NOS Nieuws - Algemeen

Paus Franciscus (88) ligt al twaalf dagen in het ziekenhuis met een dubbele longontsteking bovenop een chronische bronchitis. Sinds zijn opname turen de bij het Vaticaanse persbureau geaccrediteerde journalisten iedere ochtend rond kwart over acht naar hun smartphone. Dan stuurt het persbureau een kort bericht over hoe paus Franciscus de nacht heeft doorgebracht.

Eigenlijk is het enige doel van dat bericht om aan te geven dat hij nog leeft. Belangrijker en spannender is het officiële medische bulletin dat iedere avond tussen zeven en half acht per email wordt verspreid. Daarin staat tot in redelijk detail of de situatie van de paus kritiek is of niet, of er verbeteringen of juist verslechteringen zijn, welke onderzoeken hij die dag heeft gedaan en zelfs of hij die dag gewerkt heeft.

Geheimhouding

Dat was in het verleden wel anders. In Rome klonk het: "de paus is nooit ziek totdat hij dood is." Maar dat was toen de pausen afgeschermd leefden in hun paleizen en weinig in het openbaar verschenen. Bovendien bestond er geen televisie en waren er al helemaal geen sociale media.

Vanaf het moment dat pausen zichtbaarder werden voor het grote publiek, groeide hun gezondheidstoestand uit tot een waar mysterie. Mededelingen werden zelden of nooit gedaan. Zo wist men pas jaren na zijn dood in 1963 dat paus Johannes XXIII aan maagkanker was overleden.

Onder Johannes Paulus II (1978-2005) duurde de terughoudendheid in de berichtgeving voort. Er bestond wel een heus persbureau met een directeur die behalve journalist ook arts was, maar de mededelingen over de gezondheid van de paus bleven erg spaarzaam. En dat terwijl de Poolse paus het nodige meemaakte in de 26 jaar van zijn pausschap.

Begin jaren 80 werd hij bij een aanslag op het Sint-Pietersplein in zijn buik geschoten. Hij kreeg (naar men toen zei goedaardige) kanker en brak een heup. In de jaren 90 openbaarden zich bovendien de eerste symptomen van de ziekte van Parkinson.

Hoewel de handen van de paus hevig trilden en hij steeds meer moeite kreeg met lopen en spreken, deed het persbureau er jaren over voordat het bestaan van de ziekte werd erkend.

Transparantie

Franciscus heeft nu voor een ware ommezwaai gezorgd. Toen hij in 2021 een zware darmoperatie moest ondergaan, kwamen er meteen heldere medische bulletins over de procedure. Bij een kleinere operatie aan zijn maagwand in 2023 hield zijn chirurg samen met de Vaticaanse woordvoerder een heuse persconferentie in de hal van het Gemelli-ziekenhuis in Rome waar de paus was opgenomen.

Precies datzelfde gebeurde opnieuw vorige week vrijdag toen op dezelfde plek in de hal de behandelende artsen van Franciscus kwamen uitleggen hoe hij ervoor staat. Het was een persconferentie van drie kwartier waar alle vragen van journalisten werden beantwoord.

Sergio Alfieri, de specialist die de paus onder behandeling heeft, benadrukte dat Franciscus zelf aandringt op zoveel mogelijk openheid. Volgens geruchten zou de paus zelfs hebben meegeschreven bij het opstellen van sommige bulletins.

De Argentijnse gemeenschap in Rome kwam onlangs samen om voor de gezondheid van de paus te bidden:

De belangrijkste reden voor paus en Vaticaan om de strategie van de transparantie te kiezen is om de geruchtenmachine te bedaren en fake news tegen te gaan. In de afgelopen dagen circuleerde al driemaal het bericht dat de paus was overleden. Zijn lichaam zou in de nacht stiekem zijn overgebracht naar het Vaticaan.

Ook deed een met AI gefabriceerde foto via sociale media de ronde van Franciscus met een zuurstofmasker zieltogend op een bed. Alleen lag de paus er in vol ornaat bij en niet, zoals de artsen al hadden uitgelegd, in een pauselijke pyjama.

Op verschillende traditionalistische en conservatieve sites, vooral Amerikaanse, wordt al druk gespeculeerd over de naderende dood en de mogelijke opvolger. Sommige niet al te Franciscus-gezinde kardinalen, zoals kardinaal Timothy Dolan van New York, suggereerden de afgelopen week dat het einde nabij is.

Een dubbeltje op zijn kant

De hamvraag is natuurlijk: is dat einde inderdaad nabij? Eén ding weten we zeker: het is een dubbeltje op zijn kant. Mocht Franciscus deze zware beproeving overleven, dan wacht hem een lange periode van herstel. Het is zeer onwaarschijnlijk dat hij nog op bevredigende wijze zijn pausschap zal kunnen uitoefenen.

Dat betekent dat de kans op aftreden, iets wat hij gezegd heeft eigenlijk niet te willen, met de dag lijkt te groeien. Maar vooralsnog is het laatste nieuws van vanochtend dat hij een rustige nacht heeft gehad.

De Raad van State heeft voor de tweede keer in korte tijd geoordeeld dat een asielzoeker in het detentiecentrum op Schiphol vastgezet mocht worden. Volgens de Raad van State was het "niet onrechtmatig" om de asielzoeker vast te houden in het complex, ook al zijn er overeenkomsten met detentie in een gevangenisopvang.

In het justitieel complex, geopend in 2013, zitten veroordeelden hun straf uit. Ook wordt een aparte afdeling door de IND gebruikt om asielzoekers op te vangen die bij hun aankomst op Schiphol niet voldoen aan de voorwaarden om Nederland binnen te komen en hier in zogenoemde grensdetentie worden geplaatst.

Hoger beroep

De rechtbank in Den Haag oordeelde eind vorige maand in de door een asielzoeker aangespannen zaak dat het detentiecentrum geen geschikte plek was voor het vasthouden van asielzoekers, omdat er te veel gelijkenissen waren met een gevangenisomgeving. Minister Faber (Asiel en Migratie) ging in beroep tegen die uitspraak.

Kort daarvoor had de Raad van State in een andere, soortgelijke zaak geoordeeld dat het Justitieel Complex Schiphol nog altijd een rechtmatige locatie was om asielzoekers in te huisvesten. En dat oordeelt de hoogste bestuursrechter nu dus opnieuw.

