Jongeren zijn met 18 jaar nog te jong om hun financiën te regelen. Daarom zou de leeftijd waarop ze verantwoordelijk worden voor hun financiële zaken omhoog moeten. Dat komt naar voren uit een rondgang van de NOS bij dertien organisaties die te maken hebben met jongeren met geldzorgen.
Wie 18 wordt, is volgens de wet volwassen en dat brengt allerlei verplichtingen met zich mee. Zo ben je ineens verantwoordelijk voor je eigen geldzaken en moet je een zorgverzekering afsluiten. Je krijgt ook veel vrijheid: zonder toestemming van je ouders kun je een lening afsluiten en online bestellen op afbetaling. Je bent in één klap op je achttiende, zoals de wet dat noemt, "financieel handelingsbekwaam".
Maar op die handelingsbekwaamheid valt wel wat af te dingen. Uit tal van onderzoeken blijkt dat jongeren financiële risico's veel minder goed kunnen inschatten dan ouderen. Daarom moeten de regels rond 'financiële handelingsbekwaamheid' worden aangepast, vinden hulporganisaties, gespecialiseerd in het ondersteunen van jongeren met geldproblemen.
Verantwoordelijkheid is geen knop
De NOS vroeg dertien organisaties, die op een of andere manier te maken hebben met jongeren met geldzorgen, naar de leeftijdgrens van 18 voor de handelingsbekwaamheid. De organisaties die het nauwst betrokken zijn bij jongeren met schuldenproblemen, zijn het meest uitgesproken in hun antwoorden.
"We vinden het onverantwoord dat we op basis van een willekeurige seconde - de overgang van 17 naar 18 jaar - van jongeren verwachten dat ze ineens als volwassen burgers opereren. Verantwoordelijkheid is geen knop die je aanzet zodra iemand 18 wordt", zegt Jamal Oulel van Socialdebt. Met zijn stichting ondersteunt hij jongeren die kampen met schulden en geldstress.
Ook bij Money Start, een organisatie die jongeren met lesprogramma's begeleidt naar financiële zelfstandigheid, zien ze dat veel jongeren nog niet voorbereid zijn op de verantwoordelijkheden die op ze afkomen.
"We merken dat het ontbreekt aan financieel overzicht, kennis en zelfvertrouwen", zegt directeur Loes van Geffen. Ze ziet ook een toenemend gebruik van 'koop nu, betaal later'-diensten.
"Veel jongeren denken dat ze iets 'gewoon kopen', zonder zich ervan bewust te zijn dat de betaling nog moet gebeuren. Tegen de tijd dat de rekening komt, is die vaak al vergeten of niet ingepland, met betalingsachterstanden als gevolg."
Melvin vertelt op scholen over zijn tijd in de schulden en wat de gevolgen kunnen zijn:
Cognitief wetenschapper Mirre Stallen (Universiteit Leiden en Hogeschool van Amsterdam) onderschrijft grotendeels de argumenten voor het verhogen van de leeftijd waarop jongeren als financieel handelingsbekwaam worden gezien.
"Op je 18e zijn je hersenen nog niet volledig ontwikkeld, dat gebeurt pas rond je 25e. Dat betekent dat jongeren zich anders gedragen als ze risico's nemen. Over het algemeen ligt de focus op de korte termijn en daardoor zijn jongeren gevoeliger voor aanbiedingen die commerciële partijen bieden."
Ook de plek in de (vrienden)groep speelt een rol in hoe jongeren keuzes maken, zegt Stallen. "Zo verschillen ze van volwassenen. En daar kunnen verkopende partijen gebruik van maken en op inspelen. Jongeren hebben dat zelf niet altijd door."
Geen studiefinanciering
De leeftijd waarop je financieel handelingsbekwaam bent ligt vast in de wet en is in 1988 verlaagd van 21 naar 18. Voor een hogere leeftijd is een wetswijziging nodig. "Als je dat zou doen en de leeftijd bijvoorbeeld weer zou verhogen naar 21 jaar, heeft dat wel grote gevolgen", zegt een woordvoerder van het ministerie van Sociale Zaken.
"Zo zou de overheid jongeren voor hun 21e geen studiefinanciering kunnen geven. Ook het afsluiten van een telefoonabonnement, of op kamers gaan: dat kan dan allemaal niet meer zonder de toestemming van een ouder."
Dat maakt het aanpassen van de leeftijd complex. En er zijn ook jongeren van 18 bij wie het wel goed gaat, zegt Stallen. "We moeten niet alle jongeren over één kam scheren."
Financiële educatie
Jongeren moeten zelf leren om met geld om te gaan, maar begeleiding is belangrijk, vervolgt Stallen. "Je leert door het zelf uit te proberen, zelf de consequenties te ervaren. Maar als er al een schuld van 500 euro is opgebouwd, kan die door extra kosten snel oplopen. Dan moet je jongeren snel helpen, voordat ze verder in de problemen komen."
Alle organisaties die de NOS benaderde, vinden dat het schort aan educatie en begeleiding van jongeren bij het maken van financiële keuzes.
Bij Stichting ONSbank zien ze veel jongeren die van huis uit geen financiële opvoeding meekregen en ook uit gezinnen komen met financiële problemen. "Ze hebben in zo'n geval vaak niemand om op terug te vallen als het misgaat."
Daar wil de overheid iets aan doen. De afgelopen twee jaar heeft het kabinet financiële educatie op scholen meer prioriteit gegeven. Met subsidies kunnen scholen binnen het mbo, voortgezet- en basisonderwijs ermee aan de slag gaan.
Niet alle scholen hebben een beroep kunnen doen op de subsidieregeling. Dit jaar bekijkt het demissionaire kabinet of er ruimte is om nog meer onderwijsinstellingen te kunnen laten aansluiten.
