NOS Nieuws - Algemeen

De nieuwe chipsverpakking van het merk Lays doet nogal wat stof opwaaien. Verschillende soorten chips van het A-merk zijn voortaan ook verkrijgbaar in een kartonnen doos in plaats van een krakende plastic zak. Zonder gekraak geen chips, zeggen nostalgische snackers, maar het is toch vooral de prijs waar men van schrikt.

Met de nieuwe verpakking stijgt de prijs van een bakje chips flink. Voor Foodwatch staat het vast: "Dit ruikt niet naar krimpflatie, dit is krimpflatie."

PepsiCo, het moederbedrijf van de chipsfabriek, is het daar niet mee eens. Het bedrijf zegt tegen de NOS dat het product een stuk is verbeterd.

Een kilo chips

In de supermarkt, online en in de winkel zijn de prijsverschillen inderdaad duidelijk zichtbaar. Voor naturel ribbelchips ligt de prijs weliswaar even hoog, maar in het nieuwe doosje zit ongeveer een derde minder. Het scheelt 60 gram.

Wie flinke trek heeft en een kilo chips wil kopen, betaalt ruim 19 euro voor chips in doosjes. Bij ribbelchips in plastic ligt de kiloprijs op iets minder dan 13 euro.

Ook voor nacho's betaal je naar verhouding een stuk meer voor chips in een snackbox in plaats van in een zak. De kiloprijs stijgt met 6 euro. De prijzen zijn gebaseerd op het aanbod van supermarkt Albert Heijn. De prijzen van de oude zakken liggen bij Jumbo en Plus op hetzelfde niveau. Lidl heeft een minder groot Lays-assortiment en vaker in grote zakken.

Krimpflatie

Meer betalen voor minder. Daar maakt voedselwaakhond Foodwatch zich al langer boos over. "Hagelslag, wraps en snoep. We zien het bij veel producten, zeker sinds de prijzen in de supermarkt omhoog gaan."

In Nederland is het dagelijks leven de afgelopen vier jaar een stuk duurder geworden. Hoewel de prijzen nu weer minder hard stijgen dan twee jaar geleden, stijgen ze nogal altijd harder dan in andere Europese landen.

Volgens Foodwatch stoppen fabrikanten regelmatig minder in de verpakking om zo kosten te besparen en om de prijs niet nog harder te laten stijgen. Dat komt neer op krimpflatie, minder voor meer. Daar is in dit geval duidelijk sprake van, zegt de voedselwaakhond.

Innovatie

Echt niet, zegt Lays-producent PepsiCo. Het verweer is dat het nieuwe product beter is dan het oude, een innovatie dus. Volgens PepsiCo is de verpakking steviger en stiller. Daarnaast is het doosje hersluitbaar, waardoor de chips langer vers blijven, zegt het bedrijf. Dat kost geld en maakt een doos duurder dan een zak, zegt PepsiCo. Overigens zegt het bedrijf dat de plastic zakken ook gewoon in de schappen blijven.

Dat antwoord hoort Nicole van Gemert, directeur Foodwatch, vaker: "Aan het product zelf is niets veranderd, dus het is toch misleidend. De prijs gaat omhoog en er zit minder in. Het zou de chipsfabrikant sieren als het op de verpakking zou zetten dat er minder in zit dan voorheen."

Dat het voortkomt uit een wens van de klant, betwijfelt Van Gemert: "Alsof die gaan bellen naar de chipsfabriek met de vraag of de chips in een doosje mag."

Niet het meest geliefde gespreksonderwerp, maar toch vragen steeds meer mensen zich af: hoe kun je zo milieuvriendelijk mogelijk begraven worden? Begraven of cremeren, veel meer keus was er lange tijd niet.

Bij crematies komen flinke hoeveelheden vervuilende gassen vrij, per persoon ongeveer gelijk aan een vliegreis van Amsterdam naar Spanje. Ook een traditionele begrafenis is niet bepaald duurzaam: het graf kost ruimte, kisten zijn vaak gemaakt van niet-afbreekbare materialen en het gebruik van balsemvloeistoffen kan schadelijk zijn voor de natuur.

Milieuvriendelijke alternatieven winnen daardoor terrein, zoals natuurlijke begraafplaatsen. Binnenkort is in Nederland ook, naast cremeren en begraven, een derde optie beschikbaar: resomeren, ook bekend als watercrematie. Het lichaam wordt dan opgelost in vloeistof.

Machine staat klaar

In Nederland staat in het Gelderse Ommeren, in afwachting van een wetswijziging, een machine klaar voor 'watercrematies'. De Schot Sandy Sullivan is al dertien jaar bezig om de watercrematie-methode beschikbaar te maken. Het is zijn levensproject. Sullivans bedrijf levert er machines voor, die worden gebouwd in het Britse Leeds.

Sullivan heeft zijn stalen machine Resomator genoemd. Het proces van oplossen duurt zo'n vier uur. "Wat eruitkomt als je de zware stalen deur opent, zijn zachte, witte, schone botten", vertelt Sullivan. Die worden verwerkt tot wit poeder, dat de familie in een urn kan meekrijgen. Het restwater uit de machine wordt geneutraliseerd en gaat DNA-vrij via de reguliere kanalen naar een waterzuiveringsinstallatie.

Natuurlijke meststof

"Uiteindelijk is het het allermooiste als je lichaam weer gebruikt kan worden voor de natuur", vindt Sullivan. "Als je een lichaam verbrandt door middel van crematie, verlies je alle goede stoffen. Terwijl er in ons lichaam na de dood nog veel bruikbare mineralen en voedingsstoffen zitten, zoals kalium, stikstof en fosfaat."

Die kunnen dienen als natuurlijk meststof als ze op de juiste manier aan de aarde worden teruggeven, bijvoorbeeld na het resomeren. "Zodat ze niet verloren gaan, maar opnieuw onderdeel worden van het ecosysteem."

In Nederland neemt volgens onderzoek uit 2017 een kwart van de mensen een watercrematie in overweging, al wordt verwacht dat de interesse nu hoger ligt. "Een waterproces is zachter dan het gebruik van vuur, het is natuurlijker en heeft een veel kleinere CO2-voetafdruk", zegt Sullivan.

Afbreekbaar materiaal

"Ik wil niet dat het laatste wat ik op deze planeet doe, iets vervuilends is", zegt Rachel Hawthorn uit Hebden Bridge in Noord-Engeland. Ze houdt zich bezig met natuurlijke begraafmethodes en maakt biologisch afbreekbare lijkwaden en bedjes als alternatief voor de traditionele doodskist.

Zelf zou ze, als haar tijd komt, op een natuurbegraafplaats willen liggen. Gewikkeld in zachte, afbreekbare biologische materialen, vertelt ze. En minder diep dan bij een traditioneel graf. De bovenste lagen van de grond bevatten meer actieve microben, waardoor lichamen sneller vergaan dan in een dieper graf.

Natuurbegraafplaatsen zijn aangewezen stukken grond in natuurgebieden. Je kunt daar worden begraven in een kist van afbreekbaar materiaal zoals hout of karton, maar ook in een lijkwade van katoen, zoals Rachel Hawthorn wil. In Engeland zijn er al zo'n 350 van dit soort natuurbegraafplaatsen, in Nederland zijn er ruim dertig.

"Tijdens mijn leven probeer ik de planeet zo min mogelijk te vervuilen, door te recyclen en zo milieuvriendelijk mogelijk te leven", zegt Hawthorn. "Dus logischerwijs wil ik ook een niet-vervuilende dood." Je hoeft helemaal niet in een kist, er zijn alternatieven die beter zijn voor de natuur. Het is goed om het gesprek daarover te hebben en er meer over te praten."

Composteren

In de VS wint een andere opvallende methode aan populariteit, die in Nederland nog niet is toegestaan: menselijke compostering. Deze methode werd bedacht en uitgeprobeerd door de Amerikaanse Katrina Spade en haar bedrijf Recompose. Het houdt in dat het lichaam in een bovengronds vat wordt geplaatst, gevuld met organisch materiaal. Na vier tot zeven weken is je lichaam omgezet in bruikbare grond.

