Algemene Rekenkamer: UWV en ministerie hadden 'blinde vlek' voor fouten WIA
Uitkeringsinstantie UWV is jarenlang tekortgeschoten bij het aansturen van de controles op WIA-uitkeringen. Maar ook het arbeidsongeschiktheidsstelsel deugt niet. De Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA) moet daarom fundamenteel worden aangepast. Dat concludeert de Algemene Rekenkamer na onderzoek in opdracht van het ministerie.
In september 2024 werd bekend dat tienduizenden mensen jarenlang een te hoge of te lage WIA-uitkering kregen. Iemand heeft recht op een WIA-uitkering als diegene langer dan twee jaar ziek is en daardoor niet of minder kan werken. Bij de berekening hoeveel iemand nog kan werken, werden fouten gemaakt.
"Er is een veelvoud aan dingen waar het is misgegaan", vertelt Pieter Duisenberg, president van de Algemene Rekenkamer. "Men was heel druk bezig met het wegwerken van de wachtlijsten en niet met het juist vaststellen van de uitkeringen. Ook de politiek heeft niet opgelet en keek vooral naar de aantallen."
De wet staat daarnaast bekend als enorm complex en werd door de Algemene Rekenkamer eerder al als "onuitvoerbaar" bestempeld. "Het is cruciaal om de WIA eenvoudiger te maken. Voor de uitvoerbaarheid voor het UWV, voor de politiek om het te kunnen controleren, maar vooral ook voor de mensen thuis. Nu is het voor hen ook te complex om te checken of wat je krijgt klopt."
Duisenberg is blij dat D66 en CDA het onderwerp aanstipten in hun formatiestuk dat ze gisteren presenteerden. Hierin geven de partijen aan het stelsel te willen vereenvoudigen en de instroom te verminderen.
Waar ging het mis?Naast de ingewikkeldheid van het systeem, en dus de foutgevoeligheid, veroorzaakte de coronacrisis in 2020 nog extra problemen, concludeert de Rekenkamer.
De meeste fouten werden gemaakt in de periode tussen 2020 en 2024. Bij het thuiswerken vonden er minder kwaliteitscontroles plaats en was er onderling minder hulp. Volgens de Rekenkamer werden er hierdoor meer fouten gemaakt en werden deze ook lange tijd niet opgemerkt.
"Hierdoor was niet duidelijk wat de gevolgen van fouten waren voor uitkeringsgerechtigden, zijn signalen genegeerd en werden veel meer fouten gemaakt dan voorheen", aldus de Rekenkamer. Ook hadden medewerkers te maken met verouderde IT-systemen en is er al tijden een tekort aan verzekeringsartsen. Bij een kwart van de beoordelingen uit deze periode is door ontoereikende rapportages ook niet meer na te gaan of ze juist zijn.
Het UWV laat weten zich te herkennen in de conclusies van de Rekenkamer. "Wij vinden dit bijzonder pijnlijk. Cliënten verwachten van het UWV dat hun uitkering juist wordt vastgesteld."
Volgens de Rekenkamer schoot dus ook het ministerie tekort. Daar was te weinig aandacht voor de bedrijfsvoering bij UWV en werd er niet altijd doorgevraagd. Ook had de minister een te afwachtende houding bij het vereenvoudigen van de regelgeving.
Tienduizenden mensenBij 43.000 mensen is mogelijk een fout gemaakt. Eerder dit jaar hebben zij hiervan bericht gekregen. Sindsdien zijn 3000 mensen op de hoogte gesteld dat er bij hen in ieder geval geen fout is gemaakt, laat het UWV weten.
Het UWV schat dat mensen met een te lage WIA-uitkering gemiddeld 2745 euro bruto te weinig ontvingen gedurende de hele periode, variërend van kleine bedragen tot ruwweg 25.000 euro. De Rekenkamer acht dit realistische bedragen.
De andere 40.000 mensen zitten nog in onzekerheid. Het UWV laat weten druk bezig te zijn met de berekeningen. Eerder werd bekend dat mensen die te veel geld hebben ontvangen, dit niet terug hoeven te betalen. Mensen die te weinig hebben ontvangen, worden hiervoor gecompenseerd.
De Rekenkamer voegt toe dat er waarschijnlijk 400 mensen zijn die helemaal geen uitkering hebben gekregen terwijl ze er wel recht op hadden, en 1600 die wel een uitkering kregen, maar hier eigenlijk geen recht op hadden.
Een nabetaling kan invloed hebben op de hoogte van je inkomen en dat kan weer gevolgen hebben voor bijvoorbeeld je recht op huurtoeslag. Het UWV werkt samen met het ministerie aan een regeling om nadelige gevolgen, zoals terugvorderingen van huur- of zorgtoeslag, te voorkomen.
Het UWV wacht op die regeling met het informeren van mensen die een verkeerde uitkering hebben ontvangen, zodat gelijk duidelijk is wat hier de gevolgen van zijn. "We weten dat dit niet snel genoeg gaat voor iedereen die met onduidelijkheid zit. We willen dit zorgvuldig doen en zo goed mogelijk oplossen." Halverwege 2026 begint het UWV met het herstellen van verkeerd vastgestelde uitkeringen.