'Beperkingen gaan niet verder dan nodig'

In de laatste zaak ging het om een asielzoeker die vanuit Taiwan begin dit jaar op Schiphol aankwam. De Raad van State schrijft in de uitspraak dat de feiten waarop de rechter in Den Haag zijn uitspraak baseerde, en waarvoor de rechtbank het Justitioneel Complex Schiphol (JCS) ook zelf bezocht, "niet worden betwist". Om die reden bezocht de Raad van State het detentiecentrum zelf niet.

Toch zag de Raad van State geen reden om af te wijken van de eerdere uitspraak van de hoogste bestuursrechter. "Hoewel de inrichting van de afdelingen van het JCS voor grensdetentie niet verschilt van die voor strafrechtelijke detentie, blijven asielzoekers en strafrechtelijk gedetineerden in het JCS van elkaar gescheiden", schrijft de Raad van State.

Daar komt bij dat er in het centrum wel degelijk verschillen zijn tussen gevangenen en asielzoekers, aldus de Raad van State. Zo blijven ze korter vastzitten, mogen ze meer gebruikmaken van de luchtplaats en gaan "deze beperkingen" volgens de RvS "niet verder dan nodig voor het doel van de grensdetentie of het waarborgen van de veiligheid van asielzoekers en personeel van het JCS".

Veertien Nederlandse oorlogsmusea vragen minister Bruins van Cultuur in een gezamenlijke brief om archieven over de Tweede Wereldoorlog zo snel mogelijk openbaar te maken. De musea doen de oproep omdat ze vrezen dat dit nog lang gaat duren vanwege privacykwesties.

De directe aanleiding voor de brief is de gang van zaken rond het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR). Dit archief over Nederlanders die zijn onderzocht op collaboratie zou aanvankelijk op 2 januari volledig online komen, maar na een waarschuwing van de Autoriteit Persoonsgegevens besloot Bruins om de beperkte openbaarheid te verlengen.

Ook veel andere archieven en collecties zijn vanwege privacybeperkingen niet of slechts gedeeltelijk toegankelijk. Hierbij gaat het bijvoorbeeld om het oorlogsarchief van het Nederlandse Rode Kruis, de Joodse Raad-cartotheek en de archieven van de Nederlandse kampen: Westerbork, Amersfoort, Vught en het Oranjehotel in Scheveningen.

Privacy-discussies mogen niet leiden tot uitstel van de openbaarheid, vinden de musea. "Wij pleiten voor het borgen van de openbaarheid en maximale toegankelijkheid van oorlogsarchieven."

'Geen absoluut grondrecht'

De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) waarschuwde bij het CABR dat in het archief mensen voorkomen die nog leven. Openbaarheid kon volgens de AP daarom leiden tot privacyschendingen.

Ellen van der Waerden, directeur van WO2Net en ondertekenaar van de brief, spreekt van "een best rigide stellingname van de Autoriteit Persoonsgegevens". Het recht op privacy is volgens haar "een belangrijk grondrecht maar niet een absoluut grondrecht". Ook andere belangen moeten worden meegewogen, stelt ze.

Zo is openbaarheid volgens de musea waardevol voor kinderen van verzetsmensen of kinderen van mensen die tijdens de oorlog werden vervolgd. Dit vanwege informatie uit de archieven over "onderbelichte of onbekende gebeurtenissen".

Voor deze tweede generatie is er volgens de musea haast geboden omdat zij vaak al op leeftijd zijn. "Wij voelen ons belangenbehartigers van deze groep."

Persoonlijke verhaal centraal

Ook is toegankelijkheid belangrijk voor het overbrengen van de geschiedenis aan jongeren, stellen de musea. De archieven bevatten namelijk veel persoonlijke verhalen, van bijvoorbeeld mensen uit het verzet of collaborateurs.

"Juist het kunnen weergeven van dat persoonlijke is een uiterst belangrijke voorwaarde om een connectie en gevoel te krijgen (en te houden) met een nog altijd zeer relevant verleden."

Gewapende bendes hebben gisterochtend aanvallen uitgevoerd in de Haïtiaanse hoofdstad Port-au-Prince. In de wijk Delmas is een onbekend aantal slachtoffers gedood en vluchtten bewoners voor het geweld. Een ooggetuige spreekt van zo'n 15 mensen die om het leven zouden zijn gekomen.

Een lokale hulporganisatie zegt tegen persbureau Reuters dat de gewapende bendes "als een dolle tekeergaan" en verschillende gebieden aanvallen. "Moord, brandstichting, verkrachting en kogelwonden behoren tot hun vaste manier van werken".

Op beelden is te zien dat mensen op de vlucht zijn geslagen en daarbij hun eigendommen op het dak van de auto, op hun hoofd en op de motor met zich meebrengen. "Ik vlucht van hot naar her, hoe zijn we in deze situatie beland?" zegt een van hen. "We hebben al twee dagen niet geslapen, omdat iedereen in paniek was."

Een ooggetuige spreekt van 15 doden:

Haïti gaat al langer gebukt onder armoede, corruptie en bloederig bendegeweld. Volgens een schatting van de Verenigde Naties is ongeveer 85 procent van de hoofdstad in handen van bendes. Bijna een tiende van alle Haïtianen is op de vlucht als gevolg van het geweld.

Eind vorig jaar kondigde Artsen zonder Grenzen (AzG) aan dat de hulporganisatie zich terugtrekt uit Port-au-Prince vanwege bedreigingen door de politie. Een week daarvoor werd een ambulance van AzG aangevallen door een groep mensen en politieagenten. Daarbij kwamen twee patiënten om en raakten medewerkers van de hulporganisatie gewond.

Verkiezingen

Sinds 2016 zijn er in Haïti geen verkiezingen meer geweest. Nadat president Moïse in 2021 was vermoord, werd de impopulaire Ariël Henry interim-premier. Hij kondigde eind april vorig jaar aan dat hij aftrad, waarna een overgangsraad werd aangesteld. Deze raad moest zorgen voor stabiliteit in het land en kondigde eind deze maand aan dat op 15 november dit jaar verkiezingen worden georganiseerd.

