NOS Nieuws - Algemeen

De politie heeft cruciale fouten gemaakt in de reactie op de schietpartij op een basisschool in Uvalde in Texas in 2022. Dat blijkt uit een onderzoek van het Amerikaanse ministerie van Justitie dat vandaag is gepubliceerd.

Bij de schietpartij kwamen 19 kinderen en twee leraren om. Het ministerie van Justitie spreekt van een tekort aan "leiderschap, besluitvorming, tactiek, beleid en training" bij het politiekorps dat moest ingrijpen toen er een schutter rondliep op de Robb Elementary School. Hierdoor ontstond een warrige reactie en een late confrontatie met de schutter.

De onderzoekers concluderen dat agenten onmiddellijk een klaslokaal hadden moeten binnendringen om de schietpartij te stoppen. In plaats daarvan lieten ze de dader meer dan een uur met de slachtoffers in een klaslokaal blijven.

Een interventieteam onder leiding van de grenspolitie viel uiteindelijk het klaslokaal binnen en doodde de schutter, de 18-jarige Salvador Ramos.

De reactie van de politie op het bloedbad werd hevig bekritiseerd nadat bekend werd dat de gealarmeerde agenten meer dan een uur in een gang hadden gewacht, terwijl de schutter zich in een klaslokaal had verschanst. Tegelijkertijd belden mensen in paniek het alarmnummer vanuit het schoolgebouw.

Bekijk hier de beelden. Ze kunnen als schokkend ervaren worden:

In een rapport uit juli 2022 werd het chaotische optreden ter plaatse al beschreven en geconcludeerd dat de wetshandhavers "er niet in slaagden prioriteit te geven aan het redden van de levens van onschuldige slachtoffers boven hun eigen veiligheid."

Het onderzoek van het ministerie van Justitie wil een onafhankelijke analyse van de gebeurtenissen bieden. Hieruit moeten autoriteiten die moeten reageren op schietpartijen lessen trekken.

In augustus 2022 werd de politiecommandant van het schooldistrict in Uvalde ontslagen door de directie van de school. Het schooldistrict waar de Robb Elementary School onder valt heeft zijn eigen politiedienst, waar het schoolbestuur zeggenschap over heeft. Het bestuur stemde unaniem in met het ontslag van deze Pete Arredondo, die dienst had ten tijde van de schietpartij.

Salvador Ramos groeide zelf op in Uvalde. Hij zou tot zijn daad zijn gekomen na een ruzie met zijn oma bij wie hij woonde. Hij sprak graag over wapens. Op 17 mei, de dag nadat hij 18 was geworden, kocht hij van zijn verjaardagsgeld een semiautomatisch wapen en een paar dagen later een tweede. Dat kon omdat in de staat Texas sinds vorig jaar een wet geldt die dat voor 18-jarigen onder voorwaarden mogelijk maakt.

Zijn oma was de eerste die hij neerschoot voordat hij naar de basisschool reed. Zij werd in haar gezicht geschoten, maar overleefde het. De school zelf staat op het punt om te worden gesloopt.

Naast wat overlast op de weg door de sneeuw in Zuid-Limburg, waren er vandaag ook veel mensen die genoten van het winterse weer. Op sommige plekken viel plaatselijk tussen de 15 en 25 centimeter sneeuw, en dat betekent: sneeuwpret!

Een hoop scholen waren dicht, leerlingen kregen ijsvrij of moesten online lessen volgen. In Kerkrade gingen kinderen van basisschool Diabolo wel naar school. De gymlessen maakten plaats voor een buitenprogramma: er werden iglo's gebouwd en sneeuwballen gegooid en er werd gesleed, schrijft regionale omroep 1Limburg.

In Oirsbeek, dat ten noordoosten van Maastricht ligt, ging snowboarder Jesse Augustinus de heuvel af en hij kon het niet laten om de trapleuning mee te nemen.

En ook verder in de provincie was er veel sneeuwpret:

Op andere plekken in Zuid-Limburg gingen mensen op pad om mooie plaatjes te maken:

Om grote problemen te voorkomen, werden in Limburg verschillende maatregelen genomen. Zo reden bussen van Arriva niet en gingen sneeuwschuivers op pad om wegen vrij te maken. Het busverkeer is inmiddels weer op gang gekomen, zegt een woordvoerder.

Verder bleef het rustig in ziekenhuizen, er was geen extra drukte op de spoedeisende hulp. Een woordvoerder van de politie zegt dat het aantal verkeersongelukken niet hoger is dan normaal op een donderdag.

Rijkswaterstaat blijft in het zuiden wel zout strooien vanavond en vannacht, omdat het glad kan worden door de sneeuw die er nog ligt, die kan bevriezen. Code geel blijft tot morgenmiddag 12.00 uur van kracht.

Er wordt nog wel sneeuw verwacht in de nacht van donderdag op vrijdag, maar veel minder dan vandaag.

Intertrust, het grootste trustkantoor van Nederland, moet een boete van 2,5 miljoen euro betalen vanwege gebrekkige controle van klanten. Uit een steekproef van toezichthouder De Nederlandsche Bank (DNB) is gebleken dat Intertrust tien klanten al als klant had aangenomen zonder dat het wist waar hun geld vandaan kwam. Dat is in strijd met de wet om witwaspraktijken te voorkomen.

Trustkantoren, zoals Intertrust, bieden verschillende financiële diensten aan voor bedrijven en vermogende personen. Het gaat om diensten als het uit handen nemen van de administratie tot het opzetten van zogenoemde brievenbusfirma's, waarmee voor een bedrijf of persoon uit het buitenland een kantooradres en bestuurders in Nederland worden geregistreerd.

Niet alleen multinationals maken veel gebruik van deze dienst om via Nederland belastingvoordelen op te strijken, ook steeds meer criminele bendes doen dat om hun geld wit te wassen.

Maximale boete

In 2021 heeft het kabinet daarom laten onderzoeken of trustkantoren moeten worden verboden. Dat bleek uiteindelijk een brug te ver, concludeerde toenmalig minister Kaag van Financiën een jaar later. De in 2018 ingevoerde strengere regels waren volgens haar voldoende.

DNB deed al twee keer onderzoek naar de manier waarop Intertrust de achtergrond van klanten controleert. Na beloofde verbeteringen keek de toezichthouder in 2021 of de klantcontrole toen wel in orde was. Omdat dit bij alle tien de opgevraagde dossiers nog steeds niet het geval bleek, krijgt Intertrust nu de maximale boete opgelegd.

Intertrust, dat in 2022 werd overgenomen door het Amerikaanse CSC, kan nog bezwaar maken tegen de sanctie. Het bedrijf was niet voor commentaar bereikbaar voor de NOS. Tegenover persbureau ANP zegt CSC "het nakomen van alle geldende wetten en regels serieus te nemen" en dat er een verbeterplan is opgezet.

