Inhoud, felle botsingen en oplopende spanning aan vooravond verkiezingen
Inhoudelijke discussies, soms felle botsingen, waarschuwingen over en weer: vijftien partijleiders kruisten in het NOS Slotdebat de degens. Met nog een paar uur te gaan voordat de stembureaus opengaan kregen partijleiders van de grote en kleine partijen in het debat nog één keer de kans om op televisie hun plannen voor het voetlicht te brengen.
Zelden was het een dag voor de verkiezingen zo spannend, in de peilingen kruipen partijen naar elkaar toe en lijken er vijf die kans maken de grootste te worden: PVV, GroenLinks-PvdA, D66, CDA en VVD. Maar nog altijd heeft een kleine 40 procent van de kiezers zijn stem niet bepaald, dus was er voor de lijsttrekkers nog zeker iets te winnen.
Nu de eindstreep nadert benadrukten partijen vooral de verschillen en dat er echt iets te kiezen valt. VVD-leider Yesilgöz zei dat het gaat tussen links of centrumrechts, D66-leider Jetten, CDA-leider Bontenbal en GroenLinks-PvdA-leider Timmermans vonden het tijd voor het einde van het "tijdperk Wilders", Wilders meende op zijn beurt dat hij de enige is die de problemen en overlast in de migratieketen echt aanpakt.
Huiliehuilie-verhaalTussen Jetten en Wilders ging het zoals verwacht fel op het thema asiel. Jetten zette zich als de anti-Wilders neer. "Nederland wil niet nog eens twintig jaar gechagrijn." Hij zei er te willen zijn voor "teleurgestelde PVV-kiezers", maar voegde toe dat D66 kiest voor andere oplossingen.
Wilders zei dat D66 juist alle wetten voor strenger beleid wegstemde. "Een bijna gênant huiliehuilie-verhaal", reageerde Jetten, "voor iemand die met 37 zetels en een eigen minister op Asiel en Migratie nog geen wet door de Tweede Kamer heeft gehaald".
Bekijk hier hoe het allerlaatste debat van de campagne verliep:
Yesilgöz kwam tijdens diverse thema's steeds weer uit bij de keuze tussen een links en een centrumrechts kabinet. Kiezers van GroenLinks-PvdA worden volgens haar de dag na de verkiezingen wakker met "een kater en de rekening" omdat bijvoorbeeld de woonplannen van die partij veel te duur uitpakken en de regels te veel toenemen. Timmermans vond juist dat de VVD de markt te veel zijn gang heeft laten gaan.
Om meer te kunnen bouwen wil GroenLinks-PvdA boeren onteigenen, maar de VVD denkt niet dat dat nodig is. De BBB wil dat al helemaal niet. Van der Plas, tot dan toe een beetje aan de zijlijn, sprong in: als de nieuwe rekengrens voor stikstof er straks is, kan Nederland volgens haar van het slot. VVD en GroenLinks-PvdA zijn er nog niet van overtuigd dat dat juridisch houdbaar is.
In het debat over de portemonnee van mensen botsten SP-leider Dijk en NSC-leider Van Hijum. Dijk noemde het niet te verkroppen dat 115.000 kinderen in armoede leven, terwijl de "rijkste negentien Nederlanders meer dan de helft van de rest van Nederland" bezitten. Volgens Dijk heeft het vorige kabinet met NSC veel te weinig gedaan. Van Hijum wees erop dat onder meer door uitkeringen te verhogen de armoede juist wel tot een historisch laag niveau gedaald is.
'Politieke spelletjes'CDA-leider Bontenbal hield zich lang rustig in het debat, tot VVD-leider Yesilgöz hem opnieuw vroeg te kiezen voor links of rechts. Toen sloeg Bontenbal terug. De kiezer is de "politieke spelletjes van de VVD" volgens hem "spuugzat".
"U zette de deur open voor Wilders en stortte het land in chaos", sneerde Bontenbal. Ook deelde hij een tik aan Timmermans uit. "Terwijl het huis in de fik stond, stond GroenLinks-PvdA aan de zijkant te vertellen wat fout was", aldus de CDA-leider. "CDA was met vijf zetels constant bezig te blussen en Nederland vooruit te helpen."
Toen het aan het einde van het debat over leiderschap en vertrouwen ging, werd de toon steeds feller. Bontenbal vond het tijd om de "zwarte bladzijde in de Nederlandse politiek om te slaan", doelend op de jaren waarin de PVV de grootste was.
Ook Timmermans zei het "tijdperk Wilders" te willen "afsluiten". Volgens hem is haat "dominant geworden". Wilders zei dat Timmermans juist zijn oorspronkelijke kiezers heeft verwaarloosd. De PVV heeft die overgenomen omdat "u te arrogant was ze serieus te nemen".