Vorig jaar startte de VN een vredesmissie op, waarbij een internationale politiemacht onder leiding van Kenia naar Haïti trok zodat er in ieder geval nieuwe verkiezingen konden worden gehouden. Maandag werd bekend dat voor het eerst een agent uit Kenia was omgekomen in een vuurgevecht met bendeleden.

Een piloot van Virgin Australia heeft vorige week de Australische autoriteiten moeten waarschuwen voor een militaire oefening door Chinese marineschepen in de Tasmanzee. Australië zegt dat het door de Chinese marine niet goed op de hoogte is gesteld over de oefening waarbij met scherp werd geschoten.

Na de waarschuwing hebben luchtvaartmaatschappijen afgelopen vrijdag voor 49 vluchten de route gewijzigd. Dat heeft het hoofd van de Australische luchtverkeersleidingsdienst aan een parlementaire commissie verteld.

Zowel Australië als Nieuw-Zeeland heeft zijn zorgen geuit bij China over de gang van zaken. Piloten worden doorgaans 24 uur van tevoren geïnformeerd over militaire oefeningen, raketlanceringen en andere zaken die gevolgen kunnen hebben voor het luchtruim.

Noodradiokanaal

De directeur van de Australische burgerluchtvaartorganisatie vertelde maandagavond bij een hoorzitting in het parlement dat een piloot van Virgin Australia zijn organisatie op de hoogte had gebracht van de schietoefening van de Chinese marine. Die oefening vond plaats op 483 kilometer van de oostkust van Australië, in internationale wateren. "Zo kwamen we voor het eerst achter het probleem", zei hij.

De piloot had een radiobericht van de Chinezen ontvangen dat werd uitgezonden op een noodradiokanaal dat voornamelijk door piloten wordt gecontroleerd. Dat bericht werd vervolgens doorgegeven aan de luchtverkeersleiding. Hierop werden direct commerciële luchtvaartmaatschappijen op de hoogte gebracht en een gebied ingesteld waar niet gevlogen mocht worden.

400 kilometer van Tasmanië

De oefening zou ongeveer 30 minuten bezig zijn geweest voordat de piloot van Virgin Australia het bericht hoorde. De Australische legerleiding werd vervolgens 10 minuten nadat de luchtverkeersleiding het bericht had ontvangen, op de hoogte gebracht.

Het Chinese ministerie van Defensie zei eerder dat het van tevoren herhaaldelijk veiligheidswaarschuwingen had gegeven en dat de maatregelen in overeenstemming waren met het internationaal recht en geen invloed hadden op de vliegveiligheid.

Het Nieuw-Zeelandse leger meldde dinsdag dat de Chinese schepen zich op dat moment 218 zeemijl (ruim 400 kilometer) ten oosten van Hobart, de hoofdstad van de staat Tasmanië, bevonden.

Een vislift bij de sluis in Vinkeveen moet het vissen mogelijk maken om van sloten naar open water te zwemmen. Tot nu toe konden dieren zich alleen verplaatsen als de sluis open ging voor een boot, maar in de winter loopt het er niet bepaald storm met vaartuigen.

Om vissen op eigen gelegenheid te laten oversteken, plaatste waterschap Amstel, Gooi en Vecht (AGV) de lift. Want ook in de winter is het belangrijk dat vissen zich kunnen verplaatsen, vertelt ecoloog Daan Maassen aan RTV Utrecht. "Bijvoorbeeld om een plek te vinden om zich voort te planten."

Mexico

De lift is bijvoorbeeld voor de paling een goede oplossing. Het gaat wereldwijd niet goed met die vis. Die kan namelijk maar op één plek ter wereld paaien: in de Sargassozee, bij Mexico. En door onder meer moeilijkheden bij migratie is dat lastig.

"Als de paling niet bij Mexico kan komen, kunnen jonge palingen ook niet terug naar Vinkeveen", zegt Maassen. "Dan is er een kans dat hij uitsterft." Palingvissers in de Vinkeveense Plassen proberen dat al een tijdlang te voorkomen door de dieren handmatig over de dijk te tillen.

Lokstroom

Dat is nu niet meer nodig. Vissen worden naar de lift geleid dankzij een 'lokstroom'. Eenmaal binnen, detecteert een camera met AI om wat voor soort het gaat. Vervolgens stijgt het water automatisch naar het juiste niveau. "Ik hoop dat we er veel van kunnen leren", zegt Maassen. "Het zou mooi zijn als de visstand een beetje beter is geworden door de lift."

Behalve voor de paling is de lift ook voor andere vissoorten een uitkomst. "Klassiekere soorten zoals de brasem of de voorn verplaatsen zich graag om hun eitjes op veilige plekken te leggen", aldus Maassen. De Vinkeveense Plassen, waar deze soorten voorkomen, zijn daar niet geschikt voor.

Deurbel

De vislift in Vinkeveen is niet de eerste in ons land. In het Loodiep bij Coevorden kunnen vissen al langer verplaatsen met een lift. En in de grachten van Utrecht staat sinds 2021 een visdeurbel in het voorjaar.

Bij een busongeluk in Thailand zijn zeker achttien mensen om het leven gekomen nadat de remmen van het voertuig het hadden begaven. Er raakten 23 mensen gewond.

Het ongeval gebeurde op een snelweg zo'n 155 kilometer ten noordoosten van de hoofdstad Bangkok. Volgens de Thaise autoriteiten verloor de bestuurder van de bus de controle over het stuur waarna het voertuig over de kop sloeg en in een greppel belandde.

In de bus zaten 48 Thaise passagiers die op studiereis waren. Zeventien mensen zijn ter plekke overleden, een persoon overleed in het ziekenhuis, melden Thaise media. Ook zijn negentien van de 32 gewonden naar het ziekenhuis gebracht.

De Thaise premier zegt opdracht te hebben gegeven voor een onderzoek naar het incident. Ook wordt onderzocht of de bus voldeed aan de veiligheidsnormen.

Koffiegigant JDE Peets, het moederbedrijf van onder andere Douwe Egberts en Senseo, heeft afgelopen jaar bijna de helft meer winst behaald dan in het jaar daarvoor. Dat blijkt uit de jaarcijfers over 2024. De prijs van koffie staat op dit moment historisch hoog.

