NOS Nieuws - Algemeen

Universiteiten en andere kennisinstellingen zijn de laatste jaren scherper geworden op pogingen van landen als China, Iran en Rusland om gevoelige Nederlandse kennis en energie in handen te krijgen, blijkt uit onderzoek van de NOS.

Alleen al de Technische Universiteit Delft, de koploper op dit terrein, wijst volgens programmadirecteur Peter Weijland jaarlijks rond de honderd buitenlandse wetenschappers af vanwege een te hoog risico.

Die toegenomen scherpte is ook dringend nodig, vertelt veiligheidsadviseur Guido van Diermen. Hij adviseert universiteiten namens Proximities, een bedrijf dat is opgericht door mensen met een achtergrond in de inlichtingen- en veiligheidswereld. De lijn van zijn verhaal wordt bevestigd door anderen in het veld.

Keihard gechanteerd

Volgens Van Diermen zijn Nederlandse universiteiten op dagelijkse basis doelwit van niet-bevriende diensten. Regelmatig spreekt hij de mensen die daarvan het slachtoffer zijn geworden en zichzelf uiteindelijk hebben gemeld. "Die gaan vaak door een hel. Ze worden keihard gechanteerd en zakken steeds dieper in het moeras."

Voorbeelden zijn wetenschappers die worden uitgenodigd voor een interessant congres in een ver land. Zij denken zich goed te hebben voorbereid: ze hebben bijvoorbeeld alle gevoelige gegevens van hun laptop gehaald.

Maar dan blijkt bij aankomst op het buitenlandse vliegveld dat er drugs in hun koffers zijn gestopt. Of ze gaan nog even iets drinken en lopen tegen een aantrekkelijke man of vrouw aan, die meegaat naar het hotel.

"Vervolgens staat de volgende ochtend de politie voor de deur met de mededeling dat er aangifte is gedaan van verkrachting of aanranding", weet Van Diermen. "En dat je kunt kiezen of delen: óf je levert bepaalde informatie, óf je komt voor jaren achter de tralies. Zo'n dreigement kan dus ook vanwege een gefabriceerde drugsverdenking zijn. Of er is een verkeersongeluk in scène gezet waarbij jij de schuldige partij zou zijn. Het is dan vrijwel onmogelijk om 'nee' te zeggen."

Inlichtingdiensten subtiel en geduldig

Dergelijke praktijken ziet hij niet alleen in het buitenland; het gebeurt ook in Nederland zelf. "Je kunt nauwelijks overschatten hoe subtiel en geduldig Chinese of Russische inlichtingendiensten te werk gaan als het gaat om het 'planten' of bewerken van mensen in de onderzoeksvelden waar zij belangstelling voor hebben."

"Eerst maken ze als het ware een scan van het aantal mensen dat toegang heeft tot informatie die zij willen hebben. Dan zijn er spotters die opmerken wie van hen met een wraakgevoel rondloopt, omdat zij bijvoorbeeld al drie keer een bepaalde functie zijn misgelopen."

"Behoefte aan wraak is een sterke emotie, die kan je er makkelijk toe brengen om dingen te gaan doen waar je achteraf spijt van hebt. Of ze bieden een hoop geld, als je daar gevoelig voor blijkt te zijn, bijvoorbeeld omdat je schulden hebt. Heel soms is de spionage ook ideologisch gedreven, maar vaker zie je dit soort afpersing."

Van Diermen maakt met collega's op verzoek van universiteiten "een rondje" langs wetenschappers om ze bewust te maken van alle risico's. Hij roept ze daarbij ook op om "hun hand op te steken" zodra zij in de problemen dreigen te komen.

"Voorkomen van nog ergere situaties is in dit soort gevallen echt beter dan genezen. Spionage is in Nederland een strafbaar feit. En het aanzetten tot spionage ook. Zodra je denkt: hier is iets niet in de haak, ze proberen me hier in te pakken, ik krijg vragen waar ik me ongemakkelijk bij voel, stap dan zo snel mogelijk naar je werkgever of de politie."

Peter Weijland van de TU Delft vertelt dat zijn universiteit daar behulpzaam bij is door meldpunten op te richten en vertrouwenspersonen te informeren. Beiden roepen wetenschappers en studenten op niet naïef te zijn: je kunt denken dat jouw onderzoeksterrein niet zo spannend is voor andere landen, maar met name kunstmatige intelligentie, nanotechnologie, lucht- en ruimtevaart en nucleair onderzoek zijn dat wel degelijk.

Van Diermen: "In het verleden heeft Pakistan kerntechnologie gestolen uit Nederland. Daar is toen een kernbom uit voortgekomen. Dus de risico's kunnen echt levensgroot zijn."

De Verenigde Staten gaan voor alle landen die olie of gas van Venezuela kopen, importtarieven heffen van 25 procent op alle handel met de VS.

Het "secundaire tarief" zoals Trump het noemt, gaat in op 2 april. Hij neemt de maatregel omdat Venezuela volgens hem tienduizenden mensen naar de VS stuurt "met een zeer gewelddadig karakter".

Trump vindt verder dat president Maduro van Venezuela niet voldoende vooruitgang boekt met veranderingen in het kiesstelsel en het terughalen van migranten.

China grootste afnemer

China, dat eerder te maken kreeg met hogere Amerikaanse heffingen, is de grootste afnemer van Venezolaanse olie. Vorige maand ontving het land zo'n 500.000 vaten per dag. Dat is ruim de helft van de dagelijkse olie-export uit Venezuela. De nieuwe heffing kan, als Trump zijn voornemen in praktijk brengt, Venezuela financieel hard treffen.

China kreeg al eerder heffingen opgelegd wegens het importeren van olie uit Venezuela. Dat had tot gevolg dat Peking minder olie kocht. De staatsoliemaatschappij van Venezuela verlaagde vervolgens de prijzen, om de export op gang te houden.

Behalve China importeren ook India, Spanje, Italië en Cuba olie uit Venezuela.

Uitzondering voor Chevron

Ook de VS importeert olie uit Venezuela, ondanks een verbod op olie-import door de vorige president Biden wegens oneerlijk verlopen verkiezingen in Venezuela.

Alleen oliemaatschappij Chevron kreeg een uitzondering op deze sanctie. Die zou 3 april aflopen, maar na een ontmoeting met de topman van Chevron heeft Trump de uitzondering verlengd tot 27 mei.

De aanslag op een woning in Purmerend eind vorig jaar was waarschijnlijk een wraakactie na de diefstal van accu's. Dat heeft het Openbaar Ministerie gezegd tijdens de inleidende zitting in de zaak.

De aanslag, in de nacht van 15 op 16 december, werd gepleegd met zes cobra's en zes flessen wasbenzine. Er was een luide explosie en er brak een verwoestende brand uit.

Op het moment van de aanslag waren er drie mensen in de woning: een moeder en haar twee zoons. Een van hen, de 16-jarige Joey, raakte zwaargewond. Naastliggende woningen liepen rook- en waterschade op. De bewoners van vijf huizen werden elders opgevangen.

Drie dagen na de brand en de explosie werd een 19-jarige man opgepakt. De officier van justitie verdenkt hem ervan medeplichtig te zijn aan poging tot moord of doodslag en aan het veroorzaken van de explosie bij de woning.

De verdachte spreekt de beschuldigingen tegen. Zijn advocaat spreekt van losse vermoedens die geen overtuigend bewijs vormen, meldt NH.

