NOS Nieuws - Algemeen

Demissionair premier Schoof en zijn ambtenaren hoeven niet lang bezig te zijn met de beantwoording van vragen uit de Tweede Kamer tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen. In het traditionele debat na Prinsjesdag werden er vandaag maar zeer weinig vragen gesteld aan het kabinet.

Niet zo verwonderlijk, want het rompkabinet van VVD en BBB presenteerde gisteren maar een dun stapeltje plannen. De fractievoorzitters waren vandaag vooral met elkaar bezig. En dat is ook niet zo verwonderlijk, want over zes weken zijn er verkiezingen.

Koning Willem-Alexander deed gisteren in de Troonrede nog een oproep, ook aan de politiek, om verschillen te overbruggen. "Debat en verschil van inzicht horen bij een levende democratie. Wat er ook bij hoort, is de bereidheid om elkaar over die verschillen heen op een volwassen manier de hand te reiken", zei hij.

Fel debat

Bij het begin van de Algemene Politieke Beschouwingen leek het daar nog niet op. De bijdrage van PVV-leider Wilders leidde zoals vaker tot een fel debat over migratie en asiel. Partijen als GroenLinks-PvdA en D66 wezen erop dat de PVV de grootste partij was in de coalitie, maar niets voor elkaar kreeg.

"U zat aan de knoppen, maar u heeft er niets mee gedaan", zei fractievoorzitter Timmermans van GroenLinks-PvdA. Ook andere verkiezingsbeloftes van Wilders, zoals goedkopere boodschappen en een lager eigen risico in de zorg, kwamen niet uit de verf.

Maar volgens de PVV-leider is hij door de andere partijen in de coalitie tegengewerkt, en dan vooral door NSC. Daarom is hij in juni uit het kabinet gestapt, zei Wilders.

Later veranderde het debat van toon, en probeerden de fractievoorzitters hier en daar overeenkomsten te zoeken. Zoals over de positie van kleine ondernemers en het terugdringen van arbeidsmigratie.

Zelfs de VVD en de SP kwamen op sommige punten nader tot elkaar:

Toch was het benadrukken van de verschillen nooit ver weg. Op die manier willen de partijen aan kiezers duidelijk maken dat er iets te kiezen valt op 29 oktober. Zo kwam partijleider Timmermans van GroenLinks-PvdA onder vuur te liggen over zijn plannen met asielmigratie.

Voor het eerst heeft de partij zich uitgesproken over een maximumaantal migranten per jaar. Het migratiesaldo (dat is het aantal mensen dat naar Nederland komt, min de mensen die vertrekken) moet teruggebracht worden naar maximaal 60.000.

Volgens partijen als CDA en VVD is dat getal betekenisloos omdat GroenLinks-PvdA geen concrete, nationale maatregelen wil om de asielinstroom te beperken. Timmermans rekent vooral op Europese maatregelen. De wet die nu bij de Eerste Kamer ligt voor een strenger Nederlands asielbeleid vindt hij "symboolwetgeving" die niet gaat werken.

"Daarom gaat het nooit lukken met links", zei VVD-leider Yesilgöz. "En daarom hebben we een centrumrechts kabinet nodig", voegde ze eraan toe.

Bekijk hier de botsing tussen Timmermans en Yesilgöz:

Defensie-investeringen

De verkiezingen wierpen hun schaduw dus vooruit. CDA-leider Bontenbal, die op grote winst staat in de peilingen, werd door andere partijen aangevallen op zijn plannen voor een 'vrijheidsbijdrage' om de noodzakelijke investeringen in Defensie deels te financieren. Dat zou kunnen met een verhoging van de btw of de vennootschapsbelasting, denkt het CDA.

GroenLinks-PvdA en VVD vrezen een lastenverzwaring voor burgers of bedrijven. "Wilt u de boodschappen duurder maken om daarmee de Defensie-investeringen te betalen?", vroeg Timmermans. Bontenbal wil vooral snijden in de overheidsuitgaven om het Defensiebudget op te kunnen krikken naar 3,5 procent van het bbp. Maar hij erkende dat hij ook een voorstel doet voor een extra belasting.

"Dat is niet leuk, maar wel het eerlijke verhaal", zei Bontenbal. "Vrijheid is niet gratis." Hij verwees naar Estland, dat hetzelfde doet. En er komen volgens hem compenserende maatregelen voor mensen met een laag inkomen.

VVD-leider Yesilgöz is ook voorstander van het verhogen van de Defensie-uitgaven, maar steunt de plannen van het CDA niet. "Ik ga de belastingen thuis niet verhogen en bedrijven niet kapot belasten, maar vooral kijken waar het bij de overheid minder kan."

Donderdag verder

Het was de bedoeling om de eerste termijn van de Tweede Kamer af te ronden op de eerste dag van de Algemene Politieke Beschouwingen. Omdat het de afgelopen jaren regelmatig nachtwerk werd, probeerde Kamervoorzitter Bosma het aantal interrupties te beperken. Maar daar kreeg hij geen steun voor.

Uiteindelijk liep het debat zo ver uit, dat besloten werd om rond middernacht te stoppen. Morgenochtend komen eerst de fractieleiders aan het woord die nog niet aan de beurt zijn geweest. Daarna zal demissionair premier Schoof namens het kabinet antwoorden.

In de Verenigde Staten gaat de rente omlaag. Dat gebeurt wel vaker, maar is nu groot nieuws door de maandenlange aanvallen van president Donald Trump op het Amerikaanse stelsel van centrale banken, de Federal Reserve. Nadat hij tevergeefs probeerde de voorzitter van de Fed te ontslaan, probeert Trump nu Fed-leden te vervangen om zijn zin door te drukken: hij wil een veel lagere rente.

Het is dan ook maar de vraag of in het Witte Huis de vlag uitgaat bij de eerste renteverlaging van de Fed sinds Trumps herverkiezing. De rente daalt met slechts 25 basispunten, tot een rente tussen 4 en 4,25 procent. Trump wil een rente van 3 en liefst 2 procent. Wel hintte de Fed op een verdere renteverlaging de komende maanden

De vergadering van de Fed werd vandaag met argusogen gevolgd. Fed-voorzitter Jerome Powell hintte enkele weken geleden al op een renteverlaging. Maar een te grote verlaging zou de financiële markten het idee kunnen geven dat de centrale bank dat alleen doet om de president te plezieren. Dat is slecht voor het vertrouwen in de Fed en de Amerikaanse economie.

Economisch adviseur bij de Fed

Opvallende aanwezige bij de Fed was Trumps economisch adviseur Stephen Miran. Hij was maandagnacht door de Senaat in snel tempo benoemd als opvolger van Fed-lid Adriana Kugler, die in augustus om onbekende redenen opstapte.

Miran is volgens zakenkrant de Financial Times één van de architecten van de hoge importtarieven die Trump andere landen oplegde.

Trump kondigde in april stevige importheffingen voor andere landen aan:

Ook werkte Miran mee aan het grote pakket belastingverlagingen dat de Amerikaanse staatsschuld tot recordhoogte dreigt op te stuwen.

Juist door deze twee besluiten van Trump betwijfelt de Fed of de inflatie in de VS wel onder controle komt. Daarom bleef de beleidsrente sinds december op 4,25 tot 4,5 procent. Een hoge rente maakt geld lenen duur, waardoor de economie afkoelt en de prijzen minder hard stijgen.

Ontslagen Fed-bestuurder terug

Tegenover de afwezigheid van Miran stond de aanwezigheid Lisa Cook op de Fed-vergadering. Zij werd drie weken geleden door Trump ontslagen na een beschuldiging van hypotheekfraude. Haar vervanging door iemand uit zijn entourage werd enkele uren voor het begin van de tweedaagse Fed-vergadering in hoger beroep als onrechtmatig beoordeeld.

De president mag een Fed-bestuurder pas ontslaan als die daadwerkelijk voor fraude is veroordeeld. Cook zit in het kamp dat de rente niet te veel wil verlagen en kon vandaag gewoon meestemmen over het rentebesluit.

President Trump ruziet met Fed-voorzitter Powell op de bouwplaats:

Inmiddels zijn er steeds meer bewijzen die Cook vrijpleiten van fraude. Eerder werd Fed-voorzitter Powell al door Trump beschuldigd van crimineel gedrag, vanwege te hoge kosten van een verbouwing van het hoofdkantoor van de Fed.

Economische zorgen

Bij de renteverlaging draait alles om de stand van de Amerikaanse economie. Trump vindt dat de hoge beleidsrente van de Fed economische groei tegenwerkt. De Fed heeft juist zorgen over de inflatie.

Twee jaar geleden verhoogde de Fed de rente naar meer dan 5 procent omdat de inflatie in de VS hard opliep. De prijzen stegen toen meer dan 7 procent. Een prijsstijging van 2 procent wordt door centrale banken als normaal beschouwd. Maar al anderhalf jaar schommelt de Amerikaanse inflatie rond de 2,5 procent.