JDE Peets heeft meer koffie verkocht en deed dat tegen een hogere prijs. Daardoor werd bijna 9 miljard verdiend. Onder aan de streep bleef er 543 miljoen euro over in 2024, 49 procent meer.

Daarmee maakt het een minder jaar goed. In 2023 zag de koffiehandelaar de winst juist fors terugzakken, naar 364 miljoen euro.

Koffie-inflatie

Volgens JDE Peets overstijgen de resultaten de verwachtingen, onder andere door een zeer sterke stijging van de koffieprijs. De prijzen zijn hier meer dan verdubbeld.

Het koffiebedrijf heeft het over koffie-inflatie: de prijzen zijn omhoog geschoten door ongunstig weer en slechte oogsten, verstoringen in de distributiestromen en onzekere geopolitieke factoren. Tegelijkertijd neemt de vraag naar koffie toe, met name in Azië.

Lege schappen

Momenteel zijn er onderhandelingen bezig over de koffieprijzen tussen JDE Peets en supermarkten. In veel supermarkten liggen nu minder of helemaal geen Douwe Egberts-producten, omdat ze nog niet uit de onderhandelingen zijn gekomen. De supermarkten willen namelijk dat de koffie komend jaar niet veel duurder wordt.

De wederopbouw en het economisch herstel van Oekraïne gaan zeker 524 miljard dollar kosten, schrijft de Wereldbank. Het bedrag is veel hoger dan bij de vorig berekening van een jaar geleden. De geschatte kosten zijn vooral gestegen door Russische aanvallen op Oekraïense energiecentrales en stroomnetwerken.

Wie het herstel moet betalen, hangt samen met de uitkomst van de oorlog, eventuele vredesonderhandelingen en andere afspraken, zoals afspraken over delfstoffen waarover Oekraïne en de VS gisteren een principeakkoord zouden hebben bereikt. Veel is nog onduidelijk, maar wel is al zeker dat veel privékapitaal nodig zal zijn, zegt een deskundige tegen de NOS.

Het afgelopen jaar is de schade aan verdeelstations en andere energie-installaties met 70 procent gestegen, staat in het rapport van de Wereldbank. Rusland valt de Oekraïense energie-infrastructuur regelmatig aan met raketten en drones.

Het Wereldbank-rapport is opgesteld in samenwerking met de Verenigde Naties, de Europese Commissie en de Oekraïense overheid. Woningen worden daarin genoemd als de grootste fysieke schadepost. Zo'n 13 procent van de huizen en appartementen in het land is verwoest. Dat treft meer dan 2,5 miljoen huishoudens. Wederopbouw gaat naar schatting 84 miljard dollar kosten.

Ook het herstel van bruggen, wegen, bedrijven en landbouw gaat miljarden kosten. Alleen al het opruimen van al het puin kost naar verwachting 13 miljard dollar. De totale wederopbouwkosten zijn ongeveer drie keer het bruto nationaal product van Oekraïne.

De oorlog duurt nog voort, maar dat weerhoudt Oekraïne er niet van om aan de wederopbouw te werken. "Het land is bezig met het herstel van de kritieke sectoren die al voor de oorlog belangrijk waren", zegt Julia Soldatiuk-Westerveld, senior onderzoeker aan Instituut Clingendael. Het gaat om onder meer de landbouw, de metaalindustrie, de maakindustrie en de IT.

Sommige sectoren, zoals hernieuwbare energie, worden compleet verhuisd naar andere delen van het land, zegt Soldatiuk. "Door de invasie is 90 procent van de zonnepanelenparken en windmolens in bezet gebied terechtgekomen. Dat moet dus ergens anders worden opgebouwd."

Ook ziekenhuizen zijn een belangrijk speerpunt van de huidige herstelwerkzaamheden. "Dicht bij de frontlinie wordt een ondergronds ziekenhuis gebouwd dat bestand is tegen luchtaanvallen. Veel gewonde militairen worden daar behandeld. Ook kinderziekenhuizen worden gebouwd."

Soldatiuk noemt twee infrastructuurprojecten die met Europees geld worden betaald: het verbreden en versterken van wegen van de Poolse grens naar Kyiv, en grensposten. "Dat zijn allebei projecten van strategisch belang voor zowel handel als militair gebruik."

Wie betaalt?

Veel hangt af van de uitkomst van de oorlog. De Franse president Macron zei maandag dat Oekraïne door Rusland gecompenseerd moet worden voor oorlogsschade "omdat Rusland de agressor is". Veel Europese landen zijn het daarmee eens.

Het is verre van zeker dat Europa zijn zin krijgt, zegt Soldatiuk. "Je kunt eisen dat Rusland het herstel betaalt. Maar als Rusland niet zo slecht uit de oorlog komt, kun je niets afdwingen."

De EU en de Wereldbank hebben vastgesteld dat er veel privégeld nodig is, omdat het niet lukt om alles met publiek geld te betalen. Probleem is dat de risico's van investeren in Oekraïne veel buitenlandse geldschieters afschrikken. Vandaar dat de EU mede garant staat voor privéinvesteringen. "Het aantrekken van buitenlands privékapitaal is de grootste uitdaging", zegt Soldatiuk.

Een voorbeeld daarvan is de mijnindustrie. Oekraïne wil veel meer doen om over te schakelen naar hernieuwbare energie, maar ook de eigen gasreserves gebruiken. Buitenlandse olie- en gasbedrijven aarzelen tot dusver om te investeren in gaswinning, vanwege de Oekraïense bureaucratie. "In het verleden duurde het vaak heel lang om toestemming van de overheid te krijgen voor gaswinning", zegt Soldatiuk. "De regels worden nu versimpeld. Ook op dat gebied is het land bezig om hervormingen door te voeren."

Sovjetplanning

Bij de wederopbouw wordt volgens Soldatiuk meteen flink gemoderniseerd. "Wat verwoest is, wordt niet op dezelfde manier herbouwd. Ze kijken heel goed naar het stedenbouwkundig ontwerp en de planning. Dat is logisch, want wat de Oekraïense burger nodig heeft is anders dan in het verleden. Oekraïne wil van de oude sovjetwijze van stedenbouw af."

Goedemorgen! De Raad van State besluit vandaag of het detentiecentrum op Schiphol gebruikt mag blijven worden om asielzoekers op te vangen. En voetbalteams PSV en Go Ahead Eagles spelen tegen elkaar in de halve finale voor de KNVB Beker.

