NOS Nieuws - Algemeen

De afgelopen maand zijn boodschappen en diensten 3,6 procent duurder geworden ten opzichte van oktober 2023. Dat blijkt uit een eerste, snelle berekening van de inflatie door het Centraal Bureau voor de Statistiek. Ten opzichte van vorige maand (3,5 procent) stijgt de inflatie licht.

Net als in de afgelopen maanden zijn vooral voedingsmiddelen onverminderd duur, waarbij de gestegen prijzen van tabak een rol spelen. Tabak wordt in dezelfde categorie als voeding geteld. Energie (brandstof en stroom) is goedkoper dan een jaar geleden en dempt daarmee het cijfer nog wat.

Na een sterke piek van de inflatie in 2022 daalde deze in de herfst van 2023, maar in de afgelopen 5 maanden lag het inflatiepeil weer boven de 3 procent. Economen zien doorgaans liever dat de inflatie onder de 2 procent blijft.

In vergelijking met andere landen in de eurozone heeft Nederland al langere tijd een relatief hoge inflatie. In september was Nederland de nummer vier, achter Roemenië, België en Polen. De gemiddelde inflatie in de eurozone lag in die periode op 1,7 procent. Daarmee koelde de inflatie sterker af dan de eerder geraamde 1,8 procent.

Rente verlaagd

Twee weken geleden verlaagde de Europese Centrale Bank (ECB) de rente nog met een kwart procentpunt naar 3,25 procent. Dat was de derde renteverlaging sinds juni. De afgelopen jaren verhoogde de centrale bank juist de rente, om de inflatie te bestrijden.

De verlaging gebeurde niet alleen omdat de ECB vindt dat de inflatie in de eurozone onder controle komt, maar ook omdat er zorgen zijn over de economie. De lonen stijgen inmiddels minder hard, waardoor de ECB de renteverlaging aandurfde.

De centrale bank sprak eerder de verwachting uit dat de inflatie het komende jaar verder gaat zakken.

In Zaandam is vannacht een opvangschip voor asielzoekers ontruimd na een brand. Volgens de veiligheidsregio moesten zo'n 300 bewoners de boot zo snel mogelijk verlaten.

Het vuur werd halverwege de nacht ontdekt in een van de kamers van de opvanglocatie. Daarbij kwam volgens de brandweer veel rook vrij. De oorzaak is mogelijk een oplader van een elektrische fiets. "Er wordt nog wel onderzoek gedaan, maar het kan iets met kortsluiting te maken hebben." Uiteindelijk zijn de vlammen gedoofd door de sprinklerinstallatie.

Bij de brand raakte niemand gewond. Wel moesten twee beveiligers en twee bewoners door ambulancepersoneel worden gecontroleerd, omdat ze rook hadden ingeademd.

De bewoners van het opvangschip werden opgevangen op de kade. De meesten konden na het blussen weer terug naar binnen. Een deel van hen kon niet terug, vanwege de wateroverlast die door het blussen is ontstaan. Zij worden opgevangen op een plek in de buurt.

Volgens het COA zijn twee kamers voorlopig onbewoonbaar. Ook is er schade aan het kantoor van de medewerkers op de begane grond. "Daar staan beeldschermen en een printer die schade hebben opgelopen, maar de opvang kan gewoon doorgaan."

Goedemorgen! In Spanje is vandaag de eerste van drie dagen van nationale rouw: overstromingen eisten er tientallen levens. En het is Halloween, wat op steeds meer plekken in de wereld wordt gevierd.

Eerst het weer: plaatselijk eerst mist. Verder veel bewolking en later op de dag soms wat zon. Het is zacht voor de tijd van het jaar met maximaal 15 graden.

Ga je de weg op? Hier vind je het overzicht van de werkzaamheden. Check hier waar wordt gewerkt aan het spoor en waar storingen zijn.

Wat kun je vandaag verwachten? Dit is er vannacht gebeurd:

In Taiwan worden maatregelen genomen in afwachting van de krachtige orkaan Kong-rey, die op het eiland afkomt. Volgens de autoriteiten kan het de zwaarste storm in dertig jaar worden. Waarschijnlijk komt de orkaan vandaag aan land.

Verwacht wordt dat de hele eilandstaat te maken krijgt met harde wind, hevige regenval en mogelijke aardverschuivingen. Het ministerie van Defensie heeft 36.000 militairen stand-by gezet om te helpen bij reddingsoperaties.

Ander nieuws uit de nacht: En dan nog even dit:

De prijs van cacaobonen, een belangrijk ingrediënt voor chocola, blijft onverminderd stijgen. Daarom gaat ook de prijs van de chocoladeletter flink omhoog: soms wel 20 tot 25 procent. "Gekkenwerk", vinden sommige mensen.

Fijne dag!

Noord-Korea heeft een test uitgevoerd met een mogelijke nieuwe intercontinentale ballistische raket. Het zou gaan om de langste vluchtduur tot nu toe voor een Noord-Koreaanse raket. De raket kwam neer in de Japanse Zee, ten oosten van Noord-Korea.