Voor de compostering wordt het lichaam omringd door houtsnippers, luzerne en stro. De lucht wordt gecontroleerd en gemonitord, zodat het een optimale omgeving is voor de microben die helpen bij het versnellen van het ontbindingsproces. Botten en tanden die niet volledig vergaan, worden mechanisch verwerkt en toegevoegd aan de compost.

De methode van Spade werd in 2020 gelanceerd en is inmiddels in zeven Amerikaanse staten toegestaan. Volgens Spade laat het omzetten van een menselijk lichaam in aarde zien dat "we niet naast de natuur staan, maar onderdeel zijn van de natuur."

In de regio Rijnmond slaan mensen op de vlucht voor de slechte lucht. Het gaat om mensen met astma of COPD die vaak zoveel ademhalingsproblemen hebben dat ze verhuizen.

"Ik heb weer een leven", zegt Desiree Brouwer. Zij verhuisde van Vlaardingen naar Brummen, in Gelderland. "Ik doe zelf boodschappen, fiets veel en kom de deur weer uit. Ik ben ook weer aan het kijken naar nieuw werk", zegt ze bij Rijnmond. "Dingen die voor een ander vanzelfsprekend zijn, maar voor mij enorme mijlpalen."

Uit onderzoek bleek al in 2021 dat één op de acht longpatiënten overwoog om vanwege slechte luchtkwaliteit te verhuizen. Het aantal 'luchtvluchtelingen' wordt niet geregistreerd en het is onduidelijk hoeveel mensen de afgelopen jaren daadwerkelijk hun biezen hebben gepakt.

Energiek kind

Wel wordt uit de verhalen van een aantal Rijnmonders duidelijk hoeveel baat zij en hun kinderen bij hun verhuizing hebben. "Ongeveer twee weken na de verhuizing dachten we: 'wow, wat een ander kind'", zegt Sanne Elenbaas. Zij verruilde twee jaar geleden samen met haar zoon Luit Rotterdam voor het Zwitserse bergdorp Grächen. "Het was ook wennen voor ons, want van een rustig en vermoeid kind, ging hij ineens naar een heel energiek kind. We zagen echt een andere versie van hem."

Ismé de Kleer is niet verbaasd. Ze is kinderlongarts in het Sint Franciscus Gasthuis in Rotterdam en weet hoe vervuiling zelfs invloed kan hebben op de longen van ongeboren kinderen. "Onderzocht is dat zwangere vrouwen in meer vervuilde gebieden kinderen krijgen met lagere longfuncties dan zwangeren die in gezonde lucht wonen", zegt ze.

De situatie in de regio Rijnmond is erger dan in de rest van Nederland. Uit onderzoek van journalistiek platform Pointer bleek dit jaar dat Schiedam de vieste lucht van Nederland heeft. Die is daar meer dan twee keer (2,15) zo vies als de advieswaarden toestaan. Ridderkerk is de nummer drie. Daar is de lucht 2,04 keer zo vies. Ook Papendrecht, Vlaardingen, Rotterdam, Barendrecht en Hendrik-Ido-Ambacht staan in de top tien.

Kleine verschillen

Milieudienst Rijnmond nuanceerde de cijfers en wees erop dat de verschillen binnen Nederland relatief klein zijn. "Als je kijkt naar de gezondheidsimpact van luchtvervuiling, dan is de lucht in de Rijnmond gemiddeld zo'n 20 procent slechter dan in steden als Nijmegen of Eindhoven. Dit verschil is kleiner dan je misschien zou verwachten", stelt de dienst.

Toch ziet kinderarts De Kleer op haar poli in Rotterdam dagelijks kinderen met astma. "Een deel van die kinderen krijgt die astma door waar ze wonen, door de vervuilde lucht in Rotterdam. Ze worden blootgesteld aan onder andere veel fijnstof", zegt ze. "Vooral bij kinderen bij wie de longen nog in ontwikkeling zijn, heeft dat veel impact."

Dat probleem speelt niet alleen bij kinderen, benadrukt Christine van den Berg. "Wij woonden dicht bij de A16 en industriegebied Moerdijk. Daar wordt onder andere olie gekraakt, wat veel luchtverontreiniging veroorzaakt. Als de wind verkeerd stond, merkte ik het meteen. Mijn longen knepen samen en ik had het enorm benauwd", zegt ze.

Waanzinnig goed

Van den Berg kreeg medicatie, maar had uiteindelijk de meeste baat bij een verhuizing naar de Spaanse Pyreneeën. "Daar run ik nu een guesthouse waar longpatiënten letterlijk op adem kunnen komen", zegt ze. "Op 1.500 meter is de luchtkwaliteit hier waanzinnig goed en iedereen knapt ervan op."

Toch hoeft niet iedereen met astma of COPD te verhuizen, zegt De Kleer. "Er is zeker ruimte voor verbetering. We weten ook dat de situatie nu beter is dan vijftig jaar geleden. Het is dus zeker niet hopeloos."

Voor het eerst in bijna 50 jaar naar de eredivisie? Die kans krijgt Telstar. De club uit Velsen-Zuid bevond zich jaren onderin de eerste divisie, maar dit seizoen lijkt alles te lukken. Vanavond staat de eerste finalewedstrijd op het programma tegen Willem II, zondag is de return.

De club speelt sinds 1978 niet meer op het hoogste niveau, maar kan de eredivisie nu bijna ruiken. Vorige week vrijdag plaatsten de Witte Leeuwen zich voor de finale.

Beeksma Banket in IJmuiden was gisteren druk met Telstar-tompoucen. Die vallen in de smaak, zegt bakker Barry Pepping, ook bij de burgemeester en de spelers. "Het leeft hier ontzettend in IJmuiden", zegt Pepping. "Dit maken we niet elk jaar mee en al helemaal niet een finaleronde. Of je nou bij de banketbakker of bij de slager bent, alles ademt Telstar op dit moment. Iedereen heeft het erover."

Vol stadion

De bijna 4200 plekken op Sportpark Schoonenberg zijn vanavond allemaal bezet. Pepping heeft een kaartje weten te bemachtigen. Hij vindt het heel speciaal. "Als kleine jongen ging ik er al met mijn vader en oom naartoe. Het is met de paplepel ingegoten."

Klanten bij de bakkerij zijn enthousiast over de Telstart tompouce:

Telstar-fan van het eerste uur Peter Zoontjes, beter bekend als Jomanda, vindt het fantastisch als ze promoveren. De tachtiger is al ruim zestig jaar trouwe supporter. Zijn bijnaam dankt hij aan het feit dat hij vroeger wedstrijduitslagen goed heeft voorspeld.

"Ik ben de gangmaker", vertelt het clubfenomeen. "De hele Oosttribune gaat erin mee. Geweldig." Zoontjes staat er onder andere om bekend dat hij met een vlag langs de tribune loopt. De supporters vindt hij een van de mooiste dingen van de club. "Die ken ik bijna allemaal." Veel fans zullen hem ook kennen van de luchtgitaartact of zijn toeter, waar NH Nieuws hem jaren geleden al eens over sprak.

'Het mooiste cadeautje'

Een ander bekend gezicht is Dicky Sintenie, ook wel Tante Dicky genoemd. Ze is eind 80 en tientallen jaren betrokken als gastvrouw en fanatiek supporter. "Ik hoop op een lekkere overwinning met veel doelpunten", zegt ze. "Onze jongens doen het heel goed. Ze doen hun stinkende best." Promotie zou "het mooiste cadeautje zijn dat ik op mijn leeftijd nog mag meemaken".

Oud-voorzitter Pieter de Waard vindt het "ontzettend spannend". Tot 2023 was hij zeventien seizoenen algemeen directeur. Ook zijn vader was jarenlang voorzitter. Hij heeft vertrouwen in vanavond. "De spanning neemt toe naarmate 20.00 uur dichterbij komt."