De Fed wil daarom eerst de gevolgen van de hogere importtarieven afwachten. Vooralsnog valt dit effect mee, maar het is niet uitgesloten dat Amerikaanse bedrijven de hoge tarieven de komende maanden alsnog doorberekenen in hun prijzen.

Werkloosheid groter

Toch sleutelt de Fed nu aan de rente. Er is namelijk een ander economisch probleem: de arbeidsmarkt. Sinds juni komen er aanzienlijk minder nieuwe banen in de VS bij dan gedacht. De banencijfers moesten zelfs meerdere malen naar beneden worden bijgesteld.

Trump vond dat sjoemelen met de cijfers om hem tegen te werken. Hij ontsloeg in augustus daarom directeur Erika McEntarfer van het Amerikaanse statistiekbureau. Ook zij werd vervangen door één van Trump's huiseconomen. Dit leidde tot nieuwe onrust op de financiële markten, omdat de besluiten van de Fed worden genomen op basis van de cijfers van het statistiekbureau.

De Amerikaanse arbeidsmarkt die al langere tijd zwakker is dan gedacht, is voor de Fed nu hét argument om de rente dan toch te verlagen. Als vooral bedrijven goedkoper geld kunnen lenen, zouden zij meer gaan investeren en daarmee meer mensen aannemen.

Het is druk op de wegen bij Rotterdam door een ongeluk op de A16 vanochtend. Daarbij kantelde een vrachtwagen en Rijkswaterstaat is al de hele dag bezig met herstelwerkzaamheden.

De vrachtwagen kantelde vanochtend rond 10.15 uur op de weg in de richting van Breda. Rijkswaterstaat hoopte in eerste instantie om 16.30 uur klaar te zijn met de bergings- en opruimwerkzaamheden, maar dat duurde toch langer.

Het wegdek was zo beschadigd dat het opnieuw geasfalteerd moet worden. De verwachting is nu dat de weg rond middernacht weer open is.

'Vervelende combinatie van factoren'

De afgesloten A16 leidt al de hele dag tot een vertraging van minstens een half uur, schrijft Rijnmond. Ook omleidingswegen zijn extra druk, zoals de A20 en A4, waar in de avondspits een uur vertraging was.

"Het was een vervelende combinatie van factoren", schrijft Rijkswaterstaat op X. Niet alleen het incident met de vrachtwagen zorgt voor drukte. "Er wordt in de stad aan de weg gewerkt, Feyenoord speelt vanavond en de halve omleidingsroute liep vol. Er waren verder ook meerdere kleine incidenten, dat maakt het er niet beter op."

Om 20.00 uur begint in De Kuip de wedstrijd tegen Fortuna Sittard. De Feyenoord Supportersservice deed al een oproep op sociale media aan de supporters om de reis naar De Kuip goed te plannen. "Pak eventueel de fiets, het openbaar vervoer of de watertaxi!"

De Amerikaanse regering gaat linkse groeperingen met harde hand aanpakken na de moord op Charlie Kirk. Hoewel tot dinsdagavond over het motief van de verdachte nog niets bekend is, wees het Trump-kamp al snel met de beschuldigende vinger naar progressief Amerika.

"We moeten het hebben over deze enorme destructieve beweging van links-extremisme die de afgelopen jaren is opgekomen", zei vicepresident Vance in de The Charlie Kirk Show, de populaire podcast van de doodgeschoten activist. "Ik geloof dat dit deels de reden is dat Charlie Kirk werd vermoord door de kogel van een sluipmoordenaar."

Ook president Trump deed een duit in het zakje. "Radicaal links veroorzaakt veel geweld, ze pakken dit grootser aan. Ik denk dat ze ons land haten. Ze zijn verantwoordelijk voor het terrorisme dat we tegenwoordig in ons land zien."

'Linkse terreurnetwerken'

Als aan de regering ligt, blijft het niet bij beschuldigingen. Trump sprak al snel over "wraak en vergelding" na de moordaanslag op Kirk. Hij wil een reeks linkse organisaties op een lijst van verboden terreurorganisaties plaatsen. Ook overweegt het Witte Huis strafmaatregelen te nemen tegen financiers van linkse protesten.

Stephen Miller, een adviseur in het Witte Huis die in de media vaak optreedt als de pitbull van Trump, zei dat de jacht geopend is op wat hij linkse "terreurnetwerken" noemde. "Het is een enorme binnenlandse terreurbeweging. Met God als mijn getuige gaan we alle middelen van het ministerie van Justitie, het ministerie van Binnenlandse Veiligheid en de hele regering inzetten voor het identificeren, ontregelen, ontmantelen en vernietigen van deze netwerken om Amerika weer veilig te maken. Dit gaat gebeuren en we doen het uit naam van Charlie Kirk."

Daarmee leek Miller te suggereren dat er meerdere mensen betrokken waren bij de moord op Kirk, terwijl de autoriteiten in Utah er nog steeds van uitgaan dat het de daad was van een eenling. Miller bleef vaag over wat die linkse terreurnetwerken zijn.

Democratische zorgen

Juist die vaagheid baart de Democratische oppositie zorgen. Want wie vallen allemaal onder deze linkse "terreurnetwerken"? Zijn dat Amerikanen die het simpelweg oneens waren met Charlie Kirk en daar harde aanvaringen met hem over hadden? Of is het zelfs de hele Democratische partij, die vaak door Trump als "extremistische" organisatie is neergezet? Democraten vrezen dat de president dit gaat misbruiken om de oppositie met harde hand aan te pakken.

"Dit worden donkere tijden", zei een sombere Chris Murphy, een Democratische senator. "De moord op Charlie Kirk had Amerikanen kunnen verenigen in de strijd tegen politiek geweld. In plaats daarvan grijpen Trump en zijn radicale medestanders dit aan om kritische geluiden te vernietigen."

Cancel culture

Die vrees is niet ongegrond. De vijandige opstelling van de Trump-regering heeft werkelijke gevolgen. Vicepresident Vance riep Amerikanen op iedereen in de gaten te houden die blijdschap toont over de moord op Kirk. "Als je ziet dat iemand de dood van Charlie Kirk viert, spreek ze daarop aan. Sterker nog, bel hun werkgever."

Volgens de Amerikaanse zender CBS zijn journalisten, commentatoren en ambtenaren ontslagen na uitlatingen op sociale media over de dood van Kirk. De politieke website Politico meldt dat meerdere universiteiten in het land medewerkers hebben ontslagen vanwege opmerkingen over Kirk die ongepast zouden zijn. In veel gevallen werden ze aangespoord door Republikeinse politici om hen te ontslaan.

Het legt de dubbele houding bloot van Trumpistisch Amerika. Republikeinen liepen jarenlang te hoop tegen de cancel culture van links die in hun ogen conservatieve meningen het zwijgen oplegde door ze te pas en te onpas te betitelen als hate speech.

Republikeinen vereren Charlie Kirk nu als martelaar van het vrije woord en ze schilderen zijn dood af als een aanslag op de vrijheid van meningsuiting. Tegelijk grijpen ze de moord aan om meningen en uitspraken van hun linkse opponenten de kop in te drukken.

Het was nota bene Charlie Kirk zelf die zich fel verzette tegen cancel culture en hij had een hekel aan termen als hate speech. "Hate speech bestaat niet als wettelijk begrip in Amerika", zei hij op X. "Uitspraken kunnen lelijk zijn. Uitspraken kunnen beledigend zijn. Uitspraken kunnen kwaadaardig zijn. Maar het wordt allemaal beschermd door het recht op een vrije mening in onze grondwet."

Nederland stond lang bekend als een heel aantrekkelijk land om zaken in te doen. Ondernemers waarschuwen dat dat aan het veranderen is. Regels en belastingen staan hen in de weg, vertellen ze op een ondernemersontbijt in Rotterdam de dag na Prinsjesdag.

"Er zijn te veel controles. En wij willen weten waar we aan toe zijn, de plannen vanuit de overheid moeten wel hetzelfde blijven. Als ondernemer wil je door", zegt een deelnemer. Het kwam ook voorbij in de Troonrede: "Het is zorgelijk dat steeds meer ondernemers negatief zijn over het Nederlandse investeringsklimaat."

Extra regels

Volgens ondernemers staat een opstapeling van nieuwe en steeds strengere regels van de overheid hen in de weg. Onderzoekers zien dat het de laatste jaren daadwerkelijk lastiger is geworden om zaken te doen in Nederland. De regeldruk is toegenomen, zegt hoogleraar economie Henk Volberda, die onderzoek doet naar het ondernemingsklimaat op de Universiteit van Amsterdam.

"Dit komt deels door extra rapportageverplichtingen voor milieu en klimaat en bedrijfsvoering", zegt Volberda. "Dit speelt ook in andere Europese landen. In Nederland kiezen beleidsmakers dan om extra regels daarbovenop te doen. En dat zorgt ervoor dat het nog omslachtiger wordt om te ondernemen in Nederland." Als voorbeeld noemt hij extra rapportageregels voor bedrijven die chemische stoffen hanteren.