Gisteren had de inlichtingendienst van Zuid-Korea al gewaarschuwd voor de test. Het afvuren van zo'n raket is volgens resoluties van de Verenigde Naties verboden. De laatste keer dat Noord-Korea zo'n raket afvuurde was in december vorig jaar.

De lancering vond plaats kort nadat de Amerikaanse en Zuid-Koreaanse ministers van Defensie Noord-Korea opriepen om zijn troepen terug te trekken uit Rusland. Daar zouden duizenden Noord-Koreaanse militairen meevechten in de strijd tegen Oekraïne. Het Kremlin en Noord-Korea ontkennen dat Noord-Koreaanse soldaten met dat doel naar Rusland zijn gestuurd.

De Verenigde Staten, Zuid-Korea en Japan hebben de lancering veroordeeld. De Amerikanen zeggen dat Noord-Korea hiermee een onnodig risico neemt om de al opgelopen spanningen verder uit de hand te laten lopen.

Escalatie

Door de samenwerking tussen Rusland en Noord-Korea in de oorlog in Oekraïne dreigt het conflict verder te escaleren. Zo wil Zuid-Korea een team naar Oekraïne sturen om de inzet van de Noord-Koreaanse troepen te monitoren en te analyseren. Ook maakte Zuid-Korea vorige week bekend nauwer te gaan samenwerken op militair gebied met Polen.

In Taiwan worden maatregelen genomen in afwachting van de krachtige orkaan Kong-rey, die op het eiland afkomt. Volgens de autoriteiten kan het de zwaarste storm in dertig jaar worden. Waarschijnlijk komt de orkaan vandaag aan land.

Verwacht wordt dat de hele eilandstaat te maken krijgt met harde wind, hevige regenval en mogelijke aardverschuivingen. Verschillende steden en provincies hebben besloten om scholen en kantoren uit voorzorg te sluiten. Ook zijn tientallen vluchten en bootverbindingen geannuleerd.

In de oostelijke provincies, waar de orkaan naar verwachting aan land komt, zijn al duizenden mensen geëvacueerd. Het ministerie van Defensie heeft 36.000 militairen stand-by gezet om te helpen bij reddingsoperaties.

Dunbevolkt gebied

Het oostelijke deel van Taiwan is erg bergachtig en dunbevolkt. De regering heeft mensen gewaarschuwd om weg te blijven van de bergen en de kust.

Kong-rey zal volgens voorspellingen afzwakken wanneer hij het centrale deel van Taiwan passeert en vrijdagochtend via de Straat van Taiwan richting China zal gaan.

Taiwan wordt regelmatig getroffen door orkanen. De laatste eiste eerder deze maand vier levens toen hij over het zuiden van het eiland trok.

Dit zijn de eerste beelden van de orkaan:

Techconcern Microsoft en Meta, het moederbedrijf van Facebook, Instagram en WhatsApp hebben een sterk financieel kwartaal achter de rug. Bij beide bedrijven speelden de ontwikkelingen op het gebied van kunstmatige intelligentie (AI) hierin een belangrijke rol.

Bij Meta steeg de nettowinst in het derde kwartaal met 35 procent tot 15,7 miljard dollar (14,5 miljard euro). De omzet groeide met 19 procent naar 37,4 miljard euro. Volgens topman en oprichter Mark Zuckerberg zijn er veel verbeteringen doorgevoerd om AI te gebruiken binnen de apps en bedrijfsactiviteiten van Meta.

Zo zet Meta AI onder meer in om advertenties effectiever bij geïnteresseerde gebruikers onder de aandacht te brengen. Advertenties vormen het grootste deel van Meta's omzet.

Ook nettowinst Microsoft stijgt

Mede door de ontwikkelingen van AI steeg ook de nettowinst van Microsoft het afgelopen kwartaal. De nettowinst ging met 11 procent omhoog tot 24,7 miljard dollar (bijna 23 miljard euro). De omzet klom met 16 procent tot 60,4 miljard euro.

Microsoft heeft veel van zijn op AI gebaseerde technologieën geïntegreerd in zijn producten. De opkomst van AI heeft veel veranderd in de werkwijzen bij Microsoft, zei topman Satya Nadella in een toelichting op de cijfers.

Het zijn de ergste overstromingen van deze eeuw in Spanje: ze hebben aan bijna honderd mensen het leven gekost en de ravage op sommige plekken in het zuidoosten van het land is enorm. Hoe kon het noodweer zo'n extreme vorm aannemen?

Boosdoener is een zogenoemde koudeput, legt NOS-weerman Marco Verhoef uit. "Hoog in de lucht, op zo'n 5 kilometer hoogte, bevindt zich een een bel met koude lucht in een lagedrukgebied. Dat lagedrukgebied is afgesnoerd geraakt, wat wil zeggen dat het zit ingeklemd tussen hogedrukgebieden en moeilijk weg kan."