"Het zal geen wonder zijn als we promoveren", zei De Waard vorige week al:

Vrijdag maakte Telstar in de verlenging het winnende doelpunt tegen FC Den Bosch en plaatste zich voor de finale van de play-offs. Na die wedstrijd brak een vechtpartij uit tussen supporters en raakten meerdere mensen gewond.

Daarom heeft Telstar voor vanavond extra veiligheidsmaatregelen genomen. Om te voorkomen dat mensen het veld op komen, staan er bij het bezoekersvak hekken en zijn er extra beveiligers.

De 2-1 winst tegen FC Den Bosch zorgde voor blije spelers:

Mocht de club zondag inderdaad promoveren, dan moet er nog heel wat gebeuren. Telstar heeft een van de kleinste begrotingen in het profvoetbal, maar bij spelen in de eredivisie horen allerlei verplichtingen. Zo moet er natuurgras komen met veldverwarming, betere verlichting, goede voorzieningen en moeten er minimaal achttien spelers onder contract staan. In de eerste divisie zijn dat er minimaal zestien.

Van de vraag of promoveren wel verstandig is, wil algemeen directeur Leon Annokkée niets weten, zegt hij tegen NH Nieuws. De kleine organisatie kan dat allemaal regelen en hij heeft er geen slapeloze nachten van. "We zijn een voetbalclub en we gaan niet piepen."

Vanavond om 20.00 uur is de aftrap in Velsen-Zuid. Zondag om 18.00 uur wordt de tweede en beslissende wedstrijd gespeeld in Tilburg. Ook die wedstrijd is uitverkocht.

De Keniaanse schrijver, academicus en activist Ngugi wa Thiong'o is op 87-jarige leeftijd overleden. Hij wordt gezien als een van de belangrijkste intellectuelen van Oost-Afrika.

De schrijver werd in 1938 als James Ngugi geboren in een kleine plaats in het zuiden van Kenia, toen nog een Britse kolonie. Zijn familieleden werden gedwongen in interneringskampen te wonen tijdens de Mau Mau-opstand, het verzet tegen de Britse overheersing. Twee van zijn broers kwamen bij die opstand om het leven.

Ngugi ging Engels studeren aan de prestigieuze Makerere Universiteit in de Oegandese hoofdstad Kampala. Daar bezocht hij in 1962 de Afrikaanse schrijversconferentie, waar zijn eerste toneelstuk De zwarte kluizenaar in première ging. Het stuk vertelt het verhaal van een jongen die als eerste van zijn stam gaat studeren.

Zijn debuutroman Weep not, child uit 1964 was het eerste werk van een schrijver uit Oost-Afrika dat in het Engels verscheen. Het verhaal gaat over de liefde tussen een christen en een niet-christen in de tijd van de Mau Mau-opstand.

Keniaanse onafhankelijkheid

In 1967 verscheen zijn boek Slechts een korrel graan, over de Keniaanse onafhankelijkheidsstrijd. Tien jaar later werd de schrijver marxist en veranderde hij zijn naam naar Ngugi wa Thiong'o omdat hij niets meer te maken wilde hebben met koloniale invloeden. Ook besloot hij het Engels te verruilen voor zijn moedertaal Gikuyu.

Waar hij voorheen vooral kritisch schreef over de Britse koloniale overheersing, richtte hij zich in Petals of Blood uit 1977 op de inmiddels onafhankelijke Keniaanse staat. In datzelfde jaar verscheen het toneelstuk Ik zal trouwen als ik dat wil.

De toenmalige regering van president Kenyatta nam aanstoot aan zowel het boek als het theaterstuk en besloot Ngugi zonder proces gevangen te zetten in een zwaarbewaakte gevangenis. Tijdens zijn celstraf schreef hij zijn eerste roman in zijn moedertaal. Volgens de BBC schreef hij dit boek op toiletpapier omdat hij niets anders had.

Ballingschap en ziekte

Toen president Kenyatta niet meer aan de macht was, werd Ngugi vrijgelaten. Enkele jaren later betichtte hij bij een boeklancering in Londen de Keniaanse dictator Daniel arap Moi van een moordcomplot tegen hem. Uit voorzorg keerde hij daarom 22 jaar lang niet terug naar zijn thuisland. Hij woonde in ballingschap in het Verenigd Koninkrijk en in de VS.

Toen dictator Moi in 2002 was afgetreden, keerde Ngugi terug naar Kenia. Hij werd er door duizenden als held ontvangen, maar enkele dagen daarna drongen criminelen zijn huis binnen. Ngugi werd mishandeld, er werden waardevolle bezittingen gestolen en zijn vrouw werd verkracht. Volgens Ngugi was deze mishandeling "politiek gemotiveerd".

In 1995 werd bij Ngugi prostaatkanker vastgesteld. Artsen zeiden dat hij nog maar enkele maanden te leven zou hebben, maar hij herstelde toch. De afgelopen jaren ging zijn gezondheid weer achteruit: in 2019 kreeg hij een drievoudige bypassoperatie en had hij last van nierfalen. Hij overleed gisteren in de Verenigde Staten.

Er zijn plannen voor sloop en nieuwbouw van een enorm gebouw bij station Lelystad Centrum dat al bijna tien jaar leegstaat. Het is verpauperd en de omgeving is overwoekerd met groen. Het gebied is een trekpleister geworden voor daklozen en vandalen.

"Het is geen parel", geeft de eigenaar van het gebouw toe bij Omroep Flevoland, maar slopen is vooralsnog geen optie. "Nee. Het is een groot complex en heel duur om te slopen. Dat doe je alleen als er een goed plan tegenover staat."

Voor veel treinreizigers is het vervallen gebouw het eerste wat ze zien als ze Lelystad binnenrijden. Pal tegenover het provinciehuis en vlak bij het gemeentehuis ligt wat in de volksmond het oude Getronics-gebouw wordt genoemd.

Soort bunker

Lange tijd gebruikte ICT-bedrijf Getronics het pand als datacenter. De onderkant van het gebouw is een soort bunker, met dikke muren zonder ramen. Het witte deel van het gebouw was kantoorruimte.

Inmiddels is er nog maar weinig van over. Bijna alle ramen zijn ingegooid, de muren beklad. Overal groeit onkruid en het terrein ligt vol met rommel.

Soms haalt het gebouw het nieuws, bijvoorbeeld in 2021 toen twee koperdieven dachten dat de stroom van het transformatorhuisje op het terrein af was. Dat was niet het geval. De twee veroorzaakten een stroomstoring. Een deel van Lelystad zat anderhalf uur zonder stroom. Eén van de dieven raakte verbrand: uiteindelijk moest zijn hand worden geamputeerd.

Vorig jaar bleek dat veel Lelystedelingen zich zorgen maakten over de verloedering van het stadshart. Ook vroegen ze zich af waarom het vervallen oude Getronics-gebouw zo gemakkelijk toegankelijk was. "Mijn zoon is er binnen geweest," aldus een moeder toen. "Hij is dertien en vond het wel spannend om dat met vrienden te doen."

Woningnood

"Pak het aan. Gooi het plat, of maak er mooie appartementen van", stelde een andere ouder voor. "Er is woningnood!"

Het gebouw is sinds 2001 in het bezit van een Amsterdamse vastgoedonderneming die nu Opportunity Vastgoed heet. Een woordvoerder zegt dat er, ook al is het niet zichtbaar, wel degelijk ontwikkelingen zijn. "We voeren al jaren gesprekken met de gemeente Lelystad, maar eerst had het gebouw alleen een kantoorbestemming", zegt hij. "Dat was niet kansrijk."

Opportunity zegt dat inmiddels verschillende voorstellen zijn gedaan. "Ook voor een hotel of woningen in combinatie met zorg. Maar dat was allemaal niet naar wens van de gemeente", zegt hij.