Eerst het weer: in het oosten is er eerst veel bewolking en nog wat regen, terwijl in het westen de zon wordt afgewisseld met stapelwolken. De maxima liggen vanmiddag tussen 8 en 11 graden. Later neemt de bewolking toe, en aan het einde van de middag volgt er regen vanuit het westen. Vanavond is het regenachtig en ook morgen blijft het niet droog.

Ga je vandaag op pad? Dit is het overzicht van de files en wegwerkzaamheden en de situatie op het spoor.

Wat kan je vandaag verwachten? Wat heb je gemist?

Oekraïne en de Verenigde Staten zouden het eens zijn over de voorwaarden voor een grondstoffendeal. Diverse media melden op basis van Oekraïense functionarissen dat Kyiv akkoord is gegaan met een aangepast voorstel uit Washington.

Trump verwacht dat Zelensky deze week naar Washington komt om het akkoord te ondertekenen. De Amerikaanse president heeft dat gezegd tegen journalisten die in het Witte Huis vroegen naar de berichten over een akkoord. De Oekraïense president heeft nog niet gereageerd.

Ander nieuws uit de nacht: En dan nog even dit:

Op een luchthaven in Colombia is een 40-jarige man gearresteerd die meer dan 200 gram cocaïne in een pruik had verstopt. De Colombiaan was van plan om van Cartagena naar Amsterdam te vliegen.

Op vrijgegeven beelden is te zien hoe een douanier na een afwijkende scan op onderzoek uitgaat:

Fijne dag!

De meeste Nederlanders geloven niet langer dat de Europese NAVO-landen kunnen rekenen op Amerikaanse militaire steun. Zij denken dat Europa op militair gebied op eigen benen zal moeten staan, waarbij de vorming van een Europees leger steeds meer steun krijgt.

Dat blijkt uit een representatief onderzoek van Ipsos I&O onder 1944 Nederlanders in opdracht van de NOS. Uit de enquête blijkt dat er onder Nederlanders weinig bereidheid is om zelf in dienst te gaan wanneer Nederland of een ander EU-land wordt aangevallen.

Het percentage mensen dat zich veel zorgen maakt over de oorlog in Oekraïne is deze maand op ongeveer hetzelfde niveau als in april 2022, vlak nadat de oorlog begon. Het is 10 procent hoger dan in december vorig jaar.

Zo veel zorgen maken Nederlanders zich over de oorlog in Oekraïne

Een deel van die zorgen kan mogelijk worden verklaard door recente uitspraken van de Amerikaanse president Trump over onderhandelingen met Rusland, zegt Dick Zandee. Hij is defensiedeskundige bij onderzoeksinstituut Clingendael. "Mensen hebben grote twijfels of de oorlog op een voor ons acceptabele manier wordt opgelost."

Eerder zei Trumps minister van Defensie Pete Hegseth al dat Oekraïne land zal moeten opgeven bij een vredesakkoord met Rusland en dat het NAVO-lidmaatschap er voor het land niet in zit. De VS wil dat Europese militairen gaan toezien op een eventuele vredesovereenkomst en niet de VS. "Dat roept de vraag op of we dat wel zonder de VS kunnen en je ziet de angst dat dat niet zo is", zegt Zandee.

Het onderzoek van Ipsos I&O laat zien dat slechts drie op de tien Nederlanders verwachten dat de VS Europese NAVO-partners zal blijven beschermen op het moment dat dat nodig is.

Europese samenwerking

Als mogelijk antwoord op de veranderde positie van de VS op het wereldtoneel, wil een toenemend deel van de Nederlanders graag dat er een Europees leger gevormd wordt. Was dit in december 42 procent, nu wil 49 procent van de Nederlanders dat. Slechts 17 procent is tegen de vorming zo'n leger. In de huidige situatie heeft ieder land in de EU een eigen leger.

"Veel mensen vinden dat Europa voor zijn eigen verdediging moet zorgen", zegt Zandee. "Dat hoor je ook bij de Duitse verkiezingswinnaar Merz, die waarschijnlijk de volgende bondskanselier wordt, en andere Europese leiders."

Maar een Europees leger in de letterlijke zin van het woord is volgens hem geen realistisch scenario. "Dat is volstrekt onhaalbaar, je zit met verschillende talen, veiligheidsbelangen en regeringen. We moeten wel naar meer Europese samenwerking op defensiegebied."

Dat laatste gebeurt ook al succesvol, zegt Zandee. "Onze landmacht schaft bijvoorbeeld dezelfde tanks aan als de Duitsers."

Meevechten in Oekraïne

Een kwart van de Nederlanders vindt dat Nederland nu al zelf militairen naar Oekraïne moet sturen om dat land bij te staan. Dat is het hoogste percentage sinds Ipsos I&O begon met meten, kort na het begin van de oorlog. Het is bovendien meer dan een verdubbeling in de laatste twee maanden.

Zo veel respondenten willen dat de regering Nederlandse militairen naar Oekraïne stuurt

Slechts weinig mensen zijn bereid zelf in dienst te treden wanneer dat voor de eigen veiligheid nodig is: 18 procent is bereid en in staat het leger in te gaan als Nederland wordt aangevallen. Dat is wel meer dan wanneer een ander EU-land wordt aangevallen, dan kan en wil slechts 9 procent dat.

Zandee: "Je ziet vaak dat collectieve gevoelens met het eigenbelang botsen. Dienstbereidheid wordt door veel mensen ook wel als 'sneuvelbereidheid' gezien."

Ook willen Nederlanders liever niet dat naaste familie in dienst treedt bij een aanval op een EU-land. Daarentegen staat bijna de helft erachter als vrienden in dienst treden bij een aanval op Nederland, en ruim 40 procent bij een aanval op een ander EU-land.

Twaalf mensen zijn gisteravond onwel geworden in een hotel op de Pier van Scheveningen. Ze werden naar het ziekenhuis gebracht met klachten als misselijkheid en duizeligheid. Het bleek koolmonoxidevergiftiging.

Hulpdiensten kregen rond 21.45 uur melding van het incident. Hotel De Pier Suites werd ontruimd nadat een aantal gasten en medewerkers onwel was geworden. Behalve gasten en personeel kregen ook twee toegesnelde ambulancemedewerkers last van klachten.