In Spanje is het fenomeen bekend onder de naam DANA: Depresión Aislada en Niveles Altos, ofwel een 'geïsoleerde depressie op hogere niveaus'. En doordat die depressie ingesloten zit, blijft hij op grofweg dezelfde plek hangen en regen produceren.

Weerman Marco Verhoef legt uit hoe weerfenomeen DANA werkt:

In die koudeput, op 5 kilometer hoogte, is het kouder dan 20 graden onder nul, terwijl het water van de Middellandse Zee momenteel warmer is dan 20 graden. "Dat grote temperatuurverschil zorgt voor sterke verticale luchtstromen, waardoor snel enorme buienwolken kunnen ontstaan. Zo kan er in korte tijd heel veel regen vallen, zeker in een bergachtig gebied."

De neerslaghoeveelheden verschilden enorm per locatie. Op een enkele plek werd ruim 400 millimeter neerslag gemeten, dat is ongeveer de helft van wat in Nederland in een heel jaar valt.

Op dit kaartje is te zien hoeveel neerslag er alleen al op dinsdag viel in delen van Spanje:

Bovendien viel veel van de regen in een deel van Spanje waar het normaal gesproken heel droog is. In de zuidelijke helft van Spanje valt in de zomermaanden nauwelijks neerslag. Water wordt door een droge ondergrond bijna niet opgenomen, en stroomt er dus gewoon overheen. In een bergachtig gebied ontstaan na een fikse regenbui zo enorme waterstromen.

Had men deze ramp dan niet aan kunnen zien komen? Verhoef: "Dat lagedrukgebied stond natuurlijk gewoon in de weermodellen. Maar zulke enorme hoeveelheden, die bovendien zo lokaal vallen, dat kun je nauwelijks zien aankomen. Er zijn plekken waar 300 millimeter is gevallen, en twee dorpen verderop maar 11 millimeter."

Warme zee

Doordat de aarde opwarmt, zullen dit soort weersextremen steeds vaker voorkomen. Het water in de Middellandse Zee was deze zomer warmer dan ooit: in augustus werd een watertemperatuur van 28,47 graden gemeten. Ook deze maand is het water een stuk warmer dan normaal. Daardoor worden ook de buien heviger, weet Verhoef, die dat de afgelopen dagen zag gebeuren: "Door dat warme water kreeg dat weersysteem steeds weer nieuwe energie."

De regen is intussen nog niet weg. Nog steeds gelden in Spanje weerwaarschuwingen. De komende dagen trekt het lagedrukgebied geleidelijk richting het westen, en wordt iets minder actief. Er kunnen daarom nog flinke buien vallen in het land, maar in het weekend zou het weerbeeld rustiger moeten worden.

Omwonenden van bouwlocaties en de politiek maken zich steeds meer zorgen over het gebruik van staalslakken. Dat zijn grijze steenachtige korrels die worden gebruikt als vervanger van zand bij de bouw van bijvoorbeeld wegen. Staalslakken komen als restproduct uit de hoogovens van Tata Steel in IJmuiden.

Elk jaar moet het bedrijf naar eigen zeggen van zo'n 650.000 ton staalslakken af. Dat gebeurt deels door het te verkopen als bouwstof. Volgens de overheid en Tata Steel is dat veilig, maar toch groeit het verzet ertegen. Tegenstanders wijzen erop - ondersteund door onderzoek van het RIVM - dat de staalslakken tot serieuze milieuschade kunnen leiden.

Zware metalen

In verschillende provincies werden afgelopen maand kritische vragen gesteld door politieke partijen. Ook bevestigt het Waterschap Vallei en Veluwe aan de NOS dat het een dossier heeft ingediend bij het Openbaar Ministerie omdat het vermoedt dat er strafbare feiten zijn gepleegd met staalslakken bij een vuilstort in Eerbeek. In de Tweede Kamer is er inmiddels een oproep van GroenLinks-PvdA, Partij voor de Dieren, D66 en SP om het gebruik van staalslakken te verbieden.

Een van de plekken waar het verzet zich lokaal heeft georganiseerd, is Spijk in Gelderland. Daar werd een aantal jaar geleden bij de uitbreiding van een golfclub 700.000 ton staalslakken - dus ongeveer een jaarproductie van Tata Steel - gestort door een aannemer.

Een jaar later bleek dat de staalslakken niet waren afgedekt. Omwonenden kregen luchtwegklachten en bloedneuzen en vermoeden dat dit met de staalslakken te maken heeft, zo laten meerdere bewoners weten aan de NOS. Ook het waterschap trok aan de bel nadat verhoogde metingen van zware metalen waren geconstateerd. De staalslakken werden vervolgens verplaatst naar een berg even verderop. Daar zijn ze beter afgeschermd, maar een definitieve oplossing is er nog altijd niet.