Kink in de kabel

In 2021 kwamen de vastgoedontwikkelaar en de gemeente overeen dat er woningen moeten komen. Vier jaar later liggen er concrete plannen voor 240 appartementen, maar is er toch weer een kink in de kabel. De gemeente stelt als voorwaarde dat Opportunity Vastgoed de (ook al enorme) parkeerplaats achter het gebouw overneemt, maar het is nog niet duidelijk voor welke prijs.

Verantwoordelijk wethouder stedelijke vernieuwing Piet van Dijk wil geen commentaar geven. Volgens Opportunity gaan het bedrijf en de gemeente volgende maand weer om tafel om die laatste horde voor sloop en nieuwbouw weg te werken. "Er wordt hard gewerkt aan een plan, maar het gaat stap voor stap", zegt de woordvoerder. "Er ligt nu een concreet voorstel en we realiseren het liever gisteren dan vandaag."

Bij een politiecontrole op de A58 tussen Rucphen en Middelburg zijn gisteren 135 automobilisten bekeurd omdat ze een elektronisch apparaat vasthielden tijdens het rijden.

Voor de actie gebruikte de politie een touringcar van waaruit agenten weggebruikers in de gaten hielden. Ook werden zogenoemde MONO-camera's gebruikt. Dat zijn camera's die afleiding in het verkeer registreren. De camera's laten agenten zien dat een automobilist een telefoon gebruikt of op een andere manier is afgeleid tijdens het rijden. De camera's stonden op viaducten in Hoek en Kloetinge in Zeeland.

Naast de 135 bekeuringen voor het vasthouden van een elektronisch apparaat werden nog 18 bekeuringen uitgedeeld voor andere verkeersovertredingen, zoals het niet dragen van autogordels, rechts inhalen en onnodig links rijden.

Eerder recordaantal boetes

De politie doet dit soort controles om afleiding in het verkeer tegen te gaan. Agenten gaan in gesprek met mensen die een bekeuring hebben gekregen om ze bewust te maken van de gevaren van het gebruik van hun telefoon tijdens het rijden.

Vorig jaar deed de politie ook zo'n controle in Zeeland en West-Brabant. Toen werden bijna 300 automobilisten bekeurd omdat ze een telefoon vasthielden. Volgens de politie Zeeland-West-Brabant was dat een recordaantal in de regio.

Opnieuw uit de kast moeten komen of zelfs terug in de kast gaan; veel ouderen die gay zijn of een andere seksuele voorkeur of genderidentiteit hebben, zijn er bang voor, met name wanneer ze afhankelijk worden van zorg. Daarvoor waarschuwt de stichting Roze 50+.

Veel zorginstellingen zijn vooral gericht op hetero's, zegt Manon Linschoten, projectleider bij Roze 50+. Er zijn genoeg voorbeelden van: cliënten die tijdens intakegesprekken steevast de vraag krijgen wie hun echtgenoot of echtgenote is in plaats van hun partner, zorginstellingen die zeggen dat ze geen cliënten hebben die niet heteroseksueel zijn en geroddel over een cliënt uit de lhbti-gemeenschap.

Het stoort Linschoten dat er veel gebrek aan kennis is. "De meeste hetero's realiseren zich niet dat een coming-out niet eenmalig is, maar een proces waar lhbti'ers voortdurend doorheen gaan bij nieuwe situaties met mensen die ze niet kennen."

Zodra mensen ouder worden, wordt dit erger, zegt Linschoten. "Veel mensen durven zolang ze van zorg afhankelijk zijn niet uit de kast te komen, vanwege ervaringen uit het verleden. Dan komt pijn van vroeger omhoog. Daardoor zitten mensen in angst, soms terecht, soms onterecht."

'Liever niet afhankelijk van zorg'

Marjet Bos (73) heeft een relatie met een vrouw en hoopt dat ze voorlopig geen zorg nodig heeft. Ook bij haar speelt een ervaring van vroeger een rol. Een tante vroeg haar of ze "al een vriendje" had. "Ik heb toen eerlijk, maar niet helemaal onbevangen gezegd dat ik meisjes leuker vond dan jongens. Een andere tante reageerde: 'Dat wordt later wel anders.' Blijkbaar kon wat ik voelde niet."

Door zulke ervaringen is Bos nog steeds op haar hoede voor reacties van mensen. Dat wordt sterker op latere leeftijd. "Als je eenmaal in een zorginstelling zit en de sfeer is niet veilig, dan is er vrijwel geen mogelijkheid meer om te verhuizen. Lichamelijk gaat dat niet en ook hebben regenboogsenioren vaak geen kinderen die kunnen helpen."

Veel ouderen blijven daarom liever thuis wonen. "Dat betekent vaak dat ze vereenzamen. Ze krijgen minder bezoek en komen sneller in een sociaal isolement als ze zichzelf niet kunnen zijn."

Om het onderwerp op de agenda te zetten, ontwikkelde Roze 50+ in 2010 het Roze Loper-certificaat. "Dat idee ontstond bij een groep senioren van het COC in Nijmegen", zegt projectleider Linschoten.

Om voor een Roze Loper in aanmerking te komen, moet een zorginstelling beleid en activiteiten ontwikkelen. "Cliënten, zorgpersoneel, management en vrijwilligers gaan vooraf bezig om het beleid en de activiteiten door te nemen: hoe inclusief zijn we nou eigenlijk?"

Bij zorgcentrum Cleijenborch van de Stichting Ouderenzorg Noord-Beveland stond seksuele diversiteit niet erg op de radar. Dat veranderde door de komst van een zorgstudent, vertelt bestuurslid Jolanda Meijer. "Die had diversiteit als onderwerp gekozen. De cliëntenraad heeft toen unaniem besloten om dit thema te omarmen."

Trainen van voelsprieten

De zorginstelling in Colijnsplaat heeft nu meerdere jaren een Roze Loper-certificaat. De Zeeuwse instelling traint zijn medewerkers nu op het ontwikkelen van voelsprieten: "Als je als zorgmedewerker op een kamer komt bij een vrouwelijke cliënt en je ziet alleen een foto van een vrouw staan, dan hoeft dat niets te betekenen, maar je kunt wel een gesprek voeren over wie die persoon op de foto is."

Ook het eerste gesprek met een potentiële cliënt verloopt nu anders. "We willen dat medewerkers er niet zomaar van uitgaan dat iemand een partner van het andere geslacht heeft of kinderen. We stellen actief een open vraag: heeft u een partner? Het is dan aan de cliënt om er wel of niet over te vertellen." Meijer benadrukt dat het niet alleen om regenboogsenioren te doen is, maar om alle vormen van diversiteit.

Voor Bos zijn voelsprieten en de persoonlijke aandacht het allerbelangrijkste. "Iedereen is gelijkwaardig, maar niet gelijk. Integendeel: iedereen heeft eigen behoeften. Daarom is het belangrijk dat medewerkers in de zorg moeite doen om iemand persoonlijk te leren kennen. Zo kun je goede zorg bieden."

Toch komen ook in zorginstellingen met een Roze Loper nog vervelende situaties voor. Bij een zorginstelling in de regio Haarlem schreeuwde een kritische cliënt bij een dragshow: "Homopropaganda". De directeur was er niet blij mee, maar vond het wel positief dat zulke opmerkingen niet onder de oppervlakte blijven. Daardoor is volgens haar een gesprek mogelijk en kunnen mensen dichter tot elkaar komen.

De verwoesting van het bergdorpje Blatten door een afbrokkelende gletsjer blijkt niet het einde te zijn van de problemen voor het Zwitserse Lötschental. Doordat de rotsmassa een rivier blokkeert, dreigt er elders in het dal wateroverlast. De paar huizen die in Blatten nog overeind staan, zijn inmiddels al ondergelopen, is op beelden te zien.