Volgens deskundigen staat vooral een andere factor in de weg van groei en bedrijvigheid, namelijk dat regels steeds weer veranderen of zelfs teruggedraaid worden.

"Het speerpunt van het Nederlandse vestigingsklimaat was altijd de voorspelbaarheid", weet Volberda. Investeerders en bedrijven wisten wat er van ze werd verwacht bijvoorbeeld qua belastingen en uitstoot, en durfden plannen te maken voor de lange termijn. "Met kabinetten die kort zitten en dan weer een demissionair kabinet dat hooguit een jaar blijft, zie je ook feitelijk dat beleid wordt teruggedraaid", zegt hij, en neemt het stikstofbeleid als voorbeeld.

Zakken

Dat het zakendoen hier minder makkelijk gaat, is ook terug te zien op een internationale ranglijst. De World Competitiveness Ranking meet wat het overheidsbeleid, infrastructuur en efficiëntie in de economie doet voor het concurrentievermogen van een land. Op die lijst is Nederland gezakt van plek vier naar plek tien sinds 2021.

Een op de vijf bedrijven overweegt om te vertrekken uit Nederland en dat is een stijgende lijn, volgens de Monitor Ondernemingsklimaat van de UvA. "Het slechte ondernemingsklimaat" wordt vaak als reden aangegeven. Ondernemers doelen dan op belastingregels, veel controles vanuit de overheid en wetten die in hun ogen steeds weer veranderen.

Vertrek

Bij consultancy EY horen ze steeds vaker dat ondernemingen willen vertrekken juist vanwege het vestigingsklimaat. "Nederland wil graag vooroplopen en strengere regels invoeren dan onze buurlanden. Vandaar vragen ondernemers zich af of ze niet beter naar bijvoorbeeld Zwitserland of de VS kunnen vertrekken", zegt Max Velthoven, adviseur bij EY.

Dat Nederland soms strengere regels invoert dan andere landen, is niet zonder reden. Het is een dichtbevolkt land dat kampt met slechtere waterkwaliteit en meer stikstofuitstoot dan andere EU-landen. We moeten wel beseffen dat het vertrek van bedrijven een prijskaartje heeft, vindt Velthoven. Want bedrijven zorgen voor banen en belastinginkomsten.

Andere knelpunten voor ondernemers zijn het gebrek aan fysieke ruimte en het overvolle stroomnet. Dat maakt het moeilijk om nieuwe vestigingen te openen of uit te breiden.

Het zwabbert

Bij ondernemersorganisaties horen ze vaak van leden dat "zwabberend beleid" voor belemmeringen zorgt. "Het is funest", vat een woordvoerder van industrieclub FME het samen. Als voorbeeld noemt hij de expatregeling die belastingkorting geeft om mensen uit het buitenland aan te trekken. "Die werd eerst afgebouwd, daarna zou dat teruggedraaid worden en vervolgens waren er weer bezuinigingen. Daar kun je als werkgever geen beleid op voeren."

Volgens de woordvoerder zijn ondernemers niet tegen regels. Wat zij willen, zijn vooral stabiele regels die niet elk jaar veranderen. Dat zou het makkelijker maken om plannen te maken en te investeren voor de lange termijn.

Demissionair minister Wiersma (Landbouw) heeft vandaag de agrarische gegevens openbaar gemaakt die Omroep Gelderland via een Woo-verzoek had opgevraagd. De rechter bepaalde eerder deze maand dat ze dat moest doen. Met het openbaar maken voorkomt Wiersma een dwangsom die kon oplopen tot 1 miljoen euro.

Het gaat om gegevens van Gelderse veehouders en hun uitstoot over 2023. Journalisten van Omroep Gelderland vragen daar al jaren om. Het gaat bijvoorbeeld om het aantal dieren bij veehouderijen en locaties van stallen. Daarmee kan onderzoek worden gedaan naar de effectiviteit van het stikstofbeleid.

Het verzoek werd in eerste instantie goedgekeurd toen het ministerie nog onder leiding stond van minister Adema (ChristenUnie). Afgelopen januari greep Wiersma (BBB) in en werd de goedkeuring ingetrokken.

'Onontkoombaar'

In een kort geding begin september oordeelde de rechter dat openbaarmaking "onontkoombaar" is en niet kan worden geweigerd. De rechtbank wees daarbij op de aanstaande Kamerverkiezingen in oktober. "Het publiek moet kunnen worden geïnformeerd over de effectiviteit van het stikstofbeleid."

Zou de demissionair minister toch weigeren, had het ministerie een dwangsom van 50.000 euro per dag moeten betalen aan Omroep Gelderland, tot een maximum van 1 miljoen euro.

Omroep Gelderland vroeg ook om cijfers uit 2020, 2021 en 2022, net als Follow the Money en NRC. De hoogste bestuursrechter, de Raad van State, moet nog uitspraak doen in die zaak.

Zeldzaam zijn ze niet, de aardmetalen waarvoor Amerika nu is overgeleverd aan China. Van de 50 mineralen die de VS aanmerkt als 'kritiek', heeft alleen Alaska er al 49 in de grond zitten. Toch ziet het er niet naar uit dat de Amerikanen snel zelfvoorzienend worden. Want alleen al het openen van een mijn kan decennia duren.

Op zoek naar goud zeeft JR Krause het gruis in een kreek. Hier, rond de stad Fairbanks, barstte begin vorige eeuw de goudkoorts in Alaska los. "Voor het geld hoef ik het niet te doen, het is vooral leuk om buiten te zijn en goud te vinden", zegt Krause, die overdag werkt in Fort Knox, een van de grootste goudmijnen van Amerika. "Wat je vindt mag je houden, belasting hoef je niet te betalen."

Ruim 120 jaar na de goudkoorts wordt het edelmetaal nog volop gemijnd. "Als het weer goed is, zien we het aantal vrachtwagens met gouderts toenemen", zegt Patrice Lee van Clean Air Alaska. Ze telt zeker zestig trucks per dag die heen en weer rijden tussen de Manh Choh-mijn en Fort Knox, waar de lading gouderts wordt verwerkt.

Hobbelige wegen

Alaska is niet gemaakt voor deze zware trucks, vinden omwonenden. De ontdooiende permafrost leidt tot gaten en verzakkingen in de hobbelige wegen. "Of het nou gaat om goud- of mineralentransport: het lijkt erop als of er eerst een grote ramp moet gebeuren voordat onze zorgen serieus worden genomen", zegt Barbara Schumann van Safe Alaska Highways.

"De mijnbouwhausse in Alaska gaat door", stelt directeur Deantha Skibinsi van de Alaska Miner's Association, de club van mijnbouwers. "Mineralen horen daar zeker bij. We zitten nu in de exploratiefase." De afhankelijkheid van China afbouwen is het doel: nu nog wordt grofweg 70 procent van alle zeldzame aardmetalen wereldwijd gemijnd in China.

Dat is een grote kwetsbaarheid voor de VS. China aarzelt niet de Amerikanen af te knijpen van de toegang tot cruciale mineralen; het is een stok om mee terug te slaan in Trumps handelsoorlog.

Geen zakenmensen

"China heeft op slimme wijze zo'n beetje een monopolie op de wereldwijde magneetmarkt verworven", zei Trump er recent over. "Dat komt doordat presidenten geen zakenmensen zijn. Zij hebben dat laten gebeuren, en dat hadden ze niet moeten doen. Maar wij hebben veel meer. Onze kaarten zijn veel groter en beter dan die van hen."

Grondstoffen hebben is één ding, ze ontginnen een tweede. "Het duurt ongeveer 29 jaar om een mijn met vergunningen operationeel te krijgen", vertelt Skibinsi. "Hopelijk kan dat flink korter worden, maar het is echt alle hens aan dek."

Trump tekende al een aardmetalendeal met Oekraïne, hij liet zijn oog vallen op Groenland en hij kijkt naar Congo en Rwanda. In eigen land staat Alaska al een tijd in de startblokken, maar geld en vergunningen blijven hordes. "Voordat een mijn geopend is ben je al snel een paar decennia verder", zegt ook Lee Ann Munk van het Critical Minerals Collective, dat zich richt op onderzoek en ontwikkeling in de sector.

Afvalbergen doorzoeken

Zij vraagt zich af of er genoeg gebeurt om de VS uit de Chinese houdgreep te wurmen. "Veel hangt af van de vraag of er wordt geïnvesteerd", zegt Munk. Alaska heeft vrijwel geen capaciteit om aardmetalen te verwerken. Bedrijven zien er nog te weinig brood in: te duur, te riskant.

Daarom wordt nu gekeken naar het winnen van aardmetalen uit tailings: bergen mijnafval uit bestaande mijnen. "Het gaat om mineralen die destijds zijn weggegooid omdat ze geen waarde hadden", legt mijnexpert Tom Bundtzen uit.