Zij behoren tot het dozijn mensen dat naar het ziekenhuis werd gebracht.

Het is nog onduidelijk hoe de koolmonoxide is vrijgekomen. Nadat het pand werd doorgelucht, mochten medewerkers en gasten terug naar binnen.

Dodelijk

Koolmonoxide is zeer giftig voor mens en dier, maar is niet te ruiken of proeven. Bij blootstelling aan hoge concentraties treedt snel bewusteloosheid in. Volgens de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit overlijden jaarlijks zo'n 10 tot 15 mensen in Nederland aan koolmonoxidevergiftiging.

In Maastricht zijn tientallen inwoners van een woonzorgcentrum geëvacueerd vanwege een waterlekkage. Ze brengen de nacht door in hotels of op andere verpleeglocaties. Dat laat zorgbedrijf Envida weten in een verklaring.

De lekkage in het pand aan de De Koepelhof werd aan het begin van de avond ontdekt. Water stroomde meerdere woonruimtes binnen. De stroom werd afgesloten om het probleem te verhelpen. Aan het einde van de avond maakte de Veiligheidsregio Zuid-Limburg bekend dat de lekkage was gestopt. De oorzaak van het lek en de ernst van de waterschade zijn nog onduidelijk.

De hulpdiensten waren in groten getale uitgerukt voor het incident. Onder meer een kraan van de brandweer werd gebruikt om bewoners van de bovenste verdieping uit hun woning te halen. Familieleden werden door personeel op de hoogte gebracht van de situatie.

Pierre Pourchez uit 's-Graveland heeft jarenlang strijd gevoerd voor meer bekendheid van de geschiedenis van Meinard Tydeman, oud-burgemeester van Blaricum. Vandaag is een bord onthuld op het Burgemeester Tydemanplein met daarop informatie over het leed dat Molukkers in 1956 is aangedaan onder toeziend oog van de burgemeester.

De VVD'er Tydeman was van 1958 tot 1973 burgemeester van de Noord-Hollandse gemeente. Hij werd benoemd tot ereburger van Blaricum en er is een plein naar hem vernoemd. De huidige burgemeester Barbara de Reijke onthulde op dat plein het nieuwe informatiebord over de geschiedenis van Tydeman.

Voor zijn tijd als burgemeester van Blaricum was Tydeman burgemeester van het Zeeuwse Westkapelle (1949 tot 1958). Onder zijn verantwoordelijkheid werd in 1956 door agenten geschoten op een groep ongewapende Molukkers.

Toen Pierre Pourchez in 2012 las over de schietpartij, kon hij het er niet bij te laten zitten. "In Blaricum wist vrijwel niemand het", zegt hij tegen omroep NH. Pourchez, geboren in Indonesië en zoon van een KNIL-militair, groeide zelf op in een Zeeuws dorpje. De gebeurtenissen in Westkapelle zijn voor hem nog altijd pijnlijk en hij werd er telkens aan herinnerd als hij in Blaricum over het Burgemeester Tydemanplein liep. "Mijn eerste gedachte was: ik wil de naam van het plein weg", zegt hij.

Niet wegpoetsen

Hij stuurde burgemeester De Reijke kort na haar benoeming een brief, waarna hij werd uitgenodigd voor een gesprek. De burgemeester besloot de naam van het plein niet te wijzigen. "Ik vind het juist heel mooi om de geschiedenis niet weg te poetsen, maar het in perspectief te plaatsen en de dialoog aan te gaan", zegt De Reijke.

Tydeman overleed in 2008. Er is nooit officieel onderzoek gedaan naar zijn rol in 1956. De Reijke: "Als je met de blik van nu kijkt naar wat daar is gebeurd, dan kan dat natuurlijk niet. Maar ik vind het moeilijk om iets te veroordelen wat in een andere tijdgeest heeft plaatsgevonden."

Pourchez onthulde het bord samen met de burgemeester. Daarop staat nu: "Terugkijkend hebben de Molukkers nodeloos geleden onder het beleid van Tydeman".

Voor Pourchez is het doel daarmee bereikt. "Het geeft voldoening en erkenning", zegt hij. "Als mensen erover praten, dan ben ik al blij. Dat is erkenning van de geschiedenis. Het niet doodzwijgen, niet ontkennen, maar gewoon laten zien."

De aanspreektitel Dichter des Vaderlands, die in 2000 voor de eerste keer werd toegekend aan Gerrit Komrij, bestaat niet meer. Voortaan wordt gesproken van Dichter der Nederlanden (en bijvoorbeeld ook van Denker der Nederlanden). Dat is bekendgemaakt door de kunstenaars die de titel dragen als nationale ambassadeur voor hun culturele vakgebied, meldt NRC.

De dragers vinden de naamswijziging nodig uit "een gedeeld ongemak over een term (vaderlands) die als gedateerd wordt ervaren". Een "open en tijdloze titel" is meer van deze tijd, zeggen ze.

Babs Gons, die in 2023 Dichter des Vaderlands werd, zegt dat ze heeft gemerkt dat "bij een deel van de samenleving de gevoelswaarde van de term is veranderd". De "van oudsher ironische boodschap kwam vaak niet over" en "de lading van woorden verschuift door de tijd".

Andere dragers van de 'Vaderlands'-titel (componist Anne-Maartje Lemereis, theoloog Mirella Klomp, fotograaf Marwan Magroun, denker Marjan Slob en stripmaker Jan Vriends) delen haar gevoel, zegt Gons.

Knellen

Zo geeft Slob, nu onder de titel 'Denker der Nederlanden', aan dat de titel 'des Vaderlands' begon te knellen voor degenen die de titel dragen. "Hoe draag ik bijvoorbeeld als vrouw deze titel? Ik sprak met Babs Gons en zij zei dat haar vader niet eens in Nederland is geboren."

Slob legt uit dat de naamsverandering past binnen de taak die zij als titeldragers hebben gekregen. "We willen de banden met het verleden niet doorknippen, maar we willen die banden doorzetten naar de toekomst. We willen het levend houden."