Een grote massa ijs, puin en smeltwater stortte gisteren van de Kleines Nesthorn, een massa van 3 miljoen kubieke meter. Dat is volgens de Zwitserse omroep SRF genoeg om ruim 36.000 goederenwagons mee te vullen. De lawine, die Blatten onder een laag puin van 2 kilometer lang en 50 tot 200 meter breed bedolf, vaagde 90 procent van alle gebouwen daar weg.

De verwoesting werd vastgelegd op beeld:

De autoriteiten hadden de 300 inwoners van het dorpje eerder al geëvacueerd, inclusief al hun vee. Toch wordt er nog een 64-jarige man vermist die in het gebied was op het moment dat de rotswand naar beneden kwam. De autoriteiten hebben zoekspecialisten ingevlogen en een drone met warmtecamera ingezet, maar een dag zoeken heeft nog niets opgeleverd.

Afgedamd

Ondertussen maakt men zich ook zorgen over de toenemende waterstand in de rivier Lonza. De dam die door het puin is ontstaan, houdt dagelijks een miljoen kubieke meter water tegen. Er is al een stuwmeertje ontstaan en de vrees is dat het water zich op onvoorspelbare wijze een weg door het dal zal banen.

In het ergste geval zal de dam in één keer wegspoelen als het water over het hoogste punt begint te lopen. In dat geval zullen lager gelegen delen van het dal met een verwoestende modderstroom te maken krijgen.

Vanwege het rijzende water zijn er gisteravond laat al enkele inwoners geëvacueerd uit de twee stroomafwaarts gelegen plaatsen Kippel en Wiler. Het gaat vooralsnog alleen om een voorzorgsmaatregel voor de zestien bewoners die het meeste gevaar lopen.

Vandaag vliegen deskundigen naar de top van de berg om inspecties uit te voeren. Ze zullen onder meer kijken of de berg nog altijd instabiel is en proberen te voorspellen hoe het water een weg zal vinden door het dal.

Klimaatverandering

Milieuminister Rösti zei gisteren op een persconferentie dat de volledige instorting van de berghelling "het zwartste scenario" was waarmee rekening werd gehouden. "We zijn totaal in shock." Hij zegde de bewoners van Blatten toe te zullen helpen bij de wederopbouw van hun woonplaats.

De aardverschuiving leidt in Zwitserland tot een hernieuwde discussie over welke voorzorgsmaatregelen er getroffen moeten worden om de gevolgen van klimaatverandering tegen te gaan. Hoewel de oorzaak van dit specifieke incident nog verder onderzocht moet worden, is duidelijk dat de vele gletsjers in het land smelten door de opwarming van de aarde. Dat vergroot de kans op dit soort problemen.

Vorig jaar stortte er bij het dorpje Brienz nog een rotswand in. Het puin miste daar net een aantal gebouwen.

In Haribo-snoepjes die gisteren zijn teruggeroepen is cannabis aangetroffen. Dat bevestigt een woordvoerder van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) na berichtgeving van Hart van Nederland.

De woordvoerder meldt dat meerdere mensen onwel waren geworden, nadat ze van het snoep hadden gegeten. Een gezin dat ook klachten kreeg, maakte daar vervolgens melding van bij de politie.

Het gaat om kilozakken van het product Happy Cola F!ZZ, met een houdbaarheidsdatum tot januari 2026. Haribo waarschuwde eerder dat er zakken snoep in omloop waren die bij consumptie "kunnen leiden tot gezondheidsklachten zoals duizeligheid".

Moedwillig ingestopt?

Hoeveel zakken snoep cannabis bevatten, is vooralsnog niet bekend. Uit voorzorg roept Haribo de hele voorraad terug. Ook is niet duidelijk hoe de cannabis in de snoepjes terecht is gekomen. Er zijn vermoedens dat het er moedwillig in is gestopt, maar dat moet nog worden onderzocht. Dat onderzoek wordt nu gedaan door de politie.

De kans dat het coalitieplan doorgaat om nog dit jaar de huren voor sociale woningen te bevriezen, lijkt opnieuw kleiner te worden. De Tweede Kamer heeft er al grote twijfels over geuit en maandag komt ook de Raad van State met zware kritiek op de plannen. Dat bevestigen Haagse bronnen aan de NOS na berichtgeving in de Telegraaf.

Het gaat om het negatiefste oordeel mogelijk, het zogeheten 'dictum D'. Dat betekent dat de Raad adviseert om het plan helemaal niet naar de Kamer te sturen.

Het gebeurt niet vaak dat het hoogste adviesorgaan van het kabinet dit advies geeft, hoewel dat onlangs ook het geval was met het plan van NSC voor meer pensioeninspraak. Dat werd uiteindelijk door de Kamer nipt verworpen.

Over het coalitieplan om de huren dit jaar te bevriezen komt de Raad, net als ambtenaren en Kamerleden, tot de conclusie dat het vooral haastwerk is: het wetstraject is niet goed doorlopen. Ook het gebrek aan tijd voor woningcorporaties om zich voor te bereiden zou de Raad als groot probleem zien.

Negatieve bij-effecten

Coalitiepartijen PVV, NSC, BBB en VVD onderhandelden over het plan, een grote wens van de PVV, bij de gesprekken over de voorjaarsnota. De bevriezing zou huurders tussen de 16 tot 25 euro per maand kunnen schelen.

Om het plan erdoor te krijgen moet er ook steun komen van oppositiepartijen, anders strandt het in de Eerste Kamer. Op zich is de oppositie niet tegen het bevriezen van de huren om mensen zo meer financiële armslag te geven, maar tegen het huidige plan is toch veel verzet.

De lagere huurinkomsten voor corporaties zorgen ervoor dat zij minder nieuwe huurwoningen kunnen bouwen. Daardoor wordt het probleem in de sociale sector op termijn alleen maar groter, vrezen de partijen.

Bij de onderhandelingen over het plan werd door coalitiepartijen ook niet stilgestaan bij het gegeven dat een half miljoen sociale huurwoningen van particuliere verhuurders zijn, die hun huren wel mogen verhogen. Oppositiepartijen vinden dat niet eerlijk voor die huurders. In de Eerste Kamer kan het plan daardoor waarschijnlijk niet op een meerderheid rekenen.

Extra compensatie

Minister Keijzer voor Wonen reageert niet op het advies van de Raad van State voordat het officieel naar buiten is gekomen, maar ze was eerder ook kritisch op de plannen. Ze vindt dat corporaties structureel gecompenseerd moeten worden en dat zou in de jaren van bevriezing al gauw oplopen tot 35 miljard euro.

Dat geld moet ergens vandaan komen en daar zouden in de coalitie nieuwe afspraken over gemaakt moeten worden. Achter de schermen zouden er nog gesprekken over plaatsvinden. Ook de gevolgen voor de woningmarkt zijn daarbij onderwerp van gesprek, want de bevriezing van de huren zou niet alleen de bouw van 85.000 sociale huurwoningen op het spel zetten, maar ook die van 70.000 woningen in andere sectoren, zei Keijzer eerder.

Inmiddels zijn corporaties naar de rechter gestapt en dient er woensdag een kort geding. De kans bestaat dat de rechter het vraagstuk te ingewikkeld vindt voor een kort geding. Dan maakt het traject nog ingewikkelder en de politieke steun, ook van binnen de coalitie, onzekerder.

Het kritische advies van de Raad van State dat maandag wordt verwacht, komt voor velen niet als een verrassing. De kans dat minister Keijzer kan regelen dat het coalitieplan voor 1 juli, de datum waarop huren doorgaans aangepast worden, nog kan ingaan, wordt al met al steeds kleiner.

Nijmegen legt tijdens de Vierdaagsefeesten de verkoop van alcohol in de binnenstad aan banden. Supermarkten en andere winkels mogen tussen 12.00 uur en middernacht geen drank verkopen, heeft de gemeenteraad gisteravond besloten. Van de 39 gemeenteraadsleden stemden alleen de drie SP'ers tegen.

Met de maatregel wil Nijmegen overlast door dronken feestgangers beperken. Ook moet het zwerfafval worden tegengegaan. De plaatselijke horeca gebruikt herbruikbare bekers en ondernemers vonden het oneerlijke concurrentie als bezoekers elders goedkoop alcohol konden inslaan.