Meerdere verdachten

In de zaak zijn nog drie aanhoudingen gedaan. Twee 17-jarigen zijn begin deze maand aangehouden omdat ze ervan worden verdacht de aanslag op de woning te hebben uitgevoerd.

Daarnaast is een 20-jarige man opgepakt die mogelijk van plan was een vergeldingsactie uit te voeren. Hij kende een van de bewoners van de woning aan de Maasstraat. De man is inmiddels vrijgelaten, maar blijft verdachte.

De moeder van het 16-jarige slachtoffer was bij de zitting aanwezig. De rechter vroeg zich af of haar aanwezigheid wel een goed idee was, omdat ze later mogelijk als getuige wordt gehoord. Haar aanwezigheid zou toekomstige verklaringen kunnen beïnvloeden. Na overleg met haar advocaat verliet ze de zaal.

De zaak gaat op 19 mei verder.

Bijna 10.000 mensen in Nederland zijn vorig jaar overleden door euthanasie. Dat is 10 procent meer dan het jaar ervoor, melden de Regionale Toetsingscommissies Euthanasie (RTE). In de meeste gevallen waren het mensen die al langer kampten met lichamelijke aandoeningen, zoals kanker of long- en vaatziekten.

Het aantal meldingen van euthanasie stijgt al jaren. Dat hangt samen met de vergrijzing in Nederland. Naarmate er meer ouderen zijn, neemt het aantal mensen met ernstige, vaak ongeneeslijke ziekten toe. De meeste mensen die in 2024 euthanasie kregen, waren tussen de 70 en 80 jaar oud.

Duo-euthanasie

Afgelopen jaar was euthanasie vaker onderwerp van maatschappelijk debat, schrijven de RTE. Ook werd er vorig jaar vaker over euthanasie geschreven in de media. Onder meer de duo-euthanasie van oud-premier Dries van Agt en zijn vrouw leidde tot veel publieke aandacht.

Bij een duo-euthanasie kiezen mensen ervoor om samen uit het leven te stappen. Vorig jaar kozen 54 stellen voor een duo-euthanasie tegenover 34 in 2023. Dat aantal stijgt al jaren. Steeds vaker zijn het niet alleen partners die ervoor kiezen om samen te sterven door euthanasie. Ook naaste familieleden kozen vorig jaar vaker voor een gezamenlijke euthanasie.

Ruim 86 procent van de mensen die in 2024 kregen, had een veel voorkomende lichamelijke aandoening zoals kanker, long-, hart- of vaatziekten of een aandoening aan het zenuwstelsel, zoals parkinson. Ruim vierhonderd mensen (4,3 procent) die kozen voor euthanasie, hadden een vorm van dementie.

Psychisch lijden

In 219 gevallen kozen mensen voor euthanasie vanwege één of meer psychische aandoeningen. Die groep wordt elk jaar iets groter. In 2023 ging het nog om 138 mensen. Van de 219 gevallen in Nederland die voor euthanasie kozen vanwege psychisch lijden, waren 30 mensen tussen de 18 en 30 jaar.

Nieuwsuur besteedde vorig jaar aandacht aan euthanasie door psychisch lijden:

Sinds 2002 is euthanasie en hulp bij zelfdoding in Nederland onder voorwaarden toegestaan, zoals vastgelegd in de euthanasiewet. Zo verloopt een euthanasie-aanvraag altijd via een arts, die samen met de patiënt en een tweede arts het verzoek beoordeelt. In Nederland kan iemand euthanasie aanvragen die uitzichtloos en ondraaglijk lijdt.

Volgens de RTE verkeerden artsen vorig jaar langer in onzekerheid over de vraag of ze euthanasie zorgvuldig hadden uitgevoerd. Dat had met name te maken met de groeiende stapel aan euthanasieaanvragen. Bij elke euthanasieverlening moeten artsen vaststellen of aan alle wettelijke eisen is voldaan.

Onzorgvuldig

In zes gevallen van euthanasie stelden de RTE vast dat artsen niet zorgvuldig genoeg te werk waren gegaan. Deze zaken liggen momenteel bij het Openbaar Ministerie. Een van de gevallen ging over een vrouw met psychische aandoeningen. Ze was ervan overtuigd dat ze overal poep zag en wilde daarom obsessief alles schoonmaken. Door een gebroken wervel kon ze dit echter niet meer.

De toetsingsrechters oordeelden, nadat de vrouw door euthansasie was overleden, dat in haar geval de arts een onafhankelijke psychiater had moeten inschakelen om te beoordelen of het lijden werkelijk uitzichtloos was en of er nog mogelijkheden waren om haar te behandelen.

Het online verkrijgbare Indonesische kruidenmiddel Montalin bevat een toegevoegd zwaar geneesmiddel dat ernstige bijwerkingen kan hebben. Bijwerkingencentrum Lareb waarschuwt daarvoor.

Montalin wordt online verkocht als 'natuurlijke pijnstiller en cholesterolverlager'. Lareb heeft een melding van een gebruiker van het middel gekregen die last kreeg van een opgezwollen gezicht en verzwakte spieren. Na onderzoek bleken de capsules het medicijn dexamethason te bevatten.

Dexamethason is een zware ontstekingsremmer die alleen op recept verkrijgbaar is. Het wordt onder meer voorgeschreven aan mensen met kanker en patiënten in hun laatste levensfase. Tijdens de pandemie werd het ook gegeven aan ernstig zieke coronapatiënten.

Besloten groepen

Het is niet voor het het eerst dat er illegale toevoegingen in de Montalin-capsules zijn gevonden. In 2021 meldde Lareb dat er pijnstillers (paracetamol en meloxicam) in het middel waren aangetroffen. Die stoffen zaten er nu niet in, zegt een woordvoerder van Lareb.

Vijf webshops in Nederland die Montalin verkochten, moesten de handel in het middel na onderzoek door de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) in 2021 staken, maar sindsdien is het kruidenpreparaat volgens de NVWA via besloten groepen op sociale media en buitenlandse websites nog steeds verkrijgbaar.

Die handel is strafbaar. "Maar helaas is het voor de NVWA niet mogelijk om te handhaven op besloten groepen op sociale media", zegt een woordvoerder van de organisatie. "De NVWA kan ook niet handhaven op buitenlandse websites."

Als zo'n buitenlandse website vanuit een andere EU-lidstaat opereert, kan de NVWA wel aan een inspectiedienst van die lidstaat vragen om te handhaven.

Namaakmedicijn

"Consumenten moeten voorzichtig zijn met de aanschaf van kruidenpreparaten via internet, omdat lang niet altijd duidelijk is wat erin zit", schrijft Lareb op zijn website. Het bijwerkingencentrum heeft de NVWA, de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd en het Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum op de hoogte gebracht.

Er zijn vaker meldingen van illegale of gevaarlijke toevoegingen aan medicijnen die online worden verhandeld. Vorige week waarschuwden het Trimbos-instituut en de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) voor gevaarlijke namaak-oxycodonpillen. Oxycodon is een zware pijnstiller. In het namaakmedicijn zat de potentieel dodelijke stof isotonitazepyne. De pillen waren gevonden in het huis van een 30-jarige Amsterdammer die plotseling was overleden.

Het kabinet wil een krijgsmacht die meer dan twee keer zo groot is dan de huidige: van 70.000 naar 200.000 mensen. Om de krijgsmacht te vergroten gaat de overheid alle jongeren die op hun 17e een oproep krijgen ook een enquête sturen, om ze enthousiast te maken voor defensie.

