zullen het vooral doen als Frankrijk en België dit ook doen, om te voorkomen dat alle pakketjes bij ons terechtkomen. Op korte termijn zien we dit niet gebeuren", zegt de woordvoerder.

Het rapport voor de kabinetsformatie dat topadviseur Peter Wennink vandaag presenteerde valt goed in veel bestuurskamers. Philips is positief, Tata Steel spreekt goedkeurende woorden en Havenbedrijf Rotterdam wil de plannen zo snel mogelijk uitgevoerd zien.

Niet vreemd, want oud-ASML topman Wennink sprak uitgebreid met het grote bedrijfsleven. In zijn klankbordgroep zaten directieleden van Shell, Rabobank, Philips en DSM-Firmenich. Net als enkele burgemeesters en bestuurders uit de wetenschap en medische wereld. Opvallende afwezigen: de vakbonden.

Dat dit advies geschreven is met een ondernemersbril op, valt wel op. Wennink stelt dat Nederland in tien jaar minstens 151 miljard euro moet investeren in "hoogtechnologische niches waarin we onderscheidend zijn".

Er moeten harde keuzes worden gemaakt. Wenninks pijlen richten zich bijvoorbeeld op de rundveehouderij en de papierindustrie. Ook het sociale zekerheidsstelsel wordt niet ontzien.

AI Gigafabriek

'Ik ben erg enthousiast over de plannen', zegt ondernemer Han de Groot. Hij zou een winnaar zijn als Wenninks plannen doorgaan. De Groot wil een AI Gigafabriek bouwen in de Rotterdamse haven. Met het project speelt de datacentrum-ondernemer in op de wens meer grootschalige rekenkracht in Europese datacentra te laten draaien.

Wennink heeft het opgenomen in een lijst van 51 projecten waarin Nederland zou moeten investeren. Het gaat om projecten op het gebied van digitalisering en AI, biotechnologie, veiligheid en weerbaarheid en energie- en klimaattechnologie.

Ondernemers lopen tegen veel obstakels aan, stelt hij. Wennink wil dat het makkelijker wordt vergunningen krijgen. Nu duurt dat nog te lang. "Van archeologisch onderzoek tot het inventariseren van flora en fauna: deze eisen nemen al snel maanden in beslag."

Ook de beperkte ruimte in Nederland remt ondernemers. Er is te weinig ruimte op het elektriciteitsnet, weinig fysieke ruimte en het land zit tegen het stikstofplafond aan. En dus zal Nederland scherper moeten kiezen.

Zo is de oud-ASML topman scherp over de rundveehouderij, groot uitstoter van stikstof. Door de hoge stikstofuitstoot liggen innovatieve projecten stil, staat in het rapport. "Het stikstofslot houdt zo de groei én verduurzaming van onze samenleving tegen." Wennink noemt opkoopregelingen en natuurherstel "noodzakelijk om deze crisis het hoofd te bieden".

Ook een deel van de industrie kan niet behouden worden, stelt hij. Het gaat hier bijvoorbeeld om bedrijven die veel energie gebruiken. Hij noemt in die context de papierindustrie.

Milder is Wennink voor chemie, olieraffinage en de staalindustrie. Ook dat zijn energieslurpers, maar deze sectoren staan volgens hem "aan de basis van verschillende ketens van hoogwaardige industrie in Nederland, en afhankelijkheden in deze sectoren zijn risicovol voor onze energievoorziening en krijgsmacht".

Nederlandse chemiebedrijven maken bijvoorbeeld kogelwerende vezels voor pantservoertuigen en uitrustingen van militairen. Wennink legt niet uit waarom de staalproductie hier zou moeten blijven.

Tata steel?

"Wennink begint goed met de analyse dat we keuzes moeten maken", zegt Boris Schellekens van Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen. "Maar hij durft het niet af te maken."

Tata Steel is bijvoorbeeld niet onmisbaar voor de Nederlandse industrie, zegt Schellekens. "Negentig procent van hun staal gaat naar het buitenland." Hij zou liever zien dat Tata's grootschalige productie stopt en er twee kleine fabrieken in Rotterdam en de Eemshaven voor in de plaats komen. De ruimte die vrijkomt kan bijvoorbeeld worden gebruikt voor het elektriciteitsnet, zegt Schellekens.

Tata wil niet zeggen hoeveel procent van hun staal voor de Nederlandse markt is. "We zijn vooral een Europees staalbedrijf, dat betekent dat wij ons voor een groot deel richten op verkoop binnen Europa", zegt een woordvoerder. Wel benadrukt hij dat Tata de enige fabriek in Europa is die staal voor batterijen maakt. "Dat is een ontzettend strategisch product. Naast onze fabriek kunnen alleen producenten in Japan dat maken."

Twee jaar ziekte

Het geluid van de staalindustrie vond weerklank in de klankbordgroep van Wennink. De oud-topman van Tata zat daar aan tafel. Niet aan tafel zaten de vakbonden.

Zij zijn niet blij met de uitkomst. "De mens wordt gezien als productiemiddel en als kostenpost", zegt Reinier Castelein, voorzitter van vakbond De Unie. "De uitspraken over de arbeidsmarkt raken het niveau van de ouderwets kapitalistische borrelpraat."

Ook FNV en CNV zijn kritisch. Een punt waarover de bonden vallen is Wenninks advies om werknemers bij ziekte nog maar één jaar uit te betalen. Dat voorstel is extra opmerkelijk op een dag dat belangrijke instanties als het UWV en de planbureaus CPB en SCP juist de politiek oproepen om die periode van twee jaar te behouden.

De activist, journalist en Nobelprijswinnaar Narges Mohammadi is opgepakt door de Iraanse veiligheidsdiensten, meldt haar stichting. Ook andere activisten, zoals Sepideh Gholian, zouden zijn gearresteerd.

De 53-jarige Mohammadi zat al van 2021 tot december 2024 vast in Iran. Ze werd veroordeeld voor het verspreiden van "propaganda tegen de Iraanse staat". In december 2023 werd haar straf verlengd met 15 maanden, opnieuw vanwege "propaganda tegen de Iraanse staat", en haar weigering om deel te nemen aan verhoren en rechtszittingen.

Mohammadi staat bekend om haar strijd tegen vrouwenonderdrukking en mensenrechtenschendingen in Iran. Ze schreef tijdens haar studententijd al artikelen over vrouwenrechten voor de universiteitskrant. Na de universiteit ging ze aan de slag als journalist voor meerdere kranten.