"De verkoop van heel goedkope drank, met name bier in blikjes is de afgelopen jaren enorm toegenomen. Er liggen gewoon stapels blikjes op pallets in de winkels", legt burgemeester Bruls het probleem uit. "Het gaat niet alleen om supermarkten, je ziet ook panden die leegstaan en toevallig in derde de week van juli helemaal worden volgestoken met alcohol."

"Het is echt veel forser geworden de voorbije jaren. We hadden de maatregel vorig jaar al willen invoeren, maar hebben het toen nog even aangekeken of we het met andere maatregelen konden tegengaan. Nu moeten we constateren dat het alleen maar erger is geworden."

Reguliere boodschappen in de ochtend

Jaarlijks doen er ruim 45.000 wandelaars mee aan de Vierdaagse maar het aantal bezoekers dat op de festiviteiten rond het evenement afkomt, is ongeveer het tienvoudige. Bruls noemt het ondoenlijk om in die massa individuen op hun gedrag aan te spreken en is daarom voor een verkoopverbod.

De maatregel geldt van 12 tot 18 juli in een gebied dat wordt begrensd door onder meer de Waal, de St. Canisiussingel en de spoorlijn Arnhem-Nijmegen. Er is voor gekozen om alcoholverkoop daar in de ochtend nog wel toe te staan, om inwoners van de stad de kans te geven hun boodschappen te doen. Een voorstel van de Stadspartij om de drooglegging pas om 14.00 uur in te laten gaan, haalde het niet.

De oudere broer van de Nederlandse crimineel 'Bolle Jos', is aangehouden in Turkije en staat op het punt om naar Nederland te worden gebracht. Dat meldt het AD op basis van bronnen. De 49-jarige Harry L. zou volgens de Turkse justitie banden hebben met de criminele organisatie van zijn jongere broer Jos en betrokken zijn geweest bij het witwassen van drugswinsten.

Het AD schrijft dat Harry L. in Nederland nog een kleine straf heeft uitstaan en dat Nederland om zijn uitlevering heeft gevraagd. Het OM heeft dat niet bevestigd aan de krant. De advocaat van Harry L. zegt alleen uit de media te hebben vernomen over de arrestatie en noemt het mogelijke uitleveringsverzoek "disproportioneel".

Klopjacht in Turkije

In de zomer van 2023 werd in Turkije een grote klopjacht geopend op leden van de criminele organisatie van Bolle Jos. 23 handlangers werden opgepakt, schrijft de krant, onder wie zijn broer Harry L. Die werd vervolgens een half jaar later samen met veel andere verdachten vrijgelaten. De Turkse officier van justitie maakte daar recent bezwaar tegen, waarna Harry L. opnieuw werd opgepakt.

In 2019 werd Harry L. in Nederland veroordeeld tot anderhalf jaar cel, nadat hij een jaar daarvoor in Breda samen met twee anderen was klemgereden. Het drietal reed toen in een gestolen auto.

L. had meerdere vuurwapens bij zich en daarnaast vond de politie boksbeugels, een bivakmuts, een stroomstootwapen, tiewraps en handboeien in de auto. Deze voorwerpen zouden erop wijzen dat het drietal naar een misdaad onderweg was of daar net vandaan kwam. Vlak voordat hij werd veroordeeld, vluchtte hij naar Turkije.

Criminele broer

Jos L., ook wel bekend als 'Bolle Jos', is vorig jaar in Nederland bij verstek veroordeeld tot 24 jaar celstraf voor de smokkel van cocaïne en het opdracht geven tot moord. Hij is een van de meest gezochte criminelen van Europa.

In januari bleek dat de Brabander in het West-Afrikaanse Sierra Leone verblijft. Op beelden was te zien dat hij zich ophield in kringen van hoogwaardigheidsbekleders, zoals het hoofd van de immigratiedienst van het land. Mogelijk heeft hij een relatie met de dochter van de president van Sierra Leone. Nederland heeft officieel om zijn uitlevering gevraagd, maar tot op heden is hij niet opgepakt.

De Erfgenamen van A.C. Porter is dit jaar de beste thriller van Nederland. Dat vinden honderd ervaren thrillerlezers. Zij bogen zich samen met een vakjury over de vraag wie het beste spannende boek van het afgelopen jaar heeft geschreven.

De lezersjury stelde een shortlist samen voor de Hebban Thrillerprijs. Daarop stonden ook onder andere De Nomade van Anya Niewierra, die al twee keer eerder won, en De wraak van Balthazar van Jeroen Windmeijer. De vakjury koos vervolgens unaniem voor het boek van A.C. Porter, wiens echte naam Arjan Alberts is.

De Erfgenamen is een politieke en historische thriller. Het boek gaat over vier Joodse wezen die ondergedoken zitten vlak bij het zomerverblijf van Adolf Hitler. Die periode verbindt Alberts met de presidentsverkiezing van John F. Kennedy.

"Het is voor veel lezers herkenbaar om te lezen over deze mensen", zegt hij. "Ze zijn beroemd en het zijn heel interessante tijden. De kinderen die ondergedoken zitten, gaan naar Amerika en groeien daar op." Het verhaal maakt dan een sprong naar 1959. "Dat is de periode dat John F. Kennedy start met zijn campagne. Ezra (een van de hoofdpersonen) wordt zijn spindoctor. Zij helpt hem door die eerste periode. Veel mensen kennen de strijd met Nixon om het presidentschap, maar dit boek speelt in de periode van de voorverkiezingen."

De winnaar werd vanochtend bekendgemaakt in het NOS Radio 1 Journaal:

Veel mensen weten niet dat er dan een aantal momenten is dat Kennedy het eigenlijk niet ziet zitten, vertelt Alberts. "Het is helemaal waargebeurd, alleen Ezra is verzonnen. Die heb ik in het team gezet en neemt de plek in van iemand anders. Verder hebben alle mensen in het verhaal echt bestaan. Dat maakt het heel interessant."

Vele plotwendingen

"De Erfgenamen is een intelligente thriller die zich duidelijk onderscheidt van de andere genomineerden door de originaliteit en de gelaagdheid ervan", vindt de vakjury. "A.C. Porter is erin geslaagd een groot verhaal te vertellen dat zich uitstrekt over verschillende continenten en periodes, en belangrijke momenten uit de wereldgeschiedenis op een geloofwaardige manier met elkaar verbindt."

Verder zegt de jury dat feiten en fictie naadloos met elkaar worden verweven en moeiteloos worden verbonden aan thema's als racisme, antisemitisme, macht en manipulatie", zegt de jury verder. "De plot staat als een huis, de complottheorie is goed doordacht en de vele plotwendingen zorgen ervoor dat je het boek in één ruk wilt uitlezen."

Alberts is ook strafrechtjurist. Hij werkte bij het ministerie van Justitie en Veiligheid en was eerder gevangenisdirecteur. Aan De Erfgenamen heeft hij drie jaar gewerkt. "In de kleine uurtjes zullen we maar zeggen." Onder zijn echte naam schreef hij al drie thrillers, waarmee hij ook een prijs won. Die verhalen speelden zich binnen justitie af. Bij De Erfgenamen is dat niet het geval. Vanwege die andere stijl, en de hoop op internationaal succes, koos hij voor het pseudoniem A.C. Porter.

Gratis e-book

Het is voor de zesde keer dat de Hebban Thrillerprijs is uitgereikt. De bekendmaking valt in dezelfde periode als de start van de Thriller Weken, op 1 juni. Van die datum tot en met 17 juni krijgen mensen bij de boekhandel of in de bibliotheek een boekenlegger met een QR-code. Die geeft toegang tot een gratis e-book met zes nieuwe verhalen. Die verhalen kunnen gelezen worden via een gratis lees-app.

