NOS Nieuws - Algemeen

Het demissionaire kabinet wil dat de rechter verwarde mensen naast een straf ook een verplichte behandeling in een forensische kliniek kan opleggen. Zo moet voorkomen worden dat zij na hun veroordeling weer op straat belanden en een gevaar zijn voor hun omgeving.

Op dit moment zijn er al manieren om iemand gedwongen te laten opnemen. Dat kan bijvoorbeeld met een zorgmachtiging, waarmee de rechter iemand naar een ggz-kliniek verwijst. Mensen met zeer zware stoornissen, kan de rechter veroordelen tot dwangverpleging in een tbs-kliniek.

Maar volgens het kabinet valt nu een kleine kleine groep mensen met verward of onbegrepen gedrag tussen wal en schip. Voor hen is tbs een te zware maatregel, maar zij kunnen ook niet snel in de gewone ggz-zorg terecht.

Risico's verkleinen

"Juist met deze personen gaat het soms vreselijk mis", staat in een brief namens vijf ministeries. "Hoewel we incidenten, alle inspanningen ten spijt, nooit helemaal kunnen uitsluiten, is het essentieel om de risico's zo klein mogelijk te maken."

Omdat sommige mensen uit deze groep toch in een tbs-kliniek belanden, moet de nieuwe maatregel ook helpen meer plek te maken in de tbs-klinieken. Het aantal wachtende tbs-veroordeelden is in vijf jaar tijd vervijfvoudigd, zo bleek deze maand.

Maximaal twee jaar

Volgens het ministerie van Volksgezondheid kan de nieuwe maatregel alleen opgelegd worden aan personen die verward gedrag vertonen, zorg nodig hebben en een hoog veiligheidsrisico hebben. De gedwongen behandeling kan maximaal twee jaar duren. Het is de bedoeling dat een deel van de personen daarna doorgaat naar de gewone ggz of gehandicaptenzorg.

De voorwaarden voor de nieuwe maatregel kunnen nog veranderen, want de wet is pas volgend jaar klaar. Daarna moeten de Eerste en Tweede Kamer de wet nog behandelen, en er moet een meerderheid voor zijn.

Verschillende inspecties concludeerden vorige week dat de zorg voor verwarde personen ondermaats is. Organisaties werken niet goed samen en er zijn niet genoeg passende woonplekken voor verwarde mensen. Daardoor nemen de incidenten toe in aantal en worden ook steeds heftiger.

De rechtbank in Hongkong heeft mediamagnaat Jimmy Lai schuldig bevonden aan samenspanning met buitenlandse machten en het publiceren van opruiend materiaal. Het gaat om strafbare feiten onder de nationale veiligheidswet die China in 2020 invoerde.

Op de zwaarste aanklacht staat een mogelijk levenslange gevangenisstraf; de strafmaat wordt op zijn vroegst in januari vastgesteld. De zaak geldt als de meest prominente vervolging sinds de invoering van de veiligheidswet. Lai spreekt de beschuldigingen tegen.

De familie van Lai maakt zich ernstige zorgen over zijn gezondheid. De inmiddels 78-jarige Lai zit al sinds 2020 in eenzame opsluiting en het proces moest meerdere keren onderbroken worden op medische gronden.

Schuldig

Volgens de rechtbank heeft Lai via zijn krant Apple Daily mensen aangezet tot opruiing. De inmiddels opgedoekte krant, destijds de op een na grootste van Hongkong, publiceerde commentaren en opiniestukken met scherpe kritiek op de Chinese en Hongkongse autoriteiten. Onder de veiligheidswet kan dit worden bestraft met maximaal twee jaar gevangenisstraf.

De tweede aanklacht, samenspanning met buitenlandse machten, vormde de kern van de ruim twee jaar durende rechtszaak. Voorafgaand aan zijn arrestatie had Lai contact met meerdere invloedrijke buitenlandse figuren. Het vermoeden was dat het de ontmoetingen met Amerikaanse officials waren die de autoriteiten in het verkeerde keelgat waren geschoten. Dat werd vandaag bevestigd.

Vlak voor zijn arrestatie in 2020 ontmoette Lai toenmalig vicepresident Mike Pence, voorzitter van het Huis van Afgevaardigden Nancy Pelosi en de veiligheidsadviseur van Trump, John Bolton. Zonder namen te noemen stelde de rechter vandaag dat Lai in de gesprekken met Amerikaanse officials heeft gelobbyd om sancties op te leggen aan China en Hongkong.

Volgens Reuters, een van de weinige media die in de rechtbank aanwezig mocht zijn, zou de rechter de ontmoeting vergeleken hebben met als "een Amerikaans staatsburger aan Rusland zou vragen sancties in te voeren tegen de staat California". Dat hij om sancties tegen China zou hebben gevraagd, verraste de rechter ook niet. Deze stelde dat er geen twijfel bestaat dat Lai "haat en wrok koesterde tegen China". Onder de nationale veiligheidswet kan het uiten van vijandigheid jegens de staat worden aangemerkt als een strafbaar feit.

Prominente zaak

Lai was een van de meest invloedrijke en prominente figuren van de pro-democratieprotesten in Hongkong. De Apple Daily schreef niet alleen uitvoerig over de protesten en het harde optreden van de autoriteiten, het gaf demonstranten ook tips over hoe ze zich konden beschermen en waar ze zich konden verenigen. Ook publiceerde de krant in het Engels zodat de hele wereld kon meelezen wat er in Hongkong gebeurde.

Behalve de belangrijke rol die hij de Apple Daily toebedeelde in het verzet tegen de invloed van Peking, was hij ook in persoon erg uitgesproken. Hij werd verschillende keren opgepakt, maar iedere keer dat hij vrijkwam, voegde hij zich zo snel mogelijk weer bij de demonstranten. Ook toen het alsmaar duidelijker werd dat zijn dagen in vrijheid geteld waren, deed hij geen stap terug.

De in China geboren Lai is inmiddels Brits staatsburger. Hij had Hongkong kunnen ontvluchten, maar dat deed hij niet. Hij stelde de vrijheid van Hongkong boven zijn eigen vrijheid, en daarmee werd het boegbeeld geboren, een martelaar voor de vrijheid van Hongkong.

Mediaklimaat

Er is inmiddels veel veranderd in het medialandschap van Hongkong. Van de vrijheid van meningsuiting die de stad ooit kende is weinig meer over. Kranten als de Apple Daily, die zich kritisch uitlieten over Peking of Hongkong, bestaan niet meer. Ook zijn talloze kritische journalisten, activisten en advocaten sinds de invoering van de nationale veiligheidswet veroordeeld. Toch is er nog altijd meer toegang tot informatie dan in China.

Internationale kranten zijn in tegenstelling tot het vasteland van China nog steeds te lezen. Maar ook voor hen begint het klimaat te veranderen. Enkele weken geleden werden internationale media, waaronder Bloomberg en The Wall Street Journal, door de Chinese veiligheidsdiensten ontboden vanwege berichtgeving over een dodelijke flatbrand. Daarbij werd expliciet verwezen naar de nationale veiligheidswet.