In 1998 werd ze voor het eerst gearresteerd vanwege haar kritiek op de Iraanse overheid, ze zat een gevangenisstraf van een jaar uit. In totaal is de activiste al vijf keer veroordeeld. Bij elkaar opgeteld komen de vijf veroordelingen uit op 12 jaar en 3 maanden cel en 154 zweepslagen.

In oktober vorig jaar werd haar gevangenisstraf uit 2021 voor de tweede keer dat jaar verlengd. Deze keer met zes maanden vanwege "ongehoorzaamheid en verzet tegen bevelen", nadat ze op 4 augustus met vier anderen had geprotesteerd tegen de executie van een andere politieke gevangene. Dat stelde haar familie in een verklaring op het socialmediaplatform Threads.

Gezondheid

Tijdens haar gevangenschap in de beruchte Evin-gevangenis kampte Mohammadi met gezondheidsproblemen. Zo zou ze meerdere hartaanvallen hebben gehad.

In december vorig jaar kreeg ze medisch verlof vanwege haar gezondheid. Hoewel haar verlof in eerste instantie maar drie weken zou duren, bleef ze tot deze maand op vrije voeten, mogelijk door druk van Westerse landen, stelt persbureau Reuters.

Mohammadi's volgers uitten sinds haar vrijlating al zorgen dat ze weer zou worden opgepakt. Dat lijkt nu te zijn gebeurd. De activiste bleef ondanks de zorgen actief deelnemen aan protesten en verscheen in internationale media.

Nobelprijs voor de Vrede

In 2023 kreeg Mohammadi de Nobelprijs voor de Vrede voor haar strijd tegen onderdrukking van vrouwen en mensenrechtenschendingen in Iran. Ze zat op dat moment al in de gevangenis. Haar kinderen namen de prijs voor haar in ontvangst.

Ze werd geprezen voor haar inspanningen tegen de doodstraf en tegen de martel- en misbruikpraktijken tegen politieke gevangenen. "Haar moedige strijd gaat gepaard met enorme persoonlijke offers", zei het Noorse Nobelcomité in een verklaring.

Mohammadi steunde de landelijke demonstraties na de dood van Mahsa Amini in 2022. Amini werd opgepakt door de religieuze politie omdat ze haar hoofddoek te los droeg. Daarna zou ze zijn mishandeld in een politiebusje. Ze kreeg een hartaanval terwijl ze onderweg was naar het politiebureau en overleed later in het ziekenhuis. Vorig jaar oordeelde de VN-Mensenrechtenraad dat Amini is omgekomen door fysiek geweld.

Een flets applausje kon er nog net vanaf toen op de laatste klimaattop in Brazilië werd afgehamerd. Achteraf waren de reacties op zijn best zuinig. Het was zelfs niet gelukt iets te zeggen over olie, steenkool en gas, de voornaamste veroorzakers van klimaatverandering.

Hoe anders was dat tien jaar geleden. Na het sluiten van het klimaatverdrag van Parijs klonk luid applaus. Diplomaten omhelsden elkaar. Daarop volgde een golf van optimisme en enthousiasme om klimaatverandering aan te pakken. Waarom lukt dat momenteel niet? En heeft het wel zin door te gaan met klimaattoppen?

"Parijs is gesloten op een moment dat de sterren goed stonden", zegt Heleen de Coninck, hoogleraar klimaatbeleid aan de Technische Universiteit Eindhoven. Cruciale landen, zoals de Verenigde Staten, Australië en Canada, hadden leiders die voortgang wilden maken. Dat gaf druk op tegenstribbelende landen.

Lange weg naar succes

Er waren voordien al twintig toppen geweest. "Veel van die toppen waren niet succesvol", zegt De Coninck, "en sommige waren zelfs een regelrechte ramp, zoals die in Kopenhagen." Het is ook moeilijk het eens te worden. Er zijn bijna tweehonderd landen, met uiteenlopende belangen, die afspraken allemaal moeten steunen.

"Die aanpak heeft 25 jaar redelijk gefunctioneerd maar is nu failliet", zegt energie-expert Remco de Boer. Zeker bij de laatste toppen sijpelen volgens De Boer steeds meer andere onderwerpen, zoals handel, door in de discussies over klimaat. China wilde de EU bijvoorbeeld op klimaat niet steunen, omdat het af wil van een Europese heffing voor producten waarbij tijdens de productie veel CO2 vrijkomt.

Klimaat is niet het enige terrein waarop het lastiger is geworden afspraken te maken. De Verenigde Staten doen op diverse terreinen niet meer mee. Internationale organisaties als de VN verliezen invloed. In die omstandigheden is het lastig unaniem afspraken te maken.

Moeizame samenwerking

Vergeleken met tien jaar geleden staan de sterren nu minder goed, ziet ook De Coninck. Toch ziet zij geen goed alternatief voor het soms moeizame overleg met bijna alle landen.

Er zijn wel tal van vrijwillige samenwerkingsverbanden tussen landen. Zo is er een 'club' om het lekken tegen te gaan van methaan, een gas dat de planeet nog harder opwarmt dan CO2. Op die manier kunnen gemotiveerde landen sneller meters maken. Maar veel landen met grote belangen zitten dan niet aan tafel.

"Daarom zijn het geen echte alternatieven", zegt De Coninck. "Ze kunnen nooit zo goed werken als klimaatonderhandelingen met alle landen, ze kunnen die alleen versterken."

Onvermijdelijk zijn er periodes met minder vooruitgang. Het verdrag van Parijs leidde er volgens De Coninck toe dat er ook meer vrijwillige samenwerkingen kwamen. Niet alleen van landen, maar ook bedrijven en financiële instellingen.

Zeker voor de Europese Unie, die zich profileert als voorloper voor het klimaatbeleid, is de huidige situatie teleurstellend. Europees commissaris voor Klimaat Wopke Hoekstra hield tijdens de laatste klimaattop in Brazilië nog een harde toespraak, en dreigde de deal niet te steunen. Na beperkte toezeggingen ging hij toch overstag.

Tegenwind ook in Europa

Ook in Brussel neemt de steun voor ambitieus klimaatbeleid echter af. Met veel moeite kwam er nog wel een scherpe doelstelling voor 2040. Intussen wordt veel milieuwetgeving afgezwakt. En lopen er discussies nog meer wetgeving uit te stellen of af te zwakken, zoals het verbod op de verkoop van benzine- en dieselauto's vanaf 2035.

Er kunnen ook negatieve gevolgen zijn als de Europese Unie te strak aan die voortrekkersrol blijft vasthouden, zegt energie-expert De Boer, terwijl bij andere blokken economische belangen altijd voorgaan. "Ik maak me wel zorgen over het verdwijnen van de industrie. Dan zouden onze afhankelijkheden toenemen, bijvoorbeeld voor het importeren van grondstoffen."