Vorige week werd ook de Gouden Strop uitgereikt. De winnaar van die literatuurprijs, voor het beste (oorspronkelijk) Nederlandstalige spannende boek, wordt alleen door een jury gekozen. Dit jaar wonnen Marcel van de Ven en Willem Asman met hun boek De prijs.

De Amerikaanse regering wil de visa intrekken van Chinese studenten in het land. Het gaat onder meer om mensen die banden hebben met de communistische partij of die werkzaam zijn in een "cruciaal onderzoeksveld", schrijft minister Rubio van Buitenlandse Zaken in een korte mededeling op zijn website.

Rubio belooft "voortvarend" te werk te zullen gaan, maar het is nog niet duidelijk hoe hij precies invulling wil geven aan het besluit. Daardoor is ook nog niet bekend om hoeveel mensen het zal gaan. Na India is China het land waar de meeste buitenlandse studenten in de VS vandaan komen; vorig jaar waren het er zo'n 270.000.

De Republikeinse Partij pleit al langer voor een kritischer houding wat betreft Chinese studenten. De Republikeinen zijn bang dat de studenten op Amerikaanse universiteiten informatie in handen krijgen waar China economisch of militair van kan profiteren. Sinds zijn aantreden in januari liet Trump de bestaande rivaliteit met het land al hoog oplopen, met bijvoorbeeld torenhoge importheffingen.

'Huichelachtige VS'

China noemt de maatregel onredelijk en heeft protest aangetekend. Een woordvoerder van het ministerie van Buitenlandse Zaken noemt het "een gepolitiseerde en discriminerende maatregel" die laat zie hoe huichelachtig de VS is: vrijheid en openheid met de mond belijden, maar dan zo'n beperking instellen. "Dit zal zal het imago van de VS in de wereld alleen maar verder ondermijnen."

De aankondiging komt een dag nadat de regering-Trump bekend heeft gemaakt alle aanvragen van buitenlandse studenten tijdelijk op te schorten. Er moeten eerst strengere regels komen om sociale media van de aanvragers beter te controleren.

"Ik wil er zeker van zijn dat die buitenlandse studenten wel van ons land houden", legde president Trump uit. Hij trad eerder al streng op tegen personen die bijvoorbeeld opkomen voor de Palestijnse zaak.

Academische vrijheid onder druk

Beide maatregelen betekenen opnieuw een klap voor universiteiten in de VS. Draaide Trump eerder al de geldkraan dicht om door hem geëiste beleidsveranderingen af te dwingen, nu komt opnieuw een belangrijke inkomstenbron voor de onderwijsinstellingen in gevaar. Jaarlijks studeren er ruim een miljoen buitenlanders in de VS, al is het aantal Chinezen het afgelopen jaar afgenomen wegens de oplopende spanning en coronareisbeperkingen aan Chinese zijde.

Naast die algemene maatregelen is Trump de laatste tijd in het bijzonder vijandig tegenover Harvard: hij wilde die prestigieuze universiteit bij Boston afgelopen week verbieden überhaupt nog buitenlandse studenten les te geven. Hoewel een rechter daar tijdelijk een stokje voor stak, waarschuwen critici dat Trump met alle maatregelen de academische vrijheid in gevaar brengt.

"In deze tijd kunnen we uw hulp meer dan ooit gebruiken." Zo vroeg ouderenzorginstelling De Wever eind maart familieleden van cliënten om hulp. De zorginstelling heeft last van het nijpende personeelstekort. Dat werd de afgelopen maanden nog nijpender toen de organisatie stopte met de inzet van zzp'ers.

Veel zorginstellingen in bijvoorbeeld de ouderen- en gehandicaptenzorg zijn al enkele jaren bezig om familieleden te betrekken bij de zorg. Vanwege de groeiende personeelstekorten en de groeiende zorgvraag wordt dat steeds meer de norm, zeggen instellingen.

Net als veel andere organisaties stopte De Wever dit jaar met de inhuur van schijnzelfstandigen, zzp'ers die eigenlijk in loondienst zouden moeten. De Belastingdienst handhaaft daar sinds januari strenger op. Vier zorginstellingen bevestigen aan de NOS dat ze de afgelopen maanden ook zo'n oproep deden aan familieleden vanwege het oplopende personeelstekort.

Simpele handelingen

Ook voor ouderenzorginstelling Laurens bleek de overgang lastig. Rond de meivakantie kwam het voor dat een afdeling zonder personeel zat en cliënten tijdelijk bij een andere afdeling ondergebracht moesten worden. "Omdat ook uitzendkrachten niet beschikbaar waren", vertelt Matthijs Overdijk, directeur Wonen met Zorg. Het aantal zzp'ers dat in dienst trad, nam vervolgens wel toe.

Laurens deed dus ook een oproep de deur uit: "Samen met u kijken we naar wat u kunt doen, eventueel met hulp van familie of vrienden." Veel taken in een verpleeghuis hebben niet met een zorgvraag te maken, maar zijn simpel, zoals het smeren van een boterham, opmaken van een bed of toezicht houden in de woonkamer. "Wij vinden het erg belangrijk, ook met oog op de niet al te fleurige arbeidscijfers in de toekomst, om met familie tot het einde door het leven te gaan", zegt Overdijk.

Bij een van de zorginstellingen van Laurens is een appgroep aangemaakt waarin de instelling hulp vraagt aan mantelzorgers. 's Ochtends lukt het vaak nog wel om een vrijwilliger te vinden, maar voor het eind van de middag is het moeilijk, vertelt een van hen. "En dat is juist een tijdstip dat het voor zorgmedewerkers heel druk is. Als je komt helpen, kunnen ze je niet genoeg bedanken."

'Emotionele chantage'

De meeste familieleden reageren begripvol en willen helpen, vertelt Marcel van der Priem, bestuurder van De Wever. Maar er zijn ook verontwaardigde reacties. "Daar zijn jullie toch voor?", horen ze dan of "weten jullie niet hoe zwaar wij het hebben?" Medewerkers voelen zich vaak bezwaard om familie om hulp te vragen.

Stichting Mantelzorgelijk herkent de verontwaardiging, nu er meer wordt gevraagd. "Vaak zijn mantelzorgers overbelast als de keuze gemaakt moet worden om een dierbare naar een zorginstelling te laten verhuizen", zegt bestuurder Marjolijn Bruurs. "Het is een soort emotionele chantage, want je wil niet dat jouw familie zonder zorg zit, dus je doet het toch. Maar je komt gewoon niet meer aan jezelf toe."

Ook koepelorganisatie MantelzorgNL ziet de vraag toenemen. "Natuurlijk is het mooi als mensen willen helpen, maar het kan niet de norm worden dat mantelzorgers inspringen wanneer de zorg hapert."

'Wake-up call'

"Het is niet zo dat familieleden de tekorten kunnen oplossen, maar de extra hulp is welkom", zegt Van der Priem van De Wever. Hoewel er best wat zzp'ers in dienst zijn gegaan, maakt de bestuurder zich zorgen over de bezetting van een aantal locaties.

"We hopen dat de urgentie die er nu is ook een soort wake-up call is, dat we in Nederland niet alle ondersteuning meer met professionals kunnen doen. Eigenlijk zou het heel normaal moeten zijn dat naasten net als thuis een bijdrage leveren aan het welzijn van hun ouders."

In 2023 waren er zo'n 44.000 zorgmedewerkers te weinig. De verwachting is dat dit tekort in 2034 oploopt tot boven een kwart miljoen, bleek uit cijfers die minister Agema deelde. Tegelijkertijd zijn er dan juist minder mantelzorgers voor ouderen, onderzocht de Staatscommissie Demografische Ontwikkelingen 2050.

In 1950 waren er voor iedere 85-plusser 62 potentiële mantelzorgers. In 2022 waren dit er nog veertien en de verwachting is dat dit aantal in 2050 gekrompen is naar vijf. Dit komt bijvoorbeeld doordat gezinnen kleiner worden en ouderen ouder worden en dus langer hulp nodig hebben.