De Rotterdamse politie heeft zes medewerkers bestraft vanwege vrouwonvriendelijke, discriminerende en andere ongepaste opmerkingen in een WhatsAppgroep. Een van hen is ontslagen, de straffen van de andere vijf lopen uiteen van voorwaardelijk ontslag tot een schriftelijke waarschuwing.

De politie kondigde in september aan dat er een oriënterend onderzoek kwam naar de WhatsAppgroep. Er zaten negen medewerkers van het team arrestantentaken in, die zich schuldig zouden hebben gemaakt aan onder meer seksistische berichten. Het ging om een privé-WhatsAppgroep.

Het oriënterend onderzoek wees uit dat drie groepsleden geen actieve rol in de chat hadden. Wel kregen zij een schriftelijke waarschuwing omdat ze hun collega's niet hadden aangesproken op hun uitlatingen.

Tegen de andere zes kwam er een disciplinair onderzoek. Daaruit volgen nu de straffen. De zwaarte is onder meer afhankelijk van de mate waarin ze zelf ongepaste uitlatingen deden en de ernst daarvan.

De zwaarste straf was ontslag, andere groepsleden hebben bijvoorbeeld verlofuren moeten inleveren of zijn voorwaardelijk ontslagen, met een proeftijd van twee jaar. Vier mensen zijn overgeplaatst naar andere teams. Verder moeten alle bestrafte medewerkers een bewustwordingstraject volgen over diversiteit en inclusie.

Teleurgesteld

De Rotterdamse politiechef Fred Westerbeke is zeer teleurgesteld over het gedrag van de zes, die geen leidinggevende functie hadden. "Van iedere medewerker uit mijn eenheid verwacht ik dat zij collega's en burgers respectvol behandelen en elkaar erop aanspreken als dat niet gebeurt", zegt hij in een reactie op de straffen. "Met hun gedrag schaden zij het vertrouwen in de politie."

Het is niet voor het eerst dat Rotterdamse politiemedewerkers in opspraak komen om kwetsende appjes. In 2020 bleek dat agenten zich in een WhatsAppgroep van hun basisteam racistisch hadden uitgelaten. Zij werden schriftelijk berispt en later overgeplaatst.

Voor het eerst in de parlementaire geschiedenis eist twee derde van de Tweede Kamer dat de koning belasting gaat betalen over zijn inkomen. In het parlement willen ruim honderd Kamerleden dat er iets verandert aan de zogenoemde 'fiscale vrijstellingen' van de leden van het Koninklijk Huis.

De tweederdemeerderheid in zowel de Tweede als de Eerste Kamer is belangrijk, omdat daarmee voor het eerst de kans bestaat dat de Grondwet wordt gewijzigd. Daarin is vastgelegd dat koning Willem-Alexander en een deel van zijn familie geen loon- en inkomstenbelasting hoeven te betalen. Een grondwetswijziging is een zeer lastige procedure die jaren kan duren.

In de Tweede Kamer vindt nu het jaarlijkse debat over de begroting van het Koninklijk Huis plaats. De PVV, sinds de verkiezingen van november de grootste partij, heeft gezegd een D66-plan te steunen. In dat plan van D66-Kamerlid Sneller staat dat de regering een wetsvoorstel moet voorbereiden om de vrijstelling van de inkomstenbelasting op te heffen. De volgende premier moet er dan verder mee gaan.

Dezelfde regels

In de Tweede Kamer wordt al bijna tien jaar gediscussieerd over de belastingvrijstellingen van de Oranjes. Tot nu toe waren het alleen de linkse partijen, zoals PvdA, GroenLinks, SP en D66, die hier bij premier Rutte op aandrongen, omdat ze de uitzonderingspositie niet bij een modern koningshuis vinden passen. Voor de koning en zijn familie moeten dezelfde regels gelden die voor alle Nederlanders gelden, is hun argument.

Nieuwe partijen zoals NSC en BBB vinden dit ook en net als de grootste partij PVV hebben ze dat standpunt in hun verkiezingsprogramma gezet. BBB-Kamerlid Keijzer benadrukt dat het Nederlandse koningshuis in een tijd van polarisatie "een zegen is". Maar het betalen van inkomstenbelasting vindt ze "misschien een goed idee". Overigens werd later in het debat duidelijk dat BBB is gaan twijfelen. "Ik worstel toch wel, laten we er goed over nadenken", aldus Keijzer.

"Elke Nederlander moet bijdragen aan de schatkist, dus ook de koning", stelt NSC-Kamerlid Van Vroonhoven in het debat. De partij wil beginnen met het belasten van het inkomen. "Maar we vinden het ook goed om te beginnen met het belasten van de AA-auto's, daar is geen grondwetswijziging voor nodig."

De tweederdemeerderheid tekende zich in oktober al af, die kon voor premier Rutte vandaag dus geen verrassing meer zijn. Tot nu toe heeft hij de verzoeken om een blauwe envelop te sturen naar de koning altijd afgewimpeld. Er was geen "constitutioneel toereikend draagvlak" voor, schreef Rutte een jaar geleden. Verder vond hij dat koning Willem-Alexander een "bijzondere rol" heeft in Nederland en dat het een "ontzettende hoop administratief gedoe" is om de wet aan te passen.

De VVD en christelijke partijen als het CDA, ChristenUnie en de SGP waren altijd tegen, omdat ze vonden dat de koning een andere positie en status heeft en niet aangeslagen hoefde te worden als 'gewone burger'.

Begin december werd na internationaal onderzoek opnieuw bevestigd dat het slecht gesteld is met de leesvaardigheid van Nederlandse kinderen. Hoewel de resultaten niet verrassend waren, zijn de zorgen onverminderd groot. Hoe kan het tij worden gekeerd? In Ierland is het gelukt.

Uit het internationale onderzoek bleek dat Nederlandse scholieren van 15 jaar de afgelopen jaren telkens slechter zijn gaan lezen. Een derde van hen haalt het niveau niet om goed te functioneren op school en in de maatschappij. Daarmee scoren ze slechter dan leerlingen in veel andere EU-landen.

Al veel langer blijkt uit onderzoek dat Nederlandse leerlingen steeds slechter lezen. De onderwijsinspectie waarschuwde hier de afgelopen jaren ook voor. Twee jaar geleden wees de inspectie in een rapport op Ierland.

Daar gebeurde in 2009 wat Nederland nu ook is overkomen: het land duikelde naar beneden op de internationale ranglijst, met een reeks onderwijshervormingen tot gevolg.

Enorme schok

Harold Hislop was van 2010 tot 2022 hoofd van de Ierse schoolinspectie. Hij was een van de drijvende krachten achter de hervormingen en kan zich nog goed herinneren dat de resultaten van het onderzoek gepubliceerd werden. "Het leidde tot een enorme schok, zowel in de onderwijswereld als de politiek. Iedereen vroeg zich af wat er was misgegaan."