Hoogleraar klimaatbeleid De Coninck ziet echter geen tegenstelling. Juist met verduurzaming kan Europa de concurrentie aangaan. "Het idee is vaak dat je door dereguleren wint aan concurrentiekracht. Ik denk juist dat we duurzaamheid moeten reguleren." Dit stimuleert de industrie om te innoveren, zeker als het beleid stabiel is. "Versimpelen prima, maar niet afzwakken", zegt De Coninck. "Het is een recept waarbij je de sweet spot moet vinden."

Het is dringend nodig om het arbeidsongeschiktheidsstelsel op korte termijn te hervormen, zeggen ambtenaren van meerdere ministeries, het UWV, het CPB en het SCP. Maar zij roepen de politiek op daarbij wel de verplichting voor werkgevers te handhaven om bij ziekte twee jaar het loon door te betalen.

In het rapport "Werk aan de WIA naar een stelsel dat weer werkt" erkennen ze dat de doorbetaling tot twee jaar ziekte een zware verplichting is voor werkgevers. Maar het is volgens hen wel een van de beste manieren om ziekteverzuim te verminderen en langdurige arbeidsongeschiktheid te voorkomen.

Prikkel om te herstellen

Bij zieke werknemers die niet meer zijn verbonden aan hun werkgever verdwijnt namelijk een belangrijke prikkel om te herstellen, omdat zij geen baan meer hebben om naartoe te werken. En werkgevers spannen zich ook het tweede jaar meer in om werknemers aan het werk te krijgen.

Een ander groot nadeel van het verkorten van de loondoorbetaling is dat er meer mensen eerder gekeurd moeten worden voor een arbeidsongeschiktheidsuitkering. En dat terwijl het stelsel nu al piept en kraakt onder het tekort aan keuringsartsen.

Politiek verslaggever Roel Bolsius:

"Dat er dringend iets moet gebeuren aan het arbeidsongeschiktheidsstelsel zit inmiddels wel tussen de oren in politiek Den Haag. De kosten zijn tussen 2015 en 2023 gestegen van 5,1 miljard naar 8,3 miljard euro. Meer dan de helft daarvan is gerelateerd aan psychische klachten door werk, zoals burn-outs, stress en ongewenste omgangsvormen.

Opvallend is dat de ambtenaren de formerende partijen adviseren om de loondoorbetaling in het tweede jaar niet af te schaffen. Dat staat wel in de verkiezingsprogramma's van D66 en de VVD (voor kleine ondernemers), en het CDA wil discussie over schrappen van het tweede jaar.

Ook kabinetsadviseur Peter Wennink zegt vandaag in zijn rapport dat werkgevers in Nederland in vergelijking met buurlanden te lang moeten doorbetalen."

De wachtlijsten zijn nu al lang en mensen moeten lang wachten op hun beoordeling. De huidige regels en beoordelingen zijn erg ingewikkeld. Daardoor zijn veel fouten gemaakt bij het bepalen van de hoogte van de arbeidsongeschiktheidsuitkeringen. Mensen kregen tijdens hun ziekte te veel of juist te weinig geld. Het kwam ook voor dat mensen onterecht helemaal geen uitkering kregen.

Om de wachtlijsten weg te werken en fouten te voorkomen, adviseren de ambtenaren keuringsartsen vooral in te zetten voor meer ingewikkelde gevallen en een deel van hun huidige taken door anderen te laten uitvoeren.

Daarnaast moet het stelsel veel simpeler en moet de aparte uitkering IVA (Inkomensvoorziening Volledig Arbeidsongeschikten) vervallen. Verder zou er meer ingezet moeten worden op het voorkomen van ziekte en arbeidsongeschiktheid, en moet meer gedaan worden om mensen die uitgevallen zijn weer (deels) aan de slag te krijgen.

Als het stelsel voor arbeidsongeschiktheid niet drastisch wordt aangepakt kan de wachttijd voor een beoordeling oplopen tot drie jaar in 2030.

Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA)

Werknemers die langer dan twee jaar ziek en daardoor gedeeltelijk of helemaal arbeidsongeschikt zijn komen in aanmerking voor een WIA-uitkering.

Binnen de WIA zijn er twee uitkeringen: de IVA voor mensen van wie verwacht wordt dat herstel in de toekomst bijna onmogelijk is, en de WGA als er nog wel kans is op herstel.

De hoogte van de uitkering hangt af van de mate waarin iemand arbeidsongeschikt is en van de hoogte van het oorspronkelijke loon, en wordt door een arts en een arbeidsdeskundige van het UWV bepaald.

De Duitse regering beschuldigt Rusland van een grootschalige cyberaanval op de nationale luchtverkeersleiding in augustus 2024 en een desinformatiecampagne in de aanloop naar de Bondsdagverkiezingen in februari 2025. De Russische ambassadeur is ontboden op het ministerie van Buitenlandse Zaken.

Volgens de Duitse regering heeft Rusland herhaalde aanvallen uitgevoerd op Duitsland in de vorm van sabotage, cyberaanvallen en desinformatiecampagnes. Rusland zou zo de Duitse samenleving hebben willen verdelen en het vertrouwen in Duitse instellingen willen ondermijnen.

De Duitse regering heeft het over een cyberaanval op de Duitse luchtverkeersleiding in augustus 2024. Daar zit het hackerscollectief APT28 (ook bekend als "Fancy Bear") en de Russische militaire inlichtingendienst GRU achter, meldt een woordvoerder van het Duitse ministerie van Buitenlandse Zaken aan Der Spiegel.

Desinformatie

Bovendien kan nu "onomstotelijk worden vastgesteld" dat Rusland heeft geprobeerd "zowel de laatste federale verkiezingen als de lopende interne aangelegenheden van de Bondsrepubliek Duitsland te beïnvloeden en te destabiliseren", meldt de woordvoerder. Tijdens de federale verkiezingscampagne verspreidde een collectief dat zich "Storm-1516" noemt, via nepwebsites video's met desinformatie, voornamelijk gericht tegen de CDU/CSU en de Groenen.

Duitsland veroordeelt de acties van Rusland en gaat volgens de woordvoerder "in overleg met Europese partners tegenmaatregelen nemen". Het is niet duidelijk wat voor maatregelen dat zijn. Wel wordt gezegd dat Duitsland "sancties tegen individuen" zal steunen, meldt Tageschau.

Videogame Clair Obscur: Expedition 33 is vannacht uitgeroepen tot Game of the Year tijdens The Game Awards, de belangrijkste prijzen in de gamesindustrie.