Het invullen van de enquête is vooralsnog vrijwillig, maar zou op termijn wel verplicht kunnen worden en defensie zou er ook consequenties aan kunnen gaan verbinden, zoals de verplichting tot het voeren van een gesprek of het ondergaan van een keuring. De opkomst blijft in de huidige scenario's vrijwillig.

Daarnaast moeten er meer reservisten komen die zich naast hun dagelijks werk kunnen inzetten voor defensie en opgeroepen kunnen worden.

Ook zouden meer jongeren aan het zogeheten dienjaar moeten meedoen, waarin mensen tussen de 18 en 27 jaar op vrijwillige basis kunnen kennismaken met defensie. Het kabinet is er "met het oog op het huidige dreigingsbeeld" van overtuigd dat nog sneller dan al de bedoeling was een grotere krijgsmacht moet komen. Eerder werd over een groei naar 100.000 mensen gesproken. Eind vorige week werd al duidelijk dat dat aantal naar boven zou worden bijgesteld.

Extreem scenario

Deze plannen staan in een brief van staatssecretaris Tuinman (BBB) aan de Tweede Kamer. Zowel Tuinman als premier Schoof benadrukt dat er geen nieuwe dienstplicht komt. Tuinman gelooft er ondanks kritische geluiden "heilig" in dat het "op vrijwillige basis kan".

Sommige stappen, zoals de enquête, zouden later dus wel verplicht kunnen worden. Het dienjaar wordt dat zeker niet, aldus Tuinman. Op de vraag bij welk extreem scenario dat kan veranderen zegt hij dat dat nu niet aan de orde is, maar dat het zou kunnen "als alles wat er nu wordt gedaan echt niet helpt en de Russen aan de deur staan".

Constant paraat staan

Volgens Tuinman staat defensie "voor een hele grote verandering. Waar we vroeger de focus hadden op missies, moeten we nu groeien naar constant paraat staan. De dreiging voor Europa en Nederland is serieus. Het wordt steeds onveiliger. Nederland en Europa moeten op eigen benen gaan staan, daar hebben we niet alleen meer middelen en spullen voor nodig, maar ook veel meer mensen."

Hij zegt dat die mensen er zeker zijn. De reservisten kunnen bijvoorbeeld uit de ziekenhuizen, de beveiliging of van hulpdiensten komen. Door hen te trainen kunnen ze functioneel worden ingezet.

Jongeren zouden in hun dienjaar een jaar lang in een eenheid kunnen werken, waar ook een weerbaarheidstraining hoog op de agenda staat. Tuinman is ervan overtuigd dat daarna veel jongeren bij defensie kunnen blijven.

Sommige regels mogen ook soepeler: ook mensen met kleurenblindheid of voedselallergie kunnen worden ingezet. Tuinman: "Iedereen is welkom."

Oorlogsorganisatie

De ambitie is om de krijgsmacht in 2027 te hebben ingericht in een zogenoemde vredesorganisatie én een oorlogsorganisatie.

In de brief aan de Kamer wordt gesproken van "misschien wel de grootste veranderopgave waar defensie sinds het opschorten van de opkomstplicht en omslag naar beroepsleger voor heeft gestaan."

De hele maatschappij en de Tweede Kamer zijn bij deze operatie nodig. Daarom komt er een grote campagne die de samenleving moet meenemen in de urgentie van de opgave waar we voor staan. Het gaat om een besef van "collectieve verantwoordelijkheid" voor onze veiligheid, staat in de brief.

Eerder sprak het kabinet al met de vakbonden over de intentie om het leger sneller dan gepland uit te breiden.

Het verhaal van de gemeente Vlaardingen dat Café Mes de naam moet veranderen vanwege het gemeentelijke anti-wapenbeleid, blijkt toch niet te kloppen. Een gemeentewoordvoerder zegt nu tegen de NOS dat het een 1 aprilgrap was. En dat terwijl de gemeente zaterdag nog ontkennend antwoordde toen de NOS expliciet vroeg of het om een grap ging.

De eigenaar van Café Mes plaatste afgelopen weekend een brief van de gemeente op sociale media met daarin het verzoek om de cafénaam te veranderen. In de brief schreef de gemeente alle verwijzingen naar wapens uit het Vlaardingse straatbeeld te willen weren "naar aanleiding van het toenemende aantal incidenten met wapens".

De NOS nam contact op met de gemeente om te verifiëren of het om een echte brief ging. Een woordvoerder bevestigde dat de brief echt was en geen grap.

Café Mes en burgemeester Bert Wijbenga zaten in het complot. De burgemeester stuurde via Whatsapp aan de NOS-redacteur: "As maandag is er overleg met de eigenaar van "MES" en bespreek ik de zaak ook met de ambtenaren. Met vrgrt Bert Wijbenga."

Maar nu schrijft de gemeente in een verklaring dat het "uiteraard niet waar" is dat het café de naam moet veranderen. De burgemeester betuigt spijt: "Deze actie heeft tot veel verontwaardiging geleid, het spijt de burgemeester van Vlaardingen dat we mensen op het verkeerde been hebben gezet."

Aandacht voor anti-wapencampagne

Tegelijkertijd zegt de gemeente dat alles "met de beste bedoelingen is gedaan". "Het is geen grap, maar een actie. We wilden op 1 april een persconferentie houden bij het café, als boost voor een lopende anti-wapencampagne." Ook burgemeester Wijbenga zegt: "De 1 apriltraditie is een uitgelezen moment om hier aandacht voor te vragen."

Wapengeweld onder jongeren is een probleem in de gemeente Vlaardingen. Vorige maand overleed een een 13-jarige jongen uit Schiedam nadat hij was neergestoken door een leeftijdsgenootje. De twee jongens zaten op dezelfde school in Vlaardingen.

NOS Stories deed onlangs onderzoek naar wapenbezit bij jongeren:

Het Algemeen Dagblad, dat ook berichtte over de kwestie, gaat een klacht indienen, zegt hoofdredacteur Paul van den Bosch van AD Regio. "Humor is belangrijk in deze wereld, maar van een serieuze en betrouwbare overheid mag je verwachten dat zij zich onthoudt van zulke grappen", zegt Van den Bosch. "Zeker als het gaat om zo'n belangrijk en zorgwekkend onderwerp. Ik ben erg benieuwd of de nabestaanden van mes-incidenten dit erg kunnen waarderen."

De ouders van de 13-jarige jongen die vorige maand overleed, zijn ontsteld door de actie van de gemeente. "Het doet ons pijn en verdriet", zeggen zij bij het AD. "We vinden dat het niet kan en hebben onze advocaat ervan in kennis gesteld om eventueel stappen te ondernemen. Wat denkt de gemeente Vlaardingen met zo'n grap te bereiken? Laat ze daar serieus nadenken over hoe het messengeweld bij jongeren aangepakt kan worden. Want het is echt een groot probleem."

Ook het AD vroeg afgelopen weekend meerdere keren of er sprake was van een 1 aprilgrap, zegt Van den Bosch . "We kunnen in elk geval constateren dat de gemeente Vlaardingen, ook de burgemeester, bedreven is in ons glashard voorliegen. Dat is onacceptabel. Voor media is het cruciaal om betrouwbaar te zijn en dat wordt nu ook aangetast", zegt Van den Bosch.

De gemeentewoordvoerder zegt dat "het iedereen vrij staat" een klacht in te dienen. Als we hem binnen hebben, gaan we ermee aan de slag."