Maar die schok had ook een positief effect. Van de scholen, tot het ministerie van Onderwijs, de schoolinspectie en de politiek: alle neuzen stonden ineens dezelfde kant op. Iedereen was bereid zich te committeren aan hervormingen op lange termijn.

Onder regie van Hislop werden de lerarenopleidingen met een jaar verlengd en kwam er intensievere begeleiding voor beginnende docenten. Ook kreeg de schoolinspectie een aangepaste rol: die bleef nog altijd de prestaties van afzonderlijke scholen controleren, maar hielp nu ook mee met het bedenken van oplossingen.

En met succes. Ierland hoort tegenwoordig tot de toplanden als het gaat om leesvaardigheid. Het is het best presterende Europese land en op de lijst van geïndustrialiseerde landen staat het op de tweede plaats achter Singapore.

Net als in Nederland werd het verlies in leesplezier als een van de belangrijke oorzaken van de achteruitgang in leesvaardigheid gezien, vertelt Lorraine McConkey. Zij is docent Engels op een middelbare school in Dublin en coördineert een project dat lees- en taalvaardigheid moet bevorderen.

In een tijdperk waarin scholieren liever met hun mobiele telefoon bezig zijn, was het lezen van een boek voor hen niet meer vanzelfsprekend. Daarom introduceerde McConkey een vrij leesuurtje voor haar leerlingen. "Puur voor het plezier." De scholieren mogen zelf kiezen wat ze lezen. Het kan een roman zijn, maar ook een stripboek. "En als ze naar een audioboek willen luisteren, is dat ook prima."

Voor sommige leerlingen is het hun favoriete uur van de week, constateert McConkey. En het had effect. "Hun woordenschat is groter en hun schrijfvaardigheid verbetert. We onderschatten wel eens hoeveel voordelen het heeft."

Hoewel de onderwijshervormingen vruchten hebben afgeworpen, benadrukken de Ieren dat een toverformule voor het verbeteren van leesvaardigheid niet bestaat. Hislop: "Sorry, er is geen heilige graal."

Afstuderen op lezen

In Nederland wordt de laatste jaren ook geprobeerd het tij te keren, op verschillende niveaus. Van het masterplan basisvaardigheden waarvoor het ministerie van Onderwijs 1 miljard euro beschikbaar stelt, tot scholen die overgaan op ander leesonderwijs.

Ook op de opleidingen tot basisschoolleraar wordt hierover nagedacht. Op hogeschool IPABO in Amsterdam en Alkmaar bestaat sinds dit studiejaar de afstudeerrichting lezen. De studenten verdiepen zich in hun laatste jaar in de kennis en vaardigheden die nodig zijn voor effectief en motiverend leesonderwijs.

"Vroeger gingen we uit van losse begrijpend lezen-lessen," legt docent Inouk Boerma, lector lezen, uit. "Hier worden leesstrategieën aangeleerd. Zoals het gebruiken van kopjes om de inhoud van de tekst te voorspellen of signaalwoorden herkennen. Leerlingen leren hier vooral trucjes en niet diep en kritisch lezen."

Rijke teksten

Het leesonderwijs moet geïntegreerd worden in alle vakken. Bovendien is het belangrijk dat er goed geschreven, inhoudelijk interessante teksten worden gelezen, zogenoemde 'rijke teksten'. Kinderen moeten weer meer boeken lezen, er met elkaar over in gesprek gaan en zelf schrijven.

Vervolgens moeten de aankomend leerkrachten het ook in de praktijk toepassen, maar dat blijkt niet altijd makkelijk. Een student geeft aan dat scholen met de Cito-toetsen in aantocht toch weer overgaan op de oude manier van begrijpend leesonderwijs, omdat die beter aansluit bij de toetsen.

"We weten vanuit onderzoek best wat werkt. Maar het kost tijd om het in de praktijk te brengen. Dat vereist ook iemand die zegt 'ja, dit is belangrijk en dit gaan we zo doen'. Een schoolleider moet daar ook achter staan. Het is niet iets wat een individuele leerkracht kan doen."

De NAVO houdt binnenkort de grootste militaire oefening sinds het einde van de Koude Oorlog. Er zullen ongeveer 90.000 militairen aan meedoen, zei NAVO-opperbevelhebber Chris Cavoli na een top in Brussel.

De oefening, die Steadfast Defender 24 heet, duurt van februari tot in mei. De praktische voorbereidingen beginnen volgende week.

In september kwamen al berichten naar buiten over de oefening, die vooral is bedoeld om een duidelijk signaal af te geven aan Rusland. Toen werd nog gesproken over ruim 40.000 deelnemende militairen, maar dat aantal zal dus flink hoger liggen.

Baltische Staten

Waarschijnlijk vindt de oefening plaats in de Baltische Staten, Polen en Duitsland. De deelnemende troepen komen uit de 31 NAVO-lidstaten en kandidaat-lidstaat Zweden.

De Britse minister Shapps van Defensie maakte eerder deze week al details bekend over de bijdrage van zijn land. De Britten leveren onder meer 20.000 manschappen, net als een vliegdekschip, F-35-straaljagers en surveillancevliegtuigen.

Volgens het Duitse persbureau DPA is een van de scenario's bij Steadfast Defender 24 een Russische inval in een NAVO-lidstaat. Dat land kan in dat geval een beroep doen op bijstand van de NAVO, op basis van artikel 5 van het handvest.

De vrees voor Russische expansiedrift, na de inval van twee jaar geleden in Oekraïne, is de afgelopen tijd toegenomen. Gisteren uitte de Nederlandse NAVO-admiraal Rob Bauer op de top in Brussel ook al zijn zorgen.

In Rotterdam is een 82-jarige man uit Maassluis zwaargewond geraakt na een steekincident. De politie heeft een 46-jarige man uit Polen aangehouden.

Het slachtoffer werd even na 10.00 uur neergestoken op een fietspad in het stadsdeel Overschie. Toen agenten hem vonden, lag hij met zware verwondingen op de weg. Het slachtoffer werd gereanimeerd en naar het ziekenhuis overgebracht. Volgens de politie is de situatie van de man "onverminderd zorgelijk".

Direct na de steekpartij is in de buurt een verdachte aangehouden, meldt regionale omroep Rijnmond. Over de aanleiding van de steekpartij is nog niets bekend. De politie doet daar onderzoek naar. Op de plek van het steekincident is een mes in beslag genomen en zijn andere sporen veiliggesteld.

De 62-jarige Petrus M. uit Oss is veroordeeld tot een gevangenisstraf van negen jaar voor het misbruiken van zijn zwaar gehandicapte zus. Dat heeft de rechtbank in Den Bosch vandaag bepaald. De rechter volgt daarmee de eis van het Openbaar Ministerie.

M. haalde zijn zus regelmatig op uit de instelling waar zij woont. Vervolgens werd ze seksueel misbruikt door andere mannen, waarmee M. daarna nog geregeld seks had. De vrouw is 71 jaar en heeft het niveau van een kind van anderhalf. M. was haar wettelijke vertegenwoordiger na het overlijden van hun ouders.