Hij wijst naar bergjes stenen en gruis langs wegen en beken. "Het is een optie om te zien wat er nog in zit." Al kent ook dat pad beperkingen. "Een deel is al gebruikt voor de aanleg van wegen en andere infrastructuur."

Toch concluderen experts dat die afvalbergen voorlopig het beste recept bieden om de ergste mineralenhonger te stillen. "Alaska heeft weinig infrastructuur", zegt grondstoffenkenner Brent Sheets van de Universiteit van Alaska in Fairbanks. "De beste manier om kritieke mineralen te winnen is daarom om mee te liften op bestaande mijnen. Voor de infrastructuur, de wegen, is immers al betaald."

In de tussentijd is het zaak beter in kaart te brengen wat er überhaupt waar in de grond zit. "Gedetailleerde kaarten bestaan er niet", zegt hij. "Terwijl juist die gegevens de sleutel zijn tot nieuwe ontdekkingen."

De Amerikaanse president Trump is door de Britse koning Charles ontvangen op Windsor Castle. Hij had er zin in, zo maakte hij in het vliegtuig op weg naar Engeland al duidelijk aan journalisten. "Het wordt een prachtig evenement, geniet ervan, oké?", zei hij.

Trump kwam gisteravond in Londen aan met warme woorden voor de koning: hij noemde hem een goede vriend. "Hij vertegenwoordigt het land zo goed, hij is zo'n elegante heer", zei hij over de Britse vorst.

De Amerikaanse president werd door koning Charles onthaald met veel pracht en praal:

Vandaag staat de band tussen koning Charles en Donald Trump centraal. En vanavond logeert de Amerikaanse president met zijn vrouw in Windsor Castle bij de koning.

VK-correspondent Fleur Launspach:

"Trump vleien en imponeren is tot nu toe een succesvolle strategie gebleken om betere handelstarieven te krijgen en deals te sluiten met de regering-Trump, en ook invloed uit te oefenen op de president. Hoe kan dat beter dan met soft power, iets waar de Britten beroemd om zijn en waarin de royals al eeuwen een cruciale rol spelen.

Vandaag draait het om het smeden van een persoonlijke band. Dit zijn vormen van invloed die je niet met geld kunt kopen, maar die voortkomen uit traditie, symboliek en imago. Je zou het bijna een transactie kunnen noemen: de Britten rollen de ultieme rode loper uit voor Trump om de relatie met een zeer machtige én onvoorspelbare regering-Trump goed te houden.

Het draait om imago, historie en prestige, in het geval van de Britten belichaamd door misschien wel het bekendste en meest geliefde koningshuis ter wereld."

Trump en first lady Melania vlogen vandaag per helikopter vanuit Londen naar Windsor Castle. Na aankomst werden ze ontvangen door prins William en prinses Catherine, waarna ze officieel werden verwelkomd door koning Charles en koningin Camilla.

Daarna volgde een rijtoer met koetsen over het terrein van Windsor Castle. Trump nam samen met koning Charles plaats in de voorste koets. Op foto's is te zien dat er veel gepraat wordt tijdens de rit.

VK-correspondent Fleur Launspach:

"Er is veel dat hen verdeelt. Charles zet zich al zijn leven lang in voor het klimaat, terwijl Trump juist meer fossiele brandstoffen wil winnen. Maar er zijn ook opvallende overeenkomsten. Trump heeft een bijzondere fascinatie voor de monarchie, en specifiek voor het Britse koningshuis.

Misschien wel hun duidelijkste overeenkomst is hun liefde voor Schotland. Trump heeft een Schotse moeder en bezit twee golfbanen in Schotland. Charles heeft, net als zijn moeder Elizabeth die er het liefst verbleef, een diepe band met het land en groeide er deels op."

Melania en koningin Camilla volgden in de tweede koets en de overige twee koetsen waren bestemd voor prins William en prinses Catherine en het gevolg van president Trump.

Na de tocht per koets volgde de inspectie van de erewacht. Met 1300 militairen van het leger, de marine en de luchtmacht was het volgens de BBC de grootste erewacht ooit tijdens een staatsbezoek aan het Verenigd Koninkrijk.

Het grote militaire vertoon zou Trump volgens de omroep moeten aanmoedigen om verbonden te blijven aan de NAVO en Oekraïne te blijven steunen.

Het gezelschap ging vervolgens het kasteel binnen, waar Trump en koning Charles een privélunch hadden.

Weggehouden van demonstraties

Na de lunch legde Trump een krans op het graf van koningin Elizabeth. Ook stond er een gezamenlijke flypast van de Britse en de Amerikaanse luchtmacht op het programma, maar die komt door de slechte weersomstandigheden te vervallen. Mogelijk zullen er wel vliegtuigen van de Royal Air Force overvliegen.

VK-correspondent Fleur Launspach:

"Trump wordt zoveel mogelijk weggehouden van demonstraties en andere verstorende acties, er zijn geen optochten door menigten om zijn humeur niet te verpesten. De Britten zijn niet bepaald fan van Trump: slechts 16 procent van de bevolking heeft hem hoog zitten, net zo weinig als de Israëlische premier Netanyahu.

Er zijn wel demonstraties gepland, die zoveel mogelijk buiten Trumps blikveld worden gehouden of snel door de politie worden opgerold. Gisteravond werd echter al een grote foto van Trump en Epstein de zedendelinquent op een kasteeltoren geprojecteerd."

"Hey Trump, Londen haat je, en ons koningshuis haat je ook", leest een demonstrant van haar protestbord voor aan correspondent Launspach. "Alles waar Londen voor staat, wat betreft diversiteit, inclusiviteit en het bieden van een warm welkom, heeft Trump niet. Trump is het absolute tegenovergestelde", zegt ze.

Een andere demonstrant zegt: "Trump is een bedreiging voor de democratie, en hij doet niks tegen klimaatverandering. He is a menace."

We houden van ons land", zegt weer een andere vrouw. "Maar we schamen ons als volk dat we Trump, een verschrikkelijke man, zo ontvangen."

Staatsbanket

Het hoogtepunt van het bezoek is ongetwijfeld het staatsbanket dat vanavond gepland staat in de indrukwekkende St. George's Hall in Windsor Castle. Zowel president Trump als koning Charles zal er een toespraak houden.

Na al het koninklijk vertoon volgt morgen de politiek: dan worden de echte zaken besproken.

Veel koraalriffen in het Caraïbisch gebied kunnen de stijging van de zeespiegel niet bijbenen. Door klimaatverandering, vervuiling en ziekten gaat een steeds groter deel zelfs krimpen, schrijven wetenschappers in het vakblad Nature.

Doordat de zeespiegelstijging juist sneller gaat, komen Caraïbische riffen steeds dieper te liggen. Daardoor breken ze de golven minder goed, wat zonder maatregelen de kans op wateroverlast vergroot.

Riffen groeien steeds langzamer

Koralen bestaan uit diertjes die van kalk een skelet bouwen, en kleurrijke algen die energie vastleggen uit zonlicht. Gezonde riffen groeien omhoog doordat ze jaarlijks meer kalk vastleggen dan dat er verdwijnt. Op den duur kunnen ze zelfs het oppervlak bereiken.

De wetenschappers bekeken voor de riffen rond Bonaire, de Florida Keys en Mexico hoeveel kalk aangroeit en verdwijnt. Dat verschilde flink van plek tot plek. Vooral de gezondheid van het rif bepaalt de groei. Hoe meer oppervlak is bedekt met levend koraal, hoe sneller het groeit. Verder speelt een rol of er snel of langzaam groeiende koraalsoorten aanwezig zijn.

De koralen rond Bonaire waren altijd relatief gezond. Op de beste plekken groeit het rif jaarlijks nog altijd vier millimeter Dat is nu nog voldoende om de zeespiegelstijging bij te benen.

Maar zelfs op Bonaire lukt dit nog maar op een klein deel van het rif. Bij de Florida Keys is het rif in zo'n slechte conditie dat het de zeespiegelstijging nergens bijhoudt. Vaak verdwijnt door erosie meer van het rif dan koralen bouwen.

Nog veel erger

"En ik vrees dat het inmiddels nog erger is", zegt Erik Meesters, marien bioloog bij Wageningen University & Research. In dit onderzoek zijn gegevens gebruikt uit 2017 toen hij en zijn collega's de riffen in kaart brachten. Sindsdien hebben de riffen het zwaar gehad.

Zowel in 2023 als 2024 was het zeewater zeer warm zodat koraal verbleekte of zelfs doodging. "En er is een ziekte geweest op Bonaire die heel veel koraal om zeep heeft geholpen", zegt Meesters. Hij schat dat lokaal 10 tot 30 procent van het koraal is verdwenen. "Ik houd mijn hart vast als we de data gaan analyseren van de volgende inventarisatie."