Hoelang internationale media hun werk kunnen blijven doen zoals ze dat altijd gedaan hebben en Hongkongers daar toegang tot houden, is de vraag.

Bij een brand in Eindhoven hebben enkele horecazaken schade opgelopen. Het vuur brak uit in de spoelkeuken van een restaurant vlak bij het Centraal Station.

Bij de brand kwam veel rook vrij. Die trok over naastgelegen panden aan het Stationsplein. Drie horecazaken en een appartementencomplex werden uit voorzorg ontruimd.

Na een tijdje had de brandweer het vuur onder controle, maar de schade is flink, meldt Omroep Brabant. Meerdere horecapanden zouden rook- en roetschade hebben opgelopen. De verwachting is dat deze voorlopig niet open zullen gaan, er zal onder meer eerst schoongemaakt moet worden.

Ook drong rook binnen in het naastgelegen appartementencomplex. Volgens de veiligheidsregio zijn de bewoners van het appartementencomplex inmiddels weer thuis. Er raakte niemand gewond. Over de oorzaak van de brand is niets bekend.

Van thriller tot mockumentary, van rechtbankdrama en romcom tot coming-of-agefilm en sprookjesfilm. Met groot gemak wisselde regisseur Rob Reiner tussen filmcategorieën. En telkens wist hij voor elk genre nieuwe toetsstenen te creëren. De schok over de onverwachte en gewelddadige dood van hem en zijn vrouw Michele is dan ook groot.

Reiner groeide op in een entertainmentgezin. Zijn vader was comedy-icoon Carl Reiner, die The Dick van Dyke Show ontwikkelde. Het inspireerde Rob om ook zijn geluk te beproeven in Hollywood. Zijn beroemde naam hielp daarbij. "Er gaan deuren open voor nepo baby's", erkende hij, "maar als je het niet kunt waarmaken, gaan ze net zo snel weer dicht."

Na enkele jaren sappelen in kleine rolletjes brak hij door in de populaire tv-serie All in the family, waar hij de veelgeplaagde schoonzoon van Archie Bunker speelde. Tegenover de vooringenomen zuurpruim Bunker was het Reiner die als langharige progressieveling diens racistische, misogyne bekrompenheid moest doorprikken. Het leverde hem de weinig flatteuze bijnaam Meathead op in de serie.

Toen de serie na ruim 200 afleveringen afliep, belandde Reiner op de plek die hij eigenlijk altijd geambieerd had, achter de camera. Hij regisseerde de grotendeels geïmproviseerde rockkomedie This is Spinal Tap, over de bizarre wederwaardigheden van een toerende hardrockband. Reiner gaf met de film een enorme impuls aan het genre van de mockumentary, de in scène gezette documentaire. Reiner zelf treedt in de film op als regisseur van de nepfilm.

Daarna legde Reiner zich toe op twee films voor een breder publiek: The Princess Bride en Stand by me, gebaseerd op een kort verhaal van Stephen King. "Ik wilde films maken waar kinderen en volwassenen samen naartoe konden gaan en van genieten. Niet dat de volwassene dacht: 'Oh, ik moet weer mee naar die film die mijn kind zo graag wil zien."

Reiner zette zijn succesreeks voort met When Harry Met Sally..., over de complexe relaties tussen mannen en vrouwen. Beroemd uit de film is de scène in een restaurant waarin Meg Ryan aan Billy Crystal voordoet hoe een neporgasme eruit kan zien. Omdat Ryan nog haar gêne moest overwinnen, deed Reiner eerst zelf voor hoe uitbundig hij de scène wilde hebben. Hij castte zijn moeder als de vrouw die de punchline uitspreekt: "I'll have what she's having".

Met The American president leverde Reiner nog succesvolle romcom af. Het liefdesverhaal over de machtigste man ter wereld die verliefd wordt op een lobbyist leidde voor scriptschrijver Aaron Sorkin tot de tv-serie The West Wing. Reiner had eerder al succesvol diens A few good men verfilmd, met opnieuw zo'n bekend filmcitaat dat in het collectieve geheugen zou blijven hangen: "You can't handle the truth".

Die uitbarsting leverde Jack Nicholson een Oscarnominatie op, maar hij wist hem niet te verzilveren. Ook Reiner zelf zag het gouden beeldje voor Beste Film aan zich voorbijgaan. Kathy Bates slaagde daar wel in met Reiners Misery, opnieuw gebaseerd op een verhaal van King.

Reiner legde ooit uit waarom hij maar geen spookverhalen koos van de horrorauteur: "Voor mij ging het altijd om de kwaliteit van zijn werk - de karakterontwikkeling en de dialogen. Dat wordt altijd overschaduwd." Bates als obsessieve fan die haar idool gijzelt wist in Hollywood een snaar te raken.

Na de jaren negentig bleef Reiner in Hollywood werken, maar het succes van deze films wist hij niet meer te evenaren. Toch was hij nog altijd actief: afgelopen jaar regisseerde hij nog het vervolg op Spinal Tap, The end continues.

Ook dook hij af en toe nog op als acteur. Als vader van de DiCaprio's hoofdpersoon was hij het tegengeluid bij alle excessen in The Wolf of Wall Street. In de series New Girl en The Bear kwam hij voorbij in gastrollen, als vader van de hoofdpersoon en restaurantinvesteerder.

Als regisseur leverde hij in 2015 naar eigen zeggen zijn meest persoonlijke film af, Being Charlie, gebaseerd op de drugsverslaving die zijn zoon Nick had meegemaakt. "Het bracht ons meer samen", meende Reiner. "Het dwong me beter in te zien wat hij had meegemaakt, en het dwong hem te zien wat voor effect dat op mij had gehad."

Volgens roddelblad People was het deze Nick die zijn ouders om het leven heeft gebracht. De politie van LA heeft nog geen details over hun dood bevestigd. Er is ook nog niemand gearresteerd, wel zou "een naast familielid" worden verhoord.

Ongeveer 45 datacenters in Nederland gebruiken net zoveel stroom als bijna 1,9 miljoen woningen. Dat meldt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). De datacenters verbruiken steeds meer elektriciteit: in 2017 ging het om 1,2 procent van het totale elektriciteitsverbruik, vorig jaar was dat 4,2 procent.

Datacenters hebben de elektriciteit nodig voor de computerservers. Daarop kunnen bestanden opgeslagen worden of computerprogramma's draaien. Omdat de servers zoveel stroom gebruiken, geven ze ook veel warmte af. Daarom gebruiken datacenters systemen die de ruimtes koelen, die ook weer extra stroom verbruiken.

Vooral door kunstmatige intelligentie gebruiken datacenters wereldwijd steeds meer stroom, zegt Alex de Vries-Gao. Hij doet aan de Vrije Universiteit Amsterdam onderzoek naar energieverbuik van technologie. "Om kunstmatige intelligentie te ontwikkelen, is relatief veel rekenkracht nodig van computers in de datacenters."