Verwondingen

Twee andere mannen (56 en 81) zijn veroordeeld voor respectievelijk drie jaar en zes maanden, schrijft Omroep Brabant. Nadat M. de 56-jarige man uit Uden afgelopen zomer had bezocht met zijn zus, ontdekte personeel in de instelling verwondingen aan haar lijf en bloed in de luier die zij droeg. De politie werd gewaarschuwd en M. werd aangehouden.

Een derde verdachte (70) uit Tilburg werd vandaag vrijgesproken, omdat hij bij het zien van de vrouw gelijk aangaf geen seks met haar te willen hebben vanwege haar duidelijk zware handicap.

Toerekeningsvatbaar

De officier van justitie neemt M. zijn daden jegens zijn zus zeer kwalijk. "Ze kon niks zelfstandig en ze kan niet praten. Daarom kan zij ook niks verklaren." Volgens de aanklager gebruikte M. gebruikte zijn zus als een 'levende sekspop' om zelf in contact te komen met andere mannen.

Hoewel M. volledig toerekeningsvatbaar is, maakt de officier van justitie zich zorgen over de manier waarop hij in het leven staat. Hij heeft "weinig empathie voor anderen" en werkt niet goed mee aan onderzoeken.

Het mag alleen onder strikte voorwaarden: geld verdienen aan mensen die diep in de schulden zitten. De ondernemer Hakan A. uit Millingen aan de Rijn moet 25.000 euro boete betalen omdat hij met zijn schuldbemiddelingsbedrijf niet aan die voorwaarden heeft voldaan, oordeelt de rechtbank Overijssel.

Volgens de rechter heeft A. misbruik gemaakt van mensen in een kwetsbare positie met schulden. In plaats van schulden weg te werken werden de problemen alleen maar erger. A. moet twee oud-cliënten ook een schadevergoeding betalen van opgeteld zo'n 2700 euro.

Geëist werd een celstraf van zes maanden, waarvan drie voorwaardelijk, maar daar gaat de rechter niet in mee. A. is niet schuldig bevonden aan valsheid in geschrifte.

Ook is een beroepsverbod waar om gevraagd werd niet toegekend, omdat het de eerste keer is dat A. de regels heeft overtreden.

Verboden

In Nederland is het verboden om geld te verdienen aan schuldbemiddeling voor mensen met kredietschulden, zoals schulden bij onder meer webwinkels en telefoonproviders. Daartegenover staat dat gemeenten verplicht zijn gratis hulp aan te bieden als iemand met problematische schulden er zelf niet meer uitkomt.

Maar die gemeentelijke schuldhulpverlening gaat soms stroef. Er zijn wachtlijsten en procedures worden als ingewikkeld en omslachtig ervaren. Dat is het gat in de markt voor bedrijven die beloven snel en makkelijk te helpen.

Ze spiegelen voor dat de schulden worden aangepakt, terwijl ze in feite alleen budgetbeheer uitvoeren. Het bedrijf neemt dan alle geldzaken van de cliënt over, inclusief de betalingen aan het bedrijf zelf. Het bemiddelen met schuldeisers, zoals de schuldhulpverleners van de gemeente dat doen, valt niet onder budgetbeheer.

Marijke greep naar commerciële schuldhulp, maar raakte verzeild in nog meer problemen:

Het bedrijf van Hakan A. gebruikte een advocaat om het verbod op betaalde schuldbemiddeling te omzeilen. Voor advocaten geldt dat verbod niet. De door Actief Schuldhulp ingehuurde advocaat liet zijn naam, handtekening en briefpapier gebruiken door het bedrijf. Daarvoor is hij inmiddels bestraft door de tuchtrechter voor advocaten.

Hakan A. gaf leiding aan deze manier van werken en wordt daarvoor nu dus ook gestraft. "Deze constructie kan niet door de beugel", zegt persrechter Margriet van Bruggen.

De advocaat van A. laat weten tevreden te zijn met de vrijspraak voor valsheid in geschrifte en het uitblijven van een beroepsverbod. Of haar cliënt in hoger beroep gaat weet ze nog niet, ze wil eerst het vonnis bestuderen.

Toegankelijk klachtenloket

Het Openbaar Ministerie is teleurgesteld. "De straffen staan volgens ons niet in verhouding tot de ernst van de feiten. Maar we zullen het vonnis nog goed gaan bestuderen, want de rechtbank kijkt op onderdelen anders naar de feiten dan wij", zegt een woordvoerder.

Demissionair minister Schouten (ChristenUnie) voor Armoedebeleid wil dat er paal en perk wordt gesteld aan verboden betaalde schuldbemiddeling. Ze laat onderzoeken of de overtreders van het verbod via het bestuursrecht aangepakt kunnen worden.

Dat biedt meer mogelijkheden dan de huidige situatie, waarin alleen vervolging via het strafrecht mogelijk is. Daarnaast kijkt ze hoe een goed toegankelijk klachtenloket kan worden ingericht en wil ze de communicatie over legale schuldbemiddeling verbeteren. Een onderzoek hiernaar wordt dit jaar afgerond en verwerkt in het wetsvoorstel voor de aanpak van verboden betaalde schuldbemiddeling.

In Rusland is een celstraf van vier jaar en elf maanden geëist tegen Poetin-criticus Igor Girkin, meldt staatspersbureau RIA Novosti. De openbaar aanklager beschuldigt hem van het aanzetten tot extremisme. In Nederland is hij veroordeeld voor zijn rol bij het neerhalen van vlucht MH17.

Girkin zit sinds vorig jaar juli vast, in afwachting van de eis. Hij had kritiek geuit op president Poetin over het verloop van de oorlog in Oekraïne. Zo stuurde hij beledigingen aan Poetin via zijn Telegram-kanaal, dat 760.000 volgers heeft. Hij drong er bij de president op aan om de macht over te dragen "aan iemand die capabel en verantwoordelijk is", aldus het Britse persbureau Reuters.

Ook bekritiseerde hij defensieminister Sjojgoe en zei dat de "speciale militaire operatie" in Oekraïne niet goed wordt aangepakt. Girkin hield het niet alleen bij online kritiek. Hij verzamelde een groep mensen om zich heen, ook wel de 'Club van Boze Patriotten' genoemd, die Rusland moesten gaan redden.

MH17

In november 2022 werd Girkin bij verstek tot levenslang veroordeeld voor zijn rol bij het neerhalen van vlucht MH17 boven Oekraïne. Op het moment van de ramp vochten in het gebied door Rusland gesteunde rebellen tegen het Oekraïense leger. Girkin was toen de minister van Defensie van rebellenrepubliek Donetsk (DPR).

Hij stuurde de eenheden aan en hield daarbij contact met Rusland. Later werd Girkin door Rusland teruggeroepen, omdat hij te veel zijn gang kon gaan in het gebied. Girkin ontkent zelf alle betrokkenheid bij de vliegramp waarbij 298 mensen omkwamen. De uitspraak wordt op 25 januari verwacht.