'Desinformatie verspreiden'

Thomas Bruning, algemeen secretaris van de Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ), spreekt in het AD van een "schadelijke grap". "Zeker in deze tijd waarin er veel desinformatie en misinformatie verspreid wordt, zou je de rol van de journalistiek moeten koesteren en niet misbruiken. Journalisten proberen hun werk te doen en als je dan op het moment dat je iets dubbelcheckt te maken krijgt met liegende ambtenaren omwille van een 'leuk' grapje, dan gaat dat aan het hele doel van 1 april voorbij."

Minister Bruins van Cultuur zegt tegen het AD dat hij de gang van zaken zorgelijk vindt. "Je moet dit als overheid niet doen. Er is al veel desinformatie. Als je dat op deze wijze als overheid ook nog eens verspreidt, dan loopt er echt iets uit de hand."

Premier Schoof sluit zich daarbij aan: "Als overheid heb je een vertrouwensrelatie met je burgers, dus het lijkt me onverstandig om te liegen."

Een 44-jarige voormalige verpleegkundige in Duitsland wordt verdacht van het vermoorden van zeker negen patiënten. Hij staat in Aken voor de rechter. De aanklager verdenkt de man ook van 34 gevallen van poging tot moord. Omroep WDR, die de zaak volgt, spreekt van een van de meest omvangrijke seriemoorden in de Duitse geschiedenis.

De oud-verpleegkundige "zou op eigen initiatief patiënten hebben geïnjecteerd met sterke kalmerende middelen, soms in combinatie met pijnstillers", zegt woordvoerder Katharina Effert van de rechtbank in Aken. In een aantal gevallen zou dit tot de dood van patiënten hebben geleid.

Gebruikt bij doodstraf

De man zou de misdrijven tussen december 2023 en mei 2024 hebben gepleegd op een palliatieve afdeling van een ziekenhuis in Würselen, net buiten Aken. Hij zou zijn patiënten onder meer overdoses midazolam hebben toegediend, een kalmeringsmiddel dat in de VS wordt gebruikt bij het uitvoeren van de doodstraf. In de administratie sjoemelde hij met de toegediende hoeveelheden.

Het OM vermoedt dat de man de overdoses toediende omdat hij een zo rustig mogelijke nachtdienst wilde hebben. Zijn verdediging wilde tegenover Duitse media niet ingaan op de zaak en de verdenkingen.

Hoe de man tegen de lamp liep, wil het OM nog niet kwijt. Het ziekenhuis in Würselen stelde de verpleegkundige vorig jaar mei op non-actief en deed aangifte. Daarop lichtte de politie honderden patiëntendossiers door en kwamen er steeds meer verdachte overlijdensgevallen in beeld. Inmiddels zijn vier overleden patiënten opgegraven voor nader onderzoek.

Eerder werkzaam in Keulen

Het spoor van de man leidt ook naar Keulen, waar hij tussen 2014 en 2020 ook als verpleegkundige werkzaam was in een ziekenhuis. Daar vertrok hij nadat bij zijn werkzaamheden onregelmatigheden aan het licht waren gekomen. Omdat het ziekenhuis geen aangifte tegen hem deed, kon hij in Würselen gewoon weer aan het werk.

Mocht de rechtbank de man schuldig bevinden, dan hangt hem een levenslange gevangenisstraf plus tbs boven het hoofd. De uitspraak wordt begin juni verwacht. Komen tijdens het onderzoek nog andere misdrijven aan het licht, dan kan een tweede rechtszaak tegen hem volgen.

Vorig jaar is wereldwijd veel meer energie gebruikt dan in de jaren ervoor. Olie, steenkool, aardgas, kernenergie, zon en wind: van elke energiebron gebruikten we vorig jaar meer. De energiehonger groeide bovendien relatief snel.

De groei zat vooral in opkomende landen, maar ook Europa gebruikte een half procent meer energie. Wel nam in Europa het gebruik van het zeer vervuilende steenkool af. Japan was het enige land dat minder energie gebruikte. Alle andere regio's groeiden nog sneller dan Europa.

Dit blijkt uit het Global Energy Review van het in Parijs gevestigde Internationaal Energie Agentschap (IEA).

Meer airconditioning

Vooral het gebruik van energie in de vorm van elektriciteit nam fors toe. Vier vijfde van de groei werd opgevangen door extra zonne-energie, waterkracht, windenergie en kernenergie. Deze vormen van energie leiden niet tot opwarming van de planeet.

Het warme weer speelde een aanzienlijke rol in het toegenomen stroomgebruik. 2024 was het warmste jaar sinds het begin van de metingen. Het IEA becijferde dat circa 20 procent van de extra stroomvraag ontstond als gevolg van de warmte. Er waren veel meer dagen waarop mensen airconditioning en ventilatoren aanzetten dan de jaren ervoor.

Dat gold zeker voor landen als India en China die kampten langdurige hittegolven. En door het opwarmen van de aarde zet deze trend naar verwachting door.

Meer broeikasgassen

Toch was de hitte niet de enige oorzaak van de groei. Er was ook een toenemende behoefte aan datacenters voor kunstmatige intelligentie (AI) en elektrische auto's. In de industrie lopen steeds meer processen op elektriciteit in plaats van rechtstreeks op fossiele energiebronnen als aardgas en steenkool.

Door de wereldwijd toenemende vraag naar energie, werd er vorig jaar meer CO2 uitgestoten dan ooit. Het broeikasgas CO2 is de voornaamste oorzaak van het opwarmen van de aarde. De toegenomen vraag zat in opkomende landen. In de Verenigde Staten en de Europe Unie werd juist minder uitgestoten.

Toch had die wereldwijde toename nog veel sterker kunnen zijn als de afgelopen jaren niet zoveel was geïnvesteerd in energiebronnen die geen CO2 uitstoten. Vooral de opmars van zonne- en windenergie leverde in dit opzicht een grote bijdrage. Ook de bouw van nieuwe kernreactoren droeg substantieel bij.

Het IEA verwacht dat ook de toenemende rol van elektrische auto's en warmtepompen steeds meer gaat bijdragen aan het remmen van de CO2-uitstoot.

Al deze ontwikkelingen waren nog niet genoeg om de uitstoot van broeikasgassen een halt toe te roepen. Dat komt met name door het gebruik van steenkool (de meest vervuilende fossiele brandstof) dat vorig jaar licht toenam. Steenkool wordt vooral gebruikt in China en India.

Het Openbaar Ministerie (OM) eist veertien jaar cel tegen de hoofdverdachte in een omvangrijke misbruikzaak. Anthony J wordt ervan verdacht zes vrouwen te hebben gedwongen tot prostitutie. Tegen medeverdachte Hassan B. eist het OM twaalf jaar en gedwongen opname in een tbs-kliniek.

De strafeis tegen Dave T. en Nancy J. is drie jaar. Verdachte Sander S. wordt eerst psychologisch onderzocht door het Pieter Baan Centrum voordat hij later dit jaar zijn strafeis hoort.

Een van de slachtoffers in de misbruikzaak is Samantha de Jong. Zij werd bekend als 'Barbie' door haar deelname aan verschillende reality-televisieprogramma's zoals Oh Oh Cherso. Dave T. was de toenmalige vriend van De Jong en Nancy J. was een oude vriendin. De advocaat van De Jong las vorige week een brief van haar voor in de rechtbank. "De dingen die mij zijn aangedaan, de pijn die ik heb gevoeld, dat blijft een deel van mij."