De toekomst ziet er nog somberder uit. Riffen zullen volgens het onderzoek steeds langzamer groeien. Door klimaatverandering is het zeewater steeds warmer. En dus zal koraal vaker verbleken, en minder de kans krijgen te herstellen. Verder lijden riffen onder ziekten en vervuiling. Daardoor neemt de gemiddelde bedekking af. En de bedekking van het rif is nodig voor gezonde groei.

Rond 2040 zou een ruime meerderheid van de riffen al in zo'n slechte conditie zijn, dat er jaarlijks meer kalk wegspoelt dan koralen vastleggen. Het achteruitgaan van koraalriffen gaat niet alleen ten koste van de vele dieren die er leven. Zeker op Bonaire trekt het koraal ook duiktoerisme.

Riffen zijn kustbeschermers

Ook spelen riffen een rol bij het beschermen van de kust. "Als golven over de onregelmatige structuur van het rif gaan ,verliezen ze energie", zegt Ellen Quataert, onderzoeker bij Deltares, die niet meewerkte aan dit onderzoek. "Als het rif breed is, verliezen golven veel energie en zijn ze redelijk gedempt bij het strand."

Wanneer riffen langzamer groeien en de zeespiegel stijgt, staat er steeds meer water boven het rif. "Je ziet dat de golven dan weer hoger worden bij het strand, en de kans op overstromingen toeneemt."

Minder ernstige stormen leiden dan toch tot wateroverlast. Het effect verschilt per locatie, en kustveiligheid hangt natuurlijk van veel meer af. "Maar onderzoek laat zien dat riffen serieus helpen", zegt Quataert. "Dat zie je in het veld én in rekenmodellen."

Omdat het verlies van de golfbrekende werking langzaam gaat kunnen kustbewoners zich hier op voorbereiden. Zo kunnen ze proberen het rif weer in gezondere staat te krijgen. Op Bonaire zijn daar zeker mogelijkheden voor, zegt Meesters. Zo heeft het rif veel last van rioolwater, voedingsstoffen en zand die in zee belanden. Betere waterzuivering en het vasthouden van regenwater zouden helpen.

Maar op de lange termijn is vooral klimaatverandering een bedreiging voor de toekomst van koraalriffen. Zelfs bij 1,5 graad Celsius opwarming verwacht het klimaatpanel IPCC dat 70 tot 90 procent van het koraal verdwijnt. Bij 2 graden Celsius verdwijnt vrijwel alles. En momenteel ligt de wereld niet op koers om de opwarming te beperken tot 2 graden.

De Waddenzee is een exoot rijker. Naast de Japanse oester en Filipijnse tapijtschelp is daar nu ook de Pacifische zeepok gevonden.

De officiële naam voor de pok is de 'Balanus glandula'. Hij werd voor het eerst beschreven door Charles Darwin en komt oorspronkelijk voor aan de westkust van Noord-Amerika, oftewel de Pacifische kust.

Zeepokken zijn kreeftachtigen die zich hechten aan harde oppervlakten zoals stenen of schelpen. Waarschijnlijk is de zeepok deze kant op gelift via de romp van een schip.

Japan en Zuid-Afrika

De exoot is nu gevonden voor de Friese kust bij Lauwersoog en rondom Texel, maar het is niet de eerste keer dat hij is gespot in Nederlandse wateren. Sinds 2015 is bekend dat de zeepok voorkomt bij de Zeeuwse kust, en ook in België. De exoot neemt ook al tientallen jaren toe in Japan en Zuid-Afrika, maar trekt dus steeds verder naar het noorden.

De zeepok werd ontdekt door Rosalinde van Ooijen, masterstudent Freshwater and Marine Biology aan de Universiteit van Amsterdam. Voor haar masteronderzoek bij het Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ) zocht ze het afgelopen voorjaar naar zeepokken in de Waddenzee.

Het is nu de vraag of de komst van de Pacifische zeepok negatieve gevolgen heeft voor soorten die al in de Waddenzee leven. "In Japan en Zuid-Afrika is de soort wel invasief, en verdringt die andere soorten", zegt Van Ooijen tegen Omrop Fryslân. Of de Pacifische zeepok in Nederland ook invasief is, is nog niet bekend. "We weten nog niet of en hoe er competitie is tussen de verschillende zeepokken. Dat moet blijken als we de aantallen blijven volgen."

De grootste techbedrijven in China mogen niet langer AI-chips van het Amerikaanse Nvidia kopen. Dat heeft de Chinese internetwaakhond besloten, meldt de Financial Times op basis van bronnen. Het gaat in ieder geval om ByteDance, het moederbedrijf van TikTok, en om Alibaba.

Niet alleen mogen de bedrijven geen nieuwe bestellingen meer plaatsen, ook bestaande bestellingen moeten worden geannuleerd. Het gaat onder meer om een nieuw model chip van Nvidia - de RTX Pro 6000D - waarvan bedrijven er tienduizenden hadden willen bestellen. Persbureau Reuters meldde eerder dat een exemplaar tussen de 6500 en 8000 dollar zou gaan kosten.

De betrokken partijen, inclusief Nvidia, waren voor de FT niet direct bereikbaar voor commentaar.

Onmisbare speler

China wil dat zijn techbedrijven minder afhankelijk worden van de Amerikaanse chipgigant. Nvidia is een onmisbare speler in de ontwikkeling van kunstmatige intelligentie, het bedrijf maakt computerchips die in staat zijn zeer geavanceerde berekeningen uit te voeren. Dergelijke chips worden daarom veel gebruikt in datacenters.

"De boodschap is duidelijk", zegt een anonieme manager van een Chinees techbedrijf tegen de zakenkrant. "Eerder hadden mensen nog de hoop dat er een nieuwe voorraad Nvidia-chips deze kant op zou komen als de geopolitieke situatie zou verbeteren. Nu hebben we iedereen nodig om een eigen systeem te bouwen."

Genoeg voorraad

Uit testen zou inmiddels blijken dat de chips van Chinese makelij net zo goed of zelfs beter zijn dan de chips die Nvidia van de VS naar China mag verschepen. Een andere bron die de krant sprak zegt dat men verwacht dat er genoeg binnenlandse voorraad is en er dus geen Nvidia-chips gekocht hoeven te worden.

De stap is een tegenvaller voor Nvidia, dat hiermee China als afzetmarkt verder verliest. Dat terwijl in augustus ceo Jensen Huang zelfs nog een deal sloot met Trump zodat het bedrijf kon doorgaan met het exporteren van chips. Daartegenover stond een afdracht van 15 procent aan omzet van deze export. Later die maand werd bekend dat Nvidia nog geen chips had verkocht en dat dit de komende maanden ook niet werd verwacht.

China-correspondent Laura van Megen:

"Chipmaker Nvidia's maandenlange balanceeract tussen grootmachten China en de Verenigde Staten lijkt verre van de gewenste vruchten te hebben afgeworpen. In juli werd ceo Jensen Huang nog met groot applaus ontvangen bij een grote conferentie in Peking en geprezen om zijn hakkelende Mandarijn. Maar kort daarna bouwde de spanning zich weer op.

Zodra Nvidia van de Amerikanen toestemming had gekregen om H20-chips te exporteren, begonnen de Chinese staatmedia Nvidia ervan te beschuldigen 'achterdeurtjes' te hebben gebouwd in de chips. Hiermee zouden ze bijvoorbeeld op afstand uitgeschakeld of bestuurd kunnen worden. Nvidia ontkende dit resoluut, maar is door de Chinese internetwaakhond op het matje geroepen. Ook concludeerde China deze week dat Nvidia de anti-monopolie regels heeft overtreden, dat onderzoek was al ingesteld in december 2024 toen President Biden nog aan de macht was.

Chinese beleidsmakers nemen met deze stap een flinke gok. Ze zetten in op het geloof dat de computerchips van Chinese producenten even goed zijn als Nvidia's minder geavanceerde chips (die niet onder Amerikaanse exportrestricties vallen). Of dat geloof gegrond is, moeten de aankomende maanden gaan uitwijzen. In ieder geval betekent het voor Chinese bedrijven, niet alleen techgiganten maar denk ook aan elektrische automakers die werken met Nvidia-chips, dat toeleveringsketens en productielijnen moeten worden aangepast.

Vrijdag spreken president Xi en Trump elkaar voor de tweede keer sinds Trumps terugkeer in het Witte Huis. De techstrijd voert weer de boventoon in de relatie, want ook de TikTok-deal zou beklonken worden vrijdag. Nvidia heeft officieel nog geen straf opgelegd gekregen voor het overtreden van de anti-monopoliewetgeving. Dat had een troefkaart kunnen zijn voor Xi, maar nu deze uitsluiting van Nvidia-chips al bekend is geworden, belooft dat niet veel goeds voor het gesprek."

In Alkmaar heeft de politie drie doden gevonden in een woning. Eerder zei de politie rekening te houden met alle scenario's. Uit onderzoek is inmiddels gebleken dat de personen niet door toedoen van iemand anders om het leven zijn gebracht.