Op deze plaatsen in Nederland liggen staalslakken:

Iets vergelijkbaars gebeurde in Eerbeek, waar een zonnepark werd gebouwd op een laag staalslakken. Ook daar kregen omwonenden gezondheidsklachten waaronder bloedneuzen. In de sloten om de afvalberg heen werd het water bovendien wit en werden pH-waardes gemeten "vergelijkbaar met een gootsteenontstopper", zo berichtte Omroep Gelderland.

"Er is hier sprake van een milieudelict", zegt Corine Kapenga van de actiegroep Natuurlijk Schoon Eerbeek. Kapenga begrijpt niet dat staalslak als bouwproduct gebruikt mag worden. "Er is hier een giftige cocktail die terechtkomt in het grondwater."

De provincie en het waterschap namen in Eerbeek maatregelen om te voorkomen dat de omgeving verder vervuild raakte. Zo werd er een ringsloot gegraven om het giftige water op te vangen.

Geruststellend bedoelde woorden van de provincie Gelderland dat de situatie goed gemonitord wordt en onder controle is, willen er bij Kapenga niet in. "We lezen in monitoringsrapporten dat de toetsingswaarden van allerlei zeer schadelijke stoffen worden overschreden. Wij zijn juist heel gealarmeerd."

'Traag proces'

Die monitoringsrapporten uit Eerbeek legde de NOS samen met meetgegevens uit Spijk voor aan toxicoloog Paul Scheepers, verbonden aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. "De hoge pH-waarde van het water in Eerbeek valt op", zegt Scheepers. "Het witte water met deze extreme pH-waarde maakt elke vorm van leven erin onmogelijk."

In Spijk is de situatie minder acuut. Daar zijn weliswaar hogere waardes van zware metalen gemeten, maar niet zo ernstig dat dit op korte termijn tot grote schade leidt.

Scheepers maakt zich voor beide locaties vooral zorgen over het vrijkomen van stoffen uit de staalslakken op lange termijn. "Die uitloging kan lang doorgaan en het is moeilijk te voorspellen. Er kan tientallen jaren overheen gaan. Je kunt dit zien als een langzame milieuramp."

Ook wijst hij erop dat er nog heel veel niet gemeten is. "In de metingen die zijn gedaan ontbreken veel van de meest zorgwekkende stoffen." Hierdoor is het lastig om een goed beeld te krijgen van de problemen.

De zorgen van omwonenden en waterschappen zijn ook in Den Haag opgemerkt. Toch lijkt dit kabinet voorlopig niet van plan om wetgeving verder aan te scherpen.

Staatssecretaris Jansen van Milieu zegt in een reactie dat het voorlopig mogelijk blijft om staalslakken te gebruiken, "maar wel op de juiste wijze". Wat er in bijvoorbeeld Spijk en Eerbeek is gebeurd, betreurt Jansen. "Ik vind het vervelend voor de mensen en we gaan kijken hoe we ermee omgaan."

Vanaf 2026 geldt er een meldplicht voor het gebruik van staalslakken. De PVV-staatssecretaris denkt dat dat gaat helpen. "Dan kan vooraf een inschatting worden gemaakt of het verstandig is."

Rijkswaterstaat zegt in een reactie op vragen van de NOS "niet uit te sluiten" staalslakken te gaan gebruiken voor "toekomstige waterwerken".

'Niet volgens juiste voorwaarden toegepast'

"Staalslak is een circulair bijproduct en wordt in heel Europa al vele jaren als gecertificeerde secundaire bouwstof ingezet", laat Tata Steel in een reactie weten. "Helaas hebben zich in Nederland enkele situaties voorgedaan waarbij staalslak niet is toegepast volgens de juiste toepassingsvoorwaarden. Dat heeft terecht geresulteerd in zorgen bij omwonenden."

"In april 2024 heeft de toenmalige staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat aangegeven een informatieplicht in te willen stellen waarbij drie aanvullende handelingsperspectieven zijn genoemd, waar wij ons goed in kunnen vinden', aldus het bedrijf.

Volkswagen vraagt de eigen werknemers om 10 procent van hun loon in te leveren. Dat doet de Duitse autobouwer naar eigen zeggen om banen veilig te stellen en concurrerend te blijven.

De aankondiging staat haaks op de looneisen die Duitse vakbonden neerlegden. Zij vragen juist om een loonsverhoging van 7 procent.

Teruglopende winst

Vanochtend maakte Volkswagen bekend 4 procent minder auto's verkocht te hebben ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar. Ook maakte het bedrijf fors minder winst: in het derde kwartaal van 2024 lag die 42 procent lager dan in hetzelfde kwartaal vorig jaar.

De bedrijfswinst kelderde in de eerste negen maanden van dit jaar van ruim 16 miljard euro naar iets minder dan 13 miljard euro.

Volgens het bedrijf zijn de hoge loonkosten in Duitsland reden tot zorg. Die zouden een belangrijke oorzaak zijn van de huidige lage winstmarges. Daarmee loopt het bedrijf naar eigen zeggen 'het risico om onze toekomst niet meer te kunnen financieren'.