Drugs

De slachtoffers zeggen dat ze gedwongen werden tot sekswerk en dat ze niks van het geld hebben gezien dat daarmee werd verdiend. Verdachte Anthony J. sprak dit tegen. Hij stelde op een eerdere zitting dat ze met z'n allen in een huis woonden waar al het geld eerlijk werd verdeeld en besteed werd aan drugs. In de rechtbank zei hij dat hij de vrouwen nooit heeft willen uitbuiten en dat ze met z'n allen verslaafd waren.

Volgens de officier van justitie is die verslaving geen excuus. Het OM stelt dat de verdachten de vrouwen afhankelijk en verslaafd hielden door ze drugs te geven. "Er is op grove wijze misbruik gemaakt van de kwetsbaarheid van de slachtoffers. Als een van hen niet meer wilde, kregen ze drugs om verder te kunnen."

Slachtoffer en verdachte

Verdachte Nancy J. heeft een bijzondere positie omdat zij zowel slachtoffer als verdachte is. Volgens het OM hielp zij mee met het uitbuiten van andere slachtoffers, maar werd zij zelf ook uitgebuit.

Het onderzoek begon in augustus 2021, toen de zus van Nancy J. naar de politie stapte. De uitspraak in deze zaak is op 25 april.

Uitkeringsinstantie UWV gaat 43.000 uitkeringen van arbeidsongeschikten controleren op fouten. Dat schrijft minister Van Hijum (NSC) van Sociale Zaken en Werkgelegenheid aan de Tweede Kamer.

In een mondelinge toelichting zei de minister na het wekelijkse kabinetsberaad dat het bij de hersteloperatie om "forse bedragen gaat". Cijfers noemde hij niet. Het gaat waarschijnlijk vooral om bedragen die uitkeringsgerechtigden tegoed hebben.

Van Hijum gaat er niet van uit dat mensen massaal moeten terugbetalen. Dat is volgens hem hooguit in uitzonderlijke gevallen zo, maar "in principe mogen mensen niet de dupe worden van fouten van de overheid", zegt de minister. Uit een eerdere analyse kwam naar voren dat de fouten waarschijnlijk vooral gemaakt zijn met WIA-uitkeringen. Dat zijn uitkeringen voor mensen die door ziekte of handicap langdurig niet kunnen werken. Er zal nu vooral gecontroleerd worden op fouten met daglonen.

Eerder werd al bekend dat ook met zogeheten maatmanlonen fouten zijn gemaakt. Maatmanlonen zijn de lonen die mensen verdienden voordat ze ziek werden. Deze lonen spelen een rol bij het vaststellen van een ziekte-uitkering.

Dat het niet goed gaat met het WIA systeem was al bekend Het systeem is ingewikkeld en er zijn veel uitvoeringsproblemen bij het UWV. De minister erkent vandaag opnieuw dat het systeem nodeloos ingewikkeld is geworden en in zijn geheel op de schop moet. Het hele stelsel moet eenvoudiger en toegankelijker.

Omdat met die operatie ook veel geld gemoeid is, wil de minister niet ingaan op de bedragen die circuleren in de media. Bovendien gaan er ook politieke keuzes vooraf aan het wijzigen van het stelsel. Daarom is het volgens Van Hijum niet mogelijk om nu met exacte bedragen te komen.

Waar het geld voor het controleren van de 43.000 uitkeringen vandaan moet komen, is ook nog onduidelijk. In de onderhandelingen rond de voorjaarsnota komt dat aan de orde, zegt Van Hijum.

Handmatig

Zowel van Hijum als het UWV benadrukt dat alles zorgvuldig en goed moet gebeuren en dat dat tijd kost. Het streven is ergens dit voorjaar te starten met een steekproef onder uitkeringsgerechtigden die zichzelf hebben gemeld. Daarbij gaat het om een "handmatige controle" die volgens Van Hijum minimaal een aantal maanden zal duren.

Niet alleen de fouten met de hoogte van de daglonen moeten worden uitgezocht, ook de neveneffecten op andere toeslagen en premies zullen worden bekeken.

Minister Van Hijum noemt het een logische keuze dat het UWV met de hersteloperatie aan de slag gaat, hoewel daar de fouten zijn gemaakt. "Juist daar is veel kennis en expertise om met de handmatige controle aan de slag te gaan", zegt Van Hijum.

Hij zegt heel goed te begrijpen dat veel mensen snakken naar duidelijkheid. Dat het UWV nu aan de operatie begint noemt hij een stap vooruit.

Morgen stemt de Tweede Kamer over een motie om de plannen van PVV-staatssecretaris Coenradie te dwarsbomen. De bewindspersoon van Justitie en Veiligheid wil gevangenen bij capaciteitsgebrek twee weken eerder vrijlaten.

Er is een tekort aan cellen en personeel. Volgens haarzelf heeft ze geen andere optie, maar drie van de vier coalitiepartijen steunen haar plan niet.

Politiek verslaggever Ewoud Kieviet schets in podcast De Dag een profiel van Coenradie. Ze begon nog maar kortgeleden in de politiek, in Rotterdam. En veiligheid is vanaf het begin haar speerpunt. Daarom houdt ze vast aan haar plan, want ze gaat geen concessies doen aan de veiligheid van gevangenisbewakers. Daar veranderde de ruzie met PVV-leider Geert Wilders niets aan. Wat betekent dat voor haar eigen politieke carrière?

Reageren? Mail dedag@nos.nl

Presentatie & montage: Marco Geijtenbeek

Redactie: Lisa Konings

Deze aflevering van De Dag kun je hier beluisteren. Bevalt het? Vergeet je dan niet te abonneren!

Onze podcasts:

De Dag: elke werkdag twintig minuten verdieping bij één onderwerp uit het nieuws.

Lang verhaal kort: elke werkdag rond vijven één onderwerp, in 5 minuten. NOS op 3 vertelt je wat je moet weten over een actueel onderwerp om het nieuws erover beter te kunnen volgen.

Met het Oog op Morgen: elke dag een overzicht van het nieuws, een blik in de ochtendkranten en het betere journalistieke interview.

Het Beste uit het Oog: iedere zaterdag selecteert de redactie van Met het Oog op Morgen de mooiste gesprekken van de afgelopen week.

De Stemming van Vullings en Van der Wulp: elke vrijdag een nieuwe aflevering waarin de politieke week wordt doorgenomen. Gemaakt door NOS en EenVandaag.

Jeugdjournaal-podcast: Iedere week vindt het Jeugdjournaal antwoorden op vragen van kinderen bij het nieuws.

Basgitarist Fred H., bekend van de Limburgse punkband Heideroosjes, stopt bij de band vanwege zijn arrestatie voor betrokkenheid bij een kinderpornozaak. Dat heeft de band bekendgemaakt op Instagram. De 50-jarige H. zit momenteel vast.

De bassist is vier weken geleden gearresteerd. Guy Koppen, de advocaat van H., laat aan regionale omroep L1 weten dat zijn cliënt inderdaad verdacht wordt van het bezitten of bekijken van kinderporno. Het OM zegt dat er op 25 februari een 50-jarige man uit Sevenum is aangehouden.

"Hij wordt ervan verdacht zich online te hebben ingelaten met kinderpornografische afbeeldingen",zegt de justitiewoordvoerder. "De raadkamer heeft op 13 maart de voorlopige hechtenis van de man verlengd met 30 dagen. Het politieonderzoek in deze zaak is nog bezig."

In verband met het nog lopende onderzoek, wil de politie niet reageren. Het is niet duidelijk hoe zij H. op het spoor kwam.

