Een corrupte sheriff. Een frauderende reality-tv-ster. Een Congreslid dat belastingen ontdook. Allemaal aanhangers van president Trump, allemaal kregen ze de laatste dagen gratie van hem. De Amerikaanse president gebruikt het amnestieproces grif om veroordelingen voor medestanders te schrappen.
"Hij behandelt het als een vriendendienst. Als cadeautjes die hij kan uitdelen", meent jurist Kenneth Manusama, van wie binnenkort (On)grondwettelijk verschijnt over het Amerikaanse recht. "Het is heel erg corruptiegevoelig."
Er zijn maar weinig beperkingen voor een presidentieel pardon. De president kan een hele veroordeling schrappen (pardon) of een straf verminderen (commutation). Toestemming van het Congres is niet nodig, een rechter kan het niet terugdraaien, opgaaf van reden is overbodig. Deze eeuw verleende president Clinton het vaakst gratie (396), terwijl Biden dat met tachtig keer het minst deed.
Noodventiel tegen uitwassen
De clementieregeling werd vaak gezien als het noodventiel voor de Amerikaanse rechtsstaat, bedoeld om uitwassen in het rechtssysteem te corrigeren. Zo verleende president Ford gratie aan zijn voorganger Nixon om zo het land sneller over het Watergate-schandaal te helpen en verlaagde Biden de strenge straffen van 4165 mensen, in het bijzonder voor kleine drugsvergrijpen.
De maatschappelijke kritiek was altijd groot bij (de schijn van) belangenverstrengeling. Zoals toen Clinton de drugsveroordeling van zijn halfbroer Roger schrapte, of Biden zijn zoon Hunter uit de gevangenis hield.
Donald Trump liet op dag 1 van zijn tweede termijn al zien er niet vies van te zijn op veel grotere schaal medestanders te belonen. Met een pennenstreek schrapte hij de veroordelingen in de grootste aanval op de Amerikaanse democratie sinds mensenheugenis, de Capitoolbestorming. Zelfs veroordeelden die wegens gewelddadige acties jarenlange celstraffen hadden gekregen, mochten vrijkomen.
Gratie na een duur benefietdiner
De recente reeks is nog opmerkelijker, omdat Trump openlijk mensen lijkt te belonen die zich voor hem uitspreken. In het geval van de frauderende zorgbestuurder Paul Walczak volgde zijn gratie bijvoorbeeld nog geen maand nadat zijn moeder een miljoen dollar had betaald om een benefietdinertje van Trump bij te wonen.
"Het past in de stijl van Trump: als je maar een ingang in het Witte Huis hebt, dan verhoog je je kansen", ziet Manusama. "Wil je een miljoen investeren in zijn cryptomunt? Huppekee, dan kun je wellicht een verzoek ingewilligd krijgen. Het gemak waarmee Trump gratie als snoepjes uitdeelt is heel opvallend."
Dat is niets minder dan klassenjustitie, oordeelde The Washington Post. Een overduidelijk onrechtmatige inzet van dit middel. Door zijn gratie ontloopt Walczak niet alleen 18 maanden celstraf, hij hoeft ook niet de 4,4 miljoen dollar terug te betalen die hij afroomde van zijn personeelssalarissen. Trump doet daarmee de opmerking van de rechter teniet dat er "geen verlaat-de-gevangenis-zonder-te-betalenkaart bestaat" voor rijken.
Een selectie van de verzoeken die Trump inwilligde:
Manusama zag iets soortgelijks gebeuren bij reality-tv-echtpaar Todd en Julie Chrisley, tot jarenlange celstraffen veroordeeld toen bleek dat ze hun luxueuze leventje financierden met miljoenen afkomstig uit bankfraude en belastingontduiking. Trump gaf beiden gratie, hoewel ook hun veroordeelde boekhouder nog vastzit.
"Bijna niemand ontkende wat er was gebeurd, dus de vraag is waarom dan gratie voor deze mensen? Nou, ze hebben een ingang in het Witte Huis. Als Trump wordt ingefluisterd dat hun onrecht is aangedaan, dan tekent hij het papiertje. Je zag hun dochter hem dan ook in volledig roze MAGA-outfit bedanken."
"Beroemdheid, rijkdom of positie in de samenleving doen er niet toe als je liegt, bedriegt en steelt. Vrouwe Justitia is blind", onderstreepte de FBI ooit bij de veroordeling van de Chrisleys. Niet waar dus, meent Manusama. "Nee, die blinddoek is niet een beetje opgelicht, die is gewoon afgeworpen."
Het Witte Huis doet er niet eens geheimzinnig over dat voorstanders voorgetrokken worden. "No MAGA left behind", twitterde Ed Martin, die bij Justitie over graties gaat, over het schrappen van de celstraf van sheriff Scott Jenkins. Hoewel die tien jaar cel kreeg na het aannemen van 75.000 dollar in steekpenningen, hoeft hij geen dag te zitten.
Trump, zelf geen vreemde in de rechtbank, geeft hiermee de boodschap dat witteboordencriminaliteit eigenlijk wel meevalt, waarschuwde The New York Times. Hij bekrachtigt er ook zijn verhaal mee dat justitie heksenjachten voerde op hemzelf en medestanders. "Hij houdt criminelen die hij mag uit de wind en vergoelijkt corruptie en fraude", aldus de krant.
Manusama is bang voor het signaal dat de president hiermee afgeeft. "Het kan aansporen tot onrechtmatige dingen, want zijn achterban krijgt de boodschap: de kans dat je uiteindelijk gratie krijgt is groot."
Daar komt nog eens bij dat Trump dreigt Justitie in te zetten om tegenstanders het leven moeilijk te maken. Oud-FBI-directeur Comey wordt al onderzocht, advocatenkantoren vrezen voor hun inkomsten en wat staat Bruce Springsteen nog te wachten?
Ook schreef persbureau Reuters maandag dat het ministerie van Justitie de (preventieve) gratie die Biden kort voor de beëdiging van Trump nog verleende aan familieleden en terdoodveroordeelden gaat onderzoeken.
Manusama: "Er was sinds de jaren 70 een duidelijke cultuur bij Justitie dat er een soort kloof moest zijn tussen de president en het ministerie. Een ongeschreven regel dat de president zich niet bemoeit met beslissingen over onderzoek en vervolging. Door institutionele weerstand lukte het Trump in zijn eerste termijn niet om daar veel aan te doen, maar die weerstand is nu weg."
"Hij hoeft niet eens daadwerkelijk iemand te vervolgen, er is al een bepaalde angstcultuur gekweekt dat iedereen weet dat het elk moment kan: wanneer zal ik Justitie op mijn dak krijgen?"
"Alle voorgaande presidenten vroegen zich bij beleid altijd af: moeten we dit wel doen, mogen we het wel doen, wat betekent het voor de toekomst? Trumps attitude is: ik doe wat ik wil en zie me maar eens tegen te houden."