"Er zijn geen aanwijzingen dat er anderen betrokken waren", schrijft de politie in een update over de zaak. De politie doet verder geen mededelingen over de identiteit van de slachtoffers.

De lichamen werden gevonden in een woning aan de Stikkelwaard. Om 11.00 uur vanochtend kreeg de politie een melding erover binnen.

De politie vraagt iedereen om terughoudend te zijn. "Er gaan veel geruchten rond over de identiteit van de slachtoffers, hun mogelijke onderlinge relatie en de oorzaak van het overlijden", meldt de politie Noord-Holland.

Hulp nodig?

Denk je aan zelfdoding of maak je je zorgen om iemand? Erover praten helpt en kan anoniem via de chat op www.113.nl of telefonisch op 113 of 0800-0113.

De Tweede Kamer wil weten waar het pakket aan stikstofmaatregelen blijft, dat op Prinsjesdag bekendgemaakt zou worden. Demissionair minister Wiersma heeft wel wat plannen aangekondigd "maar de vraag is of dat de naam pakket aan maatregelen waardig is", zei Kamerlid Bromet (GroenLinks-PvdA) bij de regeling van werkzaamheden.

Ook Kamerlid Podt (D66) zegt dat ze heel lang tussen de Prinsjesdagstukken heeft gezocht. "Maar ik heb geen pakket gevonden."

Wiersma heeft 2,6 miljard euro extra gekregen voor stikstofbeleid. Ze heeft nu in totaal 5,6 miljard euro beschikbaar om het probleem aan te pakken dat Nederland al sinds 2019 in zijn greep houdt.

Ze schreef gisteren bij haar begroting dat ze onder meer aan 'doelsturing' wil gaan doen. Dat betekent dat boeren een stikstofdoel opgelegd krijgen en zelf kunnen bepalen hoe ze minder stikstof kunnen uitstoten. Verder wil ze bijvoorbeeld inzetten op vrijwillige stoppersregelingen en stal-innovatie.

'Schijnoplossing'

De Kamer is daar niet van onder de indruk. Die sprak de afgelopen weken twee keer met de landbouwminister over haar wetsvoorstel om PAS-melders te helpen. Dat zijn boeren die al jaren, buiten hun schuld om, zonder stikstofvergunning werken en dus in feite illegaal zijn. Wiersma wil drie jaar extra de tijd nemen om een oplossing voor hen te zoeken.

Maar de Kamer vindt dat een plan van niks, "een schijnoplossing". Om over het plan te kunnen besluiten, wil de Kamer eerst weten wat het kabinet verder aan stikstofmaatregelen neemt. Daar is een speciale ministeriële commissie onder leiding van premier Schoof voor opgericht, maar die komt er ook niet uit. Wiersma beloofde de Kamer vorige week nog dat er op Prinsjesdag een "totaalpakket" zou liggen, maar dat is niet het geval.

'Contouren liggen er'

Minister Heinen van Financiën zei vanmorgen in het NOS Radio 1 Journaal dat de "contouren" van het pakket klaar zijn, maar dat plannen nog niet door de ministerraad zijn goedgekeurd. "Het komt nu aan op de uitwerking van de plannen. In die fase zitten we nu."

De Kamer wil het debat over de PAS-melders nu heropenen. NSC-Kamerlid Holman wees erop dat er een nieuw feit op tafel ligt, nu boerenorganisaties als Stikstofclaim en Agractie gisteren hebben gevraagd om het wetsvoorstel niet te steunen omdat wat er nu op tafel ligt niet "de toegezegde zekerheid" biedt. "Het is natuurlijk bijzonder dat de mensen om wie het gaat, dit vragen", zegt Holman.

Voormalig Lidl-topman Jesper Hojer wordt de nieuwe hoogste baas van supermarktketen Jumbo. Vanaf volgend jaar volgt de Deen Tom Heidman op, die sinds maart interim-topman bij Jumbo is.

Hojer begon in 2004 bij supermarktketen Lidl. Daar werkte hij tot 2019 in verschillende internationale functies, waaronder als directielid van Lidl Nederland, ceo in België en zijn laatste jaren als ceo bij Lidl International. In die periode heeft hij de budgetsupermarkt op de kaart gezet. Met zijn ervaring hoopt Jumbo ook verder te kunnen doorgroeien.

Het familiebedrijf heeft een onstuimige periode achter de rug. Tot september 2022 was Frits van Eerd nog de topman van Jumbo. Hij trad terug omdat hij werd verdacht van witwassen. Van Eerd werd vervangen door financieel topman Ton van Veen, die begin dit jaar vertrok. Tom Heidman nam het over en straks staat Hojer dus aan het roer van het familiebedrijf.

De familie Van Eerd is enthousiast over zijn komst. "Met Jesper halen we een ervaren ondernemer in huis die past bij de cultuur en ambities van Jumbo," zegt Colette Cloosterman. Zij is samen met haar zus en broer Frits van Eerd eigenaar van de supermarkt.

Alleen heeft die laatste eigenaar geen stemrecht meer in de onderneming. Begin deze maand is Van Eerd op afstand gezet als grootdeelaanhouder. In augustus werd hij veroordeeld tot een celstraf van twee jaar voor witwassen, omkoping en valsheid in geschrifte. Daartegen is hij inmiddels in hoger beroep gegaan.

Binnenkort verhuist Hojer van Oostenrijk naar Nederland.

In het westen van Niger zijn 22 mensen gedood toen gewapende mannen het vuur openden op dorpelingen in de Tillabéri-regio. Vijftien inwoners werden gedood tijdens een doopceremonie, de schutters schoten daarna nog eens zeven mensen dood op een andere locatie.

Of alle slachtoffers christenen zijn is niet duidelijk. Jihadisten vallen iedereen aan die zich niet bij hen wil voegen; ook imams worden gedood, of burgers tijdens het gebed in de moskee.

Een van de inwoners die bij de doop aanwezig waren, bevestigde aan persbureau AFP dat de schutters plots begonnen te schieten. Het zou gaan om schutters op motoren, schrijft de BBC. De autoriteiten in Niger hebben een aanval door gewapende mannen bevestigd, maar hebben geen dodental bekendgemaakt.

"Terwijl mensen een doopceremonie vierden, openden gewapende mannen het vuur en verspreidden dood en terreur", zegt lokale mensenrechtenactivist Maikoul Zodi op sociale media. Hij vraagt zich af waarom aanvallen als deze, ondanks inzet van het leger, zo gemakkelijk plaatsvinden.

IS-groep

Vorige week publiceerde Human Rights Watch (HRW) een rapport waarin staat dat terreuraanvallen op burgers in Niger toenemen sinds maart dit jaar. Militanten schoten op moskeegangers in het dorpje Fambita tijdens het middaggebed. Er werden 46 mensen gedood, onder wie drie kinderen.

Het gaat om een IS-tak die actief is in de Sahel, een landstreek onder de Saharawoestijn. De streek loopt dwars door het continent van de Atlantische Oceaankust in Senegal tot de Rode Zeekust in Eritrea.

De mensenrechtenorganisatie spreekt van ten minste vijf aanvallen in de Tillabéri-regio. IS-Sahel heeft meer dan 127 dorpelingen geëxecuteerd en verbrandde en plunderde tientallen huizen. Volgens getuigen zou het leger niet op tijd optreden na waarschuwingen en de vraag om bescherming van burgers negeren, schrijft HRW.

"Islamitische gewapende groepen hebben het gemunt op de burgerbevolking in West-Niger en plegen gruwelijke misdaden", zegt HRW-senior onderzoeker in de Sahelregio Ilaria Allegrozzi. Ze roept de lokale autoriteiten op om meer te doen om inwoners te beschermen.

Correspondent Afrika Saskia Houttuin:

"In hun rapport over toenemend terreurgeweld richt Human Rights Watch zich tot de junta die in Niger twee jaar geleden aan de macht kwam middels een staatsgreep. Zij zeggen dat de autoriteiten meer moeten doen om de mensen in Tillabéri te beschermen.

Daarmee leggen ze de vinger op een pijnlijke plek: de junta zette de president af omdat zij vonden dat de strijd tegen terreur faalde. Waar de afgezette regering ook probeerde om met terreurgroepen de dialoog aan te gaan, beloofden de militairen een hardere aanpak, die meer gericht was op hard terugvechten. Ook stuurden zij de Franse en Amerikaanse militaire missies naar huis.

Maar het tegenovergestelde gebeurt: het aantal mensen dat door terreurgeweld omkomt neemt toe. Dat zijn niet alleen burgers, maar ook soldaten. De junta houdt zich daarom vrij stil over dit soort aanvallen, omdat het bewijst dat zij de controle die zij beloofden eigenlijk niet hebben.

De vraag is nu hoelang ze mooi weer kunnen blijven spelen, terwijl een regio zoals Tillabéri, die maar op 100 kilometer van de hoofdstad Niamey ligt, steeds meer ten prooi valt van terreur."