Einde samenwerking

De punkband is geschrokken van het nieuws. "Dit hadden we nooit zien aankomen. De feiten waarvan Fred wordt verdacht botsen keihard met de waarden die wij als Heideroosjes altijd hebben uitgedragen."

Volgens de band heeft H. zelf besloten te stoppen bij de band, omdat hij zijn bandgenoten niet wil "belasten" met deze kwestie. "We zijn diepbedroefd over dit bittere en verdrietige einde van onze samenwerking sinds 1989. Maar bovenal ligt ons hart bij iedereen die bij deze zaak betrokken is, en bij Freds gezin."

Heideroosjes was in de jaren 90 de succesvolste punkband van Nederland. De groep scoorde hits met Sjonnie & Anita, Lekker Belangrijk, Klapvee, en Damclub Hooligan. Met dat laatste nummer wonnen ze een Edison.

Het pro-Russische hackerscollectief NoName57 voert aanvallen uit op Belgische overheidswebsites. Dat meldt de Belgische omroep VRT. Aanvankelijk lagen enkele overheidswebsites plat, maar in de loop van de middag leken de meeste sites weer te werken.

Onder meer MyGov.be en de website van het Waalse parlement waren onbereikbaar als gevolg van de aanvallen, schrijft de omroep. Het is niet voor het eerst dat de hackersgroep aanvallen uitvoert op Belgische websites. In oktober lagen de websites van havens en lokale besturen plat door een ddos-aanval.

Het Belgische Centrum voor Cybersecurity zegt tegen VRT dat de ddos-aanval niet gevaarlijk is, "maar wel leidt tot overbelasting en hinder voor gebruikers". Ook vanmiddag en vanavond kunnen nieuwe storingen ontstaan.

Ddos-aanvallen

Bij een ddos-aanval worden er grote hoeveelheden verkeer naar een website gestuurd, waardoor de site overbelast raakt en niet meer bereikbaar is. Daardoor kunnen bezoekers een foutmelding krijgen.

Ook het Nederlandse DigiD werd de afgelopen tijd regelmatig met ddos-aanvallen bestookt. De afgelopen weken was de website een aantal keer onbereikbaar door aanvallen, waardoor burgers niet meer konden inloggen bij onder meer de Belastingdienst en het UWV. Onduidelijk is wie daarachter zit.

Undercover in hackersgroep

Deze maand maakte de VRT bekend dat een journalist van de omroep een chatgroep van de hackers was geïnfiltreerd in de berichtenapp Telegram.

In die groep ontdekten de journalisten dat daar actief mensen worden geronseld om pro-Russische propaganda te verspreiden, in ruil voor cryptomunten. Ook komen in de appgroep oproepen voorbij waarin om hulp wordt gevraagd voor sabotageacties of het uitvoeren van digitale aanvallen.

De aanvallen van vandaag komen na een aanbod van de Belgische regering om 1 miljard euro aan Oekraïne te schenken. Deze schenking zou tijdens een bezoek van de minister van Defensie aan de Oekraïense president Zelensky zijn toegezegd, lezen VRT-journalisten in chats van NoName57.

Eerdere aanval op Nederland

Hetzelfde hackerscollectief claimde in 2023 verantwoordelijkheid voor de aanvallen op de websites van havenbedrijven in onder meer Amsterdam en Rotterdam. Deze aanvallen zouden volgens de pro-Russische hackers een reactie zijn op een Nederlands plan om tanks voor Oekraïne te kopen.

De hackersgroep begon kort na de Russische inval in Oekraïne met het uitvoeren van ddos-aanvallen, zei Amerikaanse onderzoeker Tom Hegel van cyberveiligheidsbedrijf SentinelOne eerder tegen RTL Nieuws.

Het toerisme naar het Griekse eiland Santorini komt weer op gang. Afgelopen weekend meerde het eerste cruiseschip aan sinds de talloze bevingen begin dit jaar. De Celestyal Discovery had zo'n 1700 toeristen aan boord. Passagiers zijn blij dat de populaire toeristenbestemming weer veilig is.

Duizenden aardbevingen

Begin dit jaar werd Santorini getroffen door duizenden kleine aardbevingen. De Griekse overheid kondigde de noodtoestand af voor het eiland met kenmerkende witte huizen met blauwe koepeldaken op de rotsen. Bewoners moesten rekening houden met aardverschuivingen als gevolg van de bevingen.

Een groot deel van de ongeveer 15.000 inwoners week uit naar het Griekse vasteland en scholen bleven enige tijd dicht. Ook bouwprojecten werden tijdelijk stilgelegd. Eenheden van het leger, brandweer en politie werden naar het eiland gestuurd om te helpen.

De aardbevingen hebben niet tot grote schade of slachtoffers geleid. De autoriteiten hebben wel een evacuatiehaven opgezet zodat mensen het eiland makkelijker kunnen verlaten als er weer bevingen zijn. Volgens de Griekse overheid is het nu weer veilig.

Toerisme komt weer op gang

Toerisme is de belangrijkste inkomstenbron voor Santorini. Jaarlijks komen er miljoenen bezoekers. Door de bevingen kwamen er veel minder mensen en lokale ondernemers vreesden voor hun inkomsten in het hoogseizoen.

Winkeliers hopen dat het toerisme op Santorini snel verder op gang komt.

Het Amerikaanse biotech-bedrijf 23andMe, aanbieder van DNA-zelftesten, heeft faillissement aangevraagd. Topvrouw Anne Wojcicki, 19 jaar geleden een van de oprichters van het bedrijf, kondigde tegelijkertijd vannacht haar ontslag aan. Ze hoopt als onafhankelijk investeerder een doorstart te kunnen maken.

23andMe was een pionier in DNA-doe-het-zelftesten. Waar eerder genetisch onderzoek vooral iets was voor wetenschappers en politierechercheurs, konden consumenten naar dit bedrijf een wattenstaafje met wat wangslijm opsturen om informatie te krijgen over hun afkomst en eventuele erfelijke aandoeningen.

Toen het bedrijf 4 jaar geleden naar de beurs ging, groeide de marktwaarde naar 3,5 miljard dollar. Daar is tegenwoordig met een waardering van zo'n 50 miljoen dollar nog maar een fractie van over. Vorig jaar ontsloeg het bedrijf al 200 werknemers, 40 procent van het totaal.

Onzeker verdienmodel

Het lukte 23andMe namelijk nooit om winst te maken. Er waren wel 15 miljoen klanten, maar als zij eenmaal hun DNA-analyse binnen hadden, viel er niets meer aan hen te verdienen.

Pogingen mislukten om de DNA-databank te vermarkten door er wetenschappers tegen betaling gebruik van te laten maken. Ook een abonnementsdienst om klanten van gezondheidsrapporten te voorzien op basis van hun DNA leverde niet genoeg op.

Wojcicki, ooit getrouwd met Google-oprichter Sergey Brin, probeerde recent tot twee keer toe het beursgenoteerde bedrijf zelf te kopen, maar beide keren vond de raad van commissarissen haar bod te laag. Ze zegt nu opnieuw te willen proberen het bedrijf van de beurs te halen, maar heeft nog geen details bekendgemaakt.

"Natuurlijk zijn er voor 23andMe uitdagingen geweest vanwege het veranderende verdienmodel, maar ik geloof nog altijd in de toekomst van dit bedrijf", schrijft Wojcicki in een verklaring.