De game won in totaal negen prijzen, een nieuw record. Het werd naast de hoofdprijs bekroond in de categorieën beste verhaal, beste gameregie, beste art direction, beste muziek, beste onafhankelijke game, beste indiegamedebuut, beste acteerprestatie en beste role-playing game (rpg).

Het vorige record voor meeste gewonnen prijzen bij The Game Awards stamt uit 2020, toen won The Last of Us Part Two er zeven.

Role-playing game

Clair Obscur: Expedition 33 is een role-playing game die zich afspeelt in een fantasiewereld die geïnspireerd is door de belle époque, de periode in Frankrijk en Europa aan het einde van de 19e eeuw tot aan de Eerste Wereldoorlog.

In het duistere spel heeft het mysterieuze wezen The Paintress ervoor gezorgd dat iedereen boven een bepaalde leeftijd (die steeds lager wordt), in rook opgaat. Vrijwilligers van de zogenoemde Expedition 33 werpen zich vervolgens op om haar te vernietigen.

Dat de game zo veel Game Awards heeft gewonnen is weinig verrassend: zowel door het publiek als critici werd het spel geprezen. Zo is op Metacritic te lezen dat kenners de game met een ruime 9 beloonden. Ook gameplatform Power Unlimited gaf het een "uitstekende" score (89).

Ook gamejournalist Ron Vorstermans was niet verbaasd dat de game in de prijzen viel. Hij heeft de uitreiking live gekeken.

"De game is gemaakt door een kleine studio, die eigenlijk uit het niets met zo'n goed spel kwam", zegt hij. Toen het verscheen "stond de wereld echt even stil", legt hij uit, "Het is echt van een heel hoog niveau."

De game-industrie is het grootste onderdeel van de entertainmentindustrie, zegt de gamejournalist. "Er wordt door iedereen uitgekeken naar GTA 6, en dat een kleine studio uit Frankrijk dan komt met een game waarmee ze de halve wereld inpakken, dat is te gek."

Kleine studio

De game is het debuut van de Franse gameontwikkelaar Sandfall Interactive. De oprichter daarvan werkte voorheen voor de grote game-multinational Ubisoft, maar wilde een nieuwe creatieve uitdaging omdat hij zich daar verveelde. Daarom begon hij het relatief kleine Sandfall, waar hij begon met de ontwikkeling van de rpg. Het spel werd ontwikkeld met een team van dertig mensen.

Ook buiten de gamewereld heeft het spel impact, zegt Vorstermans. "De muziek is bijvoorbeeld heel goed: het staat ook hoog op Spotify." Het bijzondere daaraan is dat ze de producer van de muziek "gewoon op Soundcloud" hebben gevonden, en hem vervolgens hebben benaderd om de muziek voor het spel te ontwikkelen".

"En dat diegene nu op deze awards een prijs pakt, dat is heel bijzonder."

De Landelijke Inspectiedienst Dierenwelzijn heeft in het Limburgse Leudal zes verwaarloosde paarden weggehaald bij de eigenaar. De dieren waren ernstig vermagerd en hadden onbehandelde infecties.

De eigenaar was al eens gewaarschuwd. De situatie kwam aan het licht door een melding bij de politie zo'n drie weken geleden. Die ging over een dood paard dat in het weiland lag. Eenmaal daar aangekomen zag de politie ook de andere zes paarden die in slechte staat verkeerden. Ze waren mager en zaten onder de luizen.

De eigenaresse kreeg de opdracht het dode paard te verwijderen. Ze moest ook de andere paarden voeren en binnen een week door een dierenarts zou laten controleren.

Bloedworminfectie

Dit gebeurde niet, en dus werden na een week de twee magerste paarden in bewaring genomen door de Landelijke Inspectiedienst Dierenwelzijn (LID). Ze bleken een onbehandelde bloedworminfectie te hebben.

Bij die bij paarden veelvoorkomende infectie komen eitjes van bloedwormen via mest in het weiland terecht, waarna bij het grazen een paard een infectueus larfje kan opeten. Die ontwikkelt zich in de buik van het paard tot worm en nestelt zich in de darmen. Dat kan leiden tot onder meer gewichtsverlies en bloedarmoede bij het paard.

De andere vier paarden werden medisch gecontroleerd en kregen een behandel- en voedselplan. Omdat de eigenaar dat plan ook niet opvolgde, zijn de overige paarden nu ook ingenomen. De kosten voor vervangend onderdak, transport en verzorging worden verhaald op de eigenaresse, schrijft L1 Nieuws.

De hoofdrolspelers in de formatie zijn zeer kritisch op het plan van demissionair BBB-minister Wiersma voor versoepeling van de regels om mest uit te rijden. "Ik denk dat het desastreuze beleid van deze minister laat zien waarom het nodig is dat er heel snel een nieuw kabinet op het bordes staat", zegt D66-leider Jetten.

Gisteren meldde de NOS dat er binnen het kabinet knallende ruzie is ontstaan over het plan van Wiersma om boeren toe te staan om op bepaalde plekken dicht bij sloten mest uit te rijden. Dat is tegen de huidige regels, die zijn ingesteld vanwege de slechte waterkwaliteit in ons land.

Jetten noemt het plan "schandalig, omdat het boeren op nog grotere achterstand zet en er de komende jaren nog grotere maatregelen moeten worden genomen". Die maatregelen zouden dan dus door het nieuwe kabinet genomen moeten worden, dat waarschijnlijk zijn naam zal gaan dragen.

'Doldrieste stappen'

Ook CDA-onderhandelaar Bontenbal vindt dat Wiersma geen "doldrieste stappen" moet zetten. "Ik hoop dat er in het demissionaire kabinet voldoende verantwoordelijkheidsbesef is om niet nog meer problemen naar het volgende kabinet te kieperen."

Hij wijst erop dat Nederland aan allerlei Europese richtlijnen moet voldoen. Dat lukt volgens hem nu al nauwelijks "en dan helpt het niet om het probleem nog groter te maken". "Wij gaan proberen de puinhoop kleiner te maken door snel een nieuw kabinet te vormen."

Het plan van de landbouwminister is vandaag niet in de ministerraad besproken. Het gaat wat haar betreft nog steeds op 1 januari in, en de nieuwe regels gelden dan voor vier jaar. Volgens haar is het niet zo dat de waterkwaliteit door het hele land even slecht is en er dus overal even strenge regels moeten gelden voor boeren. "Neem maatregelen daar waar ze nodig zijn."