De gemeente Arnhem gaat door met de terugstuurservice voor onduidelijke brieven. Sinds januari kunnen inwoners brieven van de gemeente, die ze niet begrijpen, terugsturen om verduidelijking te krijgen van de ambtenaar die de brief schreef. Uit een evaluatie van het college van burgemeester en wethouders blijkt dat de reacties waardevol en leerzaam zijn, waardoor de gemeente doorgaat met de service.

"Ik vind het belangrijk dat we goed met onze inwoners communiceren. De terugstuurservice helpt ons om duidelijker te schrijven. Van elke teruggestuurde brief leren onze medewerkers", aldus de wethouder publieke dienstverlening.

In het eerste halfjaar stuurden inwoners twintig brieven terug. "In één van de brieven schreven we "vrije spoorkruising". Beter is: een kruising met brug of tunnel waar treinen kunnen doorrijden zonder op elkaar te hoeven wachten."

Inwoners moeten met een markeerstift aangeven welk deel van de brief ze onduidelijk vinden en de brief per post of e-mail terugsturen. Ambtenaren krijgen dan tien dagen de tijd om een nieuwe, helderdere brief te schrijven.

Één van de twintig teruggestuurde brieven:

De gemeente Arnhem werkt met een lezersgroep die brieven beoordeelt of ze makkelijke te begrijpen zijn. Op dit moment bestaat de groep vooral uit oudere inwoners van Arnhem die goed Nederlands spreken. De gemeente zoekt nu actief naar nieuwe leden, zoals jongeren, mensen met een vmbo- of mbo-opleiding, mensen met een andere moedertaal en inwoners die minder taalvaardig zijn, zodat de communicatie begrijpelijker wordt voor iedereen.

De kop is eraf bij de Algemene Politieke Beschouwingen, het debat over de Miljoenennota. Als leider van de grootste oppositiepartij kwam PVV-leider Wilders als eerste aan het woord. Hij maakte van de gelegenheid gebruik om zijn bekende anti-immigratie-punt te maken. Het kwam hem op kritiek te staan, want waarom was Wilders dan uit de coalitie gestapt?

Het betoog van Wilders richtte zich voor een groot deel op wat hij noemt "de islamisering van Nederland", al jarenlang zijn speerpunt. "De islam is een groot gevaar", zei de PVV-leider, die benadrukte dat de ideologie niet bij Nederland past. "Ik wil geen vrijheid geven aan een ideologie die homo's van daken wil gooien of vrouwen minderwaardig vindt."

Wilders zei ook dat hij nog steeds als de "wiedeweerga" een asielstop wil. Volgens hem is het een "nationale zelfmoord" om de grenzen "wagenwijd open te laten staan".

Hij kwam in het debat met cijfers waaruit blijkt dat het grootste deel van de verdachten van (seksuele) misdrijven bestaat uit mensen met een migratieachtergrond. "We hebben geen mannenprobleem in Nederland, we hebben een allochtonenprobleem en een islamprobleem."

'Niets mee gedaan'

Dat Wilders zijn bekende punten maakte, kwam hem op fikse kritiek te staan van een aantal andere partijleiders. "Wilders hád de macht, hij hád de zetels, maar hij heeft er niets mee gedaan", zei D66-leider Jetten. Timmermans van GroenLinks-PvdA verwees ook naar de kabinetsdeelname van de PVV. "U zat aan de knoppen, maar u heeft er niets mee gedaan."

Timmermans interrumpeert Wilders:

De PVV maakte als grootste partij in een klein jaar regeringsdeelname geen van haar verkiezingsbeloftes waar, zei Timmermans. De GL-PvdA-leider noemde lagere huren, goedkopere boodschappen, afschaffen van het eigen risico en een strenger asielbeleid als voorbeeld.

SP-leider Dijk kwam met voorbeelden waar andere partijen de PVV juist probeerden te helpen, onder meer bij de marktwerking in de zorg en de prijzen in de supermarkten. Ook aan die dingen hebben de destijds verantwoordelijke PVV-ministers volgens Dijk "niets gedaan".

De PVV-leider wilde niks weten van de kritiek. Wilders erkende dat je "iets moet doen" met de 2,5 miljoen stemmen die hij had gekregen, "maar dan moet dat ook wel kunnen". Naar eigen zeggen werd hij in de coalitie "tegengewerkt en tegengewerkt en tegengewerkt".

Dwarsliggen

Vooral NSC moest het hierbij ontgelden. Die partij heeft volgens Wilders "vanaf dag één" dwarsgelegen, waardoor het veel strengere asielbeleid dat was beloofd er nog niet is. NSC-fractieleider Van Hijum verweet Wilders en oud-PVV-minister Faber van Asiel de wetgeving juist te hebben vertraagd.

De Algemene Politieke Beschouwingen duren twee dagen. Tot nu toe ging het debat zoals verwacht nauwelijks over de gisteren gepresenteerde beleidsarme Miljoenennota en had het meer weg van een verkiezingsdebat. Na de PVV-leider komen vanmiddag en vanavond (en mogelijk vannacht) nog veertien fractieleiders aan het woord.

Ook de wolf kwam nog aan bod:

Het grondoffensief dat Israël sinds dinsdag uitvoert stelt de inwoners van Gaza-Stad voor een onmogelijke keuze: vertrekken naar overvolle tentenkampen zonder voorzieningen in het zuiden, of blijven in een stad die is veranderd in een kapotgeschoten slagveld.

Israëlische troepen dringen steeds dieper Gaza-Stad binnen, onder dekking van de hevigste bombardementen sinds het begin van de oorlog. "Gaza brandt," verklaarde defensieminister Katz op X. Volgens hem slaat het leger "met ijzeren vuist toe" en vechten soldaten "om de voorwaarden te scheppen voor de vrijlating van de gijzelaars en de nederlaag van Hamas."

Het gaat volgens Israël om een gevecht tegen zo'n 3000 Hamas-militanten die nog in de stad aanwezig zouden zijn, maar er zijn vooralsnog weinig tekenen van tegenstand. Hulporganisaties wijzen erop dat bij de aanvallen al tientallen burgers om het leven zijn gekomen, onder wie veel kinderen.

Bij een aanval met vermoedelijk een raket op een voertuig kwamen in Gaza-Stad gisteren zeker vijf mensen om het leven:

"De evacuatie van Gaza-Stad is bijbels", zegt Rachael Cummings, humanitair directeur van Save the Children, vanuit Gaza. "We zien een massale exodus, vaak te voet, met mensen die niets anders hebben dan de kleren die ze dragen. De meesten zijn totaal uitgeput."

Op deze satellietbeelden is te zien dat hoewel veel tenten in het kustgebied van Gaza-Stad zijn verdwenen, er nog altijd duizenden mensen zijn gebleven:

Velen durven de 30 kilometer-lange tocht naar de zogenoemde humanitaire zone in het zuidelijke al-Mawasi dan ook niet te maken, uit angst nooit meer terug te mogen keren. "Het gevoel heerst dat wie gaat voorgoed alles kwijt is", zegt Cummings.

Zelfs wie wil vluchten stuit op bijna onmogelijke obstakels. Door brandstofschaarste kost een huurauto inmiddels tot 5000 sjekel (1300 euro), ver buiten bereik van de meeste gezinnen. Het Israëlische leger waarschuwt intussen dat Gaza-Stad een "gevaarlijke gevechtszone" is en blijft aandringen op het vertrek van alle burgers.

Doden, gewonden en verwoesting

Volgens het Palestijnse ministerie van Volksgezondheid in Gaza heeft het Israëlische leger dinsdag meer dan 90 Palestijnen gedood in Gaza-Stad, onder wie inwoners die probeerden te vluchten toen hun auto op de kustweg onder vuur werd genomen. In totaal werden dinsdag meer dan 100 Palestijnen gedood in de Gazastrook; een onderscheid tussen burgers en militanten wordt bij het verstrekken van de slachtofferaantallen niet gegeven. Ook werden er bijna 20 flatgebouwen verwoest, evenals de Aybaki-moskee in het oosten van Gaza-Stad.

Volgens Cummings zijn vooral kinderen de dupe. "Zelfs al vóór het grondoffensief wachtten zo'n 15.000 kinderen op medische evacuatie. De meesten hebben amputaties, schotwonden of traumatische verwondingen door explosies. Er is totaal geen gespecialiseerde zorg meer beschikbaar."

"Op dit moment sterft er ongeveer ieder uur één kind in Gaza." Voor wie erin slaagt al-Mawasi te bereiken, blijft de situatie uitzichtloos. "Mensen worden daar opeengepakt in tentenkampen op slechts 12 procent van Gaza's grondgebied", zegt Cummings. Het kamp is bovendien al meerdere keren getroffen door Israëlische luchtaanvallen.

De omstandigheden zijn zo erbarmelijk dat sommige gezinnen besluiten terug te keren. Volgens Gazaanse autoriteiten zijn dinsdag alleen al zo'n 15.000 mensen teruggekeerd naar Gaza-Stad, omdat het leven in al-Mawasi onhoudbaar bleek. Waar dat cijfer precies op gebaseerd is niet duidelijk.

