Toen wetenschapper Michael Zemp naar de Sarenne-gletsjer keek, dacht hij even dat hij het verkeerde satellietplaatje voor zich had. "De gletsjer was letterlijk weg." De ijskap in de Franse Alpen, lange tijd een populair zomers skigebied, staat nu op de groeiende lijst van verdwenen gletsjers. De Sarenne is een extreem voorbeeld van een brede trend.
Sinds het jaar 2000 is 39 procent van de ijsmassa in de Alpen gesmolten. En dat is bovenop de smelt van de eeuw daarvoor. Wereldwijd is circa 5 procent verdwenen van het ijs in gletsjers buiten de ijskappen van Groenland en Antarctica.
Dit blijkt uit het meest complete onderzoek naar gletsjers tot dusver, woensdag gepubliceerd in het wetenschappelijke vakblad Nature.
Lokaal gevaarlijk
Onder leiding van Zemp verzamelden wetenschappers gegevens uit de hele wereld. Naast de metingen die onderzoekers deden op de gletsjers, ging het ook om diverse soorten metingen met satellieten.
Het krimpen en verdwijnen van gletsjers heeft diverse gevolgen, zegt Zemp, hoogleraar aan de Universiteit van Zürich en directeur van de wereldwijde monitoringsdienst voor gletsjers World Glacier Monitoring Service. "Het beïnvloedt de beschikbaarheid van zoet water, kan lokaal leiden tot gevaarlijke situaties en veroorzaakt zeespiegelstijging."
Na het uitzetten van water door opwarming levert smeltwater van gletsjers de voornaamste bijdrage aan de zeespiegelstijging tot dusver. Als alle gletsjers smelten leidt dit tot een wereldwijde zeespiegelstijging van circa 32 centimeter.
Steeds sneller
Bovenal illustreren smeltende gletsjers volgens Zemp hoe de aarde opwarmt. En die smelt gaat steeds sneller. De afgelopen elf jaar ging een derde meer ijs verloren dan dezelfde periode ervoor.
Dit is zeker niet de eerste schatting van de afname van gletsjers. "Maar die hadden allemaal hun eigen problemen," zegt Bert Wouters, poolonderzoeker aan de TU Delft. Het onderzoek begon met metingen direct op de gletsjers. Alleen gebeurde dat maar bij 50 tot 100 makkelijk toegankelijke gletsjers. "Er zijn ongeveer 275.000 gletsjers wereldwijd."
Omdat de toegankelijke gletsjers sneller dan gemiddeld smelten, gaf dit onderzoek een te pessimistisch beeld. Daarna ontdekten wetenschappers hoe ze satellietmetingen konden gebruiken. Ze maken bijvoorbeeld driedimensionale plaatjes van gletsjers. Daarvoor werden ze gefotografeerd vanuit twee hoeken. Radarsatellieten werden gebruikt om de hoogte van gletsjers in de gaten te houden.
Zwaartekracht meten
Wouters werkt vooral met satellieten die meten hoe sterk de zwaartekracht lokaal werkt. Meer ijs leidt namelijk tot een sterkere werking van de zwaartekracht. Op die manier kun je zien hoeveel ijsmassa er aanwezig is. Als een gletsjer (deels) smelt, neemt de zwaartekracht in de bergen wat af. En in zee, waar het smeltwater heen gaat, neemt die juist toe.
"Dit is de eerste schatting die is gebaseerd op alle gegevens die we hebben", zegt Wouters, die zelf ook meewerkte aan het onderzoek. Voor elke regio werden de gegevens gebruikt die daar de beste inschatting gaven.
NOS-weerman en klimaatwetenschapper Peter Kuipers Munneke reisde in 2021 naar de smeltende Morteratschgletsjer in de Zwitserse Alpen:
Zo heeft het in de Alpen geen zin om te kijken met radarsatellieten (de hellingen zijn te steil) of zwaartekrachtsatellieten (de ijskappen zijn te klein en versnipperd). En dus werd de schatting gebaseerd op driedimensionale satellietbeelden en metingen in het veld.
In het poolgebied zijn juist weer nauwelijks veldmetingen omdat het zo afgelegen is. Aangezien de ijskappen uitgestrekt zijn, levert dat wel goede metingen op van de zwaartekracht.
Nog te redden
"Het is natuurlijk geen grote verrassing dat gletsjers smelten", zegt de Zwitserse ijsonderzoeker Michael Zemp. "Maar we zien nu dat ze elk decennium meer te lijden hebben."
Naast de Alpen gaat het snel in de Kaukasus, het westen van de Verenigde Staten en tropische gebieden. "In al deze regio's verliezen gletsjers elk jaar zoveel ijs dat we ze gaan verliezen als we geen actie ondernemen."
"Er is niet alleen slecht nieuws", zegt Zemp. "We kunnen veel gletsjers nog redden. Elke tiende van een graad minder opwarming voorkomt het verlies van gletsjers, en de problemen die dat veroorzaakt."
Uiteindelijk is volgens hem het enige wat echt helpt dat mensen minder broeikasgassen uitstoten, zoals CO2, die opwarming van de aarde veroorzaken. Het lokaal bedekken van gletsjers met witte doeken kan het onvermijdelijke hoogstens enige tijd uitstellen.
In de Alpen is veel van de smelt in ieder geval niet meer te vermijden. Zelfs in de meest gunstige scenario's verdwijnt deze eeuw meer dan de helft van het resterende ijs.