Grote datacenters

Het CBS keek voor de cijfers naar ongeveer 45 datacenters die elk jaar meer dan 10 gigawattuur (GWh) elektriciteit verbruiken. Deze grote datacenters gebruikten vorig jaar samen 4720 GWh aan stroom. Dat is meer dan drie keer zoveel als in 2017. Het aantal grote datacenters is de afgelopen jaren ongeveer gelijk gebleven, maar het elektriciteitsverbruik van deze centers is wel toegenomen.

Op het moment dat een datacenter zich in Nederland vestigt, neemt de vraag naar stroom flink toe. "Maar als het aanbod tegelijkertijd niet toeneemt, krijgen huishoudens een hogere energierekening", zegt Roel Dobbe. Hij is AI- en veiligheidsonderzoeker aan de TU Delft.

Ook zijn investeringen nodig om de capaciteit van het stroomnet uit te breiden. "Dat zijn kosten die op de samenleving worden verhaald." Zonder die investeringen moeten er keuzes worden gemaakt, want er kan niet zomaar iets bij, stelt Dobbe. "Als we prioriteit zouden geven aan datacenters dan gaat dat ten koste van andere sectoren of van bijvoorbeeld woningen."

Goedemorgen! Het Openbaar Ministerie komt vandaag, tijdens de vierde dag van het strafproces over het dodelijke ongeluk met de Stint, met een eis. En de Tweede Kamer debatteert vandaag over de strafbaarheid van illegaliteit.

Eerst het weer: de zon komt vandaag tevoorschijn. Het wordt 8 tot 10 graden met wat wind. Komende dagen blijft het zacht met maximale temperaturen rond 10 graden.

Ga je op pad? Hier vind je het overzicht van de files en hier lees je waar werkzaamheden en storingen zijn op het spoor.

Wat kan je vandaag verwachten? Wat heb je gemist?

De bekende Amerikaanse regisseur Rob Reiner en zijn vrouw zijn dood aangetroffen in hun huis in Los Angeles. Volgens het tijdschrift People zijn Reiner en zijn vrouw vermoord door hun zoon.

Rob Reiner (78) is onder meer bekend van films uit de jaren 80 en 90, als The Princess Bride, When Harry Met Sally en A Few Good Men. Hij was ook acteur en had onder meer rollen in de films All in the family en The Wolf of Wall Street.

Ander nieuws uit de nacht: En dan nog even dit:

De Senkaku-eilanden zijn niet veel meer dan een paar onbewoonde rotsen. Toch staan ze symbool voor de burenruzie tussen China en Japan die iedere keer weer oplaait. Ook nu weer.

NOS op 3 legt het conflict uit:

Fijne dag!

De bekende Amerikaanse regisseur Rob Reiner en zijn vrouw Michele zijn dood gevonden in hun huis in Los Angeles. Het tijdschrift People meldt op basis van meerdere bronnen dat ze zijn vermoord door hun zoon.

De lokale brandweer trof in het huis van Reiner twee lichamen aan toen ze rond 15.30 uur lokale tijd waren gealarmeerd. Rechercheurs van de afdeling moordzaken onderzoeken de zaak. Politiebronnen melden aan The LA Times dat er geen sporen van braak waren. De doorgaans goed ingelichte roddelsite TMZ meldt dat de twee slachtoffers steekwonden leken te hebben.

De familie van Reiner heeft bekendgemaakt dat de 78-jarige regisseur en zijn vrouw van 68 zijn overleden. "Met diepe droefheid kondigen we het tragische overlijden van Michele en Rob Reiner aan. We zijn diep bedroefd door dit plotselinge verlies en vragen om privacy tijdens deze ongelooflijk moeilijke tijd", aldus een woordvoerder van de familie in een verklaring.

Rob Reiner is onder meer bekend als regisseur van films als Stand by Me, The Princess Bride, When Harry Met Sally en A Few Good Men. Hij was ook acteur en speelde onder meer in All in the Family, een bekende sitcom in de jaren 70, en in de films Sleepless in Seattle en The Wolf of Wall Street.

De lichamen werden door de LAPD aangetroffen na een verzoek om medische hulp, meldt People. "Op dit moment zijn er geen verdere details beschikbaar, aangezien dit een lopend onderzoek betreft naar een schijnbare moord", aldus de verklaring van de LAPD. Zondagavond was er veel politie bij de woning in Brentwood, een wijk van Los Angeles.

Hoofdcommissaris Alan Hamilton van de LAPD zegt dat er gewerkt wordt aan een juridische procedure om een huiszoekingsbevel te krijgen. Hiermee kan een "volledig onderzoek ter plaatse" worden uitgevoerd in het huis van Reiner. "Zodra dat geregeld is, zullen we een volledig onderzoek instellen naar de plaats delict, zowel binnen als buiten de woning en de omliggende buurt." Het huis verkeert in exact dezelfde staat als toen de agenten arriveerden, aldus Hamilton.

Geschokte reacties

Gouverneur Gavin Newsom van de staat Californië reageert geschokt op de dood van Reiner. Hij noemt hem "een genie met een groot hart die klassiekers maakte waar we allemaal van houden". Volgens hem maakte "zijn grenzeloze empathie deze verhalen tijdloos en leerden generaties zo het goede en juiste in anderen te zien".

Burgemeester Bass van LA zegt dat Reiner zijn stempel heeft gedrukt op de Amerikaanse cultuur en samenleving. "Als gelauwerd acteur, regisseur, producent, schrijver en bevlogen politieke activist zette hij zijn talenten altijd in voor anderen."

Obama

Voormalig president van de Verenigde Staten Barack Obama zegt dat hij en zijn vrouw Michelle diepbedroefd zijn door de dood van Reiner. "Achter al die verhalen die hij creëerde, lag een diep geloof in de goedheid van de mens en een levenslange toewijding om dat geloof in de praktijk te brengen."

Obama zegt dat Reiner en zijn vrouw herinnerd zullen worden "om de waarden die ze uitdroegen en de talloze mensen die ze inspireerden".

Treinen met militair materieel krijgen in de toekomst voorrang op treinen met reizigers of goederen, heeft demissionair staatssecretaris Aartsen besloten. De aanpassing is volgens hem nodig omdat de dreiging vanuit Rusland steeds verder toeneemt.

"Je ziet dat geelblauwe NS-treinen nu de hoogste voorrang hebben op het spoor. Daarna komt het goederenvervoer. En dan helemaal onderaan volgen de militaire treinen", zegt de staatssecretaris. "Dat past niet meer bij deze tijd van dreiging. We hebben dit nu niet goed geregeld."

Het aantal militaire transporten gaat komende jaren waarschijnlijk toenemen en Nederland vervult daarin een belangrijke functie. Dat komt allereerst door de grote zeehavens - van Vlissingen tot de Eemshaven - waar zogeheten amfibische transportschepen goed kunnen laden en lossen. Tanks rijden vanaf het schip rechtstreeks de trein op, waarna ze via de goede spoorverbindingen met Duitsland snel richting Oost-Europa kunnen.