Mogelijke fabriekssluitingen

Het bericht van Volkswagen komt op het moment dat er toch al grote onrust is onder werknemers. Eerder deze week meldde de ondernemingsraad van de autofabrikant dat Volkswagen zeker drie fabrieken wil sluiten en tienduizenden banen wil schrappen. Daarbij werd ook al over een mogelijke loonsverlaging gesproken.

Het bedrijf bevestigde dat toen niet, en ook in de nieuwe mededeling rept de autobouwer alleen over het gevraagde loonoffer. Wel kondigde Volkswagen eerder al een grote reorganisatie aan. Het is dan ook onduidelijk of met het accepteren van een loonsverlaging ook de eventuele sluiting van fabrieken of het schrappen van banen voorkomen zou kunnen worden.

Er werken bijna 300.000 mensen in de tien Duitse Volkswagenfabrieken. Het loonoffer dat Volkswagen nu vraagt, zou betrekking hebben op een groot deel van de medewerkers. Eind november gaat de autobouwer weer met de vakbonden in gesprek.

Minister Veldkamp van Buitenlandse Zaken (NSC) heeft zijn bezorgdheid overgebracht aan zijn Israëlische collega over het besluit van de Knesset, het parlement van Israël, om de hulporganisatie van de Verenigde Naties UNRWA te weren.

"Het verlies aan hulp en diensten heeft op dit moment een negatieve impact op de al zorgwekkende situatie, vooral in Gaza", zegt Veldkamp. "We dringen er bij Israël op aan de internationale verplichtingen en de gevolgen voor het gebied goed te overdenken, voordat verdere stappen worden ondernomen."

De reactie namens het Nederlandse kabinet komt dagen nadat de Knesset op maandag met ruime meerderheid twee wetten aannam die het voor UNRWA onmogelijk maken om vanaf Israëlisch grondgebied hulp te bieden aan de mensen die getroffen zijn door de oorlog.

Volgens diplomatieke bronnen wordt er in EU-verband gewerkt aan een gezamenlijke verklaring namens alle lidstaten, maar ligt Hongarije dwars. Het is onduidelijk of de EU-lidstaten nog samen met een reactie komen waar alle handtekeningen onder komen te staan, al zeggen bronnen tegen de NOS dat dat nog steeds het uitgangspunt is.

'Ons land onwaardig'

Ook minister Klever voor Ontwikkelingshulp (PVV) spreekt vandaag haar zorgen uit over de voortgang van de humanitaire hulp in Gaza. "Nederland zal hulp blijven bieden via diverse kanalen", zegt zij. Ze herhaalt het standpunt dat er een onmiddellijk staakt-het-vuren moet komen en dat de Israëlische gijzelaars door Hamas moeten worden vrijgelaten.

GroenLinks-PvdA-leider Timmermans uitte gisteren kritiek op het uitblijven van een kabinetsreactie. "Deze grove schending van het internationaal recht mag niet stilzwijgend worden getolereerd", zei hij. "Beschamend en ons land onwaardig."

Kabinet onderschrijft aanbevelingen

De twee nieuwe Israëlische wetten gaan, zoals nu gepland, over drie maanden in. Ze werden met 92 voor en 10 stemmen tegen aangenomen. Het Israëlisch parlement vindt in meerderheid dat UNRWA te veel vervlochten is met Hamas en houdt de organisatie verantwoordelijk voor deelname van UNRWA-personeel aan de moordaanslagen en ontvoeringen van 7 oktober 2023.

De VN deed onderzoek naar betrokkenheid van de eigen medewerkers, waarna negen mensen werden ontslagen. Een tweede onderzoek, onder leiding van de voormalige Franse minister van Buitenlandse Zaken Colonna naar de onafhankelijkheid van UNRWA, leverde een lijst aan aanbevelingen op. Het Nederlandse kabinet onderschrijft deze aanbevelingen en eist dat UNRWA deze zo snel mogelijk overneemt.

Andere hulporganisaties

Internationaal is er voor en na de stemmingen in de Knesset met veel zorgen en kritiek gereageerd. De Israëlische premier Netanyahu heeft toegezegd de komende drie maanden te gebruiken om hulp via andere organisaties, zoals Unicef, de WHO (Wereldgezondheidsorganisatie) en WFP (Wereldvoedselprogramma) op te zetten. Of dat lukt wordt door veel landen sterk betwijfeld.

Het kabinet onderschrijft de wens van Israël om meer hulporganisaties in Gaza een belangrijke rol te geven, maar zolang dat niet zo is moet UNRWA het werk kunnen doen, vinden Veldkamp en Klever. Voor volgend jaar is Klever van plan om de afgesproken 19 miljoen euro aan UNRWA over te maken.

De Tweede Kamer, op dit moment met reces, kan deze betaling met een wetswijziging tegenhouden, zei Klever eerder in de Kamer. In november zal daarover een debat gehouden worden.