De naamsverandering geeft volgens Slob meer ruimte om de titel vorm te geven voor verschillende soorten Nederlanders. "De titel is nog steeds heel plechtig, we gaan niet iets anders doen. De benaming kunnen we alleen makkelijker op ons nemen."

Maatschappelijke ontwikkelingen

Met de aanduiding 'der Nederlanden' wordt er geen onderscheid meer gemaakt tussen vaderland en moederland, zeggen de samenwerkende organisaties, waarmee "beter wordt aangesloten bij de huidige maatschappelijke ontwikkelingen".

Babs Gons: "Als Dichter der Nederlanden sta ik graag voor alle Nederlanden waaruit wij bestaan. We hebben een vaderland en een moederland, adoptielanden, tweede en derde landen. We zijn zoveel Nederlanden: Europese Nederlanden, Caraïbische Nederlanden, zeelanden, randstadlanden, plattelanden, enzovoorts. De titel refereert op een poëtische manier aan de landen in ons."

Grote delen van Chili zitten zonder stroom door een storing. De nationale rampendienst meldt dat het land van het noorden tot het zuiden is getroffen, over een afstand van ruim 3000 kilometer. De overheid heeft de noodtoestand afgekondigd en een avondklok ingesteld.

Het gaat om de zwaarste stroomstoring in jaren. In een toespraak 's avonds op tv (lokale tijd) zei president Gabriel Boric dat zo'n 8 miljoen huishoudens waren getroffen. Volgens hem is in de helft van alle gevallen de stroom weer hersteld. De hoop wordt uitgesproken dat de ergste problemen in de ochtend voorbij zijn.

Mensen werden naar huis gestuurd omdat de apparatuur op hun werk uitviel:

Op sociale media gaan beelden rond van donkere metrotunnels en uitgestorven stations in de hoofdstad Santiago. De metro rijdt niet en forenzen moeten op zoek naar ander vervoer. Dat geeft in de miljoenenstad grote drukte op straat. Er zijn extra bussen ingezet, maar op de weg zorgen uitgevallen stoplichten voor dichtgeslibde kruispunten.

Elders in het land zit Escondida, de grootste kopermijn ter wereld, zonder elektriciteit. Ook andere mijnen in het langgerekte Zuid-Amerikaanse land hebben last van de stroomstoring. Een aantal is teruggevallen op noodstroom.

De Chileense minister van Binnenlandse Zaken Carolina Tohá maakte op een persconferentie bekend dat de problemen zijn veroorzaakt door een storing in het elektriciteitsnet in het noorden van het land. Er wordt hard gewerkt aan het herstel. Ze sluit een cyberaanval als oorzaak uit.

Twee Nederlandse gevechtsvliegtuigen zijn vanmorgen ingezet tijdens een actie om het Poolse luchtruim te beschermen. Dat bevestigt het ministerie van Defensie aan de Leeuwarder Courant. De inzet van de Poolse luchtmacht en de NAVO volgde na een Russische aanval in Oekraïne met drones en raketten.

In heel Oekraïne klonk vanochtend het luchtalarm. Rusland zou 213 drones en zeven raketten hebben afgevuurd. Het Oekraïense leger zegt 133 drones en zes raketten te hebben neergehaald. Voor zover bekend is er één gewonde gevallen: een 44-jarige vrouw in Kyiv raakte gewond aan een been.

Buurland Polen is lid van de NAVO en houdt sinds het begin van de oorlog tussen Rusland en Oekraïne het luchtruim scherp in de gaten. De Poolse luchtmacht zegt op X dat er vanochtend geen schending van het Poolse luchtruim is waargenomen, maar dat men de huidige situatie nauwlettend in de gaten houdt.

De Belgische koning Leopold III heeft in de Tweede Wereldoorlog een plan laten opstellen om, met goedkeuring van Hitler, alleenheerser te worden in een ministaatje binnen België. Dat blijkt uit documenten gevonden door schrijver Vincent Stuer, die een boek schreef over de oorlogsjaren van de koning.

Het 22 pagina's tellende document is het eindverslag van zeven vergaderingen die een groep vertrouwelingen van Leopold III hield in 1942.

Leopold III was altijd al omstreden in België. Na de capitulatie in 1940 weigerde hij het land te verlaten, zoals koningin Wilhelmina in Nederland had gedaan. Toen de ministers naar Engeland uitweken, bleef Leopold achter als legeraanvoerder, ondanks het verzoek om mee te gaan.

Na de capitulatie werd hij onder huisarrest geplaatst door de Duitsers, waarna de ministers en het parlement hem zijn bevoegdheden afnamen. In november 1940 had hij een bijeenkomst met Hitler, met wie hij wilde praten over de positie van België in een door Duitsland gedomineerd Europa. Hij kreeg alleen vage beloftes.

Na de oorlog wilde Leopold terugkeren op de Belgische troon, maar een groot deel van de bevolking was daar tegen. Onder zware politieke druk deed hij in 1950 afstand van de troon.

Nu blijkt dat Leopold in gevangenschap plannen maakte voor de toekomst van België, met goedkeuring van Hitler en nazi-Duitsland. Leopold wilde volgens dat scenario controle krijgen over een aan Duitsland gehoorzaam ministaatje, "bijvoorbeeld ten zuiden van de Samber en Maas, in de provincies Henegouwen en Namen".

In het ministaatje had Leopold III met de zegen van Hitler alleen willen heersen. "Het staatje moest 'minstens de omvang van één provincie hebben', zo stond het in de verslagen", zegt Stuer. "Het zou zeker nooit in de buurt van de hoofdstad of van de haven of de kust hebben kunnen liggen, dat was voor de Duitsers militair veel te belangrijk."

Opmerkelijke datum

De datum van het verslag, in de zomer van 1942, is volgens Vincent Stuer het opmerkelijkste. "Dat de koning nog zo diep in de oorlog dacht dat de oorlog zou eindigen in een onderhandelde vrede met de Duitsers, en dat hij dat ook wou, dat is zeer opmerkelijk", zegt de schrijver tegen de krant De Standaard.

Volgens Stuer toont het de wereldvreemdheid aan van Leopold III. "Hij leefde in een bubbel, omringd door mensen die hetzelfde dachten als hij, en die geen voeling hadden met hoe de buitenwereld dacht over de situatie."