Tegelijk heeft Nederland een van de drukst bereden spoornetwerken ter wereld. Tussen al die reizigers- en goederentreinen op dit moment een militaire trein laten rijden, is voor spoorbeheerder ProRail flink passen en meten en vergt soms maanden van voorbereiding.

Volgens de staatssecretaris lukt dat nu allemaal nog net, omdat er elke dag een klein beetje zogeheten reservecapaciteit is op het spoor. Ook rijden de treinen met militair materieel vaak in de nacht, om de reizigerstreinen van vervoerders als NS en Arriva niet in de weg te zitten.

Maar met een toename van de militaire transporten over het spoor is dat volgens staatssecretaris Aartsen niet meer voldoende. "Met alle Defensie-investeringen aan de oostflank van Europa, moeten we ook dit vervoer goed gaan regelen." Dat betekent overigens niet dat alle treinen met iets militairs aan boord straks voorrang krijgen. Alleen treinen met het stempel 'urgent' mogen straks voor op andere treinen. Het kabinet bepaalt of de lading van een transport daarvoor in aanmerking komt.

Overlast voor reizigers?

Aartsen hoopt dat treinreizigers niet zo veel van de nieuwe voorrangsregel gaan merken, maar sluit enige overlast zeker niet uit. "We weten niet hoe de wereld komende jaren verder verandert", zegt hij. "Dus kan het best voorkomen dat een NS-trein op jouw traject straks één of twee keer niet zal rijden omdat er nu eenmaal militaire voertuigen vanuit Nederland naar het oosten van Europa moeten.

Met deze nieuwe voorrangsregels zijn niet alle belemmeringen voor militair grensvervoer over het spoor meteen opgelost, erkent ook Aartsen. "Als je op dit moment in de Rotterdamse haven een tank op een trein zet richting Oekraïne, dan ben je daar pas over een maand. Dat komt niet doordat de afstand zo groot is, maar door allemaal regels rond toestemming en vrachtpapieren die in de weg zitten."

Volgens de staatssecretaris moet Nederland meer investeren in weerbaarheid en afschrikking. De nieuwe voorrangsregels zijn daar een onderdeel van, al duurt het nog wel zeker een jaar voordat ze gaan gelden.

Intussen doen het ministerie en spoorbeheerder ProRail onderzoek naar op welke locaties het Nederlandse spoornetwerk op dit moment niet geschikt zijn voor militaire transporten. Denk dan aan bruggen die de zware treinen niet kunnen dragen of sporen die te dicht bij elkaar liggen om de treinen te laten passeren.

Foto's van militaire treintransporten uit het verleden:

Scholieren die tijdens de coronacrisis bij hun examen werden gematst, kwamen later in het vervolgonderwijs vaker in de problemen dan andere studenten. Dat schrijft Trouw op basis van een evaluatie van het ministerie van Onderwijs.

In de coronatijd hadden scholieren veel te maken met thuisonderwijs en thuisstudie, waardoor in ieder geval een deel van hen moeite had met leren. De overheid toonde daarom coulance: in de schooljaren 2020-2021 en 2021-2022 kregen alle scholieren een extra herkansing om een onvoldoende weg te werken. Ook mochten ze het cijfer van één examenvak buiten beschouwing laten, de zogeheten wegstreepregeling.

Dat 'matsen' had echter gevolgen in de latere studieloopbaan, blijkt uit de evaluatie. Studenten die gebruik maakten van de versoepelde regels vielen tijdens de vervolgstudie vaker uit. Dat geldt zowel voor studenten in het mbo als op de hogeschool en universiteit.

'Niet altijd gunstig'

Vwo'ers vielen op de universiteit twee keer zo vaak uit en wisselden twee keer zo vaak van studie als 'gewone geslaagden'. Zelfs degenen die op eigen kracht hun diploma maar net hadden gehaald deden het in het vervolgonderwijs beter dan degenen die van de versoepelingen gebruik hadden gemaakt.

"De lat lager leggen is niet altijd gunstig", concludeert het ministerie van Onderwijs. "Bedacht moet worden dat deze studenten met minder bagage op hun nieuwe school moesten starten in tijden van schoolsluitingen." Het ministerie wil lessen trekken uit de evaluatie voor een volgende crisis.

In het Curaçaose luchtruim heeft zich opnieuw een ernstige bijna-botsing voorgedaan tussen een civiel zakenvliegtuig en een militair tankvliegtuig. Uit geluidsopnamen van de luchtverkeersleiding blijkt dat de bemanning tijdens de klim onverwacht recht op ander verkeer afvloog, terwijl niet duidelijk was op welke hoogte dat toestel zich bevond.

Het incident vond afgelopen zaterdag plaats, een dag na een eerdere bijna-botsing in hetzelfde luchtruim, waarbij eveneens een militair tankvliegtuig betrokken was. Toen ging het om een A320 toestel van JetBlue.

"Ik weet niet hoe het kan dat we geen botsingswaarschuwing kregen, want ze waren echt heel dicht bij", zegt een van de piloten hoorbaar geschrokken. Even later volgt: "We klommen recht op dat andere toestel af".

Luister hier naar een deel van het gesprek tussen luchtverkeersleiding en de piloten:

De verkeersleiding greep in met directe koerscorrecties. Het toestel kreeg de instructie om weg te draaien en vervolgens rechtstreeks naar een navigatiepunt te vliegen om afstand te creëren. Daarbij werd ook gewaarschuwd voor nog een ander vliegtuig dat zich op slechts acht mijl achter het toestel bevond.

Groot militair toestel

Op de vraag van de luchtverkeersleiding om welk type vliegtuig het ging, antwoordde de bemanning: "Het was groot, misschien een 777, een 767 het was in elk geval een widebody".

De Amerikaanse luchtmacht beschikt niet over Boeing 777-toestellen, maar wel over de Boeing 767-2, in militaire uitvoering bekend als de KC-46. Volgens militaire spotters is het niet onwaarschijnlijk dat het om een dergelijk toestel ging.

De KC-46 wordt ingezet als lucht-tankvliegtuig voor het bijtanken van andere militaire vliegtuigen. Daarmee is het aannemelijk dat het ook in dit incident om een militaire refueler ging. Of het om hetzelfde toestel gaat als bij het eerdere voorval, is niet vast te stellen.

Tweede incident in korte tijd

In beide gevallen was sprake van ongeïdentificeerd verkeer en een zeer geringe onderlinge afstand. In geen van de twee incidenten werd een automatische botsingswaarschuwing, een zogenoemde TCAS Resolution Advisory, geactiveerd.

De incidenten spelen zich af tegen de achtergrond van de Amerikaanse militaire operatie tegen de Venezolaanse president Nicolas Maduro, waarbij extra lucht- en zeestrijdkrachten zijn ingezet in het Caribisch gebied rond Venezuela. Die verhoogde militaire activiteit leidt tot meer niet-regulier luchtverkeer, dat niet altijd als zodanig herkenbaar is voor civiele luchtverkeersleiding.