Kandidaat-lidstaten van de EU hebben het afgelopen jaar flinke stappen gezet richting aansluiting. Dat blijkt uit de uitbreidingsrapporten die de Europese Commissie heeft gepresenteerd.

Jaarlijks brengt de Europese Commissie rapporten uit waar de voortgang van de kandidaat-landen wordt bekeken. Het zijn er nu tien: Albanië, Bosnië en Herzegovina, Kosovo, Moldavië, Georgië, Montenegro, Noord-Macedonië, Servië, Oekraïne en Turkije (waarmee de onderhandelingen de laatste jaren zijn bevroren).

Dit jaar wordt daar met extra aandacht naar gekeken, want bij de recente verkiezingen in Moldavië en Georgië was EU-lidmaatschap hét thema. Ook de tour van Commissievoorzitter Ursula von der Leyen vorige week langs alle kandidaat-landen op de Balkan maakte duidelijk dat uitbreiding voor haar Commissie hoog op de agenda staat.

Dat het voor Brussel zo'n urgente kwestie is, komt door de oorlog in Oekraïne. "De uitbreiding zit in een enorme versnelling," vertelt EU-topdiplomaat Angelina Eichhorst. De Nederlandse was de afgelopen jaren nauw betrokken bij het uitbreidingsproces. "Door de oorlog is de geopolitieke noodzaak voor uitbreiding hoog."

Nieuwe stappen

In de rapporten staat dat de Commissie reden ziet om bij verschillende kandidaten nieuwe stappen te zetten in het toetredingsproces. Daar moeten eerst wel alle EU-landen het mee eens zijn. Dat ze dat zijn, is niet vanzelfsprekend. In verleden is flinke vertraging opgelopen door individuele blokkades van EU-landen.

Zes van de tien landen die op dit moment in de wachtkamer zitten, liggen op de Westelijke Balkan. Jaren verliep de toetreding van die landen stroperig, maar de EU probeert nu met een nieuwe aanpak weer vaart in het proces te krijgen. Als landen hervormingen doorvoeren, krijgen ze daar investeringen en toegang tot de Europese markt voor terug.

Economisch visfuik

Zo probeert de EU deze landen stap-voor-stap te integreren. Topdiplomaten in Brussel spreken over een 'visfuik' waarin de landen langzaam richting meer economische integratie zwemmen. Volgens Eichhorst kijken de kandidaat-landen daarbij ook naar elkaar. "In Montenegro gaat het nu heel snel, de Serviërs kijken daarnaar en denken dan 'wij moeten eerst!'."

Die strategie lijkt zijn eerste vruchten af te werpen. Met Albanië opende de EU een paar weken geleden de eerste hoofdstukken van de onderhandeling. Montenegro is al wat verder, daar kan volgens het rapport begonnen worden met het sluiten van bepaalde onderhandelingshoofdstukken. Dat land wordt ook genoemd als eerste nieuwkomer; in 2028 zou het land kunnen toetreden.

Maar er blijven ook zorgen. In het rapport over Bosnië en Herzegovina zegt de Commissie dat de hervormingen sinds begin dit jaar zijn vastgelopen.

Ook Servië ligt onder een vergrootglas. Dat land zoekt naast hechtere banden met de EU ook naar partnerschappen met China en Rusland. "Servië zal op termijn zijn buitenlandpolitiek moeten afstemmen op die van de EU, anders komt de toetreding in gevaar," zei EU-buitenlandchef Borrell bij de presentatie van de rapporten.

Ook aan de oostkant van de Europese Unie willen landen bij de EU. Voor Oekraïne is EU-lidmaatschap nog altijd een belangrijk doel. De Europese Commissie hoopt dat de onderhandelingen volgend jaar van start kunnen gaan, mits Oekraïne dan aan alle eisen voldoet.

Russische invloed

De Commissie wil ook met Moldavië stappen zetten. Dat land bevindt zich op dit moment op een dun koord als het gaat om toetreding. In het referendum van anderhalve week geleden sprak een heel kleine meerderheid zich uit voor het vastleggen van de Europese toekomst van het land in de grondwet. Of de Europese koers van Moldavië daarmee definitief is, is de vraag. Dit weekend is er de tweede ronde van de presidentsverkiezingen. De pro-Europese president Sandu neemt het daarin op tegen een pro-Russische kandidaat.

In Georgië lijkt EU-lidmaatschap steeds verder weg. De Commissie zegt dat de toetreding tot stilstand is gekomen door de acties van de Georgische overheid, zoals het invoeren van een buitenlandse-agentenwet. Ook is de EU kritisch over de verkiezingen van afgelopen weekend waarbij melding is gemaakt van grootschalige fraude. Het Openbaar Ministerie in Georgië startte vandaag een onderzoek daarnaar.

Ondanks de nieuwe energie in het uitbreidingsproces zijn er dus nog genoeg uitdagingen voor de uitbreidingsagenda van de EU. Diplomaat Eichhorst hoopt dat de EU de nieuwe impuls doorzet. Volgens haar is het belangrijk dat de EU sterker wordt. "Met uitbreiding heb je er weer extra stemmen bij, ook op wereldniveau."