Leopold had al in 1940 de intentie een soort nazi-gezind Vichy-regime op te zetten in België, zoals in Frankrijk gebeurde. Stuer: "Was dit document uit 1940 geweest, dan was het een van de vele geweest van die strekking. Maar dat hij het in 1942 nog steeds dacht, is opmerkelijk."

De schrijver vond het document in privé-archieven die pas openbaar zijn gemaakt in 2002, vertelt hij in De Standaard. "Ik moet zeggen dat ik toen wel een klein vreugdedansje heb gedaan. Niemand had dat document al ingekeken. Maar het is historisch getoetst en gecontroleerd. Ik heb er dankbaar gebruik van gemaakt om een spannend historisch verhaal te schrijven over de Koningskwestie, de jaren waarin ons land over het lot van Leopold III moest beslissen. Een absoluut sleutelmoment in de geschiedenis van België."

Hoofdaanklager Karim Khan van het Internationaal Strafhof in Den Haag (ICC) is afgereisd naar de Democratische Republiek Congo. "We maken ons grote zorgen over recente gebeurtenissen in Congo", zegt Khan. "Vooral de situatie in het oosten van het land is dringend." Er vielen dit jaar duizenden doden door geweld van rebellengroepen.

Het ICC onderzoekt sinds 2004 ernstige misdaden in Congo. Het strafhof begon ermee nadat de toenmalige regering om ingrijpen had gevraagd. In het onderzoek wordt gekeken naar verschillende rebellengroepen, de mogelijke betrokkenheid van het Congolese leger bij misdaden en de banden tussen het Rwandese leger en rebellengroep M23.

Het onderzoek richt zich op onder meer genocide, misdaden tegen de menselijkheid en oorlogsmisdaden. In het bijzonder worden misdaden onderzocht in de oostelijke provincie Noord-Kivu sinds januari 2022.

Khan kondigde in oktober vorig jaar al een onderzoek aan naar misdaden van rebellengroepen in Congo. Hij zei onafhankelijk onderzoek te zullen doen naar de betrokkenheid van verschillende partijen. "Met het oog op het waarborgen van gerechtigheid voor de slachtoffers", schreef Khan destijds.

Geweld in Oost-Congo

Sinds 2022 is M23 bezig aan een opmars in het oosten van Congo. Onderzoek van de VN laat zien dat de groep wordt gesteund door Rwanda.

De overname van de stad Goma in de provincie Noord-Kivu vorige maand was in het bijzonder gewelddadig. "Het is echt chaos", zei de Nederlandse VN-gezant Vivian van de Perre destijds in Goma over de humanitaire situatie. "Er liggen nog zo'n duizend doden in de straten. Er is geen water of elektriciteit, er zijn geen medische voorzieningen, geen internet, geen wifi."

De VN zei vorige week zich grote zorgen te maken over de humanitaire crisis in het oosten van het land.

Goma is met 2 miljoen inwoners de grootste stad in Oost-Congo en ligt in een provincie die rijk is aan kostbare mineralen en grondstoffen.

De burgers lijden enorm onder het geweld. Volgens Unicef zijn er 6,5 miljoen ontheemden in Oost-Congo, onder wie 2,5 miljoen kinderen. Ook maakt de humanitaire organisatie zich grote zorgen over de toename van het aantal gedwongen kindsoldaten. Volgens de regering van de Democratische Republiek Congo (DRC) zijn er sinds begin dit jaar 7000 mensen omgekomen door de opmars van M23.

Afrika-correspondent Elles van Gelder bezocht recent de bezette stad Goma:

Tijdens de strijd tussen het Congolese leger en de rebellen brak er brand uit bij een gevangenis, waardoor duizenden gevangenen wisten te ontsnappen. 132 vrouwen en 25 kinderen kwamen bij de brand om het leven, melden bronnen aan de BBC.

Een deel van de vrouwen in de Munzenze-gevangenis werd tijdens de uitbraak verkracht, onder wie de 22-jarige Pascaline. "Hij zei dat hij me zou vermoorden als ik probeerde te ontsnappen", vertelt ze aan de BBC. De aanval was zo gewelddadig dat ze het bewustzijn verloor.

Christenvervolging

M23 is nu de sterkste partij in het oosten van Congo, maar is daar niet de enige gewapende groep. Zo is ook de aan Islamitische Staat gelieerde ADF in het gebied actief.

Twee weken geleden werden volgens lokale bronnen 70 lichamen gevonden in een protestante kerk in het dorpje Kasanga in Noord-Kivu. De slachtoffers zouden allemaal christenen zijn uit het dorpje Mayba. De slachtoffers waren meegenomen naar de kerk en daar vermoord met machetes. Een lokale bron zei tegen Congolees persbureau 7sur7 dat de lichamen waren gekneveld. Vermoedelijk werd die dodelijke aanval uitgevoerd door ADF.

Zeven Nederlandse Kamerleden, onder wie SGP-lid Stoffer en JA21-lid Eerdmans, stelden vorige week Kamervragen over mogelijke christenvervolging in het oosten van Congo.

De infuusfiets van het Prinses Máxima Centrum in Utrecht is vanaf vandaag ook beschikbaar voor andere ziekenhuizen in binnen- en buitenland. Volgens het ziekenhuis is er veel belangstelling voor de driewieler waarmee jonge patiëntjes meer bewegingsvrijheid hebben.

De infuusfiets is in 2020 bedacht door arts-onderzoeker Bernadette Jeremiasse. De Infuuts werd in september vorig jaar in gebruik genomen in het Utrechtse ziekenhuis. Aan het fietsje kan een infuuspaal worden vastgemaakt zodat kinderen zelfstandig (maar onder toezicht van een ouder) door de gangen kunnen fietsen.

Het Prinses Máxima Centrum heeft al meerdere infuusfietsjes in gebruik. Vanwege de vele reacties besloot het ziekenhuis met fabrikant TechniCare de fietsjes op grotere schaal te produceren.

"We kregen honderden berichtjes en mails van mensen die de Infuuts zo mooi vonden, waaronder ook ziekenhuizen in binnen- en buitenland", zegt een woordvoerder tegen RTV Utrecht. Hoeveel fietsjes besteld zijn, is niet bekendgemaakt. "We hopen dat straks zoveel mogelijke zieke kinderen op het fietsje kunnen stappen", aldus de woordvoerder.