Portefeuille minister Tieman

Wiersma had ruzie met onder anderen minister Tieman van Infrastructuur en Waterstaat, waar de waterkwaliteit onder valt. Hij is ook van de BBB en zou wekenlang hebben geprobeerd zijn partijgenoot op andere gedachten te brengen. Zijn ambtenaren hadden hem geadviseerd er niet mee in te stemmen, omdat het slecht is voor zowel de waterkwaliteit als de stikstofuitstoot.

Tieman is inmiddels overstag gegaan. Hij zei vanmorgen dat hij zich niet herkent in het beeld dat er ruzie was en ontkent ook dat de BBB heeft gedreigd hem zijn portefeuille af te nemen. Hij is "in overleg" met zijn collega's in het kabinet, zegt hij. "Het is complexe materie. Vandaar dat ik me goed laat adviseren en meerdere vragen stel; ik wil het hele palet op tafel hebben."

De staatssecretaris op het ministerie van Tieman, de VVD'er Aartsen, is nog niet om. Hij zou haar nog willen tegenhouden. Hij zei vanmorgen dat er nog "intensieve gesprekken" worden gevoerd. Hij vindt het zijn verantwoordelijkheid om alle adviezen die er liggen, goed te wegen. "En het is ook onze verantwoordelijkheid om de juiste dingen te doen, ook in demissionaire status, en we zijn er nog niet uit." Het juiste besluit houdt wat hem betreft in "dat we vooruit gaan" in Nederland.

Bontenbal van het CDA zei vanmorgen nog dat hij verwacht dat de VVD in het kabinet het plan nog zal tegenhouden. "Ik weet dat de VVD al meer gekkigheid heeft tegengehouden" in het demissionaire kabinet, dat op dit moment nog uit twee partijen bestaat.

Hij zou de coördinator zijn van de sabotage van de Nord-Stream-gaspijpleidingen: Serhii K. Deze zomer werd hij tijdens een vakantie in Italië opgepakt. Nu is hij overgeleverd aan Duitsland, waar hij zal terechtstaan. Zijn advocaat noemt de vervolging onterecht en vindt dat de Duitse rechter niet bevoegd is over haar cliënt te oordelen.

"K. ontkent alles en wij verwerpen alle beschuldigingen", zegt de Duits-Oekraïense advocaat Ilona Menaker tegen de NOS. Op haar kantoor in Berlijn vertelt ze dat het niet goed gaat met haar cliënt. "Hij kan niet bij zijn vrouw en vier kinderen in Kyiv zijn, terwijl hij er voor hen wil zijn in oorlogstijd."

De Oekraïner Serhii. K werkte volgens Der Spiegel voor de Oekraïense inlichtingendienst SBOe. Zijn pleitbezorger houdt het op een baan als 'militair'. Over een alibi, waar hij was op het moment van de sabotage, kan zij niets zeggen. "Hij ontkent alles en dat is het."

Het is ook niet zozeer van belang of hij betrokken was, vervolgt Menaker. "Wij zijn van mening dat de Duitse rechter überhaupt niet in de positie is om hierover te oordelen."

Actie van staat

Dat zit zo: de sabotage is volgens de verdediging hoogstwaarschijnlijk het werk van een staat, in dit geval Oekraïne. In dat geval kan een individu niet verantwoordelijk worden gehouden voor het werk dat werd verricht voor die staat. Het wordt in het internationaal recht de 'functionele immuniteit' genoemd.

"De Duitse rechtbank hoeft dus niet te achterhalen of K. schuld draagt, want eerst moet vastgesteld worden dat de functionele immuniteit van toepassing is", aldus Menaker.

Oekraïne heeft alle betrokkenheid bij de sabotage altijd ontkend. Keihard bewijs van directe betrokkenheid door het land is er niet. Dat maakt het onzeker of er sprake kan zijn van functionele immuniteit. Toch stelt de advocaat: "Het zou zeer atypisch zijn als een private persoon tot deze daad in staat is."

Sabotage gericht tegen Duitsland

Nord Stream was een megaproject van Duitsland en Rusland. Het bestond uit twee leidingen om Russisch gas via de Oostzee naar Duitsland te transporteren. Een half jaar na de Russische invasie in Oekraïne werd de eerste leiding op de bodem van de zee opgeblazen. De tweede leiding was nog niet in gebruik.

Aanvankelijk beschuldigen Rusland en Oekraïne elkaar, maar uit reconstructies van onder meer Nieuwsuur bleek dat het spoor naar Oekraïne leidt.

K. zou met andere verdachten een zeilschip hebben gehuurd. Vanuit de haven van de Noord-Duitse stad Rostock zouden zij met explosieven naar de Nord Stream-leidingen zijn gevaren. De Duitse aanklager beschouwt K. als coördinator van deze zeiltocht.

Duitsland wil de onderste steen boven krijgen. De aanslag wordt beschouwd als de grootste sabotageactie in de recente Duitse geschiedenis, een aanval op de Duitse energievoorziening. Strafrechtelijke vervolging is daarom het hoogste doel, maar het is een juridisch ingewikkeld pad.

De sabotage vond buiten de Duitse territoriale wateren plaats. Maar omdat het misdrijf gepleegd is tegen Duitse kritieke infrastructuur, zou vervolging in Duitsland mogelijk moeten zijn. Bovendien voer het zeilschip onder Duitse vlag.

Enige verdachte

Een andere verdachte, de Oekraïner Volodymyr Z., werd in Polen opgepakt, maar in oktober weer vrijgelaten. De Poolse rechter oordeelde dat de Duitse jurisdictie niet van toepassing is en daarom hoefde Z. niet overgeleverd te worden. Ook zou de sabotage gezien moeten worden als een militaire actie in oorlogstijd.

K. is daarmee de enige verdachte die Duitsland in handen heeft. De 49-jarige Oekraïner werd op een vakantieadres in Rimini aangehouden. De hoogste rechter in Italië ging uiteindelijk wel mee in de Duitse redenering, waarna K. naar Duitsland werd overgeleverd.

De tijd in Italië was zwaar, zegt advocaat Menaker. "Hij zat gevangen tussen IS-terreurverdachten in de zwaarst bewaakte gevangenis van het land. Hij voelde zich zeer eenzaam en geïsoleerd." Uit protest ging hij enige tijd in hongerstaking.

K. is nu in Duitsland in afwachting van zijn proces. De advocaat verwacht dat de Oekraïner vrijgelaten zal worden. "Hij verdient de vrijheid om terug te gaan naar zijn vrouw, zijn kinderen en zijn land."