Leven tussen ruïnes

Na de eerste fase van de oorlog keerden volgens Palestijnse autoriteiten al honderdduizenden Palestijnen terug naar Gaza-Stad om te leven tussen de ruïnes. Hoeveel er nu nog over zijn, is onduidelijk. Volgens een Israëlische legerofficier hebben zo'n 350.000 mensen de stad inmiddels verlaten.

's Werelds grootste hulporganisaties hebben dinsdag de internationale gemeenschap opgeroepen om krachtiger op te treden. Zij omschrijven de situatie in de Gazastrook als een "ongekende humanitaire catastrofe".

De verklaring, ondertekend door onder andere Save the Children, ActionAid International en Oxfam, stelt dat regeringen moeten ingrijpen om te "voorkomen dat het leven in de Gazastrook volledig wordt vernietigd".

Israël als Sparta

Een VN-commissie concludeerde gisteren dat Israël genocide pleegt. Navi Pillay, voorzitter van de commissie, zei dinsdag dat Israëlische leiders persoonlijk verantwoordelijk worden gehouden voor de oorlog in Gaza. Ze noemde premier Benjamin Netanyahu, voormalig defensieminister Yoav Gallant en president Isaac Herzog. Maar ook waarschuwde ze in The New York Times dat alle landen de plicht hebben genocide te voorkomen en dat daarom meer maatregelen tegen Israël genomen moeten worden.

In hoeverre Netanyahu zich, met de schijnbaar onvoorwaardelijke steun van de VS onder president Trump, nog laat sturen door meer internationale druk is de vraag. Deze week erkende Netanyahu dat Israël steeds meer geïsoleerd raakt; daardoor zou Israël een voorbeeld moeten nemen aan de oude Griekse stadsstaat Sparta, oftewel sterk gemilitariseerd en zelfvoorzienend. Netanyahu's opmerkingen leidden tot felle kritiek van de oppositie en van het Israëlische bedrijfsleven, al is ook daarbij de vraag in hoeverre de premier er zich wat van aantrekt.

In Gaza-Stad is volgens Israël inmiddels 40 procent van de bevolking vertrokken, maar honderdduizenden zitten nog altijd vast, te arm om te gaan, murw geslagen of te bang om de tocht naar het zuiden te maken én hun stad voorgoed kwijt te raken.

Na lang aarzelen legt de Europese Commissie nu toch zelf voorstellen op tafel om druk te zetten op Israël. De Commissie stelt voor om de handelsvoordelen op te schorten die Israël geniet volgens het associatieakkoord tussen de EU en het land. Ook wil de Commissie sancties instellen tegen twee Israëlische ministers en gewelddadige kolonisten.

De EU wil de sancties opleggen omdat Israël weigert zich te houden aan afspraken over het naleven van mensenrechten. In juni al concludeerde buitenlandchef Kallas dat Israël de mensenrechten schendt.

Kallas legde toen een lijst met tien mogelijke maatregelen op tafel die de EU-landen zouden kunnen nemen om Israël te bewegen tot verbetering, maar tot nu toe is er onder de EU-landen onvoldoende steun om die maatregelen in te laten gaan.

In een poging om deze patstelling te doorbreken, legt de Commissie nu een pakket concrete maatregelen voor, waarover de ministers van Buitenlandse Zaken binnenkort moeten stemmen.

Geen straf

"Het doel is niet om Israël te straffen", zegt buitenlandchef Kallas, "Het doel is de situatie op de grond te verbeteren." Volgens Commissievoorzitter Von der Leyen moeten de verschrikkelijke gebeurtenissen in Gaza stoppen: "Er moet een onmiddellijk staakt-het-vuren komen en humanitaire hulp moet ongehinderd binnenkomen en Hamas moet de gijzelaars vrijlaten."

EU-correspondent Chris Ostendorf:

"Het is nog de vraag of er ook iets terechtkomt van deze voorgestelde maatregelen. Voor de sancties tegen personen is een unaniem besluit nodig van de 27 EU-lidstaten. Voor het opschorten van de handelsvoordelen is een ruime meerderheid van landen nodig. Tot nu toe zijn de EU-landen het niet eens geworden over de lichtst denkbare vorm van sancties, het stoppen van samenwerking op het gebied van onderzoek.

Toch gaat het vooral om het politiek signaal dat de Commissie wil afgeven. Onder grote druk van met name de linkse partijen in het Europese Parlement heeft Commissievoorzitter Von der Leyen haar verzet tegen sancties opgegeven. Dat is een belangrijke stap voor de Duitse Christendemocraat, die zichzelf profileert als vriend van Israël.

De Commissie benadrukt ook te hopen dat de sancties nooit hoeven in te gaan. De hoop is dat Israël gevoelig is voor de politieke druk en bereid is meer voedsel toe te laten tot de Gazastrook en zal stoppen met de nederzettingenpolitiek, die een tweestatenoplossing in de weg staat."

Het voorstel dat het verste gaat, is het opschorten van de handelsvoordelen die Israël in de EU heeft. De handel gaat gewoon door, maar de voordelige tarieven die de EU voor Israël hanteert, worden opgeschort. Het gaat dan bijvoorbeeld om dadels, fruit en andere agrarische producten die Israël naar de EU exporteert.

De EU is Israëls grootste handelspartner: 32 procent van de Israëlische handel in goederen gaat naar de EU. Volgens de Europese Commissie gaat het opschorten van de voordelen Israël uiteindelijk zo'n 227 miljoen per jaar kosten.

Ultrarechtse ministers

De Commissie stelt ook sancties voor tegen de ultrarechtse ministers Ben-Gvir en Smotrich, die met hun extreme uitlatingen een tweestatenoplossing in de weg staan. Nederland heeft al een inreisverbod ingesteld tegen beiden.

Ook gewelddadige kolonisten komen op de sanctielijst van de EU, net als tien Hamasleden die deels in Gaza en deels in de bezette Westelijke Jordaanoever wonen.

Voor dit soort sancties moeten alle landen het eens zijn. Vorige week zei Von der Leyen dat de Europese Commissie ook stopt met het financieren van een aantal projecten in Israël. Het gaat hierbij om een bedrag van 20 miljoen euro. Dat is de enige maatregel die de Commissie zelf kan nemen.

'Gestoord'

De Israëlische minister Gideon Sa'ar noemt de voorstellen van de Europese Commissie in een reactie op X "moreel en politiek gestoord". Hij hoopt dat de EU-lidstaten de voorstellen zullen blokkeren, zoals tot op heden ook steeds is gebeurd. Ook stelt hij dat Israel niet zal luisteren naar de EU. "Israël zal met de hulp van zijn vrienden in Europa doorgaan met de strijd tegen pogingen ons te schaden, terwijl we in een existentiële oorlog verwikkeld zijn. Israël zal met gelijke munt terugslaan, we hopen dat dat niet zover hoeft te komen."

Het Openbaar Ministerie heeft zes jaar celstraf en tbs met dwangverpleging geëist tegen een man van 60 uit Amersfoort. Hij zou een jongen jarenlang seksueel hebben uitgebuit. Volgens het OM werd de jongen afhankelijk gemaakt van drugs en gebruikte de man hem als seksslaaf.

Het slachtoffer is een kwetsbare jongen met psychische problemen uit een vluchtelingengezin. Volgens het OM werd de jongen misbruikt door verschillende oudere mannen, maar ook door zijn 'pleegvader' zelf.

Roelof E. kwam in contact met de jongen toen die 11 jaar was, via het online spel Minecraft. Twee jaar later ontmoetten ze elkaar voor het eerst, de jongen was toen 13 of 14. Hij kreeg cadeautjes en werd misbruikt.

'Helemaal afgebroken'

Toen de jongen op zijn vijftiende ruzie kreeg met zijn vader, stond E. met zijn auto klaar om de jongen te verhuizen, schrijft RTV Utrecht. De tiener trok toen definitief bij hem in.

Het misbruik duurde tot zijn twintigste. "Zijn leven is in tien jaar tijd helemaal afgebroken", aldus de officier van justitie. "Zijn problematiek was zo divers en omvangrijk dat hij nergens terechtkon."

E. ontkent de gebeurtenissen niet. Volgens het OM is E. ook schuldig aan het bezit van een grote hoeveelheid expliciet materiaal van kinderen en misbruik van zijn neefje. Die werd misbruikt van zijn veertiende tot zijn achttiende.

Uitspraak in december

Volgens de advocaat van E. was zijn cliënt vroeger ook slachtoffer van seksueel misbruik. Hij hoopt dat de rechtbank daar rekening mee houdt bij het bepalen van de strafmaat. Op 2 december doet de rechter uitspraak.

De zaak van medeverdachte Van der K. wordt in november behandeld. Voor een derde verdachte, de partner van E., vroeg het OM vrijspraak. Hij zou een minimale rol hebben gespeeld.