Al weken gaat het in de Britse media vrijwel nergens anders over: de "Halloweenbegroting" van minister Rachel Reeves van Financiën. Namens de nieuwe Britse Labour-regering presenteerde ze haar eerste begrotingsplannen met de waarschuwing dat zij "pijnlijke keuzes" heeft moeten maken die op de lange termijn de economie moeten rechttrekken. En zoals voorspeld, is het een begroting met hogere belastingen, hoge leningen en forse uitgaven.

Politiek gaat over keuzes maken, zeker als je op de rijksbegroting miljarden tekortkomt. Om het staatsbudget rond te krijgen, moest Reeves naar eigen zeggen zo'n 40 miljard pond (48 miljard euro) ergens vandaan halen. De situatie is extra lastig doordat haar Labour-partij tijdens de verkiezingen keer op keer beloofde geen extra belastingen te heffen op 'werkende Britten' en de inkomstenbelasting, btw en sociale premies niet te verhogen.

Werkende Brit beschermen?

In plaats daarvan heeft Reeves de keuze gemaakt om de rekening bij bedrijven neer te leggen, door onder andere de werkgeverspremies naar 15 procent te verhogen. Daarmee haalt ze zo'n 25 miljard pond op. Ook bij rijkere Britten wordt meer geïnd: de erfbelasting en vermogenswinstbelasting gaan omhoog.

Het is eigenlijk een klassieke linkse keuze die Reeves maakt: ze haalt geld weg bij bedrijven en de rijken om de laagbetaalde werkende Brit buiten schot te houden en te kunnen investeren in publieke diensten, zoals zorg en onderwijs.

Deze aanpak valt niet overal in goede aarde. Tijdens de verkiezingen beloofde Labour een 'pro-business'-koers. De partij benadrukt economische groei nu als prioriteit, maar met hogere werkgeverspremies en een verhoging van het minimumloon, vinden ondernemers dat vooral zij geraakt worden.

Er is bovendien het risico dat bedrijven hun extra kosten gaan doorberekenen in hun prijzen of salarissen van hun werknemers, waardoor de 'werkende' Brit die Labour juist probeert te beschermen, het uiteindelijk toch merkt.

Een ander kernpunt van de begroting van Reeves is het herstel van de publieke diensten en infrastructuur van Groot-Brittannië. Zo krijgt de NHS, de Britse zorgsector, een flinke financiële injectie met ruim 22 miljard pond. Voor onderwijs wordt ruim 6 miljard pond extra uitgetrokken.

Ruimte voor investeringen

Om ruimte te creëren voor investeringen past Reeves de definitie van overheidsschuld aan of eigenlijk, 'verruimt' ze deze. Met deze versoepeling van de regels kan ze jaarlijks 50 miljard extra lenen. Om te voorkomen dat de financiële markten zouden schrikken van de Halloweenbegroting, was er in aanloop naar de begrotingsdag vakkundig gelekt. Via de Britse media werd er al flink voor-gemasseerd; de financiële markten werden zo stapsgewijs voorbereid op veranderingen, om een desastreuze gang van zaken als met premier Liz Truss en haar "mini-begroting" uit 2022 te voorkomen.

Nog maar twee jaar geleden presenteerde Truss met haar minister van Financiën Kwasi Kwarteng een begroting waarin ze de overheidsuitgaven drastisch verhoogden en tegelijkertijd de belastingen historisch verlaagden. In reactie daarop raakten de markten in paniek, daalde de waarde van het pond en moest de Britse Centrale Bank ingrijpen.

Kritiek op voorgangers

De kritiek op de begroting zal Labour proberen weg te wuiven door te wijzen op de "ongekende financiële problemen" die zij erfde, na 14 jaar conservatief beleid. Volgens Labour is de begroting een keuze tussen "investeren in het land onder Labour versus een land in verval onder de Conservatieven".

Voor wie de politiek nauwlettend volgt, is het een bekende strategie. Een nieuwgekozen regering zegt, wijzend naar zijn voorgangers, genoodzaakt te zijn om de belastingen te verhogen. Door impopulaire maatregelen vroeg in de regeerperiode te nemen, kan de schuld nog bij de vorige regering worden gelegd en daarmee geeft de nieuwe ministersploeg zichzelf de ruimte om te investeren. De hoop is dan dat over vier jaar, als er weer verkiezingen zijn, de resultaten zichtbaar zijn en de kiezer weer tevreden is.

De vrouw die gisteren overleed na een steekpartij in Hardenberg en de gewonde man die later werd aangehouden, blijken echtgenoten. Dat heeft de politie bekendgemaakt.

De steekpartij gebeurde gisterenmiddag op straat in de Overijsselse stad. Zowel de man als de vrouw raakten gewond en werden naar het ziekenhuis gebracht.