Ondertussen waarschuwt de overheid van Californië, waar het bedrijf is gevestigd, gebruikers dat ze het recht hebben om te bepalen of het bedrijf hun genetisch materiaal bewaart en wat er precies mee mag gebeuren. Omdat niet duidelijk is of het bedrijf binnenkort nog bestaat of wie de eigenaar is, raadt openbaar aanklager Bonta gebruikers aan goed na te denken over waar ze precies mee instemmen.

Op zijn site legt hij uit hoe toestemming voor medisch gebruik kan worden ingetrokken en hoe er opdracht kan worden gegeven DNA-materiaal volledig te vernietigen.

Hack

In 2023 werd 23andMe door een hack getroffen, waardoor informatie over bijna 7 miljoen gebruikers uitlekte. Daarbij werd toen informatie over stambomen, woonplaatsen en geboortejaren buitgemaakt, maar geen genetische informatie.

23andMe betaalde er een schadevergoeding voor van 30 miljoen dollar en stemde in met drie jaar verscherpt toezicht op de de beveiliging.

Wojcicki noemde eerder privacy van gebruikers een topprioriteit. "Ons fundament is het vertrouwen en respect van onze klanten, zij zijn altijd leidend geweest in onze beslissingen", herhaalt ze nu.

Lange gewaden en hoofddoeken in een nieuwe Nederlandse pop-upwinkel in het hart van Parijs: een doorn in het oog van een deel van de Franse politiek, maar ook een trekpleister voor nieuwsgierige Fransen. Dit weekend stonden ze in een lange rij voor de zaak van het Nederlandse modemerk Merrachi, in de hippe wijk Le Marais.

De afgelopen jaren werd het kledingmerk vooral onder jonge moslima's populair, eerst via de webshop, later met winkels op locaties in Amsterdam en Antwerpen.

Modest kleding is kleding die het lichaam meer bedekt en daarmee afwijkt van andere mode. De kleding is vooral populair onder jonge islamitische vrouwen.

Twee werelden met elkaar verbinden

Een pop-upwinkel in Frankrijk was voor Merrachi een logische volgende stap, zegt oprichter Nada Merrachi tegen de NOS. "Het is het land van de mode en Parijs is de stad van de mode."

Merrachi wil met haar onderneming laten zien dat modest kleding voor iedereen is. "We willen twee werelden samenbrengen en met elkaar verbinden. Daarom beelden we in onze campagnes ook vrouwen met en zonder hoofddoek af."

Merrachi zit het liefst in stadscentra. "Veel vrouwen die zich modest kleden zijn vaak niet zichtbaar in het centrum. Vaak bevinden de winkels waar je modest kleding kunt kopen zich in buitenwijken."

Dat zag ze ook in Parijs. "Terwijl we de pop-up opbouwde, keek ik wie er langsliep. De klant die op mij lijkt, liep daar helemaal niet. De wijk is zo modieus en cool, je hebt er leuke winkels en cafés. Daarom vond ik het jammer dat meiden zoals ik daar niet rondlopen. Ik denk dat ze het gevoel hebben dat ze er niet horen."

Kritiek op campagne

De opening van de Nederlandse pop-upwinkel en de begeleidende publiciteitscampagne stuitte in Frankrijk ook op kritiek, onder meer vanwege een promovideo van Merrachi. Daarin is de Eiffeltoren afgebeeld met een hoofddoek en in een lang gewaad, de abaya.

De Franse wet beschouwt de abaya en de hoofddoek als religieuze symbolen. Het is scholieren op openbare scholen verboden de kleding te dragen vanwege de scheiding van kerk en staat.

Merrachi stelde op Tiktok: "De Franse overheid vindt het verschrikkelijk om Merrachi te zien komen."

In een reactie noemden politici van het rechts-radicale Rassemblement National de Eiffeltorenvideo "een kaping van een Frans symbool en een aanval op Frans erfgoed". Ook andere politici reageerden en spraken van "een angstaanjagend politiek project" en een "onacceptabele provocatie". Er was ook een oproep om de Merrachi-winkel in Frankrijk te verbieden.

Deskundigen zeggen dat in Frankrijk de discussie over islamitische vrouwenkleding eens in de zoveel tijd oplaait, tot frustratie van moslima's. Recentelijk noemde het bureau voor mensenrechten van de VN de wettelijke regels rond het dragen van de kleding discriminerend.

Verbinding in de rij

De honderden vrouwen die in de rij stonden voor de winkel van Merrachi zijn enthousiast. "In de rij ontstond al zoveel verbinding", zegt Merrachi.

Ook de buurt reageerde volgens haar positief. "Iedereen weet wat de politieke mening is in Frankrijk over vrouwen die een hoofddoek dragen. Maar op straat merk je dat niet. Mensen maakten foto's en video's", zegt Merrachi.

Ze noemt vooroordelen menselijk, maar die kunnen veranderen. "Als mensen denken aan een moslimvrouw, dan denken ze aan lange zwarte gewaden. Maar dat is niet de werkelijkheid, er zijn zoveel verschillende stijlen en culturen. Daarvoor zijn zulke winkels belangrijk. Je hoeft je niet te bewijzen, maar het is mooi om een bepaald vooroordeel te veranderen."

De kritiek die de publiciteitscampagne in Frankrijk kreeg, laat volgens Nada Merrachi zien waarom het nodig is om in Parijs een winkel te openen. "De campagne was niet provocerend bedoeld. Onze missie is juist om twee werelden bij elkaar te brengen. Ik geloof dat we daar een bijdrage aan hebben geleverd."

Meer dan 1100 mensen zijn opgepakt sinds de protesten tegen de arrestatie van burgemeester Imamoglu van Istanbul begonnen. Dat heeft de Turkse minister van Binnenlandse Zaken gezegd. Onder hen zijn meerdere journalisten die in hun huizen zijn opgepakt, meldde een Turkse mediavakbond eerder vandaag.

In Turkse steden zijn grote protesten uitgebroken sinds de aanhouding afgelopen woensdag van Imamoglu. De oppositiepoliticus wordt gezien als de belangrijkste rivaal van president Erdogan, die al ruim twintig jaar aan de macht is. Imamoglu's centrumlinkse partij CHP wees hem afgelopen weekend aan als kandidaat voor de presidentsverkiezingen van 2028.

In onder meer Istanbul en Ankara werd gisteravond door tienduizenden mensen gedemonstreerd:

Een Turkse rechtbank bepaalde gisteren dat de inmiddels geschorste burgemeester vast blijft zitten in afwachting van zijn rechtszaak. De Turkse justitie verdenkt Imamoglu van tal van zaken, zoals fraude, corruptie en deelname aan een criminele organisatie. Zelf doet de politicus die beschuldigingen af als onzin. Imamoglu en zijn partij spreken van een politiek gemotiveerd proces. Critici zien er de hand in van Erdogan, die zo zou willen voorkomen dat de populaire Imamoglu zijn politieke loopbaan kan voortzetten.

Demonstratieverbod

Imamoglu's aanhouding leidde tot de grootste golf van demonstraties in Turkije in meer dan tien jaar tijd. Gisteravond waren er weer betogingen in onder meer Istanbul, Ankara en Bursa, ondanks een uitgevaardigd verbod op zulke bijeenkomsten. Betogers maken zich grote zorgen over de Turkse democratie en rechtsstaat.

Erdogan heeft de rechtspraak en justitie de afgelopen jaren steeds meer naar zijn hand gezet. Eind 2024 oordeelde de Europese Commissie dat Turkije aan het afglijden is op het gebied van democratische normen en de rechtsstaat. De Commissie toonde zich eerder ook al bezorgd over de onduidelijkheid rond de aanstelling van nieuwe rechters en openbaar aanklagers.