Waarschuwing vooraf

De Curaçao Civil Aviation Authority (CCAA) waarschuwde luchtvaartmaatschappijen eerder al voor ongeïdentificeerd luchtverkeer in het luchtruim rond Aruba, Curaçao en Bonaire. In een officiële waarschuwing werd piloten opgeroepen tot extra waakzaamheid, nadat meerdere meldingen waren gedaan van onbekende toestellen die door primaire radar waren waargenomen.

De directeur van DC-ANSP, verantwoordelijk voor de luchtverkeersleiding in het Curaçaose luchtruim, is gevraagd om bevestiging en toelichting. Vooralsnog is geen reactie ontvangen.

Het is niet bekend of het voorval formeel is geregistreerd als luchtvaartincident en of melding is gedaan bij internationale toezichthouders. Wel blijkt uit eerdere opnamen dat zowel piloten als verkeersleiding de situatie als ernstig beschouwden en direct ingrepen om een botsing te voorkomen. Ook hier gebeurde dat.

De Australische binnenlandse veiligheidsdienst heeft zes jaar geleden onderzoek gedaan naar banden tussen een van de daders van de aanslag bij Bondi Beach in Sydney en een cel van terreurgroep Islamitische Staat (IS). Dat meldt de Australische zender ABC News op basis van bronnen bij een antiterreureenheid.

In de auto van de schutters is volgens de bronnen een IS-vlag gevonden na de aanslag gisteren. De eenheid die de aanslag onderzoekt, gaat ervan uit dat de daders trouw hadden gezworen aan de terreurgroep.

Bij de aanslag gisteren op een Joods festival in Sydney, waar het feest Chanoeka werd gevierd, vielen 16 doden, inclusief een van de schutters. Vijf gewonden verkeren in kritieke toestand. De daders waren een 24-jarige man en zijn 50-jarige vader.

Volgens ABC News kreeg veiligheidsdienst ASIO de 24-jarige zes jaar geleden in beeld nadat de politie plannen voor een terroristische aanslag van IS had verijdeld. Hij zou nauwe banden hebben gehad met IS-terrorist Isaak El Matari, die een straf van zeven jaar cel uitzit voor het beramen van een IS-opstand.

'Geen directe dreiging'

Matari had zichzelf benoemd tot de Australische bevelhebber van IS. Hij maakte deel uit van een cel van de terreurgroep, samen met verschillende mannen, die ook zijn veroordeeld voor terroristische misdrijven. Ook zij zouden banden met de 24-jarige Bondi Beach-schutter hebben gehad, schrijft de Australische omroep.

ASIO-directeur Mike Burgess bevestigt dat een van de daders van de aanslag "bekend is bij de veiligheidsdienst", zonder te specificeren welke van de twee in 2019 in beeld kwam. Burgess zegt dat er destijds geen sprake was van een directe dreiging.

De schutters openden gisteren even na 18.30 uur het vuur:

De Australische premier Albanese zegt dat hij een voorstel gaat doen voor strengere wapenwetten. Die wetten werden in 1996 al strenger gemaakt toen iemand bij een schietpartij 35 mensen doodde.

Toch is het tegenwoordig nog mogelijk om een wapenvergunning te krijgen voor onbepaalde tijd. Daar wil Albanese van af. "De omstandigheden van mensen kunnen veranderen. Mensen kunnen in de loop van de tijd radicaliseren."

De 50-jarige dader in Bondi Beach, die door de politie werd gedood, had een vergunning voor zes vuurwapens die bij hem thuis werden gevonden. Hij mocht de wapens gebruiken voor schietsport, recreatief jagen en het bestrijden van ongedierte. Hij was ook lid van een schietclub.

'Een van slachtoffers was Holocaustoverlevende'

De Australische autoriteiten hebben geen details bekendgemaakt over de identiteit van de slachtoffers. Maar via Australische media wordt daarover wel steeds meer duidelijk. Het jongste slachtoffer is een meisje van 10. Ook de rabbijn die het Chanoeka-feest op het strand had georganiseerd werd vermoord.

Een ander slachtoffer is een man die de Holocaust had overleefd. Zijn vrouw zou dat buiten het ziekenhuis tegen verslaggevers hebben gezegd. De Franse president Macron zegt dat ook een Fransman is vermoord en volgens het Israëlische ministerie van Buitenlandse Zaken had een van de slachtoffers de Israëlische nationaliteit.

Vlaggen halfstok

Volgens Australische media is de aanslag bij Bondi Beach de ergste in Australië sinds die in 1996. Het hoofd van de politie in New South Wales liet weten dat er verschillende onderzoeken gaande zijn, waaronder een onder leiding van het terrorismebestrijdingscommando van de politie.

Hij zei ook dat er een onderzoek is ingesteld naar de schoten die zijn afgevuurd door de politie op de daders. De 50-jarige vader werd daarbij gedood. Zijn zoon raakte zwaargewond.

In het hele land zijn vlaggen halfstok gehangen als teken van rouw. Premier Albanese heeft de plek van de aanslag bezocht en er bloemen neergelegd. Hij sprak van "een donkere dag" in de geschiedenis van Australië.

In Chili heeft de ultrarechtse José Antonio Kast de presidentsverkiezingen gewonnen. Hij kreeg meer dan 58 procent van de stemmen in de tweede ronde. De communistische Jeannette Jara bleef steken op ruim 41 procent. Ze heeft haar nederlaag erkend.

Chili kiest met de uitslag voor een flinke verschuiving naar rechts. De verkiezingscampagne stond vooral in het teken van criminaliteit en migratie. Kast heeft beloofd daar hard tegen op te treden. Hij wil strengere controles aan de grenzen, illegale migratie strafbaar stellen en migranten zonder papieren uitzetten. Ook wil hij nieuwe gevangenissen bouwen en het leger inzetten in probleemwijken. Daarnaast wil hij miljarden aan bezuinigingen doorvoeren.

Vergeleken bij veel andere landen in Zuid-Amerika is Chili een relatief veilig land. De afgelopen jaren is het geweld wel toegenomen. Vooral door de instroom van migranten uit Venezuela en de opkomst van georganiseerde misdaad zijn de politieke tegenstellingen toegenomen.

Voor het eerst gold er bij deze verkiezingen een stemverplichting in Chili. Ruim 15 miljoen kiesgerechtigden gingen naar de stembus. In de eerste ronde waren andere kandidaten, onder wie de centrumrechtse Evelyn Matthei en de reactionaire Johannes Kaiser afgevallen.

Strenggelovig

Kast komt uit een invloedrijke familie. Zijn vader kwam uit Duitsland en was een voormalig Wehrmacht-officier en NSDAP-lid uit Beieren. Hij emigreerde na de Tweede Wereldoorlog naar Chili en richtte daar een fabriek voor vlees- en worstproducten op.

Zijn zoon José Antonio Kast is vader van negen kinderen en strenggelovig katholiek, tegen het homohuwelijk en abortus. Hij richtte de Republikeinse Partij op in Chili en probeerde al twee keer eerder president te worden. In 2021 verloor hij van de huidige president Gabriel Boric.