Artsen in België doen opnieuw onderzoek naar een jonge comapatiënt nadat haar familieleden en hun advocaat tekenen van leven hadden gezien. De 18-jarige Marwa Benahmed ligt al meer dan een maand in coma na een zware hersenbloeding en artsen van het universitair ziekenhuis in Antwerpen zeggen dat haar situatie onomkeerbaar is.

De zaak trekt veel aandacht in België. Kranten schrijven erover en een inzamelingactie heeft in een paar dagen al 64.000 euro opgehaald.

Familieleden en vrienden van de jonge vrouw protesteerden deze week bij het ziekenhuis omdat ze bang zijn dat haar behandeling wordt stopgezet. Ze vroegen om een second opinion en die kwam er ook, maar de conclusie was dezelfde: een verdere behandeling van Marwa heeft geen zin. Het ziekenhuis ontkende overigens dat de behandeling deze week zou worden stopgezet.

'Leek te reageren'

De advocaat zegt dat de ouders gisteren afscheid gingen nemen van Marwa, toen ze plotseling reageerde op vragen. Hij geeft in Belgische media wel verschillende versies van wat er zou zijn gebeurd. Bij de VRT zegt hij dat Marwa op verzoek met haar hand en been bewoog, De Morgen meldt dat ze een vinger zeer licht bewoog en tegen de Gazet van Antwerpen zei hij dat ze "leek met haar tong en ogen te reageren op vragen die we haar stelden".

Ook Het Laatste Nieuws maakt daar melding van. "Toen haar mama vroeg om haar ogen te openen, zagen ze dat Marwa dat effectief deed. De ouders waren compleet verbouwereerd", zegt advocaat John Thoen. "Daarna vroegen ze of ze haar mond kon bewegen. Nog geen 5 seconden later zagen ze hoe haar tong zachtjes van links naar rechts ging."

Volgens de raadsman gaat het ziekenhuis nu nieuwe onderzoeken doen naar de gesteldheid van de vrouw.

In het provinciehuis in Den Bosch wordt vandaag duidelijk of Statenleden gaan instemmen met de nieuwe stikstofplannen voor Noord-Brabant. De dag staat onder hoogspanning, omdat de Statenleden gisteren van een deurwaarder een aangetekende brief hadden gekregen van Farmers Defence Force (FDF).

Farmers Defence Force schreef in de brief dat politici medeplichtig zijn aan een strafbaar feit, als ze instemmen met de landbouw- en veeteeltplannen van de provincie.

Vanochtend is een groep protesterende boeren per trekker naar het provinciehuis gegaan om verder tegen de plannen te demonstreren. Op hun trekkers hangen omgekeerde vlaggen en borden met teksten als "'Met dit beleid raken we onze voedselzekerheid kwijt".

Bangmakerij

De FDF-brief is vandaag sterk veroordeeld door de Statenleden. "Het thuis benaderen en intimideren van volksvertegenwoordigers is volstrekt onacceptabel en ontoelaatbaar. Wij moeten zonder last, dus in alle vrijheid ons werk kunnen doen. Ook bij soms moeilijke en impactvolle besluiten", zeggen ze in een verklaring.

De verklaring werd vanochtend door commissaris van de Koning Ina Adema voorgelezen. Volgens de Statenleden hoort "het hebben van een verschil van mening en het voeren van een stevig debat" bij een open samenleving. "Bangmakerij niet. Dit tast het gevoel van veiligheid van volksvertegenwoordigers aan en ondermijnt het democratisch proces."

"Als commissaris voeg ik daar graag aan toe dat ik respect en waardering heb voor het werk van onze Statenleden en dat ik dit statement volledig onderschrijf", zei Adema.

Beperkingen

Voorafgaand aan de ministerraad heeft demissionair minister Wiersma van Landbouw de actie van FDF veroordeeld. "Mensen die het volk vertegenwoordigen die bezoek je gewoon niet thuis. Juist bij mensen thuis moet de veiligheid gewaarborgd zijn. Ik begrijp dat statenleden dit als intimiderend hebben ervaren."

Wiersma zei ook de "onrust" te begrijpen bij de boeren over de voorgenomen plannen daar. "Maar dit is niet de werkwijze om je punt duidelijk te maken". Wiersma zei dat ze niet wist of ze de FDF-bestuurders erop zou aanspreken. "Ik weet niet of dat aan mij is".

De plannen waar Provinciale Staten vandaag over praat, gaan onder meer over een beperking van de stikstofuitstoot, het gebruik van bestrijdingsmiddelen en het gebruik van grondwater. In de loop van de middag wordt duidelijk of ermee wordt ingestemd.

De wolf die begin deze maand werd gedood op de Utrechtse Heuvelrug is probleemwolf GW3237m, in de volksmond Bram genoemd. Dat blijkt uit het DNA-onderzoek, maakt de provincie Utrecht bekend.

De wolf werd door jagers doodgeschoten. In juli gaf de provincie op advies van deskundigen toestemming om het dier af te schieten, nadat hij een wandelende vrouw had gebeten eind mei.

Bram was bij meerdere ernstige incidenten betrokken. Zo had hij vorig jaar augustus ook een kind omver gelopen en in juli dit jaar beet hij een kind in de bossen nabij de Pyramide van Austerlitz.

Mijdadvies ingetrokken

Sinds augustus raadde de provincie af landgoederen, bos- en natuurgebieden op de Utrechtse Heuvelrug te bezoeken. Nu de probleemwolf dood is vervalt de directe dreiging en is dat mijdadvies ingetrokken.

Andere algemene adviezen, zoals honden aangelijnd houden en op de paden blijven, zijn nog wel van kracht. De Utrechtse Heuvelrug blijft een geliefde plek voor bezoekers, maar is ook een wolvenleefgebied.

Naast Bram mag ook de 'probleemwolf' GW4655m, die de naam Hubertus kreeg, worden doodgeschoten. Dat oordeelde de rechter in mei.

Deze wolf was op de Veluwe betrokken bij een reeks incidenten. Zo beet hij in april een hardloopster en benaderde hij andere bezoekers in dezelfde periode. Wolvendeskundigen zijn van mening dat de wolf niet-schuw gedrag vertoont. Eenmaal aangeleerd, blijft dat gedrag aanwezig volgens hen, en daarmee blijft het dier een gevaar voor de mens.

De toestemming wolven af te schieten leidde tot weerstand bij dierenorganisaties. Animal Rights veroordeelt het doodschieten van de wolf en spreekt van een "schanddaad". Faunabescherming, Animal Rights en Fauna4Life spanden in juli een zaak aan om het doodschieten te voorkomen. De gemeente zou onvoldoende duidelijk zou hebben gemaakt welke wolf problemen veroorzaakte.