Goedemorgen! Het is Hemelvaartsdag, veel mensen trekken het land in om te gaan dauwtrappen, een evenement te bezoeken of gaan een lang weekend weg. In België is de herdenking van het Heizeldrama, de ramp in een voetbalstadion in Brussel.

Maar eerst het weer: in de ochtend in het oosten eerst wat zon, vanuit het westen toenemende bewolking en af en toe regen. De maxima liggen tussen 17 en 19 graden.

Ga je vandaag op pad? Hier vind je het overzicht van de files en wegwerkzaamheden en hier lees je over de situatie op het spoor.

Wat kun je vandaag verwachten? Wat heb je gemist?

Een Amerikaanse federale rechter heeft de importheffingen van president Trump geblokkeerd. De rechtbank voor internationale handel in New York oordeelt dat de president zijn boekje te buiten is gegaan met zijn voornemen om vele tientallen procenten aan heffingen op te leggen aan diverse landen wereldwijd. Zijn besluit ontketende begin april een grote handelsoorlog en leidde ertoe dat de beurskoersen wereldwijd kelderden.

Het besluit van Trump werd genomen op basis van een economische noodwet uit 1977, maar de rechtbank zegt dat die wet in de huidige situatie de president niet de bevoegdheid geeft om zelf heffingen in te voeren. Het Congres heeft daar het laatste woord in.

Ander nieuws uit de nacht: En dan nog even dit:

"Niet alleen 3FM, maar heel Nederland houdt van Susan & Freek." Met die woorden startte Ivo van Breukelen gisteren het nummer Lichtje branden in. Het nummer was op bijna alle Nederlandse radiozenders te horen om het zangduo een hart onder de riem te steken na de kankerdiagnose van de 32-jarige zanger.

Fijne dag!

In de Canadese provincie Manitoba is de noodtoestand afgekondigd vanwege bosbranden. Zeker 17.000 mensen moeten hun huis verlaten. Het gaat om de grootste evacuatie van de eeuw, zegt premier Kinew van de centraal gelegen provincie.

Onder meer de 5000 inwoners van de stad Flin Flon worden geëvacueerd, net als diverse inheemse gemeenschappen. Het merendeel van de mensen wordt naar de hoofdstad Winnipeg gebracht, waar ze worden opgevangen in gemeenschapscentra en voetbalstadions.

Leger helpt bij evacuatie

De Canadese premier Carney heeft het verzoek van de provinciale regering ingewilligd om het leger naar Manitoba te sturen. Militairen zullen met helikopters helpen bij de evacuatie. De noodtoestand blijft zeker dertig dagen van kracht, maar kan daarna nog verlengd worden als dat nodig is.

De brand ontstond eerder deze week in Creighton, in de aangrenzende provincie Sasketchewan, en verspreidde zich over de grens, richting Flin Flon. De brand is inmiddels uitgegroeid tot een vuurzee van zo'n 20.000 hectare en heeft Flin Flon tot op 2 kilometer genaderd.

Op de plek waar Defensie in Staphorst een munitieopslag wil uitbreiden, is een dassenburcht gevonden. Dat maakt de komst van de grotere opslag complex en de kans op vertraging groter, meldt RTV Oost.

De nieuwe munitieopslag komt op een plek waar nu een natuurgebied ligt. Dat gebied van zo'n 44 hectare maakt deel uit van het Natuurnetwerk Nederland en Defensie moet dat volgens de wet op een andere plek compenseren. Uit onderzoek dat Defensie zelf heeft laten uitvoeren, blijkt dat er relatief veel natuurgebied gecompenseerd moet worden, wat zomaar een paar jaar vertraging kan opleveren voor de munitieopslag.

Dassen moeilijk te herplaatsen

Ook voor het leefgebied van de das moet compensatie komen. Volgens de Stichting Das en Vecht zit de das in een vrij hoge categorie van bescherming.

Defensie heeft verschillende opties zoals de dieren vangen en elders uitzetten, of het bouwen van een kunstburcht. Maar dat is volgens de stichting makkelijker gezegd dan gedaan, omdat dassenburchten - het gangenstelsel van een das - soms al honderden of duizenden jaren bestaan en vrij groot zijn.

Ook kunnen ze niet zomaar verhuizen naar andere gebieden. Daar zitten soms al andere dassen of er zijn mensen die ze niet in de buurt willen hebben. Zo zijn ondernemers bang voor moeilijkheden met een beschermde diersoort in de buurt.

Problemen bij treinsporen

Niet alleen Defensie heeft last van dassen, ook op het spoor veroorzaken ze lastige situaties. Spoorbeheerder ProRail meldde in maart dat er de afgelopen twee jaar zo'n 500 sporen van de dieren zijn gevonden in de buurt van treintrajecten. ProRail onderzoekt zo'n vijftig plekken om te kijken of er graafmachines en herstelmaterieel ingezet moeten worden om het spoor te herstellen of veilig te houden.

In 2023 kwam op trajecten in Friesland en Noord-Brabant het treinverkeer stil te liggen door verzakkingen aan het spoor. Dat kwam door een dassenburcht. Op andere spoorlijnen ontstonden ook problemen door dassen, waardoor treinen minder, langzamer of soms weken helemaal niet konden rijden.

Miljardair Elon Musk is gestopt als partner van de Amerikaanse regering en als hoofd van DOGE, het adviesorgaan dat bezuinigingen moet doorvoeren bij de overheid. Dat lag al in de lijn der verwachting, omdat er in principe een periode van 130 dagen staat voor de functie van speciale overheidsmedewerker. Die periode loopt morgen af.

"Ik zou president Trump willen bedanken voor de kans om verspillende uitgaven terug te brengen", schrijft Musk op X, het sociale medium waar hij eigenaar van is. Het Witte Huis bevestigt dat Musk stopt als adviseur.

Door toedoen van DOGE werd ruim een tiende van de 2,3 miljoen ambtenaren bij de federale overheid wegbezuinigd. Het is onduidelijk hoeveel geld dat precies heeft opgeleverd. Het initiële doel was om duizend miljard dollar te besparen. DOGE zegt zelf dat er 140 miljard dollar is bespaard, maar volgens The New York Times is het niet inzichtelijk hoe dat bedrag is berekend.

De belangrijkste federale instantie voor ontwikkelingshulp, USAID, werd het hardst geraakt. Meerdere projecten, zoals een internationaal programma tegen HIV en AIDS van de Verenigde Naties, werden stopgezet. Ook de ministeries van Onderwijs en Volksgezondheid kregen grote bezuinigingen en ontslagen te verduren.

Het stoppen van Musk volgt een dag nadat hij kritiek had geuit op het beleid van Trump. Of dat daarmee samenhangt, wordt niet gezegd. Musk bekritiseerde de zogenoemde big beautiful bill van Trump, het controversiële plan om de grootste belastingverlaging ooit door te voeren, terwijl de staatsschuld met 36.000 miljard dollar gigantisch hoog is.

Musk zei in een interview met CBS dat hij teleurgesteld is in de wet en dat die "het werk van DOGE ondermijnt". "Ik denk dat een wet of groot of mooi kan zijn", sprak Musk, "maar ik weet niet of dat allebei van toepassing kan zijn."

De miljardair en topman van automaker Tesla en ruimtevaartbedrijf SpaceX gaat zich nu weer richten op zijn bedrijven. Sinds januari is de verkoop van Tesla's sterk afgenomen. Sommige analisten zeggen dat er behalve toenemende concurrentie uit China ook sprake is van 'Tesla-schaamte'. Het merk zou minder aantrekkelijk zijn geworden, omdat Musk een grote rol speelde in de regering van Trump.

Musk liet vorige week ook weten voortaan een stuk minder geld te gaan uitgeven aan politieke campagnes. "Ik denk dat ik genoeg heb gedaan", zei hij daarover. Musk gaf in aanloop naar de verkiezingen van vorig jaar minstens 250 miljoen dollar uit aan de campagne van Trump.