In een aantal regio's in Portugal en Spanje wordt vanwege de enorme droogte het watergebruik aan banden gelegd. De beperkingen gelden in de Portugese Algarve en het Spaanse Catalonië, waarin de stad Barcelona ligt.

In de Algarve wordt de watervoorziening in steden met 15 procent verminderd. Dat geldt ook voor hotels en golfbanen. Landbouwbedrijven moeten het met een kwart minder water doen.

De maatregelen zijn gezien de droogte onvermijdelijk, zei de Portugese minister Cordeiro van Milieu. "Als we het gebruik niet terugdringen kunnen we in de Algarve aan het eind van het jaar zonder openbare drinkwatervoorziening komen zitten."

De problemen spelen niet overal in Portugal; de waterreservoirs zijn gemiddeld voor bijna driekwart vol. Maar in de Algarve zijn de waterbergingen maar voor gemiddeld een kwart gevuld. Een jaar geleden was dat nog 45 procent. Het Portugese milieuagentschap zei vorige week dat dit het gevolg is van "tien jaren van droogte".

In de Spaanse regio Catalonië is de situatie niet veel beter. Het gebied in het noordoosten kampt met de ergste droogte die ooit is gemeten. In een aantal plaatsen in Catalonië wordt de waterdruk al verlaagd.

De autoriteiten gaan meer maatregelen nemen zodra de reservoirs voor 16 procent zijn gevuld. Dat duurt mogelijk niet lang meer, want de waterbergingen zijn nu nog maar voor 16,2 procent vol.

Verbod op vullen zwembad

Verder geldt er een verbod op het vullen van zwembaden, ook in de toerismebranche. Douches bij buitenzwembaden en op stranden mogen niet worden gebruikt.

In de zuidelijke regio Andalusië, met steden als Sevilla, Cordoba en Málaga, volgen eveneens maatregelen als er de komende maanden te weinig regen valt. In een aantal steden is de waterdruk 's nachts al verlaagd.

Boer Afonso Martín uit Andalusië vertelde vorig jaar over de gevolgen van de droogte voor zijn handel:

Een 30-jarige man moet in Thailand 50 jaar de cel in vanwege majesteitsschennis op Facebook, zeggen zijn advocaten. Het gaat volgens hen om de hoogste straf voor majesteitsschennis die ooit in het koninkrijk is opgelegd.

Mongkol Thirakot werd in april 2021 opgepakt tijdens een demonstratie voor de vrijlating van politieke gevangen. Het jaar ervoor vonden in Thailand massale protesten plaats tegen de omstreden wetgeving. Sindsdien zijn honderden mensen veroordeeld voor majesteitsschennis.

Thirakot werd na zijn arrestatie veroordeeld tot 28 jaar celstraf vanwege veertien gevallen van majesteitsschennis. In hoger beroep werd hij schuldig bevonden aan nog eens elf aanklachten. Daarom kreeg Thirakot er 22 jaar cel bij.

Wat de online kledingverkoper precies heeft geplaatst is niet duidelijk. Zijn advocaat zegt dat dat Thirakot niets verkeerd heeft gedaan. De man is van plan in cassatie te gaan.

87 jaar cel

Tot dusver was de hoogste straf voor Anchan Preelert, een ambtenaar. Zij werd in 2021 veroordeeld tot 87 jaar gevangenisstraf wegens majesteitsschennis. Omdat ze schuld had bekend, werd de celstraf uiteindelijk 43 jaar.

De wet die mensen ervan moet weerhouden om kritiek te leveren op koning Rama X en zijn familieleden, wet 112, heeft volgens advocatengroep Thai Lawyers for Human Rights geleid tot zeker 262 strafzaken.

De Thaise wet rond majesteitsschennis is een van de strengste ter wereld. Internationale mensenrechtenorganisaties uiten geregeld kritiek op de hoge straffen die met de wet gepaard gaan en stellen dat die wordt gebruikt om critici het zwijgen op te leggen.

De Rotterdamse burgemeester Aboutaleb neemt maatregelen tegen youtuber Divaio (21). Zijn weggeefactie zorgde vrijdagavond voor chaos in het Rotterdamse winkelcentrum Zuidplein. Bij een volgende overtreding moet Divaio een boete betalen. Aboutaleb dreigt daarnaast met een gebiedsverbod, schrijft regionale omroep Rijnmond.

De youtuber beloofde in het winkelcentrum een spelcomputer weg te geven aan een van zijn ruim 100.000 volgers. Die oproep zorgde voor grote drukte en flinke onrust: aanwezige jongeren staken vuurwerk af en vielen de politie aan.

Uiteindelijk moest het winkelcentrum dicht en was de hulp van politie en ME nodig om de orde herstellen. Een aantal aanwezige winkeliers en klanten vertelde de regionale omroep vorig weekend dat zij een angstige avond hebben beleefd.

Geen vergunning

De weggeefactie was niet aangemeld als evenement bij de gemeente en er was dus geen vergunning voor verleend, terwijl dit wel had gemoeten. "Wat hier gebeurd is, kan niet", oordeelde Aboutaleb vandaag in een debat met de gemeenteraad. "Daarom zal ik de youtuber een last onder dwangsom opleggen."

Bij een volgende overtreding krijgt Divaio dus een flinke boete. Daarnaast wordt de youtuber de komende tijd "nauwlettend in de gaten gehouden" en uitgenodigd voor een gesprek in het gemeentehuis.

Aboutaleb beloofde de raad ook in overleg te gaan met andere burgemeesters, om te voorkomen dat acties zoals deze in de toekomst uit de hand lopen. In november zorgde Divaio ook al voor onrust met een weggeefactie, toen in het centrum van Den Haag.

Gebiedsverbod

De Rotterdamse burgemeester zei bezig te zijn met het opbouwen van een dossier tegen de youtuber. "Als hij dit nog een keer flikt, riskeert hij een gebiedsverbod", zei Aboutaleb. "Als hij een spelcomputer wil weggeven, kan hij die ook op het gemeentehuis afgeven. Dan zorg ik dat het apparaat een goede bestemming krijgt."

Andere video's

Divaio vertelde vorige week aan Rijnmond dat hij het vervelend vindt hoe de weggeefactie is verlopen. "Ik had niet verwacht dat de politie zou moeten uitrukken. Ik ben zeker van plan het voortaan anders te doen, wellicht zelfs een ander soort video's te maken." De 21-jarige Divaio maakt zogenoemde prankvideo's: filmpjes waarin hij mensen voor de gek houdt.

Een grote meerderheid van het Europees Parlement wil voorkomen dat Hongarije aanspraak kan maken op 10 miljard euro aan EU-subsidies. Om dat te bereiken, wil het parlement naar het Europese Hof van Justitie in Luxemburg stappen.