Na extra informatie van de provincie Gelderland concludeerde de rechter dat de zaak van de dierenorganisaties geen kans van slagen had. De vergunning zou aflopen op 1 januari, maar is begin deze maand met een half jaar verlengd.

Wolf doodgereden

Vanochtend werd op de provinciale weg tussen Apeldoorn en Ede een wolf doodgereden door een auto. Het dier stak rond 08.00 uur over en werd geraakt. De politie bevestigde dit aan Omroep Gelderland. Het kadaver van de wolf zal naar het Dutch Wildlife Health Centre van de Universiteit Utrecht gaan voor sectie en onderzoek.

Het was de derde dag op een rij dat er een dode wolf werd gevonden. Woensdag en donderdag gebeurde dat al in de provincie Drenthe. DNA-onderzoek moet uitwijzen om welke wolven het gaat.

Minister Tieman (Infrastructuur en Waterstaat) trapt vandaag een nieuwe campagne tegen alcohol in het verkeer af. De slogan is net als vorig jaar "Top, jij blijft Bob".

De campagne start met een alcoholcontrole in Den Haag. Wie nuchter blijkt, mag nog een keer blazen om een "feestelijk" rad te laten draaien voor "een kleine Bob-attentie", meldt het ministerie.

De Bob-campagne ontstond in 1995 in België, en werd later in andere landen overgenomen. Er wordt vaak gedacht dat de letters staan voor 'bewust onbeschonken bestuurder', maar die betekenis is er later bij bedacht. De naam is afgeleid van Bob Madrenas, oprichter van het reclamebureau dat de oorspronkelijke campagne bedacht.

Streven naar 0 procent

Voor de start van de nieuwe campagne liet het ministerie een representatieve steekproef houden onder zo'n 1100 Nederlanders. Daaruit komt naar voren dat 93 procent van de Nederlanders er vertrouwen in heeft dat ze niet zullen drinken als ze moeten rijden. Onder jongeren tussen de 18 en 24 jaar geeft 22 procent aan soms nog wel te drinken als ze daarna in de auto stappen, blijkt uit een onderzoek van jongerenorganisatie TeamAlert.

"Die 22 procent vinden we best fors", zegt Sjoerd van Halem van TeamAlert. "Het is voor mensen heel lastig om zelf in te schatten of ze al aan de alcoholgrens zitten. Een glas alcohol heeft een andere uitwerking op iedereen. Dat is onder meer afhankelijk van lichaamsgewicht."

De Bob-campagne is erop gericht dat mensen "echt met 0 procent alcohol achter het stuur stappen", zegt Van Halem. De campagne start in december omdat Nederlanders juist in die maand in de verleiding kunnen komen om toch met een drankje op achter het stuur te stappen.

Gezelligste maand

Uit de peiling blijkt dat zes op de tien ondervraagden "vaker de verleiding voelt om mee te drinken omdat het gezellig is". Die verleiding wordt het vaakst gevoeld tijdens oud en nieuw met vrienden of familie en bij kerstbezoek.

"December is de gezelligste maand van het jaar, maar met al die borrels, etentjes en familiebezoeken is het ook extra opletten geblazen", zegt demissionair minister Tieman. Hij trapt de nieuwe campagne af samen met wethouder Arjen Kapteijns van de gemeente Den Haag en gedeputeerde Frederik Zevenbergen van de provincie Zuid-Holland.

Ook elders in het land houdt de politie vandaag alcoholcontroles. Komende maandag start een campagne van een week met extra alcohol- en drugscontroles in heel Europa.

Zelf video's door Sora genereren met daarin figuren als Mickey Mouse, Darth Vader of Iron Man. Dat kan binnenkort: The Walt Disney Company heeft een driejarige overeenkomst gesloten met OpenAI, het bedrijf achter chatbot ChatGPT en video-generator Sora. Disney investeert een miljard dollar in het techbedrijf en staat het gebruik van zijn karakters toe.

De tweede versie van de video-generator Sora werd in oktober gepresenteerd. Gebruikers kunnen zelf met 'prompts', (opdrachten in tekst) aan de AI-tool vragen om video's te laten maken. De belofte bij de tweede editie was dat video's nog realistischer werden. Meteen gingen levensechte video's viraal van Ronald McDonald die aan de politie ontvlucht of Pikachu bij de landingen van D-day.

Disney had Sora toen nog verboden gebruikt te maken van zijn intellectuele eigendommen, maar stelt nu ruim 200 karakters beschikbaar van Disney en Pixar zelf en andere series waar het bedrijf de rechten van heeft, zoals Marvel en Star Wars. Bijvoorbeeld Belle, Stitch, Mufasa, Captain America, Thor en Han Solo zijn dus te gebruiken in video's die door Sora worden gegenereerd.

Disney en OpenAI zijn ook overeengekomen dat een selectie van de films die gebruikers laten genereren, te zien zullen zijn via de streamingdienst Disney+.

Google gesommeerd

Disney wordt ook zelf een grote klant van OpenAI. De entertainmentgigant gaat tools van het techbedrijf gebruiken om nieuwe producten, diensten en "ervaringen" te bouwen, is te lezen in het persbericht. Ook zullen medewerkers van Disney gebruiken gaan maken van AI-hulp ChatGPT.

Hoewel Disney dus een samenwerking aangaat met het ene techbedrijf, gaat het juist de strijd aan met het andere. Afgelopen woensdag sommeerde het bedrijf Google nog te stoppen met het gebruiken van intellectueel eigendom voor het trainen van zijn AI-modellen. Disney stelt dat Google het auteursrecht daarmee misbruikt.

Disney stelt met OpenAI dat verantwoord gebruik van AI belangrijk is. Ze schrijven oog te hebben voor bescherming van gebruikers en de rechten van makers.

Auteursrecht

Over dat laatste is sinds de opkomst van AI veel te doen. Zo leek het erop dat AI-modellen van onder meer OpenAI zijn getraind met beelden van Nederlandse makers, die vinden dat er inbreuk wordt gemaakt op het auteursrecht. En in Duitsland oordeelde een rechter dat ChatGPT het auteursrecht op songteksten schendt.

AI-plaatjesmakers Midjourney werd dit jaar aangeklaagd door filmstudio Warner Bros. vanwege copyrightschending. Zo konden gebruikers makkelijk filmpjes en afbeeldingen genereren met superhelden zoals Batman, terwijl Warner Bros. het alleenrecht daarover heeft.

Niet alleen beelden en stemmen, ook teksten van schrijvers worden gebruikt door AI-generatoren. Zo moest het Amerikaanse AI-bedrijf Anthropic dit jaar voor 1,5 miljard dollar schikken met een groep auteurs, omdat het bedrijf chatbots had getraind met boeken die illegaal gedownload waren.

