'Schokkend en pijnlijk': verbijstering over geopende graven in Dordrecht
'Schokkend' en 'bijzonder pijnlijk', de reacties op de gebeurtenissen op de begraafplaats Essenhof in Dordrecht liegen er niet om. Tien jaar geleden werden daar in het geheim experimenten uitgevoerd op lichamen van overledenen. Met medeweten van de toenmalig wethouder werden graven meerdere keren geopend zonder dat nabestaanden werden geïnformeerd of dat er een vergunning voor was. Dat blijkt uit een rapport van een onderzoek dat is uitgevoerd in opdracht van de gemeente.
"Dit had nooit op deze manier mogen gebeuren", zegt de huidige wethouder Marc Merx. "Mensen vertrouwen hun dierbaren toe aan onze begraafplaats en gaan ervan uit dat daar op de meest respectvolle manier mee wordt omgegaan. Dat is hier niet gebeurd." Burgemeester Nanning Mol (VVD) zegt met "verbijstering het rapport te hebben gelezen".
De overledenen werden in 2007 begraven en de zogenoemde grafrechten - die tien jaar gelden - waren bij het openen van de graven nog niet verlopen.
OnverteerbaarEssenhof is de grootste gemeentelijke begraafplaats van Dordrecht met honderden keldergraven. Zo'n keldergraf bestaat uit een soort gemetselde ruimte onder de grond waar vier lichamen op elkaar worden begraven. De bedoeling is dat deze lichamen daarin ontbinden, alleen op deze begraafplaats gebeurt dat volgens de wethouder niet snel genoeg vanwege een gebrek aan zuurstof in het graf.
Het vermoeden dat veel lichamen in die graven niet verteerden werd bevestigd in 2013, nadat één keldergraf was opengemaakt. Daarna begon de begraafplaats vanaf 2015 heimelijke proeven om het ontbindingsproces wel op gang te brengen.
"In twee jaar tijd zijn in totaal drie keldergraven met elk vier kisten geopend", zegt Merx. "De kisten zijn eruit gehaald en van acht personen zijn lichamen besprenkeld met een bepaalde vloeistof, zonder toestemming van de nabestaanden en de gemeente." In totaal gebeurde dat vier keer waarbij soms ook foto's werden genomen.
MemoIn een memo uit 2015 dat vorig jaar werd gevonden in de kluis van de begraafplaats valt onder meer te lezen dat de leiding van Essenhof in de maag zat met het gegeven dat de lichamen niet verteerden. Zo staat er dat de begraafplaats graag wilde meedoen aan een onderzoek van de belangenorganisatie voor begraven en begraafplaatsen (LOB). "Deelname is de enige kans op een mogelijke oplossing voor 1200 onverteerde lijken in de toekomst", zo staat er.
Dat onderzoek richtte zich op de ontwikkeling van een nieuw soort bacterie die de ontbinding van een lichaam zou versnellen. Daarvoor waren niet alleen laboratoriumproeven nodig, "het is ook van belang om te onderzoeken of de betreffende bacteriën ook in de praktijk hun werk doen".
GeheimhoudingIn het memo noemt de leiding van de begraafplaats zo'n onderzoek "wenselijk", maar staat er ook dat het voor "onnodig leed en grote emoties" bij nabestaanden kan zorgen als zoiets in de openbaarheid komt. Het onderzoek vond daarom steeds plaats na sluitingstijd van de begraafplaats en alle betrokkenen hadden een geheimhoudingsplicht.
Volgens het memo zouden er ook twee andere begraafplaatsen in Nederland betrokken zijn bij het onderzoek met bacteriën. In die gevallen zou het gaan om onverteerde lichamen in algemene zandgraven. Om welke begraafplaatsen dat gaat, blijft onduidelijk. Ook is niet bekend of nabestaanden daarover wel zijn geïnformeerd.
"Er is toen geprobeerd rekening te houden met de gevoelens van nabestaanden om ze niet te confronteren met het beeld van een onverteerd lichaam", blikt de huidige wethouder terug op het werk van zijn voorganger. "Maar dit had nooit mogen gebeuren zonder toestemming van de nabestaanden."
Het nieuws is ook hard aangekomen bij andere bezoekers van de begraafplaats. "Ik vind het verschrikkelijk dat dit in het geheim heeft plaatsgevonden", zegt een vrouw van wie veel familieleden op de begraafplaats liggen. "Niemand zou hier toch z'n medewerking voor hebben gegeven? Ik in ieder geval niet." Volgens een ander geeft het nieuws veel onrust en is het vertrouwen weg.
Geen strafrechtelijk onderzoekHet Openbaar Ministerie laat in een reactie weten geen strafrechtelijk onderzoek te gaan doen. "Mocht er al sprake zijn van strafbare feiten, dan zijn ze verjaard", zegt een woordvoerder. Onderzoeksinstituut TNO doet nog wel onderzoek naar mogelijke gezondheidsrisico's die medewerkers van de begraafplaats bij het werk in de kelders liepen.
Het probleem in Dordrecht is nog niet opgelost, voorlopig blijven de lichamen daarom in de huidige graven liggen.