Het Europees Parlement daagt een opvallende partij: de Europese Commissie. Vertaald naar de Nederlandse situatie vergelijkbaar met de Tweede Kamer die het kabinet voor de rechter sleept.

Volgens de Europese Commissie heeft Hongarije recht op de 10 miljard euro, het Europees Parlement bestrijdt dat. Een woordvoerder van het Europees Hof noemt gevallen waarin de ene EU-instelling de andere voor de rechter sleept "vrij uitzonderlijk".

Gesprekken met Oekraïne

In het voorstel dat vandaag is aangenomen krijgt de juridische dienst van het parlement de opdracht de rechtszaak tegen de Europese Commissie voor te bereiden.

Europarlementariër Thijs Reuten (PvdA) was een van de Nederlandse indieners van het voorstel. Volgens hem heeft Hongarije geen recht op de 10 miljard euro omdat het geld door chantage zou zijn verkregen: premier Orbán stemde vorige maand alleen in met het openen van toetredingsonderhandelingen met Oekraïne omdat hij toegang kreeg tot die miljarden euro's EU-subsidie die nog op de plank lagen, stelt Reuten.

Al ruim een jaar zijn tientallen miljarden aan Europese subsidies voor Hongarije bevroren. Het land heeft zijn rechtsstaat onvoldoende op orde, onder meer omdat het juridisch systeem niet onafhankelijk is, stelt Brussel. Om te voorkomen dat geld van Europese belastingbetalers op verkeerde plekken terechtkomt, besloot de Europese Commissie om ruim 30 miljard aan EU-geld niet uit te keren. Tot grote woede van de Hongaren.

Miljarden ontdooid

Afgelopen maand maakte de Europese Commissie bekend dat een deel van dat geld, 10 miljard euro, zou worden ontdooid. Hongarije zou voldoende hebben gedaan om de juridische onafhankelijkheid in het land te versterken.

Een paar dagen later gaf Orbán onverwacht zijn verzet tegen de start van EU-toetredingsonderhandelingen met Oekraïne op. Op het moment dat de EU-leiders daar in Brussel over spraken, verliet hij de zaal.

Toeval, zegt de Europese Commissie, die bestrijdt dat er een verband is tussen het deblokkeren van de EU-gelden en de dreigementen van Hongarije. In het Europees Parlement leggen ze die relatie nadrukkelijk wél.

Chantage

De Hongaarse Katalin Cseh van de liberale fractie, waar ook de VVD en D66 deel van uitmaken, stelde samen met Reuten de resolutie op. "Het is gevaarlijk om toe te geven aan chantage", zegt Cseh. "Ik weet niet of de Europese Commissie wel beseft hoe schadelijk het is om zo'n voorbeeld te stellen. Andere autocraten zien hoe lucratief het kan zijn om met je veto te zwaaien, want dan krijg je veel geld toegestopt en krijg je je zin. Op die manier zet je de deur wagenwijd open voor verder misbruik van EU-geld."

Over twee weken is er een extra Europese top in Brussel. Daar moet een besluit vallen over het al dan niet ondersteunen van Oekraïne met 50 miljard euro aan EU-geld in de komende jaren. De Hongaarse premier weigert daar tot nu toe mee in te stemmen.

Zowel Cseh als Reuten vreest dat de Europese Commissie opnieuw zal toegeven aan Orbáns "chantage". Hongarije heeft nog altijd geen toegang tot 20 miljard euro aan EU-subsidies. Dat geld blijft bevroren tot het land meer hervormingen doorvoert. Maar de Europese Commissie kan die miljarden inzetten als wisselgeld om meer toezeggingen van Orbán te krijgen, schetsen de Europarlementariërs. "Dat willen we met deze resolutie ook voorkomen", zegt Reuten.

Motie van wantrouwen

De PvdA'er vindt dat de 10 miljard euro die Brussel heeft ontdooid terug moet "zolang niet aan de voorwaarden is voldaan die de Europese Commissie nota bene zelf heeft gesteld aan Hongarije".

De Hongaarse Cseh is ervan overtuigd dat het Europees Parlement een sterke zaak heeft bij het Europese Hof van Justitie. Haar liberale partij gaat zelfs nog een stap verder. "Als zoiets nog een keer gebeurt, moet er een motie van wantrouwen komen om de Europese Commissie weg te sturen", zegt ze. "Dit is politiek onderhandelen over iets heel fundamenteels. Europese waarden zijn niet te koop."

Hongarije betitelt de opstelling van het Europees Parlement als een politieke heksenjacht. "Iedere cent zou zonder verdere vertraging aan Hongarije moeten worden overgemaakt", zei Europarlementariër Balázs Hidvéghi, lid van Orbáns Fidesz-partij. Ook hij spreekt van ideologische chantage, maar dan van de kant van het Europees Parlement. "En dat is niet acceptabel."

Mannen in sportieve kleding, vrouwen in nette mantels en rokken. Zo zagen de schaatsers van de Elfstedentocht in 1942 er blijkbaar uit. Het Fries Filmarchief heeft er beelden van ontdekt in zijn archief.

De beelden lagen al jaren in het depot, maar konden pas worden bekeken toen het archief een nieuwe scanner kreeg. "Daarmee kunnen we films beeld voor beeld bekijken en opslaan. Zo kwamen we dit unieke materiaal tegen", zegt coördinator Jurjen Enzing tegen Omrop Fryslân.

Geen wedstrijd voor vrouwen

Op de video zijn fragmenten te zien van de Elfstedentocht op 22 januari 1942. Het vroor met 17 graden, al lijkt dat de deelnemers niet te deren.

Hoewel vrouwen destijds alleen mochten meedoen als toerrijder, werden de eerste drie bij de finish toch enthousiast opgewacht. Antje Schaap, Wopkje Kooistra en Sjoerdtje Faber kregen bloemen van de Elfstedenvereniging.

Op de video is te zien dat ze als heldinnen werden ontvangen:

Jessica Merkens bracht vorig jaar een boek uit over vrouwen in de Elfstedentocht. "Ze kregen veel belangstelling van de pers en vanuit de hele wereld kregen ze brieven en fans", zegt ze. "Hun prestatie werd op waarde geschat, ook al deden ze mee met de toertocht."

Het verschil in kleding tussen mannen en vrouwen kan bijna niet groter: de mannen schaatsten in broeken en sportieve tenues, de vrouwen met nette mantels, jasjes en lange rokken aan. "Dat is niet omdat ze er speciaal op deze dag mooi uit wilden zien", legt Merkens uit. "Maar dit werd in die tijd van ze gevraagd. Vrouwen hoorden in rokken te lopen en dus ook te schaatsen."

Dat de tocht werd gereden in oorlogstijd valt uit de beelden nauwelijks af te leiden. Alleen komt Werner Friedrich Ross in zijn Duitse uniform in een flits voorbij, de hoogste baas van de nazi's in de provincie.