Felicitaties

Kast wordt vaak vergeleken met de Amerikaanse president Trump, mede door de manier waarop hij campagne heeft gevoerd. Daarin sprak hij over het 'deporteren' van illegale migranten en zei hij een hoge muur langs de grens te willen bouwen.

De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio heeft Kast gefeliciteerd met de overwinning. Ook financiële markten reageerden positief op zijn verkiezing. Chili is de grootste koperproducent van de wereld en een belangrijke leverancier van lithium. Beleggers verwachten van de nieuwe president minder regulering vanuit de overheid.

Nina Jurna, correspondent Latijns-Amerika

"De nieuwgekozen Kast is de meest rechtse leider sinds de militaire dictatuur in het land onder leiding van oud-generaal Augusto Pinochet die aan de macht was tussen 1973 en 1990. Bovendien is van Kast bekend dat hij persoonlijk een groot bewonderaar is van Pinochet, onder wiens regime duizenden mensen werden vermoord, verdwenen, gemarteld of gevangen werden gezet.

Wat deze uitslag ook laat zien is dat ultrarechtse en Trump-gezinde leiders in Latijns-Amerika fors aan terrein winnen, op een moment dat de Verenigde Staten druk bezig is invloed en macht in de regio te verstevigen.

Chili komt nu in het rijtje van voormalige linkse landen waar de afgelopen jaren een ruk naar rechts plaatsvond zoals Argentinië onder leiding van president Javier Milei, Ecuador, en recentelijk nog Bolivia."

In Marokko zijn zeker 21 mensen omgekomen door plotselinge overstromingen, melden plaatselijke autoriteiten. Zeker 32 mensen zijn gewond geraakt.

De overstromingen in de provincie Safi, ruim 300 kilometer ten zuiden van de hoofdstad Rabat, werden veroorzaakt door hevige regenval. In een uur viel er zoveel regen dat huizen en winkels onderliepen in het oude centrum van de stad Safi. Veel wegen raakten onbruikbaar.

Ook elders in het land is wateroverlast gemeld. In de provincie Tinghir werd het lichaam van een overleden persoon in een auto gevonden nadat het voertuig door een overstroming was meegesleurd. Naar twee vermisten wordt nog gezocht. In de stad Fnideq, in het noorden van het land, liepen parkeergarages en auto's onder water.

Veel bewoners kwamen vast te zitten in het verkeer. Er is een reddingsoperatie opgestart. De meeste gewonden hebben het ziekenhuis verlaten.

Marokko heeft de laatste dagen te maken met storm langs de kust en hevige regen en sneeuwval in het Atlasgebergte. Vanwege de zware weersomstandigheden en de onrustige zee was eerder al het veerbootverkeer over de Straat van Gibraltar stilgelegd.

Correspondent Samira Jadir in Marokko:

"Gezien de droogte waar het land de afgelopen acht jaar onder heeft geleden, zien veel Marokkanen dit als iets positiefs deze winter. In de zuidelijke stad Safi is dit echter op een drama uitgelopen. De stad die bekendstaat om zijn pottenbakkers kwamen de woningen en winkels in minder dan een uur tijd onder water te staan.

Op sociale media zijn heftige beelden te zien van een kolkende stroom water die door de straten raast en van slachtoffers die levenloos in het water drijven. Een oudere vrouw die zich aan de oude stadsmuur vastklampte, kon nog worden gered. De hulpdiensten zijn momenteel op zoek naar vermisten, al is het nog niet precies duidelijk om hoeveel mensen het gaat.

De inwoners van het stadje hebben direct na de ramp flinke kritiek geuit op de lokale autoriteiten. Zo melden burgers dat de riolering van Safi niet deugt en totaal niet is berekend op een plotselinge overstroming zoals deze. Ook zou de hulpverlening te laat op gang zijn gekomen en hekelen de inwoners de lokale bestuurders die sinds de overstroming nog niet te zien of te horen zijn geweest.

Aan de andere kant van het land in Errachdia zorgt hevige regenval ook voor problemen. Daar zijn uit voorzorg mensen geëvacueerd. Niet alleen omdat sommige wijken onder dreigen te lopen. Bij veel oude gebouwen die op een traditionele manier zijn gebouwd, is er instortingsgevaar. Ook uit het stadje Tinghir komen berichten dat de regen daar heeft gezorgd voor een noodsituatie."

De Amerikaanse gezant Witkoff zegt dat er vandaag veel vooruitgang is geboekt in de gesprekken over een einde aan de oorlog in Oekraïne. Bij de gesprekken in Berlijn spraken hoge functionarissen van Oekraïne en de Verenigde Staten vijf uur lang met elkaar over een Amerikaans voorstel.

Naast Witkoff zaten ook de Oekraïense president Zelensky, Trumps schoonzoon Jared Kushner en de Duitse bondskanselier Merz aan tafel.

Over de resultaten is niets bekendgemaakt, maar Witkoff zegt dat er diepgaande gesprekken zijn gevoerd.

Morgenochtend gaan de gesprekken verder. Het doel was het ontwikkelen van een gezamenlijk standpunt voor een akkoord met Rusland.

Geen NAVO-ambitie meer

Eerder vandaag zei Zelensky dat hij de ambities van zijn land om lid te worden van de NAVO heeft laten varen, een belangrijke koerswijziging voor Oekraïne. Het land wilde graag lid worden om veiligheidsgaranties tegen Rusland te hebben. Nu Oekraïne die ambitie opzegt, hoopt Zelensky dat hij andere veiligheidsgaranties krijgt.

Rusland noemt een NAVO-lidmaatschap van Oekraïne steeds als grote bedreiging voor het land. President Poetin heeft daarom al vaak geëist dat Oekraïne ervan af zou zien. Verder wil Poetin dat Oekraïne grondgebied afstaat aan Rusland, maar die optie werd door Zelensky vandaag opnieuw verworpen.

De politie heeft zondagavond een overleden persoon gevonden op de snelweg A79 bij Valkenburg in Zuid-Limburg. Het is niet bekend wie het is en hoe de persoon om het leven is gekomen.

Rond 21.00 uur kreeg de politie meerdere meldingen dat er iemand op de rijbaan lag. Eenmaal ter plaatse bleek de persoon overleden.

De snelweg is afgezet. De beelden kunnen als schokkend worden ervaren:

De A79 tussen Maastricht en Heerlen is in de richting Maastricht voorlopig dicht.

Het dodental van de aanslag op een joods festival op Bondi Beach in de Australische stad Sydney is opgelopen naar zestien. Onder de dodelijke slachtoffers is een kind van 10.

Een van de twee schutters, een man van 50, is door de politie doodgeschoten. De autoriteiten tellen hem ook mee in het dodental.

42 mensen moesten naar het ziekenhuis, meldt de politie van New South Wales, onder wie vier kinderen en twee politieagenten. De tweede schutter, een man van 24, is door de politie opgepakt en zwaargewond naar het ziekenhuis gebracht.