In Duitsland en Frankrijk is de ramp met het Germanwings-vliegtuig herdacht. Precies tien jaar geleden stortte dat toestel, dat onderweg was naar Düsseldorf, neer in de Franse Alpen. De copiloot had het vliegtuig opzettelijk laten crashen, nadat hij de deur van de cockpit op slot had gedaan toen de piloot even naar de wc ging.

Alle 150 inzittenden (inclusief de copiloot) kwamen om het leven. In de Duitse plaats Haltern am See, ten noorden van Dortmund, kwamen honderden mensen vandaag samen op een schoolplein voor een herdenking. Aan boord van het toestel waren destijds ook 16 scholieren en twee leraren van deze school die meededen aan een studentenuitwisseling.

Er werden rozen gelegd op het plein en om 10.41 uur was er een moment van stilte. Dat was op het tijdstip dat het toestel verongelukte.

Ook in Le Vernet in Frankrijk, in de buurt van de rampplek, kwamen nabestaanden samen voor een herdenking. Er staat daar een monument, een soort gouden bol met 149 panelen, verwijzend naar alle slachtoffers. De copiloot die het toestel tegen de bergen te pletter vloog, kreeg geen paneel.

Copiloot had zelfmoordgedachten

Het toestel van Germanwings was onderweg van Barcelona naar Düsseldorf. De meeste slachtoffers kwamen uit Duitsland en Spanje. Een van de inzittenden was een 20-jarige Nederlandse vrouw.

Uit onderzoek na de crash bleek dat de copiloot, Andreas Lubitz, het vliegtuig moedwillig had laten neerstorten. Hij kampte met depressieve klachten en had twee weken voor de crash het advies gekregen om zich op te laten nemen in een psychiatrische instelling. Dat advies hield hij verborgen voor zijn werkgever.

In 2017 oordeelde de Duitse justitie dat er niemand strafrechtelijk vervolgd zou worden, omdat Lubitz de enige schuldige was aan de crash. Wel eist een groep van 32 nabestaanden een schadevergoeding, meldt de Duitse omroep WDR. Zij vinden dat de Duitse luchtvaartautoriteit medeverantwoordelijk is voor de ramp. Deze rechtszaak loopt nog.

Maatregelen

Na de crash werden er maatregelen genomen. Zo geldt sindsdien het vier-ogenprincipe in de cockpit, dat door veel luchtvaartmaatschappijen is ingevoerd. Dat houdt in dat een piloot nooit alleen in de cockpit mag zijn.

Er werd overwogen om het cockpitvergrendelingssysteem aan te passen. Maar de Franse luchtvaartonderzoekscommissie BEA vond dat geen goed idee: het risico op passagiers die de cockpit binnendringen met slechte bedoelingen is groter dan van een piloot die kwaad wil, zo oordeelden deskundigen.

Wie twee jaar geleden de delta van de Po bezocht, de plek ten zuiden van Venetië waar de langste rivier van Italië de zee in stroomt, trof daar al voor zonsopgang een drukte van belang. Elke ochtend stapten honderden vissers vanuit paalhutten op de oever in kleine bootjes om daar urenlang een van de delicatessen van de Italiaanse keuken op te vissen: de venusschelp.

Tegenwoordig blijft het op die plek de hele dag stil. De paalhutten zitten op slot, de bootjes liggen onder plastic hoezen en veel vissers zitten thuis. De oorzaak is te vinden onder het wateroppervlak: de blauwe krab.

Woestijnen

"In mei, juni 2023 was er in een lagune hier vlakbij opeens een invasie van kleine krabben", herinnert Paolo Mancin zich. De voorzitter van het vissersconsortium in de gemeente Scadovari herinnert het zich levendig.

"Ze kwamen achter onze bootjes aan en aten alles wat ze op de bodem vonden. Mosselen, venusschelpen, na twintig dagen was die hele lagune leeg."

De blauwe krab is een exoot, oorspronkelijk afkomstig van de oostkust van de VS, maar al decennialang sporadisch gespot in de Middellandse Zee. Wetenschappers vermoeden dat hij zich door de opwarming van het zeewater de laatste jaren stabiel heeft kunnen vestigen in de Podelta. De droogte van de Po in 2022 heeft dat proces vermoedelijk versneld.

Vanuit één lagune verspreidden de krabben zich naar andere plekken, daarbij alle zeevruchten verorberend die ze tegenkwamen. "Eind 2023 zaten we op nul", zucht Mancin. "Onze lagunes zijn woestijnen geworden."

Generaties vissers

"Nu zitten de krabben nog onder de grond vanwege de kou. Maar zodra het warmer wordt, krioelt het op de bodem", wijst Simona Passarella. "Elk net dat je ophaalt, zit dan vol."

In de rij paalhutten langs de waterlijn is die van Passarella de enige waar beweging is. "Mijn vriend en ik zijn overgestapt op oesters. We kweken ze in kooien van hard plastic, die de krabben niet stuk krijgen. Meestal althans, want soms komen hun klauwen zelfs daar doorheen."

Het lukt haar om de eindjes aan elkaar te knopen, maar dat ze al twee jaar geen vongole meer vist, doet haar pijn. "Mijn grootouders waren vissers, mijn ouders ook. Hier in het dorp stond je om 04.30 uur op. De bar, de bakker, iedereen was daarop aangepast. Het hele leven is nu heel anders."

Van de 1500 leden die bij het vissersconsortium zijn aangesloten besloten 450 van baan te veranderen. Onze omzet is van 60 miljoen euro in 2023 naar 15 miljoen euro in 2024 gegaan", vertelt consortiumvoorzitter Mancín. "10 procent van het gebied dat we vroeger bevisten hebben we inmiddels kunnen afzetten met netten, zodat er weer iets kan groeien, maar dat kan niet overal. Economisch is het een ramp."

Reden voor de regering om met een reddingsplan te komen voor de sector. De komende twee jaar wordt tien miljoen euro geïnvesteerd. "Daarmee gaan we zoveel mogelijk vrouwtjeskrabben vangen en verbranden. Ook krijgen de consortia geld om meer netten te plaatsen en om nieuw vongole-zaad aan te kopen uit Portugal", vertelt Mancin, die mee-onderhandelde over het plan.

Als de vooropgezette planning gerespecteerd wordt, denkt hij dat het kan werken. "Ons leven heeft altijd bestaan uit zeevruchten. Daar zijn we goed in en die willen we ook blijven vissen." Tegelijk, erkent Mancin, "is tien miljoen euro ook weer niet heel veel geld. We moeten het verdelen over alle getroffen gebieden."

Krabbenvlees verkopen

Aan een plan b voor de sector wordt daarom ook gewerkt: dan maar geld verdienen aan de krabben. "We hebben een akkoord ondertekend met een bedrijf uit Sri Lanka. Dat kan de krabben hier bevriezen, in Sri Lanka het vlees eruit laten halen en dat naar de VS sturen. Daar blijkt krabbenvlees erg gewild", vertelt Mancin.

Maar Simona Passarella voelt weinig voor de krabbenvangst. De dieren komen haar inmiddels de neus uit. "Voorlopig lukt het om te overleven van de oestervangst. Maar met wat hulp hier en daar zal het wel lukken om opnieuw te beginnen met de vongole. Dan worden onze lagunes weer hoe ze vroeger waren."

Ook droogte is een probleem voor de vongole. In 2023 maakten we daar deze video over: