NOS Nieuws - Algemeen

Na landen in Latijns-Amerika kijkt de Amerikaanse regering steeds vaker naar Afrikaanse landen als bestemming voor als ongewenst geziene migranten. Vijf landen hebben tot nu toe afspraken gemaakt met Washington, de ene keer officiëler dan de andere.

"Dat er zo weinig bekend is over deze deals, en over de omstandigheden waar deze mensen in terechtkomen, is een groot probleem", zegt Galina Cornelisse, hoogleraar transnationaal recht aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. "Regelmatig is zo'n vliegtuig al vertrokken voordat een rechter uitspraak heeft gedaan over de vraag of de uitzetting wel legitiem is."

Met en zonder strafblad

De VS deporteerde in juli acht mannen naar Zuid-Sudan. Ze waren veroordeeld voor delicten als als moord en beroving en hadden hun straf al helemaal of bijna helemaal uitgezeten. Diezelfde maand vertrok een vlucht naar het koninkrijkje Eswatini, het voormalige Swaziland, met aan boord vijf mannen, wederom met een strafblad.

Ondertussen is Rwanda akkoord gegaan met het opnemen van 250 uitgezette migranten uit de VS; zeven zijn er inmiddels aangekomen. Ghana liet onlangs veertien mensen toe. En Uganda is het meest recente land dat afspraken maakte met de VS, over de opvang van volwassenen zonder strafblad.

In bijna alle gevallen hebben de uitgezette migranten geen band met het land waar de VS ze naartoe heeft gestuurd. "Het zou gaan om veroordeelde criminelen, maar ook om vluchtelingen die niets op hun kerfstok hebben", vertelt Cornelisse. Ze komen uit onder meer Cuba, Jamaica, Jemen, Vietnam en Mexico.

De Amerikaanse regering zegt dat veel landen van herkomst niet akkoord gaan met de terugkeer van migranten, dus stuurt de VS ze naar andere plekken. Deze zogenoemde 'deportaties naar derde landen' zijn onderdeel van Trumps verkiezingsbelofte om per jaar een miljoen mensen uit te zetten.

"Maar er wordt niet goed uitgezocht of iemand wel veilig is in een bepaald land", zegt Cornelisse. Ze wijst op het internationaal recht, waarin is vastgelegd dat landen iemand niet mogen uitzetten naar een plek waar zijn vrijheid of leven wordt bedreigd.

Win-winsituatie

Een groeiend aantal Afrikaanse landen staat dus open voor deze groep migranten. "Het blijft speculeren over de redenen om zulke deals te sluiten", zegt Laetitia Bader, directeur Hoorn van Afrika bij mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch. "Maar mogelijk speelt zowel de huidige handelstarievencrisis als de nieuwe visumvereisten voor burgers die de VS binnenkomen vanuit bepaalde Afrikaanse landen een rol."

Duidelijk is dat er voor Eswatini en Rwanda in ieder geval een financiële prikkel is. Eswatini krijgt 5,1 miljoen dollar van de VS voor het accepteren van de migranten. En Rwanda ontvangt 7,5 miljoen dollar.

"En zo wordt er een win-winsituatie gecreëerd", stelt Bader. "Economische en politieke voordelen voor Afrikaanse landen, in ruil voor het opnemen van de migranten waar de VS zo graag van af wil. En migranten zijn daarvan de dupe."

Basisrechten

Hoe de reis van een uitgezette migrant van een detentiecentrum in de VS naar het Afrikaanse land in kwestie er precies uitziet, is niet bekend, zeggen zowel Cornelisse als Bader.

Wel vertelden advocaten van de uitgezette migranten die in Ghana terechtkwamen aan journalisten dat zij tijdens hun vlucht "zestien uur vast hadden gezeten in dwangbuizen". En na aankomst werden ze vastgezet in "verschrikkelijke omstandigheden", aldus de advocaten.

Ook in Zuid-Sudan en Eswatini werden migranten direct na landing opgesloten. Bader wijst op de slechte omstandigheden in dit soort detentiecentra. "Ze zijn overvol en de hygiëne is slecht." Volgens haar mogen migranten vaak geen contact hebben met familie of een advocaat.

"Dit hele proces moet transparanter. Aankomstlanden moeten onafhankelijke waarnemers toestaan en ervoor zorgen dat niemand wordt gedeporteerd naar een land waar hij mogelijk vervolging kan ondervinden. Dat zijn basisrechten die gerespecteerd moeten worden", zegt Bader van Human Rights Watch.

Steeds normaler

Dat de lijst met Afrikaanse landen die akkoord gaan met de ontvangst van uitgezette migranten vanuit de VS gestaag groeit, baart deskundigen zorgen. "Het gaat nu nog om kleine aantallen, maar er is een reële kans dat dit een stuk groter gaat worden", denkt Cornelisse. "Hoe meer regeringen instemmen met dit soort deals, hoe normaler het wordt. Terwijl het dat dus niet is."

Cornelisse merkt dat er steeds minder waarde wordt gehecht aan het internationale rechtssysteem. "Andere landen zien hoe in de VS uitspraken van rechters niet worden afgewacht of genegeerd, en denken: laten wij dit ook proberen."

Wel benadrukt ze de verschillen tussen het Amerikaanse en het Europese rechtssysteem. "In Europa kunnen rechters makkelijker iets tegenhouden, zoals het plan van het Verenigd Koninkrijk om migranten naar Rwanda te sturen om daar hun asielprocedure af te wachten."

Ook heeft Trump veel Afrikaanse leiders niet kunnen overtuigen om akkoord te gaan met een deportatiedeal. Zo weigert onder meer het grote Nigeria om afspraken te maken met Washington. "Wij verzoeken Afrikaanse staatshoofden dringend om niet te buigen", zegt Bader.

FNV moet weer een "sterke" en "goed bestuurbare" vakbond worden. Dat vinden de tijdelijke toezichthouders Lodewijk Asscher en Ton Heerts.

Er moet volgens de twee het nodige veranderen om de crisis bij de FNV weer te boven te komen, en om die reden komen ze met een hele lijst aan voorstellen. Een van de belangrijkste is dat de raad van toezicht de nieuwe voorzitter van de vakbond gaat aanwijzen op basis van een profielschets.

Om de vakbond weer bestuurbaar te maken, moet verder onder meer het ledenparlement worden vervangen door een bondsraad. Het ledenparlement is het hoogste orgaan van de vakbond en bestaat momenteel uit 102 leden die moeten instemmen met de belangrijkste beslissingen.

De leden van de nieuwe bondsraad worden benoemd door de sectorraden. Een onafhankelijk voorzitter moet die bondsraad leiden. Verder moet er meer ruimte worden gegeven aan vakbondsbestuurders die dichtbij de werkvloer zitten.

Orde op zaken

Afgelopen juni werden Asscher en Heerts ingevlogen bij de vakbond om orde op zaken te stellen. Ze werden door de Ondernemerskamer, een rechter die optreedt bij geschillen binnen organisaties, benoemd tot tijdelijk toezichthouder bij de raad van toezicht.

"Een sterke FNV is van groot belang voor de toekomst van Nederland. Wij willen graag helpen te zorgen dat de strijd weer gevoerd wordt vóór werknemers", zei Asscher destijds.

Interne machtspelletjes

De toezichthouders spraken met meerdere mensen, binnen en buiten de organisatie, en concluderen dat er binnen de vakbond een onduidelijke verdeling van bevoegdheden bestaat, die leiden tot interne machtspelletjes.

Verder was er sprake van een "verstikkend wantrouwen" tussen verschillende onderdelen van de vakbond. Asscher: "Iedereen bij de FNV is het over één ding wél eens: zoals het nu is, werkt het niet".

Bestuurlijke crisis

De FNV zit al een lange tijd in een bestuurlijke crisis. Verschillende recente rapporten wezen uit dat de organisatie binnen de vakbond niet goed werkt: "Het systeem is met piepende remmen tot stilstand gekomen", schrijft Asscher.

Door die chaos ontstond een sfeer van onveiligheid, die leidde tot een machtsstrijd tussen het algemeen bestuur, de raad van toezicht, het ledenparlement en de uitvoeringsorganisatie.

Het is vaak onduidelijk wie welke beslissing mag nemen, waardoor sommige medewerkers op eigen houtje beslissingen nemen waar ze niet over gaan. "Dit wakkert onderling wantrouwen en een machtsspel aan", staat in het rapport, met als gevolg een onveilige en slecht functionerende werkomgeving.

De voorstellen van Asscher en Heerts moeten de vakbond nu weer op weg helpen. Een sterke vakbond is volgens hen nodig om te voorkomen dat de situatie van de afgelopen tijd zich nog eens voordoet.

Zwartrijders die gepakt worden in het openbaar vervoer moeten vanaf vandaag geen 50, maar 70 euro boete betalen. Intussen probeert NS de pakkans te vergroten met intensievere, en vooral gerichtere controles.

De NS heeft gewerkt aan een programma waarmee voorspellingen worden gedaan over zwartrijders in de trein, met behulp van kunstmatige intelligentie (AI). Het programma weet bijvoorbeeld op welke trajecten of in welke treinen de pakkans groot is. Binnenkort kunnen controleurs dat zien in een app.

De voorspellingen zijn gebaseerd op metingen en controles. Behalve de standaardcontroles van de conducteurs, heeft NS de laatste jaren ook veel extra controleacties gedaan die veel data hebben opgeleverd. Dat gebeurde op perrons, in het stationsgebied en ook door soms een complete trein stil te zetten en iedereen te controleren.

"Reizigers reageren daar over het algemeen best positief op", zegt Eelco van Asch, lid van de Raad van bestuur van NS. "Maar dat zijn natuurlijk betalende reizigers. Zij verwachten gewoon dat iedereen dat doet en het geeft een prettig gevoel als dat gecheckt wordt."

400.000 boetes per jaar

Het aantal boetes dat in de trein is uitgedeeld, is de laatste jaren flink gestegen. In heel 2022 waren het er zo'n 180.000. Twee jaar later was dat aantal bijna verdubbeld. Dit jaar verwacht de NS rond 400.000 boetes voor zwartrijden uit te komen, vanaf vandaag dus voor 70 euro per stuk.

"Die verhoging is een langgekoesterde wens van ons", zegt Van Asch. Het is bijna tien jaar geleden dat de boete voor reizen zonder kaartje werd verhoogd. Van Asch denkt dat een hogere boete mensen kan afschrikken. "Het is toch een forse prijs. Er zijn mensen die een rekensommetje maken: zal ik vandaag een kaartje kopen of niet? Nu valt dat sommetje minder positief uit."

'Discussies en gedoe'

Ga je uit van 400.000 boetes per jaar, dan zou de verhoging zo'n 8 miljoen euro extra opleveren. "Dat is mooi", zegt Van Asch, "maar een belangrijke reden dat we meer controleren is ook de veiligheid. De meeste mensen reageren vrij laconiek als ze gesnapt worden, maar het niet hebben van een kaartje kan ook leiden tot discussies en gedoe, of tot agressie."

Het nieuwe boetebedrag geldt in het gehele openbaar vervoer, dus ook voor zwartrijders in de bus, tram en metro. De ritprijs komt nog bovenop de boete. Betaal je niet binnen twee weken, dan komt er nog eens 20 euro administratiekosten bij. Ook dat bedrag is verhoogd; dat was 15 euro.

Een kortingsregeling is er ook: wie een boete bij NS ter plekke met pin afrekent, betaalt 20 euro minder.

In oktober 1990 was Ruud Lubbers premier van Nederland, kende de VS nog maar één president Bush en kreeg Sovjetleider Michail Gorbatsjov de Nobelprijs voor de Vrede. En het was ook het jaar waarin de eerste aflevering van soapserie Goede tijden, slechte tijden (GTST) werd uitgezonden.

Om het 35-jarig jubileum te vieren, wordt vandaag een dubbele jubileumuitzending uitgezonden. De kijkcijfers van de hoogtijdagen van de soap in het fictieve Meerdijk worden misschien niet meer gehaald, maar toch weet de serie nog altijd een grote groep kijkers te boeien. Het recept: herkenbare verhalen.

Maureen Hendriks (42) is fan van het eerste uur en heeft sinds het begin van de serie geen aflevering gemist. Ze was 7 jaar oud toen ze begon met kijken, samen met haar moeder en zusje. Sindsdien zijn ze blijven kijken. Zijzelf en haar zus inmiddels op Videoland, zodat ze zelf kunnen bepalen wanneer ze kijken. Haar moeder nog op RTL4. "We zorgen wel dat niemand iets verklapt als iemand nog wat afleveringen achterloopt."

Er stemmen nog altijd gemiddeld zo'n 700.000 mensen om 20.00 uur af op RTL4. "Dat is best goed", zegt mediadeskundige Ron Vergouwen. "En er wordt niet alleen door een vaste fanschare gekeken, ook een jong publiek blijft de serie ontdekken."

De herkenbaarheid van de verhalen en personages speelt daarbij een belangrijke rol, zegt Vergouwen. "Er is bij tv-kijkers behoefte aan, oneerbiedig gezegd, simpele verhalen met aansprekende mensen. En er wordt Nederlands gesproken en het gaat over de Nederlandse cultuur. Dat spreekt aan."

Een aantal jaar geleden is daar bewust aan gewerkt. "Het was een beetje een glamoursoap met ongeloofwaardige verhaallijnen geworden. Toen hebben ze naar de Eastenders-formule gekeken, de langlopende soap van de BBC over 'gewone mensen'", zegt Vergouwen. "Er kwam toen een familie bij die in een flatje woont en de eindjes aan elkaar moet knopen."

Ook krijgen personages ziektes die relatief vaak voorkomen, zoals borstkanker en parkinson, zegt de mediadeskundige. "Mensen leven mee met dit soort verhalen, naast de andere gangbare zaken als ontvoeringen en geweld natuurlijk".

GTST-fan Hendriks beaamt dat. "Je groeit echt mee met de personages. Wij hebben in onze familie bijvoorbeeld ook te maken gehad met kanker. En toen ik zwanger was, werd Sjors ook zwanger. Het is net alsof de serie gelijk loopt met mijn leven."

Hoewel er nog steeds een publiek voor is, is de toekomst van de serie al jaren onderwerp van discussie, zegt Vergouwen. "Het kost 13 miljoen euro per jaar om te maken. RTL zou meer winst maken als het een goedkoper programma in dat tijdslot zou uitzenden met een vergelijkbaar aantal kijkers. In de zomer is de programmering goedkoper, maar je weet niet of je met een quiz het hele jaar door evenveel kijkers gaat halen."

Wel overweegt RTL om GTST enkel nog op Videoland uit te zenden, weet Vergouwen. "Als Videoland daarmee alle kijkers van RTL4 zou kunnen binnentrekken, zou het natuurlijk heel lucratief zijn voor de streamingdienst. Tegelijkertijd speelt ook prestige mee, omdat de serie al zo lang loopt. Dan is de drempel hoger om het van de buis te halen op RTL4."

The Restless Years

De eerste aflevering van Goede tijden, slechte tijden werd uitgezonden op 1 oktober 1990 op RTL 4. Het script van de eerste twee seizoenen is gebaseerd op een Australische serie, genaamd The Restless Years. Sinds seizoen drie worden de verhaallijnen geschreven door Nederlandse auteurs.

Door de Australische achtergrond van de soap had GTST bijna De Rusteloze Jaren, Tijd van Leven of Samen geheten. Uit meer dan dertig opties werd uiteindelijk voor Goede tijden, slechte tijden gekozen.

In de jubileumaflevering van vanavond komen veel oude bekenden terug, zoals Charlie Fischer (gespeeld door Lieke van Lexmond), Jessica Harmsen (Katja Schuurman), Suzanne Balk (Ingeborg Wieten) en Daantje Mus (Liesbeth Kamerling).

Voor tal van acteurs was een rol in GTST een eerste stap in een langere, soms succesvolle, carrière. "Het is nog altijd een springplank voor beginnende acteurs", zegt Vergouwen. "Maar ook gearriveerde acteurs doen niet laatdunkend meer over spelen in de soap. De tijd van bewegende, bordkartonnen decors ligt dan ook ver achter ons."

Zomercliffhanger

Superfan Maureen Hendriks stond ook zelf op de set van GTST, als figurant. Daar had ze achteraf spijt van. "De Rozenboom, het hotel en restaurant in de serie, was veel kleiner in het echt. En een lift in de Rozenboom bleek te worden gebruikt als voorraadkast, die ze leegruimen als er een scène wordt opgenomen. Het plaatje dat ik in mijn hoofd had, was weg."

Toch kan ze nog steeds genieten van de serie. Ze kijkt bijvoorbeeld altijd uit naar de cliffhanger aan het einde van het televisieseizoen, in de zomer. "Dat zijn altijd spectaculaire afleveringen. Vooraf wordt er dan al druk gespeculeerd over welke personages mogelijk terugkomen en wie er juist op een sensationele manier aan zijn einde komt."

Ook de jubileumuitzending, die Hendriks al heeft gezien, is een bijzondere. Actrice Jette van der Meij, die sinds de allereerste aflevering de rol van Laura Selmhorst vertolkt, verlaat dan de serie. Hendriks: "En Reinout Oerlemans speelt nog één keer Laura's zoon Arnie Alberts. Voor de trouwe fans ís Arnie GTST. De scène met hem en Van der Meij is ook heel mooi gedaan. Ik moest echt een traantje wegpinken."

Mediakenner Vergouwen denkt dat kijkers zich voorlopig geen zorgen hoeven te maken over een einde aan de soap. "Er zal zeker behoefte blijven aan een dagelijkse vertelvorm op tv. Hoe die behoefte wordt ingevuld, gaan we zien." Voor Hendriks mag GTST nog 35 jaar doorgaan. "Het is als een lange vriendschap. Die verbreek je niet zomaar."

Meer GTST

Ook podcast De Dag staat vandaag in het teken van de 35 jaar GTST. De dagelijkse NPO Radio 1-podcast zoomt daarbij in op de cliffhanger. Wat is de kracht van een spannende cliffhanger? En heeft de cliffhanger nog toekomst?

De aflevering van De Dag kun je hier beluisteren.

Door asielzoekers over te plaatsen naar andere locaties is het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) erin geslaagd onder het maximale aantal mensen in het aanmeldcentrum in Ter Apel te komen. Afgelopen nacht sliepen er 1988 mensen, het laagste aantal in ongeveer twee weken tijd.

In oktober vorig jaar bepaalde de rechter dat voor elke dag dat er meer dan 2000 asielzoekers in het aanmeldcentrum worden opgevangen, het COA de gemeente Westerwolde een boete van 50.000 euro moet betalen.

Vanaf begin september gebeurde dat veertien keer, waardoor het boetebedrag inmiddels 700.000 euro bedraagt.

Hulp uit Leiden

De drukte is afgenomen doordat gisteren zeventig asielzoekers vanuit Ter Apel zijn ondergebracht in een kerk in Leiden. De leegstaande kerk is een tijdelijke noodoplossing voor een periode van zeven weken.

Een woordvoerder van het COA zegt tegen RTV Noord dat er ook op andere plekken opvangplaatsen zijn vrijgekomen.

De verwachting is dat in de loop van deze maand de druk op Ter Apel verder afneemt. Dan wordt de noodopvang op het evenemententerrein in Biddinghuizen weer geopend.

Bij plotselinge overstromingen door hevige regenval in de Oekraïense stad Odesa zijn negen mensen om het leven gekomen. Onder de doden is een gezin van vijf, dat door het water uit hun appartement werd gesleurd.

Drie vrouwen overleden nadat ze werden meegenomen door het water toen ze een weg overstaken. Ook een kind overleefde de overstromingen niet.

Hulpdiensten lieten via een Telegramgroep weten dat ze de hele nacht hebben doorgewerkt om 362 mensen in veiligheid te brengen.

Er werden in de groep foto's gedeeld van passagiers die uit een overstroomde bus werden getild en auto's die uit het water werden getrokken. Ook werd water uit gebouwen gepompt.

Twee maanden regen in zeven uur

Burgemeester Trukhanov liet weten dat er in Odesa in zeven uur tijd evenveel regen viel als normaal in twee maanden. De waterafvoersystemen van de stad konden die hoeveelheid niet aan.

Volgens de gouverneur van Odesa kampt de regio vandaag voor de tweede dag op rij met hevige regenval. Daardoor zitten zo'n 42.000 mensen in 32 dorpen en steden in de zuidelijke regio van Oekraïne zonder stroom.

De kosten voor het dagelijks leven lopen weer wat op. Dat blijkt uit de voorlopige cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) over september. De prijzen liggen 3,3 procent hoger dan in dezelfde periode vorig jaar. De stijging gaat in tegen de trend van de afgelopen maanden, toen de inflatie juist daalde.

Ook ligt het percentage ruim boven de 2 procent, ofwel het streefpercentage van de Europese Centrale Bank: "De inflatie was een lange tijd gestaag aan het dalen, maar nu die weer stijgt zal dat voor veel mensen een domper betekenen", zegt hoofdeconoom van het CBS Peter Hein van Mulligen. "Dat is toch wel een klein beetje een tegenvaller."

Hogere prijzen aan de pomp

Hoewel het CBS pas volgende week meer kan zeggen over waar de prijsstijgingen precies vandaan komen, ziet Van Mulligen de prijs voor energie als grote aanjager van de inflatie. Die prijzen zijn zo'n 4 procent hoger dan een jaar geleden: "Dat heeft te maken met dat benzine en diesel aan de pomp flink duurder zijn geworden".

Daarnaast is volgens Van Mulligen een groot deel van de inflatiestijging te wijten diensten: "Er lijkt iets aan de hand te zijn bij accommodaties tijdens vakanties".

Of de prijzen de komende tijd verder gaan stijgen, hangt van een aantal dingen af. Zo ziet CBS dat de lonen in Nederland in vergelijking met de rest van de eurozone harder zijn gestegen. "Als je dat doorberekent in de prijzen blijf je dat ook in het inflatiecijfer zien", zegt Van Mulligen.

Nu de nachten kouder worden, gaat in steeds meer huizen de verwarming weer aan. Het overgrote deel van de Nederlandse huizen wordt nog altijd verwarmd met aardgas. Over dat gas is er goed en slecht nieuws.

Het goede nieuws is dat er volgens de Gasunie, dat namens de overheid de gasvoorziening regelt, de komende jaren genoeg gas is om onze huizen te verwarmen. Ook als het plotseling toch een keer heel koud wordt of als er even iets minder gas wordt geleverd.

Voorwaarde is volgens de Gasunie wel dat de 'tijdelijke' lng-terminal voor vloeibaar gas in de Groningse Eemshaven ook na 1 oktober 2027 operationeel blijft. Dat staat in het jaarlijkse gasleveringszekerheid-rapport dat demissionair minister Hermans van Klimaat en Groene Groei naar de Tweede Kamer heeft gestuurd.

Het slechte nieuws is dat we niet goed voorbereid zijn op een periode waarin de aanvoer van gas langdurig wordt geblokkeerd. De situatie in de wereld maakt het niet langer ondenkbaar dat er moedwillig een gaspijpleiding in de Noordzee wordt gesaboteerd. Ook kan het transport van vloeibaar gas (lng) over zee onderbroken worden door oorlogssituaties of handelsblokkades.

Nederland is sinds de sluiting van het Groningenveld grotendeels afhankelijk van de import van gas. Dat komt via pijpleidingen uit Noorwegen en via tankers uit de Verenigde Staten, Qatar en een paar andere landen. Daarnaast komt er nog gas uit de kleine velden in Nederland, voor het grootste deel uit de Noordzee.

Risico op blokkade lng-tankers

De afgelopen jaren is de rol van lng uit de VS steeds groter geworden. De kans dat deze aanvoer langdurig stopt is niet groot, maar in het huidige tijdsgewricht ook niet ondenkbaar.

Ook een blokkade van de Straat van Hormuz door Iran als gevolg van een gewapend conflict met Israël is mogelijk. Hierdoor zou de toevoer van lng uit Qatar stil komen te liggen.

Gezien de activiteiten van Rusland op de Noordzee lijken ook de pijpleidingen tussen Noorwegen, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk kwetsbaar.

Doorvoerland

We zijn vanwege onze geschiedenis als grote aardgasproducent een doorvoerland van gas. Er is niet zo zeer een Nederlandse, maar een Europese gasmarkt. Nederland krijgt en levert gas aan het Verenigd Koninkrijk, België, Frankrijk en Duitsland. Van hieruit kan het gas weer verder Europa in.

Zo levert Shell ook vloeibaar gas via de Eemshaven aan Tsjechië, dat vanwege de oorlog in Oekraïne geen Russisch gas meer wil. Weliswaar hebben de meeste landen de import van Russisch gas gestaakt, Hongarije en Slowakije zijn nog grotendeels afhankelijk van Russisch pijpleidinggas.

Volledig verbod Russisch gas

De voorzitter van de Europese Commissie Von der Leyen heeft de Amerikaanse president Trump een volledige boycot beloofd van Russisch gas. Dat betekent dat ook Hongarije en Slowakije een andere bron moeten vinden voor hun aardgas.

De Hongaarse premier Orbán verzet zich tegen die volledige boycot van Russisch gas, maar werkt al wel aan alternatieven. Afgelopen maand sloot Hongarije een groot langjarig contract met Shell over de levering van lng dat via Kroatië geleverd gaat worden.

De volledige boycot zou ook een einde maken aan de aanvoer van Russisch vloeibaar gas in Europa, waar nog geen verbod op geldt. Een paar procent van het gas dat we in Nederland gebruiken, bestaat nog uit Russisch lng.

Afhankelijkheid Europa neemt toe

De afhankelijkheid van Europa van gas uit andere delen van de wereld neemt toe. De hoeveelheid gas die uit Noorse aardgasbronnen komt, zal de komende jaren afnemen. De opbrengst uit de kleine velden op de Noordzee daalt. De vraag naar aardgas daalt ondertussen veel minder hard dan eerder werd aangenomen.

De productie van lng in de VS wordt de komende jaren weliswaar enorm vergroot, maar vloeibaar gas kent een wereldmarkt. De beschikbaarheid voor Europa hangt mede af van de vraag in Azië.

Om de pieken en dalen in de vraag naar gas in evenwicht te brengen, heeft Nederland gasopslagen in Norg, Grijpskerk, Alkmaar en Bergermeer. De gasopslagen in Nederland zijn commercieel en moeten ook gas kunnen leveren aan onze buurlanden.

Op dit moment zijn de gasopslagen voor ruim 70 procent gevuld. Dat moet voor het einde van dit jaar 80 procent zijn. Mocht dat niet vanzelf gaan, dan heeft het kabinet 1,5 miljard euro gereserveerd om gas aan te kopen.

Het demissionaire kabinet wil zo snel mogelijk een aanvullende MRI realiseren voor vrouwen met dicht borstweefsel bij het bevolkingsonderzoek borstkanker.

Dat schrijft demissionair staatssecretaris Tielen (Volksgezondheid) in een brief aan de Tweede Kamer, nu het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) concludeert dat invoering hiervan haalbaar is.

Van de vrouwen tussen de 50 en 75 jaar die aan het bevolkingsonderzoek meedoen, heeft ongeveer een op de twaalf zeer dicht klierweefsel. Zij hebben tot twee keer zoveel kans op borstkanker, en juist bij hen zijn tumoren vaak niet goed zichtbaar op de reguliere mammografie bij het bevolkingsonderzoek.

Uit het zogenoemde DENSE-onderzoek, waarbij de waarde van een aanvullende MRI voor vrouwen met zeer dicht borstweefsel werd onderzocht, bleek al dat bij deze vrouwen bijna alle tumoren alsnog gevonden werden. Door tumoren vroeger op te sporen, zijn minder intensieve behandelingen nodig en sterven er minder vrouwen.

Maar volgens de Gezondheidsraad was invoering van zo'n aanvullende MRI "niet toekomstbestendig", waarna eind vorig jaar een nieuw onderzoek (DENSE-2) van start ging naar goedkopere en kortere scanmethodes, zoals een verkorte MRI en een contrastmammografie.

Petitie

Het onderzoek en eventuele implementatie van de uitkomsten duurt nog zo'n tien jaar. Daarom klonk vorig najaar de roep steeds luider om op kortere termijn vrouwen met zeer dicht borstweefsel aanvullend te screenen bij het bevolkingsonderzoek.

Zo werd een petitie van de Borstkankervereniging Nederland zo'n 70.000 keer ondertekend. Ook werd een motie met die oproep van verschillende Tweede Kamerleden, onder wie Tielen, aangenomen. Daarop gaf het ministerie het RIVM opdracht om onderzoek te doen naar de uitvoering hiervan.

De vraag is nu op welke manier en op welke termijn staatssecretaris Tielen de aanvullende MRI-scans gaat realiseren. In haar brief schrijft Tielen enkel dat er een "grote doorbraak voor deze vrouwen" komt.

Het RIVM schetst vier verschillende scenario's, uiteenlopend van implementatie over een tot twee jaar, tot over maximaal zes jaar. Het snelste is om de dichtheid van het borstweefsel te meten tijdens de mammografie in de zogenoemde 'borstkankerbus', een mobiel onderzoekscentrum dat zich verplaatst door het land.

Voor de aanvullende scans worden vervolgens ziekenhuizen en zelfstandige klinieken ingeschakeld. Dat traject kost zo'n een tot drie jaar om te implementeren.

Borstkankervereniging Nederland is voorstander van dit scenario, ondanks dat dit ten koste gaat van het eigen risico. "Dit is de meest werkbare manier om vrouwen met dicht borstklierweefsel op korte termijn toegang te geven tot een aanvullende MRI als de mammografie niet goed te duiden is", zegt directeur Cristina Guerrero Paz.

'Goed doen belangrijker dan snel doen'

Het RIVM is eveneens voorstander van uitvoering in ziekenhuizen en behandelcentra, maar dan wel met een strakke regie, coördinatie en financiering vanuit het bevolkingsonderzoek. Dat kost met vier tot vijf jaar meer tijd, maar op die manier kan het bevolkingsonderzoek in heel Nederland op dezelfde manier en kwalitatief goed worden gedaan, aldus het RIVM.

Zo is het nodig om radiologen uit het ziekenhuis goed te trainen op preventieve screening, zegt Patricia Hugen, programmamanager bevolkingsonderzoeken naar kanker bij het RIVM. "Zij zijn gewend om MRI's te lezen als er al een verdenking is van borstkanker. Dat is kijken door een andere bril. Het is belangrijk dat zij getraind worden om de juiste beoordeling te doen, zodat ze niet teveel onnodig doorverwijzen. "

Ook de DENSE-onderzoekers zijn voor dit scenario. "Echte snelheidswinst was er geweest als we in 2020 na ons eerste onderzoek meteen hadden kunnen beginnen met implementeren", aldus radioloog en onderzoeker Wouter Veldhuis. "Doorpakken en snelheid zijn belangrijk, maar het moet nu niet ten koste gaan van kwaliteit. Het is veel belangrijker om het goed te doen, dan snel."

Hugen van het RIVM benadrukt dat ook de reguliere mammografie belangrijk blijft. "Zestig procent van de tumoren bij vrouwen met dicht borstweefsel wordt op die manier gevonden."

Volgende maand meer duidelijk

Demissionair staatssecretaris Tielen verwacht uiterlijk begin november duidelijkheid te kunnen geven over de wijze en termijn van invoering. Ook wordt dan duidelijk of vrouwen bij het bevolkingsonderzoek standaard geïnformeerd worden over het type klierweefsel dat ze hebben.

Tielen lijkt vooral aan te sturen op tempo maken. "Ik wil dit zo snel mogelijk realiseren", schrijft ze aan de Tweede Kamer. "Dat er een grote doorbraak aankomt voor deze vrouwen is nu zeker. Ik zal door roeien en ruiten blijven gaan en alles doen wat ik kan om de snelheid maximaal te houden."

Het Oktoberfest in München is stilgelegd vanwege een dreigbrief. Dat heeft de burgemeester bekendgemaakt. De toegangspoorten voor het meerdaagse evenement zouden om 11.00 uur opengaan, maar dat wordt nu op zijn vroegst 17.00 uur.

Het uitstel heeft te maken met een explosie en brand vanochtend vroeg in het noorden van de stad, meldt de gemeente München. De dreiging tegen het Oktoberfest zou zijn geuit in een brief die daar werd gevonden.

Er werd ook een dode aangetroffen, naar de politie vermoedt de schrijver van de brief. Volgens de politie is het een man uit Starnberg, een plaats bij München.

Agenten onderzoeken het Oktoberfest-terrein op explosieven.

Op beelden is een uitgestorven terrein te zien. De hulpdiensten zijn massaal uitgerukt in de stad:

Vanochtend vroeg, rond 04.00 uur, brak in een woonwijk in München brand uit in een woning. Ook brandde in diezelfde wijk een bestelwagen volledig uit. Duitse media schrijven dat in de buurt nog meer auto's in brand stonden.

Volgens de politie werd het huis opzettelijk in brand gestoken als gevolg van een ruzie. In het gebouw werden boobytraps gevonden, die onschadelijk worden gemaakt.

Twee gewonden werden in of bij het gebouw gevonden. Zij worden in het ziekenhuis behandeld. Over hun identiteit en de aard van hun verwondingen heeft de politie niets bekendgemaakt.

Bij een meer in de buurt van de woning werd een lichaam gevonden. Volgens boulevardblad Bild was het lichaam van een man met schotwonden. Hij heeft zich volgens de krant van het leven beroofd nadat hij de dreigbrief had geschreven.

De in brand gestoken woning is volgens Bild het huis van de ouders van de dode, iets wat de politie nog niet heeft bevestigd.

Eerder werd op het linkse online platform Indymedia betrokkenheid van Antifa gesuggereerd. De politie heeft dit verhaal ontkracht. In een reactie stelt de politie dat de verdachte geen banden heeft met de antifascistische beweging. Ook zegt de politie dat er elders in München geen gevaar dreigt.

De uitgebrande woning ligt ten noorden van het festivalterrein:

Miljoenen bezoekers

Jaarlijks trekt het Oktoberfest miljoenen mensen naar München. Het volksfeest werd voor het eerst in 1810 in de Beierse hoofdstad gehouden, ter gelegenheid van een koninklijke bruiloft.

In ruim twee eeuwen is het evenement op de Theresienwiese uitgegroeid tot een feest waar meer dan zes miljoen bezoekers op af komen. Op het evenemententerrein staan grote tenten waar bezoekers aan lange tafels terechtkunnen voor literpullen bier. Ook zijn er kermisattracties.

Bezoekers van het Oktoberfest dragen veelal traditionele Beierse kleding, mannen dragen een Lederhose en vrouwen een Dirndl.

Afgelopen weekend ging het terrein tijdelijk dicht vanwege de drukte. Mensen konden op sommige plekken geen kant op en er ontstond paniek.

Hulp nodig?

Denk je aan zelfdoding of maak je je zorgen om iemand? Praten over zelfdoding helpt en kan anoniem via de chat op www.113.nl of telefonisch op 113 of 0800-0113.

Maak je je zorgen over psychische klachten bij jezelf of anderen? Neem dan contact op met de hulplijn van MIND via 0900-1450 of via www.mindhulplijn.nl

Het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) heeft een methode ontwikkeld om de aanwezigheid van glijmiddel te kunnen aantonen bij zedenmisdrijven. Het bewijs dat zo'n onderzoek oplevert, is niet zo sterk als een DNA-match, maar kan wel dienen als steunbewijs in zedenzaken waarbij DNA-sporen ontbreken.

"Als er geen DNA is gevonden, doordat de dader bijvoorbeeld een condoom gebruikte, maar er wordt wel glijmiddel gevonden, dan is dat toch een stukje bewijs van dat er mogelijk wel iets gebeurd is", zegt Marc van Bochove, onderzoeker in het team chemische identificatie bij het NFI.

Na een pilot van twee jaar komt het NFI nu met de methode naar buiten. De glijmiddelmethode is al met succes in meerdere zedenzaken gebruikt. Zelfs als de methode niet leidt tot de aanhouding van een dader kan die een meerwaarde hebben voor een slachtoffer, zegt de onderzoeker.

Gedrogeerde slachtoffers

"Denk aan slachtoffers die gedrogeerd zijn geweest, bijvoorbeeld doordat er iets in hun drankje is gedaan. Je weet dan niet wat er is gebeurd, maar je hebt wel het gevoel dát er iets gebeurd is. Dan is het voor het slachtoffer ook een vorm van erkenning als er glijmiddel wordt gevonden. Er is inderdaad iets gebeurd, dat glijmiddel komt daar niet zomaar."

Ook de plek waar het glijmiddel is gevonden, kan van belang zijn. Bijvoorbeeld als een verdachte een heel ander verhaal vertelt dan het slachtoffer over het verloop van het seksueel contact of bij uit de hand gelopen massages. De aanwezigheid van massageolie, in feite ook een soort glijmiddel, op ongewenste plekken op en in het lichaam kan dan ondersteunend bewijs leveren.

Een soort chemische vingerafdruk

Van Bochove en zijn collega's onderzochten voor de ontwikkeling van de methode meer dan honderd verschillende soorten condooms, in allerlei smaakjes, geuren en kleuren. Ook glijmiddel uit flessen werd geanalyseerd.

De chemische samenstelling bleek per merk, soort en batch meetbaar te verschillen. Van elke soort werd "een soort chemische vingerafdruk gemaakt", aldus Van Bochove. Dat biedt volgens hem veel mogelijkheden voor forensisch onderzoek.

Van Bochove: "Stel dat een verdachte van een verkrachting wordt aangehouden. Hij ontkent alles maar in zijn jaszak vindt de politie een aangebroken verpakking condooms. Dan is het nu mogelijk om te onderzoeken of de glijmiddelsamenstelling daarvan overeenkomt met die van de sporen die zijn aangetroffen bij het slachtoffer. Als dat lukt, kan dat toch weer een plusje zijn in het onderzoek."

Volgens het NFI wordt dit soort onderzoek wereldwijd nog nauwelijks uitgevoerd. Het team van Van Bochove wil de komende tijd vervolgonderzoek doen om de resultaten van het onderzoek naar glijmiddel bij verschillende delicten en omstandigheden nog beter te begrijpen.

Vanuit heel Nederland wordt dit onderzoek al regelmatig aangevraagd door politie.

Pensioenfonds ABP heeft alle aandelen in machinefabrikant Caterpillar verkocht. Het grootste pensioenfonds van Nederland had een belang ter waarde van 387 miljoen euro in het Amerikaanse bedrijf. Dat staat al jaren onder druk vanwege de bulldozers die Israël gebruikt voor sloopwerk in Palestijnse gebieden.

ABP wil "vanwege concurrentiegevoeligheid" geen uitleg geven over de verkoop. Een woordvoerder verwijst naar de lijsten waarin ABP aangeeft waar het fonds het geld van zijn deelnemers in steekt. Op de nieuwe lijst die vandaag wordt gepubliceerd, komt Caterpillar niet meer voor.

Sinds vorig jaar heeft ABP een nieuw duurzaamheidsbeleid. Dat houdt onder meer in dat beleggingen "maatschappelijk verantwoord" moeten zijn. De VN waarschuwde Caterpillar vorig jaar dat als het de leveringen aan Israël niet stopt, het bedrijf zich mogelijk schuldig maakt aan mensenrechtenschendingen.

Wegen opentrekken

Het Israëlische leger gebruikt de bulldozers van Caterpillar voor sloopwerkzaamheden in de Palestijnse gebieden. Het leger laat deze graafmachines uitrusten met kogelwerend glas en een stalen kooi tegen raketwerpers. Met een grote angel achterop kunnen de bulldozers wegen en waterleidingen opentrekken.

De bulldozers hebben ervoor gezorgd dat steden, wegen en landbouwgrond in Gaza en op de bezette Westelijke Jordaanoever zijn verwoest.

In deze video zie je de impact van de bulldozers in de Palestijnse gebieden:

ABP is niet de enige investeerder die de aandelen in Caterpillar van de hand doet. Ook het Noorse staatsinvesteringsfonds heeft zijn belangen verkocht, werd vorige maand bekend. De Noorse centrale bank, die over de investeringen gaat, kwam tot die beslissing vanwege het "onaanvaardbare risico dat [Caterpillar] bijdraagt aan ernstige schendingen van de rechten van individuen in oorlog of conflictsituaties".

Caterpillar geeft vooralsnog geen reactie op het besluit van ABP.

In Ridderkerk is afgelopen nacht een grote brand uitgebroken in een partycentrum en bijbehorend restaurant. Daarbij zijn volgens de brandweer enkele explosies gehoord. Niemand was in het gebouw aanwezig.

De politie doet onderzoek naar de brand en houdt rekening met brandstichting. Op X meldt de politie dat op camerabeelden te zien is hoe een man wegloopt bij het gebouw, vlak voordat de brand uitbreekt.

Een woordvoerder van de veiligheidsregio sprak van "verdachte omstandigheden". Er is nog niemand aangehouden.

Onder controle

De brand is inmiddels onder controle. Het gebouw is wel helemaal verwoest door het vuur. De brandweer is nog aan het nablussen op het terrein.

Enkele omliggende woningen werden uit voorzorg ontruimd. De brand leek tegen 06.00 uur onder controle, maar een half uur later laaide het vuur korte tijd weer op.

Ramen en deuren gesloten

Er kwam veel rook vrij bij de brand en in de omgeving kwamen roetdeeltjes neer. Bewoners in de omgeving werd geadviseerd ramen en deuren te sluiten, schrijft Rijnmond.

De Theetuin is een bekend partycentrum en restaurant langs de Waal. In de locatie bevond zich onder meer een bowlingbaan.

De brandweer rukte met meerdere blusvoertuigen uit. Huizen in de omgeving zijn daardoor gespaard gebleven.

Het dodental van de aardbeving gisteravond op het Filipijnse eiland Cebu is opgelopen naar 69. Lokale autoriteiten melden dat het ziekenhuis in Bogo-stad, dicht bij het epicentrum, overbelast is vanwege de ruim 150 gewonden. Ook zijn er nog tientallen vermisten.

Hulpdiensten zijn volop bezig met reddingsoperaties. Verder wordt gepoogd infrastructuur op het eiland te herstellen. Na de beving vielen de stroom- en watervoorzieningen uit.

De beving met een kracht van 6,9 duurde zo'n tien seconden. Gebouwen stortten in en wegen werden verwoest. Het epicentrum van de beving was in zee, op zo'n 17 kilometer ten noordoosten van het eiland.

Beelden van de schade:

De overheid heeft een noodplan opgezet om hulp te bieden aan de getroffen gebieden.

De viceburgemeester van de zwaar getroffen stad San Remigio deed een oproep voor voedsel, water en andere benodigdheden voor de duizenden evacués. Ze zegt dat het in het gebied hevig regent en dat er geen elektriciteit is. Ook is de watervoorziening slecht door de schade aan de leidingen.

De Filipijnse president Marcos Jr. betuigde zijn medeleven aan de slachtoffers van de ramp en beloofde dat er snel hulp komt.

Sinds de beving zijn er ook meerdere naschokken geregistreerd, waarvan de sterkste een kracht van 6 had. Er werd geen tsunamiwaarschuwingen afgegeven.

Ondanks de grote schade aan gebouwen bleef de internationale luchthaven Mactan-Cebu open, waardoor de impact op het vliegverkeer beperkt bleef. Cebu is een populaire toeristische bestemming.

De Filipijnen liggen in de zogenoemde Pacifische Ring van Vuur, een gebied rondom de Grote Oceaan waar aardbevingen en vulkaanuitbarstingen vaak voorkomen vanwege platentektoniek.

Correspondent Zuidoost-Azië, Mustafa Marghadi:

"Het was een vrij korte beving, maar er is toch vrij veel schade rondom het epicentrum. Er zijn wel standaarden om aardbevingsbestendig te bouwen, maar Noord-Cebu is niet bijzonder rijk. De richtlijnen worden dus lang niet altijd nageleefd.

Daarnaast is het gebied buiten Bogo City heuvelachtig gebied met kleine gehuchten, waar de huizen sowieso niet aan die standaarden voldoen. In dat gebied hebben aardverschuivingen plaatsgevonden, waardoor de angst bestaat dat het dodental nog kan oplopen."

Moeten er meer koopwoningen of juist meer sociale huurwoningen worden gebouwd? Moet de belasting voor vervuilende bedrijven omhoog? Moet Nederland het leveren van wapens aan Israël stopzetten? Met nog vier weken tot de verkiezingen kunnen kiezers weer te rade gaan bij online stemhulpen.

Maandag kwam het Kieskompas online, vandaag start de Stemwijzer en kiezers kunnen bijvoorbeeld ook terecht bij de Stemchecker. De eerste twee werken op basis van de verkiezingsprogramma's en antwoorden van partijen op stellingen; bij de Stemchecker gaat het om standpunten die partijen de afgelopen tijd in de Tweede Kamer innamen.

De sites worden veel gebruikt: bij de verkiezingen in 2023 werden alleen al de Stemwijzer en het Kieskompas 12 miljoen keer ingevuld. De eerste telde 9 miljoen hulpvragen, de tweede 3 miljoen. Dat betekent niet dat het om 12 miljoen gebruikers ging; sommigen doorliepen de stellingen wellicht vaker.

Hoewel een deel van de kiezers de stemhulp gebruikt om een beter idee te krijgen over welk vakje ze op 29 oktober rood gaan kleuren, bleek uit eerder onderzoek dat de meeste mensen willen checken of ze het echt eens zijn met de partij waarop ze willen stemmen.

Onderhandelen met partijen

Het opzetten van de stemhulpen is enorm veel werk, voor de organisaties én de politieke partijen. Door de val van het kabinet in juni moest de turbo er dit keer extra op, zegt Anne Valkering van de Stemwijzer van ProDemos. "Maar het is op de valreep toch weer gelukt."

Ook bij Kieskompas kwam alles uiteindelijk rond. In een paar maanden tijd werd een panel van 20.000 mensen bevraagd over ideeën voor de stellingen en thema's. Daarna werden 160 stellingen met een commissie van onder meer wetenschappers opgesteld en uitgewerkt, voorgelegd aan alle politieke partijen, om vervolgens te worden teruggebracht tot dertig stellingen.

Dat ging niet altijd van een leien dakje. Bij het afstemmen met partijen werd er soms lang heen en weer gepingpongd. "Iedere partij heeft wel iets om over in gesprek te gaan", zegt Valkering. "Over een kwart van de stellingen was discussie" zegt Jeroen van de Lindert van het Kieskompas, dat samen met dagblad Trouw en wetenschappers is ontwikkeld.

Zo proberen partijen bij sommige stellingen genuanceerde antwoorden te geven, maar "moeten ze uiteindelijk gewoon een keuze maken", zegt Valkering, want dat "moet in de Kamer ook". Het onderhandelen met de partijen was al met al best een tijdrovende klus.

Compromissen sluiten

Online stemhulpen kunnen een goede aanvulling zijn om mensen op weg te helpen, zegt Hein Albeda, jarenlang als adviseur werkzaam in de gemeentelijke en landelijke politiek. "Maar het is ook goed om je bewust te zijn van een aantal zaken", vindt hij.

Zo benadrukken de stellingen vooral de verschillen tussen partijen. Het gaat om onderscheidende vragen, ziet Albeda, waardoor de verschillen misschien groter worden gemaakt dan ze zijn. "Terwijl het in een democratie uiteindelijk ook om samenwerken en compromissen sluiten gaat."

Valkering van de Stemwijzer erkent dat, maar zegt dat mensen wel degelijk "ook gewoon bij middenpartijen uit kunnen komen".