Volgens de politie gaat het om een vader en zoon. De vader had een wapenvergunning voor zes wapens. Volgens de politie waren er buiten de vader en de zoon geen andere daders bij de aanslag betrokken.

Vijf personen verkeren in kritieke toestand, de overigen zijn ernstig gewond, maar stabiel.

Lichtjesfeest

De aanslag gebeurde tijdens de viering van Chanoeka, het joodse lichtjesfeest. Twee mannen stapten uit een voertuig en openden even na 18.30 uur lokale tijd vanaf een brug met zware wapens het vuur op de menigte.

Volgens de politie waren er zo'n duizend mensen op het festival afgekomen.

Het schieten zou zeker 10 minuten hebben geduurd:

Meerdere agenten wisselden schoten met de twee mannen, waarbij twee agenten schotwonden opliepen.

De autoriteiten spreken van een terroristische aanslag gericht tegen de joodse gemeenschap in Sydney. "Wat we gisteren zagen, was een daad van pure kwaadaardigheid, een daad van antisemitisme, een terroristische aanslag op onze kust, op een iconische Australische locatie, Bondi Beach, dat geassocieerd wordt met vreugde, met families, met feestelijkheden", zei de Australische premier Albanese. Hij noemde het "een zwarte dag in de geschiedenis van ons land."

Bij een demonstratie bij het Concertgebouw in Amsterdam hebben pro-Palestijnse betogers vanavond rookbommen afgestoken. De politie heeft 22 mensen aangehouden, onder meer voor het bezit van vuurwerk.

Ongeveer 200 mensen demonstreerden op het Museumplein tegenover de concertzaal tegen het optreden van de Israëlische voorzanger Shai Abramson. Bij het protest werden leuzen geroepen die gericht zijn tegen de zanger. Abramson is omstreden vanwege zijn banden met het Israëlische leger. Hij was commandant en voorzanger bij officiële gelegenheden van het leger.

Hekken omgegooid

De demonstranten waren ingesloten door hekken om er zo voor te zorgen dat ze op het plein bleven. Een van de hekken werd een aantal keer omgegooid en weer teruggezet.

Met de organisatie van het protest was in een kort geding afgesproken dat dertig demonstranten in stilte mochten protesteren bij het Concertgebouw. De overige betogers moesten op het Museumplein blijven.

De Mobiele Eenheid was op het Museumplein om demonstranten te verhinderen richting het Concertgebouw te gaan. Als ze dat toch probeerden, waarschuwde de politie, kon er geweld worden gebruikt.

Rond 21.30 uur hebben de demonstranten het Museumplein verlaten.

Ingangen geblokkeerd

Eerder vandaag was er ook een kort protest waarbij demonstranten twee ingangen van het Concertgebouw blokkeerden. De politie heeft ook daar arrestaties verricht.

Beelden van dat protest:

Abramson zou vanavond in het Concertgebouw optreden tijdens het jaarlijkse chanoekaconcert, maar het Concertgebouw vroeg de stichting die dat organiseerde om de voorzanger te vervangen. Volgens de concertzaal staat "zijn aanwezigheid haaks op de missie van het Concertgebouw om mensen te verbinden met muziek".

De stichting weigerde dat, maar uiteindelijk werd er een compromis gesloten. Er werd afgesproken dat Abramson wel zou optreden als religieus voorzanger in twee besloten concerten. De opbrengst daarvan wordt door het Concertgebouw gedoneerd "aan een goed doel dat de sociale cohesie in de stad bevordert".

Ook zo'n 200 pro-Israëlische betogers hadden zich verzameld in de buurt van het Concertgebouw. Zij waren eerder al vertrokken.

Bewakers van een gevangenis in Peru hebben Joran van der Sloot zwaargewond aangetroffen in zijn cel. Het is onduidelijk wat er in de cel is gebeurd. Volgens de Peruaanse krant La República heeft hij een poging gedaan om een einde aan zijn leven te maken.

Medewerkers van de gevangenis in Challapalca vonden Van der Sloot volgens het ministerie van Justitie toen ze bezig waren met het uitdelen van het ontbijt aan gevangenen. Ze hebben hem de nodige zorg en hulp gegeven tot zijn toestand weer stabiel was. Wel staat hij nog onder medisch toezicht en wordt hij continu in de gaten gehouden door het medisch personeel van de gevangenis.

Joran van der Sloot zit in Peru een celstraf van 28 jaar uit voor de moord op studente Stephany Flores in 2010. Ook is hij in de Verenigde Staten veroordeeld tot twintig jaar cel voor het afpersen van de moeder van de Amerikaanse tiener Natalee Holloway. Zij verdween in 2005 tijdens een vakantie op Aruba na een avond met Van der Sloot en haar lichaam is nooit gevonden. Voor de verdwijning van Holloway is hij nooit veroordeeld.

Twee dagen geleden maakte Netflix bekend een driedelige documentaire te maken over de verdwijning van Natalee Holloway, waarin haar moeder volgens de streamingsdienst voor het eerst het volledige verhaal zou vertellen.

Hulp nodig?

Denk je aan zelfdoding of maak je je zorgen om iemand? Praten over zelfdoding helpt en kan anoniem via de chat op www.113.nl of telefonisch op 113 of 0800-0113.

De weg naar Slovjansk in de Oekraïense Donbas is overdekt met netten, tegen de Russische aanvalsdrones. In het centrum van het stadje staat luitenant Olena te wachten. Zij is een van de verdedigers van de Donbas. De Russen willen ook het laatste deel van deze Oost-Oekraïense regio innemen. Dat is een belangrijk gespreksonderwerp in Berlijn, waar Europeanen, Amerikanen en Oekraïners vandaag praten over een mogelijk einde aan de oorlog.

Voor Olena, een officier van de 93ste Brigade, is het opgeven van de rest van de Donbas onbespreekbaar. "Natuurlijk is dat niet acceptabel. Oekraïne stond, staat en zal blijven staan. We zullen geen enkele stap in hun richting zetten, omdat, als we dat doen, we alles en iedereen zullen verliezen."

Strijdlustig

Olena is klein van stuk en heeft een groene baseballpet over haar lange blonde haar getrokken. Ze heeft zich opgemaakt voor het Nederlandse bezoek, om de sporen van bijna vier jaar oorlog in haar gezicht te verhullen. Voorjaar 2023, bij onze eerste ontmoeting, was ze minder getekend.

Haar houding is onveranderd, Olena is nog altijd even strijdlustig. Ze wil niets weten van de suggestie, dat het Oekraïense leger aan het einde van zijn latijn is: "Absoluut niet. Oekraïne zal de oorlog winnen. Zeker weten. Zolang we nog kunnen, zullen we vechten tot de laatste druppel bloed." Olena komt uit een stad die is bezet door de Russen en heeft eigenlijk maar een doel: haar oude woonplaats bevrijden.