De muziektak van Warner sloot vorige maand een deal met AI-muziekgenerator Suno, nadat de twee bedrijven eerder met elkaar overhoop lagen. Warner Music, waar onder anderen Coldplay en Ed Sheeran onder contract staan, had Suno aangeklaagd vanwege schending van de auteursrechten. Door deze overeenkomst kunnen stemmen van artiesten die daarvoor kiezen gebruikt worden voor het genereren van muziek via de AI-generator.

Kinderen lokken

Er klinkt ook kritiek op de samenwerking tussen OpenAI en Disney. Zo zegt Fairplay, een Amerikaanse organisatie die kinderen wil beschermen tegen marketing en Big Tech, tegen persbureau AP dat OpenAI ,"kinderen met Disney-karakters probeert te lokken naar het platform". Volgens Fairplay probeert het bedrijf hen zo verslaafd te maken aan zijn producten.

Wat nog niet duidelijk is, is hoe de karakters van Disney in Sora-video's zullen klinken. In de overeenkomst is afgesproken dat stemmen van de karakters die door stemacteurs zijn ingesproken, niet gebruikt mogen worden door de video-generator.

Het kabinet moet zich dringend richten op de lange termijn en zorgen voor een goed investeringsklimaat. Doet het dat niet, dan dreigt Nederland achterop te raken in een tijd van geopolitieke spanningen, technologische versnelling en toenemende druk op publieke voorzieningen. Dat is in het kort de boodschap van oud-topman van ASML Peter Wennink.

Vandaag presenteert hij zijn advies om de Nederlandse economie toekomstbestendig en weerbaarder te maken, geschreven op verzoek van minister Karremans. Hij spreekt dreigende taal: "donkere wolken pakken zich samen boven de samenleving" en "onze welvaart begint te eroderen". In zijn advies staat een enorm vraagstuk centraal: hoe blijft Nederland de komende decennia welvarend genoeg om voor de sociale voorzieningen te kunnen blijven betalen?

Het economische speelveld is de afgelopen jaren in rap tempo veranderd, bijvoorbeeld door handelsconflicten en de oorlog op het Europees continent. Ook verliest Europa "in hoog tempo" terrein aan China en de Verenigde Staten in kritieke technologieën, schrijft Wennink. Die landen investeren veel meer in bijvoorbeeld kunstmatige intelligentie en halfgeleiders.

Nederland moet nú investeren om de concurrentie bij te benen, volgens de oud-topman. Dat moet chefsache zijn, aldus Wennink. Oftewel, het is een zaak voor de premier van Nederland.

Miljarden investeren

Het Centraal Planbureau verwacht een daling van de structurele economische groei naar 0,9 procent per jaar. Dat is volgens Wennink te weinig om de huidige voorzieningen op peil te houden. Om de groei op te krikken naar de gewenste 1,5 procent per jaar is een grote investering nodig van 151 tot 187 miljard euro, schrijft de oud-topman.

Het grootste deel hiervan moet uit het bedrijfsleven komen. En bedrijven zijn daar ook toe bereid, meent Wennink. Maar daarvoor moet de overheid wel zorgen voor goede randvoorwaarden.

"Jaren van instabiel beleid hebben geleid tot een vertrouwensbreuk, die alleen kan worden hersteld met een geloofwaardige en consistente strategie voor de aankomende tien jaar."

Randvoorwaarden

De oud-topman onderscheidt vier belangrijkste randvoorwaarden. Ten eerste moeten regels versimpeld worden en moeten vergunningen sneller verleend worden. Door het huidige gebrek aan snelheid en daadkracht raken "maatschappelijke doelen ondergeschikt (...) aan trage en complexe procedures".

Ook moet het tekort aan goed geschoold personeel worden opgelost. Er moeten bijvoorbeeld extra mogelijkheden komen om mensen om te scholen voor technische beroepen, aldus Wennink. Hij roept daarnaast op om meer internationale studenten binnen te halen. Die toestroom werd de afgelopen jaren juist verminderd.

Als derde randvoorwaarde noemt Wennink betaalbare en betrouwbare energie voor bedrijven. De overbelasting van het stroomnet is bedrijven een doorn in het oog; ze moeten soms tijden wachten op een aansluiting. Dat stokt vernieuwing en verduurzaming van de Nederlandse economie, benadrukt Wennink.

Zijn laatste aandachtspunt is een sterkere economische infrastructuur. Plekken als de Rotterdamse haven, Schiphol en een regio met veel technologiebedrijven als Brainport Eindhoven moeten versterkt worden, bijvoorbeeld door te investeren in huisvesting en digitale netwerken.

100 dagen

Wennink maant de politiek tot haast. In zijn rapport zit een tijdschema, waarin de eerste stappen al binnen 100 dagen genomen moeten worden. Er moeten gelijk scherpe keuzes gemaakt worden, vindt hij. Zo is er bijvoorbeeld een juridisch houdbare oplossing voor het stikstofprobleem nodig. Ook moet gelijk begonnen worden met het herstellen van de vier genoemde randvoorwaarden.

Voor de plannen is publiek geld nodig. De overheid moet dat volgens Wennink vrijmaken door minder uit te geven, inefficiënte fiscale maatregelen af te schaffen en moet ook overwegen om de staatsschuld te laten oplopen. Verder pleit Wennink voor de verkoop van bijvoorbeeld aandelen in staatsdeelnemingen als Holland Casino, ABN Amro en de Duitse tak van Tennet, wat tientallen miljarden euro zouden kunnen vrijspelen.

De oud-topman wil ook hervormingen op de arbeidsmarkt. Zo wil hij een voorbeeld nemen aan buurlanden en werknemers minder lang doorbetalen bij ziekte. Hij raadt aan het tweede jaar van de doorbetaling af te schaffen.

Meegenomen in formatie

Wennink wijst vervolgens vier belangrijke sectoren aan waar de overheid het geld in zou moeten pompen, sectoren waar Nederland in kan uitblinken en daarmee zijn positie kan versterken: digitalisering (waaronder AI); veiligheid en weerbaarheid; energie- en klimaattechnologie; en life sciences en biotechnologie.

Met dit advies vertaalt de oud-topman het veelbesproken rapport-Draghi over de Europese concurrentiekracht naar Nederlandse context. De aanbevelingen van Wennink zullen ook zeker gehoor krijgen bij de formerende partijen: de topman schoof eerder al aan bij de onderhandelingen en in het eerste formatiestuk werd al op zijn advies voorgesorteerd.