Verborgen pareltjes

Bij het Fries filmarchief zijn ze blij met de vondst, en het succes met de nieuwe scanner smaakt naar meer. "Ik vermoed dat op zolders nog veel filmbeelden liggen van amateurfilmers", zegt Enzing tegen de regionale omroep. "Daar zitten vast prachtige pareltjes tussen, die we met onze nieuwe scanner kunnen ontdekken en verspreiden."

Pakistan heeft vannacht luchtaanvallen uitgevoerd op buurland Iran, waarbij meerdere doden zijn gevallen. Een overzicht van wat we nu weten.

Wat is er gebeurd?

Het Pakistaanse leger heeft vannacht luchtaanvallen uitgevoerd op doelen van twee militante organisaties in buurland Iran. Volgens Iraanse media hebben verschillende raketten een dorp geraakt in de provincie Sistan en Beloetsjistan, die grenst aan Pakistan. Er zijn negen doden gevallen, melden de Iraanse autoriteiten. Pakistan zegt dat er onder meer drones en raketten zijn ingezet bij de aanval.

Waarom deze aanvallen?

De twee landen verwijten elkaar onderdak te bieden aan militante bewegingen. Volgens het Pakistaanse leger waren de aanvallen gericht op terroristische schuilplaatsen op Iraans grondgebied. De actie kan niet los worden gezien van de aanvallen die Iran dinsdag uitvoerde op Pakistaans grondgebied. Toen zei het Iraanse regime dat het aanvallen had uitgevoerd op een militie in Pakistan.

Vanochtend zei Pakistan in een verklaring dat het Iran al meermaals geïnformeerd heeft over de aanwezigheid van terroristen. "Pakistan heeft concreet bewijs aangeleverd van de aanwezigheid en activiteiten van deze terroristen", zegt het Pakistaanse ministerie van Buitenlandse Zaken. De Pakistanen zeggen dat Iran er echter niets tegen heeft gedaan. Overigens klinken soortgelijke verwijten ook uit Iran.

"De regering en het leger stonden onder enorme druk", zegt Abdullah Khan, een analist bij het Pakistan Institute for Conflict and Security Studies, tegen persbureau AP. "De Iraanse aanvallen werden in de media gevierd en het beeld bij Pakistanen van een sterk leger is niet meer zoals het was. Er moest wel gereageerd worden."

De aanval kreeg van Pakistan de naam 'Marg bar Sarmachar'. 'Marg bar' betekent in het Farsi 'dood aan' en 'sarmachar' betekent in het Beloetsji 'guerrilla'.

Speelt dit conflict al langer?

Al meer dan twintig jaar zijn er opstandelingen actief in de grensregio tussen Pakistan en Iran. Het gaat echter om verschillende groeperingen. Iran voerde dinsdag aanvallen uit op twee bases van de soennitische separatistische groep Jaish al-Adl, een groep die voortkomt uit de voormalige radicaal-islamitische groepering Jundallah.

En aan de andere kant zijn daar het Beloetsjistan Bevrijdingsleger en het Beloetsjistan Bevrijdingsfront, waar de Pakistaanse aanvallen zich vandaag op hebben gericht. Die groep zou vanuit Iran opereren.

De groep heeft geen religieuze achtergrond, maar strijdt voor de afscheiding van de regio Beloetsjistan. Het bevrijdingsleger wordt door onder meer Pakistan, de VS en de EU gezien als terroristische organisatie.

"Pakistan zal hier een prijs voor betalen", waarschuwde de groep vandaag. "We zullen niet zwijgen."

Wat is de grensregio voor gebied?

Iran en Pakistan delen een grens van zo'n 900 kilometer. Het is een grotendeels wetteloos en achtergesteld gebied. Smokkelaars en militanten kunnen er zonder grote problemen de grens oversteken. Het is ook een gebied dat een grote rol speelt in de wereldwijde handel in opium, afkomstig vanuit Afghanistan.

Wat zijn de reacties?

De Pakistanen zeggen in een verklaring dat het de territoriale integriteit en soevereiniteit van Iran "volledig onderschrijft" en dat het enige doel van deze aanval was om de nationale veiligheid en belangen van Pakistan veilig te stellen.

Vanuit de Iraanse hoofdstad Teheran klinken boze geluiden. De aanval van Pakistan wordt door de Iraniërs veroordeeld en Iran eist ook direct opheldering van Pakistan. China, dat goede banden heeft met Iran en Pakistan, heeft beide landen gevraagd de rust te bewaren. Turkije sprak vanochtend met Iran en Pakistan, en zegt dat de partijen niet uit zijn op escalatie in een gebied dat toch al wordt gekenmerkt door onrust.

Het Pakistaanse leger zegt in "zeer hoge paraatheid" te staan en waarschuwt dat iedere nieuwe actie van Iraanse zijde zal worden beantwoord. Beide landen worstelen bovendien met hun eigen interne problemen: zo werd Iran onlangs nog getroffen door een aanslag met zo'n honderd doden tot gevolg. In Pakistan zijn volgende maand verkiezingen en ook zijn er economische problemen.

Tegelijkertijd is de spanning niet uit de lucht: Iran begint vandaag met grote geplande militaire oefening.

De Taiwanese chipfabrikant TSMC heeft naar eigen zeggen een "uitdagend" jaar achter de rug. De jaaromzet en winst vielen flink lager uit dan een jaar eerder. Sectorbreed was er sprake van een dip. Daar staat tegenover dat het bedrijf halverwege afgelopen jaar de weg omhoog weer heeft gevonden.

De omzet komt uit op omgerekend 63 miljard euro, de winst was 23 miljard euro. Het bedrijf verwacht dat de vraag dit jaar weer toeneemt en dus de omzet zal groeien. Of dat genoeg is om het recordjaar 2022 te evenaren, is de vraag.

TSMC wordt gezien als een van 's werelds belangrijkste chipfabrikanten. Het produceert alleen in opdracht en heeft de bekendste techbedrijven, waaronder Apple en videokaartenmaker Nvidia, als klant. Daarmee heeft het een leidende positie in de industrie.

Vraag naar meest geavanceerde chips

Uit de cijfers die het bedrijf heeft gepubliceerd, blijkt verder dat de vraag naar de meest geavanceerde chips, de zogeheten 3 nanometer, bijna is verdriedubbeld. De vraag ernaar neemt flink toe vanuit datacenters, bijvoorbeeld voor AI-toepassingen, en vanuit smartphonemakers als Apple.

Van oudsher is de productie van TSMC vooral gevestigd in Taiwan. Inmiddels is het steeds meer aan het uitbreiden op andere continenten. Zowel in Japan, de VS als in Europa (Duitsland) worden fabrieken gebouwd, zijn ze bijna af of is de bouw ervan in voorbereiding. Wel houdt TSMC de allernieuwste technologie voor zichzelf.

Voor het produceren van de meest geavanceerde chips is TSMC volledig afhankelijk van de Nederlandse chipmachinemaker ASML. Dat bedrijf komt volgende week met jaarcijfers.