Gratis bier

Ander probleem, zegt Albeda, is dat het vooral om de ideeën en wensen gaat, zonder dat de financiële keuzes van partijen duidelijk worden. Partijen kunnen in verkiezingsprogramma's volgens hem "veel gratis bier" verkopen, zonder dat ze duidelijk maken waar ze het van willen betalen.

Ook Valkering zou het nuttig vinden om die financiële keuzes inzichtelijk te maken. "Maar de doorrekening van programma's door het Centraal Plan Bureau, die die financiële keuzes duidelijker maakt, komt pas 10 oktober. Dan is de tijd wel erg kort om alles nog te verwerken en voor kiezers in stellingen online te zetten." In het verleden werkte de Stemwijzer wel met zo'n begrotingswijzer, maar "dat is gewoon niet haalbaar", aldus Valkering.

Albeda overwoog dit jaar zelf om een "bezuinigingswijzer" op te zetten, maar kwam er door de beperkte tijd na de val van het kabinet niet aan toe. Toch vindt hij de huidige stemhulpen wel degelijk een goede aanvulling voor kiezers die geen tijd hebben om alle verkiezingsprogramma's door te ploegen.

ChatGPT raadplegen?

En spelen de stemhulpen een bepalende rol? Albeda denkt eerder een ondersteunende rol. Hij ziet ook een verschuiving bij de voorkeuren van kiezers voor persoonlijkheden en imago's.

Voorkeuren die met de tijd ook weer snel kunnen verschuiven, getuige de populariteit van de FVD bij de Provinciale Statenverkiezingen in 2019, de Boer Burger Beweging met Van der Plas in het voorjaar van 2023 en onverwachte grote winst van Wilders amper een half jaar later bij de Tweede Kamerverkiezingen in november.

En of ChatGPT als stemhulp kan worden gebruikt? De AI-tool lijkt toch nog niet erg betrouwbaar te zijn, zeggen zowel ProDemos als Albeda. "Hooguit om een verkiezingsprogramma te laten samenvatten misschien", zegt Albeda. De verschillende chatbots en sites maken erg veel fouten, en het is heel ingewikkeld om te beoordelen of ze betrouwbaar en neutraal zijn.

Goedemorgen! De Kamer debatteert over de nieuwe begroting. Verder staan er zes verdachten van de rellen in Den Haag voor de politierechter. En PSV neemt het in de Champions League op tegen Bayer Leverkusen.

Eerst het weer: in de ochtend is het op de meeste plaatsen zonnig, al komt in het zuiden en westen lokaal eerst ook mist voor. Na het oplossen ervan resteert een vrij zonnige dag met maxima tussen 15 en lokaal 19 graden. Vanavond en vannacht meer bewolking maar overwegend droog.

Ga je op pad? Hier vind je het overzicht van wegwerkzaamheden en hier lees je over de situatie op het spoor.

Wat kun je vandaag verwachten? Wat heb je gemist?

In de Verenigde Staten zitten vanaf 06.00 uur vanochtend (00.00 uur lokale tijd) de overheidsdiensten grotendeels op slot. De zogenoemde shutdown blijft van kracht totdat er in de Senaat een akkoord is bereikt over de overheidsuitgaven. De deadline daarvoor was gisteren. Later vandaag wordt er een nieuwe poging gedaan om tot een akkoord te komen.

De Republikeinen en de Democraten wijzen naar elkaar wiens schuld het is. Een wetsvoorstel van de Republikeinen om de financieringsdeadline te verlengen werd door de Democraten geblokkeerd.

De Democraten zeiden alleen in te stemmen voor financiering van de overheid als de Republikeinen akkoord gaan met het verlengen van de aflopende subsidies voor de gezondheidszorg. De Republikeinen zeiden dat de Democraten de overheid "gegijzeld" hielden.

Het is voor het eerst in zeven jaar dat de Amerikaanse overheid op slot gaat. Toen duurde de shutdown 35 dagen.

Ander nieuws uit de nacht En dan nog even dit:

Prinses Amalia begon gisteren aan de opleiding tot reservist bij de krijgsmacht aan het Defensity College. Amalia is het eerste vrouwelijke lid van het koninklijk huis dat in militaire dienst treedt. En daar zijn ze bij Defensie blij mee.

Fijne dag!

In een zwaarbewaakt Kopenhagen verzamelen vandaag de leiders van de 27 EU-landen om met elkaar over de veiligheid van Europa te spreken. Eén van de belangrijkste onderwerpen op de agenda: de verdediging tegen drones. Een onderwerp dat Denemarken in zijn greep houdt na een week waarin bleek hoe kwetsbaar het gastland is.

Op het vliegveld van de Deense hoofdstad staan speciale borden in de aankomsthal met daarop "Droneverbod in Kopenhagen". In het hele Deense luchtruim zijn civiele drones deze week niet toegestaan.

In de haven ligt een extra fregat voor luchtverdediging, aangeboden door Duitsland. Op verzoek van Denemarken levert een hele reeks landen, waaronder Nederland, anti-drone-apparatuur. Op de luchthaven van Kopenhagen is een extra radar neergezet. Oekraïne stuurt voor deze week dronespecialisten richting Denemarken. De Deense politie heeft een speciale webpagina waarop is te lezen wat te doen bij 'verdachte drone-activiteit'.

Het zijn allemaal maatregelen die tijdens de top het luchtruim moeten beschermen nadat Denemarken vorige week te maken had gekregen met het ene na het andere drone-incident. Zo werden onbemande luchtvaartuigen waargenomen bij de vliegvelden van Esbjerg, Sønderborg en Skrydstrup. De luchthavens van Kopenhagen en Aalborg moesten zelfs tijdelijk sluiten vanwege drones. En ook boven Karup, een belangrijke luchtmachtbasis, werd minstens één onbekende drone gezien.

'Vernederend'

"Het is duidelijk dat Denemarken niet goed voorbereid is op een hybride oorlog", zegt de Deense veiligheidsexpert Rasmus Dahlberg. Dat de Denen nu op het laatste om hulp van bondgenoten moeten vragen, bewijst dat volgens Dahlberg. "Ze zijn al zeker een jaar bezig met de voorbereiding van deze top."

"Iemand kon zomaar zijn drone rondvliegen bij het grootste vliegveld van Scandinavië en iedereen stond erbij en keek ernaar. Het vliegveld moest dicht." En dat is precies waar hij het bij hybride oorlogsvoering om gaat, aldus Dahlberg. Hij noemt het "vernederend" voor Denemarken. Een woord dat ook vaak terugkeert wanneer Denen op straat worden bevraagd over hoe zij de dronevoorvallen hebben beleefd.

De drones zijn geen Deens probleem, maar bedreigen de hele oostflank van de Europese Unie. Polen riep begin deze maand de NAVO bijeen voor een spoedvergadering nadat zo'n twintig Russische drones het Poolse luchtruim waren ingevlogen. Een aantal werd uit de lucht geschoten door Nederlandse F-35's. Ook in het Roemeense luchtruim werd een Russische drone gezien.

Dronemuur

In de zoektocht naar een oplossing spraken acht oostelijke EU-landen afgelopen vrijdag met de Eurocommissaris voor Defensie Kubilius over een nieuw voorstel voor een Europese dronemuur.

De Europese Commissie ziet zo'n systeem om drones te "detecteren, te volgen en te neutraliseren" als een van de speerpunten van de Europese defensiestrategie. In een document dat de Commissie aan de lidstaten heeft gestuurd staat dat de drone wall moet voortbouwen op de ervaringen die in Oekraïne zijn opgedaan.

Vandaag bespreken de Europese regeringsleiders en staatshoofden het plan in Kopenhagen. Het zal onder meer gaan over haalbaarheid en efficiëntie. De Duitse minister van Defensie Pistorius temperde gisteren alvast de verwachtingen. "Dit is niet iets wat de komende drie of vier jaar te realiseren valt."

Steun aan Oekraïne

De leiders van de EU-landen spreken vandaag niet alleen over de Europese defensiestrategie, maar ook over steun aan Oekraïne. De EU overweegt bevroren Russische tegoeden te gebruiken om een lening van 140 miljard euro aan Oekraïne te verstrekken. De voorwaarde bij die lening: Oekraïne hoeft het geld alleen terug te betalen als Rusland de schade van de oorlog vergoedt.