De wolken hangen vandaag laag in de Donbas. Het voelt een beetje veiliger, omdat het zicht van de Russische drones daardoor beperkter is. Veel militairen die deze regio verdedigen, zijn gelegerd in de dorpen rondom de steden Slovjansk en Kramatorsk. Olena rijdt in haar zilverkleurige Chinese SUV voorop naar een van de houten huisjes waar haar manschappen wonen. De meeste oorspronkelijke bewoners zijn al lang verdwenen, vanwege het oprukkende Russische leger en alle beschietingen.

In die huisjes zijn ook dronewerkplaatsen, waar mannen achter lange tafels zitten te solderen aan de vierarmige toestelletjes. Ook de Oekraïense drones zien met dit mistige weer veel minder. Daar maken de Russen gebruik van. Onder dekking van de nevel proberen ze de Oekraïense linies binnen te dringen.

Een Oekraïense dronepiloot van net 20 vertelt: "Je kunt de vijand vinden op 5 kilometer afstand, maar bijvoorbeeld ook op 500 meter afstand en overal ertussen. Ze proberen langs ons heen te komen."

Een klassieke frontlijn bestaat niet meer in Oekraïne, met een voorste loopgraaf van de Oekraïners en daar tegenover de Russen. Het huidige frontgebied lijkt nog het meeste op een potje schaak in de laatste fase van het spel, met stukken verspreid over het hele bord.

Man tegen man

Olena: "Op dit moment is het heel intens. Het kan zijn dat de positie wordt ingenomen, maar dat die binnen een uur weer wordt teruggepakt. Posities worden verdedigd, ingenomen en weer heroverd. Dat doen wij ook. De situatie is momenteel erg onzeker en heel onvoorspelbaar."

Een soldaat die herstelt van zijn verwondingen zegt: "Natuurlijk is de vijand actiever geworden, omdat onze drones niet ieder gebied kunnen controleren. Daar dringt de vijand binnen en komt dan rechtstreeks naar onze posities, dan gaat het man tegen man."

Bij deze zware gevechten zijn de Oekraïners altijd in de minderheid, zegt een soldaat die een voortand mist en Russisch en Oekraïens door elkaar praat: "Ze kunnen van elke kant komen en proberen ons dan te omsingelen en te pakken."

Als het goed is, zijn de verdedigers dan wel al gewaarschuwd door hun eigen drones. Het wachten op een Russische aanval, vindt een bedeesde soldaat met lange baard het ergst: "Angst en nog meer angst. Als de vijand dichterbij komt, begint je hoofd te bonzen en voel je je hartslag kloppen. Dat kan heel zwaar zijn. Ik wil rustig leven, want ik heb net een dochtertje gekregen." Hij laat een filmpje van haar zien, op zijn telefoon. Vertellend over het kleine meisje, klinkt zijn stem nog zachter.

Berlijn is ver weg

De soldaat wil naar huis: "Ik weet niet wie er gaat winnen. Ik wil dat het vrede wordt." Het behoud van de Donbas en westerse veiligheidsgaranties zijn hier allemaal abstracties die de militairen niet erg bezig houden. Bezien vanuit Slovjansk en Kramatorsk is Berlijn, waar wordt onderhandeld, heel ver weg.

Dan is de ontmoeting met de Nederlandse televisieploeg voorbij, maakt Olena duidelijk. De soldaten zetten hun helmen weer op, steken hun magazijnen met patronen terug in hun vesten. De luitenant zwaait ze uit met een 'God zij met jullie'. In de Donbas zit er voorlopig niets anders op dan gewoon doorvechten.

"Het eerste kaarsje dat wordt aangestoken bij de Chanoekaviering krijgt extra betekenis." Dat zegt de Nationaal Coördinator Antisemitismebestrijding over de aanslag op een joods festival op Bondi Beach in de Australische stad Sydney. "Onze gedachten zijn bij de slachtoffers."

Twee schutters openden het vuur even na 18.30 uur lokale tijd en doodden daarbij minstens elf mensen. De autoriteiten spreken van een terroristische aanslag tegen de joodse gemeenschap. Ook een van de twee schutters overleefde het niet. De ander ligt in kritieke toestand in het ziekenhuis.

Het is de eerste dag van het Chanoekafeest, het joodse 'feest van de lichtjes'. De viering ontstond ruim 2000 jaar geleden toen de Joodse tempel in Jeruzalem opnieuw werd ingewijd na een periode van onderdrukking.

Ook het Centraal Joods Overleg laat weten dat het "ontzet en geschokt" is door de schietpartij op het feest. Volgens de organisatie "creëren de aanhoudende aanvallen op synagogen en Joden wereldwijd, samen met de dagelijkse demonstraties die terrorisme en moord verheerlijken, een onaanvaardbaar klimaat van geweld en angst om openlijk Joods te zijn."

'Strijden tegen antisemitisme'

Vanuit de hele wereld en ook Nederland is geschokt gereageerd op de aanslag in Australië. Demissionair premier Schoof heeft zijn steun aan de Australische premier betuigd en zegt op X dat "we naast de wereldwijde Joodse gemeenschap staan en blijven strijden tegen antisemitisme en haat".

Ook de Franse president Macron sprak zijn afschuw over de aanslag uit. "Frankrijk leeft mee met de slachtoffers, de gewonden en hun nabestaanden", schrijft hij op X. "We zullen onverminderd blijven strijden tegen antisemitische haat, die ons allen raakt, waar die ook toeslaat."

De Israëlische premier Netanyahu stelt dat hij de Australische leiders "maanden geleden" al had gewaarschuwd voor de gevaren van het niet aanpakken van antisemitisme. Volgens hem staat het Australische besluit om de Palestijnse staat te erkennen gelijk aan "olie op het antisemitische vuur gooien". "Het resultaat is de verschrikkelijke aanval op Joden die we vandaag zagen", aldus Netanyahu.

'Extra alert'

Ook in Nederland "is alertheid geboden", zegt de Nationaal Coördinator Terrorisme en Veiligheid (NCTV). De organisatie wijst persbureau ANP erop dat het dreigingsniveau voor een terroristische aanslag in Nederland op niveau 4 staat, de op een na hoogste categorie. Dat betekent dat er sprake is van substantiële dreiging.

De gemeente Den Haag laat aan het ANP weten dat de gemeente "extra alert" is na de aanslag in Sydney, maar wil niet zeggen of er extra veiligheidsmaatregelen zijn bij Chanoekavieringen. Er worden volgens de gemeente rondom Joodse instellingen "al langer zichtbare en onzichtbare veiligheidsmaatregelen getroffen".

Ook andere gemeenten zoals Amsterdam en Utrecht willen niets kwijt over eventuele extra veiligheidsmaatregelen.

Chanoekaviering Utrecht gaat 'als gewoon door'

Aryeh Leib Heintz, rabbijn van de Joodse gemeenschap in Utrecht, zegt tegen de NOS dat de Chanoekaviering als gewoon doorgaat. "Terroristen willen terroriseren, en wij willen niet dat dat de overhand krijgt."

Volgens hem komen er vele mensen, "joden en niet-joden" naar de viering. "We gaan de viering zoals altijd doen: we steken lichtjes aan en we gaan samen zingen", zegt hij.