Radiopresentator Ghislaine Plag is dit jaar de winnaar van de Marconi Oeuvre Award. "Ze is als geen ander in staat om écht contact te hebben met die onmisbare luisteraar", luidt het oordeel van de jury over haar radiowerk.

Plag (48) stopte eind december na zes jaar met het presenteren van Spraakmakers (KRO-NCRV) op NPO Radio 1, dat ze zelf mede ontwikkelde. In dat programma is ruimte voor luisteraars om te reageren op een stelling over een actueel onderwerp. Eerder presenteerde Plag onder meer Stand.nl en Casa Luna.

"Haar gesprekken met luisteraars verschoven in de loop der jaren steeds meer van het delen van meningen naar het delen van ervaringen. Omdat dát mensen bijeenbrengt in plaats van uit elkaar drijft", aldus de jury.

Hoorspel

De presentator werd gisteravond verrast bij radiomaker Stefan Stasse, de winnaar van de prijs in 2021. Hij had haar gevraagd om een paar zinnen in te spreken voor een hoorspel. "Ik werd erdoor overvallen", zei Plag in Spraakmakers, dat nu wordt gepresenteerd door Roos Abelman.

Plag komt door de winst in een rijtje met namen als Edwin Evers, Daniël Dekker, Adam Curry en Jeroen van Inkel. "Dat zijn echt allemaal helden van mij op radiogebied, en dan is het gewoon een oneindige eer", zei Plag in haar voormalige radioprogramma.

Aanstormend talent

De Marconi-jury heeft ook bekendgemaakt wie de genomineerden zijn in andere categorieën. NPO Radio 2, NPO Radio 5 en Slam maken kans op de prijs van beste zender en bij de award voor aanstormend talent gaat het tussen Desiree van der Heijden (NPO Radio 2), Jan van Poppel (NPO Klassiek en NPO Radio 1) en Julia van Reyendam (Radio 538).

De prijzen worden volgende week uitgereikt tijdens het jaarlijkse RadioGala, dat wordt georganiseerd door omroep AVROTROS. Dan wordt ook bekend wie de winnaar is van de Gouden RadioRing en andere publieksprijzen.

Dat het leven van een slaaf in de Romeinse oudheid niet over rozen ging, zal niemand verrassen. Maar wat archeologen recent blootlegden is "het meest schokkende voorbeeld van Romeinse slavernij in Pompeï", zegt de directeur van het archeologisch park Gabriel Zuchtriegel.

In het hart van de Romeinse stad, die in het jaar 79 werd bedekt door een laag as bij een uitbarsting van de vulkaan Vesuvius, is een bakkerij gevonden waar slaven werkten. "We kenden de verhalen enkel uit geschriften. Nu zien we dit in het echt," aldus de parkdirecteur op een persdag waar de vondst wordt gepresenteerd.

De recente opgravingen zijn in het centrum van Pompeï, in een gebied dat tot nu toe bedekt was gebleven. Omdat de grond begon te verzakken werd uit veiligheidsoverwegingen besloten om toch te gaan graven. Een van de gebouwen die daarbij zijn blootgelegd, is een groot woonhuis met daarnaast de bakkerij waar tot slaaf gemaakte personen het meel maalden.

"Het enige raampje hier zat heel hoog in de muur, met tralies ervoor", wijst Zuchtriegel. De deur kwam uit op de hal van het huis, en niet zoals gebruikelijk rechtstreeks op straat. "Het was de bedoeling dat hier niemand zou ontsnappen. De slaven werkten voortdurend, vrijwel in het donker. Dit moet een hel zijn geweest."

In rondjes lopen

In de krappe ruimte vonden archeologen drie maal-installaties vlak bij elkaar. Elke installatie bestond uit een stenen kegel met daarop een loodzwaar tweede blok steen met een kegelvormige holte. "Uit de literatuur weten we dat de bovenste steen werd rondgedraaid door een geblinddoekte ezel en een man. In de hoek stond waarschijnlijk iemand met een zweep."

Omdat de maalstenen zo dicht tegen elkaar stonden was het belangrijk dat de tot slaaf gemaakten een vast tempo aanhielden. "Anders zouden ze tegen elkaar botsen", zegt de parkdirecteur.

Interessant vindt hij de cirkelvormige patronen die in de vloer zijn uitgehouwen. "Die hebben we vaker gezien in deze stad, maar pas nu weten we wat hun doel is. De slaven en de ezels moesten voortdurend blijven lopen, aan een vast tempo, precies in die cirkels. Anders zouden ze elkaar raken."

Aan de andere kant van de muur, in de entreehal van het woonhuis, wijst alles juist op een luxueus bestaan van de eigenaren. "Deze muur was de scheiding tussen het Pompeï dat we kennen uit de geschriften, het Pompeï van rijke en machtige mensen, en het andere Pompeï", vertelt Zuchtriegel.

Over dat 'andere Pompeï', het Pompeï van slaven, prostituees, maar ook van arme Romeinen, is door geschiedschrijvers in de oudheid veel minder geschreven. "Gewone mensen maakten zo'n 80 procent uit van de bevolking, maar hun levens werden minder interessant geacht."

Juist daarom wijdt het park dit jaar een tentoonstelling aan het thema, waarin juist de levens van 'gewone mensen' centraal staan. Die gaat over geboorte, kindersterfte, voeding, kleding en omgang met de dood. "Op fresco's zien we bijvoorbeeld goed gevulde banketten, terwijl in de huizen van de meeste mensen vooral brood en vruchten zijn aangetroffen", duidt Zuchtriegel. "Op veel vlakken wijkt de praktijk af van het beeld dat wij hebben van het leven in de oudheid."

Niet alle slaven opgesloten

Centraal in de tentoonstelling staat een kopie van een slavenkamer die enkele jaren geleden werd opgegraven even buiten Pompeï. Op 16 vierkante meter staan drie eenvoudige bedden, waarvan een op kindermaat. In de hoeken liggen amforen en op de vloer ligt werkmateriaal.

"Anders dan in de bakkerij is hier wel een deur naar buiten. Deze mensen waren niet opgesloten. De vraag is hoe hun meester ervoor zorgde dat ze niet ontsnapten. Wellicht bestond er een hiërarchie onder de slaven, waarbij sommigen diegenen onder hen controleerden. In plaats van opsluiting was hier sociale controle."

De leefomstandigheden van tot slaaf gemaakten verschilden onderling dus sterk, zegt Zuchtriegel. Het belangrijkst vindt hij dat elk verhaal aan bod komt. Niet alleen van slaven maar ook van armere Romeinen.

"We leren op school dat typisch Romeinse huizen een atrium hadden. Maar 80 procent van de mensen had dat niet. Zij woonden in kleine appartementen. Het is belangrijk dat we hun verhalen net zo serieus nemen. Er mag dan minder over hen geschreven zijn, zij hebben deze stad gemaakt."