Het gaat om tegoeden van de Russische centrale bank, die na de Russische invasie in 2022 werden bevroren. Het idee om de Russische tegoeden te gebruiken om Oekraïne te steunen speelt al langer, maar ligt gevoelig. EU-landen vrezen voor de juridische en financiële gevolgen wanneer zij het Russische geld in beslag zouden nemen.

Daarom denkt de Commissie nu aan deze leen-variant. Op die manier blijft het geld formeel van Rusland, maar kan Oekraïne er toch van profiteren. Het plan werd vorige week al geopperd door de Duitse Bondskanselier Merz in de Britse zakenkrant Financial Times. Nederland steunt het plan op voorwaarde dat het juridisch houdbaar is en financiële risico's gelijk verdeeld worden over de lidstaten.

Een andere zorg is dat de EU zich te veel met defensietaken gaat bemoeien. Lidstaten gaan zelf over hun defensie. Voor internationale samenwerking op militair gebied bestaat de NAVO.

Meerdere EU-landen, waaronder Nederland, vrezen dat zo de grens tussen taken van de lidstaten, de EU en de NAVO vervaagt. "Het ligt in de rede dat zo'n dronemuur een NAVO-taak is", zegt een EU-diplomaat. "Tegelijkertijd kan er een faciliterende rol voor de EU zijn, als er bijvoorbeeld veel infrastructuur omheen moet worden gebouwd."

Secretaris-generaal van de NAVO Rutte prees gisteren het plan voor de dronemuur. Bij een gezamenlijk persmoment met Commissievoorzitter Von der Leyen noemde hij het EU-initiatief een "uitstekend idee".

Waar na afgelopen weken niemand aan twijfelt, is de noodzaak van betere droneverdediging. De problemen die drones kunnen opleveren hebben ze in Denemarken vorige week al ondervonden. "Natuurlijk is het bekend dat drones er inmiddels bij horen. Dat weten ze in Oekraïne, in Polen en in de andere NAVO-landen die er al mee te maken kregen," zegt veiligheidsexpert Dahlberg.

"Maar wanneer ze boven je eigen land vliegen, je ze ziet of hoort, de vliegvelden moeten sluiten en het overal in het nieuws is, besef je pas dat er een nieuwe periode van hybride oorlogsvoering is aangebroken."

In de Verenigde Staten zit sinds 06.00 uur vanochtend (00.00 uur lokale tijd) de overheid grotendeels op slot. In de praktijk betekent dit dat de meeste overheidsdiensten- en programma's in het land zijn stilgelegd, en dat honderdduizenden overheidsmedewerkers thuiszitten.

De zogenoemde shutdown blijft van kracht totdat er in de Senaat een akkoord is bereikt over de overheidsuitgaven. De deadline daarvoor was gisteren. Later vandaag wordt er een nieuwe poging gedaan om tot een akkoord te komen.

De Republikeinen en de Democraten wijzen naar elkaar wiens schuld het is:

Een wetsvoorstel van de Republikeinen om de financieringsdeadline te verlengen werd door de Democraten geblokkeerd.

De Democraten zeiden alleen in te stemmen voor financiering van de overheid als de Republikeinen akkoord gaan met het verlengen van de aflopende subsidies voor de gezondheidszorg. De Republikeinen zeiden dat de Democraten de overheid "gegijzeld" hielden.

Vaker shutdowns

Het is voor het eerst in zeven jaar dat de Amerikaanse overheid op slot gaat. Toen duurde de shutdown 35 dagen.

Een shutdown komt vaker voor in de Verenigde Staten en heeft grote gevolgen. Grote delen van de federale overheid krijgen tijdens een shutdown geen geld meer, waardoor honderdduizenden overheidsmedewerkers niet doorbetaald krijgen en naar huis worden gestuurd. Ook medewerkers van federale veiligheidsdiensten zoals grensbewaking, de FBI en het leger worden niet betaald. Zij worden wel geacht door te werken.

Daarnaast sluiten openbare plekken als musea en nationale parken. Ook het vliegverkeer zal er veel hinder van ondervinden.

VS-correspondent Rudy Bouma:

"Een twee derde meerderheid van de Amerikanen keurt de shutdown af, blijkt uit een nieuwe peiling van de New York Times. Slechts 27 procent vindt dat de Democraten de poot stijf moet houden. Ook 43 procent van geregistreerde Democratische kiezers vindt dat een shutdown moet worden voorkomen, zelfs als dat betekent dat er moet worden toegegeven aan de Republikeinen. Eén aspect van de shutdown zal veel kiezers wel bevallen: Congresleden moeten wel onbetaald doorwerken zolang de overheid op slot zit.

Trump heeft gedreigd dat hij de shutdown wil gebruiken om nog meer ambtenaren te ontslaan. Daarom kregen de Republikeinen dit voorjaar, toen een eerdere shutdown dreigde, genoeg Democraten aan hun kant en werd uitstel van executie bereikt. Maar deze keer houden de Democraten de rangen vrijwel gesloten.

De shutdown gaat gepaard met enorm moddergooien. Trump plaatste een deepfake video op Truth Social waarin Hakeem Jeffries, de leider van de Democraten in het Huis van Afgevaardigden van een sombrero en snor is voorzien. In de video zegt zijn collega Chuck Schumer uit de Senaat met een AI-stem dat de Democraten illegale migranten van gratis gezondheidszorg willen voorzien zodat ze uiteindelijk op hun partij gaan stemmen: een onware Republikeinse complottheorie.

Jeffries is woedend en noemt de video racistisch. Hij plaatste op zijn beurt een bekende foto van Trump samen met Jeffrey Epstein op X. 'Dit is echt', schreef hij erbij."

In Indonesië zitten nog zeker 91 leerlingen vast onder puin nadat er maandag een school instortte. Meer dan driehonderd reddingswerkers zijn ingezet om overlevenden te bevrijden onder het puin.

De zoektocht naar overlevenden wordt bemoeilijkt doordat het puin bestaat uit grote betonnen platen. Ook vrezen de reddingswerkers dat het gebouw verder instort als er zwaar materieel ingezet wordt om de betonnen platen te verplaatsen. De autoriteiten zeggen dat ze zeker met zes leerlingen contact hebben gehad onder het puin.

Drie doden

Gisteren werd bekend dat zeker drie mensen zijn omgekomen bij de ramp. Gevreesd wordt voor veel meer doden.

Volgens de autoriteiten stortte het gebouw in op het moment dat er honderden mensen aanwezig waren. Veel leerlingen waren op dat moment aan het bidden.

In het deel van de Islamitische school dat instortte zaten voornamelijk jongens tussen de 12 en 18 jaar oud. De meisjes waren op het moment van het ongeluk aan het bidden in een ander deel van het gebouw.

De Houthi's claimen de aanval op het Nederlandse vrachtschip de MV Minervagracht van maandag in de Golf van Aden. Het schip was onderweg vanuit Djibouti.

De Houthi's schrijven in een verklaring dat de aanval werd uitgevoerd met een kruisraket. Twee opvarenden raakten gewond.

De Europese missie Operatie Aspides heeft een reddingsoperatie uitgevoerd:

Houthi-rebellen hebben de afgelopen tijd vaker internationale schepen aangevallen voor de kust van Jemen. Ze doen dit naar eigen zeggen uit solidariteit met de Palestijnen.

Demissionair minister Van Weel van Buitenlandse Zaken wees kort na de aanval al naar de Houthi's. "We weten dat ze onacceptabele aanvallen uitvoeren op de maritieme scheepvaart en we zullen dit scherp in de gaten houden."

Van boord gehaald

De meesten van de 19-koppige bemanning van het Nederlandse schip werden per helikopter van boord gehaald en opgevangen op schepen in de buurt. Een van de gewonden is naar Djibouti gebracht om daar te worden verzorgd. Er waren geen Nederlanders aan boord.

Gisteren zei de Nederlandse eigenaar dat het schip "aanzienlijke schade" heeft. Er wordt met specialisten en autoriteiten gesproken om te kijken hoe het schip veiliggesteld kan worden. Nu drijft de Minervagracht nog stuurloos op zee.