De vrouw overleed korte tijd later. Het is onduidelijk hoe het met de verdachte gaat en of hij nog in het ziekenhuis ligt.

Emmen

Het stel kwam uit de gemeente Emmen, zegt de politie. Het echtpaar heeft vier kinderen, waarvan er twee thuis wonen. Voor hen is opvang geregeld, meldt RTV Drenthe. De gemeente heeft daarnaast psychosociale hulp geregeld en slachtofferhulp ingeschakeld.

Locoburgemeester Raymond Wanders van Emmen bevestigt aan de omroep dat het gezin bekend was bij de gemeente, maar wil niet ingaan op details. "Ik ben behoorlijk geschokt", aldus Wanders.

De regionale omroep Oost schrijft dat de vrouw werkzaam was in Hardenberg. Veel mensen zouden het dodelijke incident hebben zien gebeuren. De politie heeft gisteren tot laat in de avond ooggetuigen gehoord en camerabeelden bekeken.

In Spanje zijn drie dagen van nationale rouw afgekondigd voor de 95 dodelijke slachtoffers van het extreme noodweer. De overstromingen in het zuidoosten van het land zijn de ergste van deze eeuw, zo meldt het Spaanse nationale meteorologisch instituut.

In de provincie Valencia is op sommige plekken in acht uur tijd een jaarhoeveelheid aan regen gevallen. "Je kunt je niet voorstellen hoeveel regen er is gevallen", zegt een inwoner van de zwaar getroffen stad Valencia tegen journalisten.

Bijna honderd doden

Er wordt nog gezocht naar tientallen vermisten. Morgen, overmorgen en zaterdag zijn uitgeroepen tot dagen van nationale rouw.

Verslagenheid en radeloosheid overheersen in het getroffen gebied:

Het noodweer verplaatst zich nog altijd over Spanje, zowel naar het noordwesten als zuidoostwaarts. Onder meer voor de regio's Catalonië en Andalusië geldt een weeralarm. Voor de omgeving rondom de stad Jerez de la Frontera geldt de hoogste waarschuwing: code rood.

Massale stroomuitval

De zware regenval heeft met name in de regio rondom Valencia tot verwoesting geleid. Naar schatting 140.000 mensen zitten zonder stroom, schrijft de krant El País. Op talloze plekken zijn wegafsluitingen en de hogesnelheidslijn in het gebied is stilgelegd.

Tientallen mensen hebben de nacht in Valencia doorgebracht op daken, vrachtwagens of in benzinestations. Het waterpeil steeg zo snel dat inwoners werden overrompeld:

De extreme regen wordt in Spanje toegeschreven aan het terugkerende weerfenomeen 'Dana', waarbij koude lucht over de warme Middellandse Zee stroomt. Onder bepaalde omstandigheden kan dat leiden tot wolkbreuken. Onder meer in 1982 en 1987 waren er eveneens zware overstromingen in dezelfde regio door dit fenomeen.

Legerinzet

Ruim 1600 militairen zijn ingezet om hulp te bieden. De regering heeft een crisiscomité ingesteld om de reddingsactie te coördineren. Ook is er een noodnummer geopend om vermiste personen op te geven. President Pedro Sánchez heeft beloofd dat alle wegen, bruggen en huizen in het getroffen gebied zullen worden herbouwd.

De Spaanse koning Felipe heeft zijn medeleven betuigd aan de getroffenen. Hij sprak vanmiddag bij een werkbezoek aan een legerbasis op Gran Canaria met journalisten. "Ook namens de koningin wil ik mijn medeleven betuigen aan alle getroffen families die dierbaren hebben verloren en die soms nog steeds niet weten wat er met sommige van hun familieleden is gebeurd", zei hij.

Ze reist de hele wereld over en staat vanavond in een vrijwel uitverkochte zaal in Amsterdam: het Japanse hologram-fenomeen Hatsune Miku. Haar naam betekent "de stem van de toekomst". De zangeres bestaat niet echt, maar is getekend en te zien als hologram.

In 2007 werd Hatsune Miku ontwikkeld door een softwarebedrijf. Toen was ze alleen nog maar een stem die mensen konden gebruiken bij het componeren van muziek. Door het invoeren van tekst in de software kan je Hatsune Miku laten zingen. Er zijn al ongeveer tweehonderdduizend nummers met haar stem gemaakt.

Sinds 2014 treedt het virtuele 16-jarige meisje in schooluniform met haar elektronische stem ook zelf op. Nu viert ze haar 10-jarig jubileum met een tour over de hele wereld. In 2020 was Miku ook al in Nederland.

Raar concept

Rin Boutestein is Hatsune Miku-fan en was er destijds bij in Nederland. Boutestein begrijpt dat het een raar concept is: "Ondanks dat Hatsune Miku geen echt mens is, voelt het alsof je tijdens een optreden naar een echt persoon aan het kijken bent."

De optredens trekken veel mensen die fan zijn van anime (Japanse animaties) en manga (Japanse strips). Hatsune Miku is getekend in die Japanse stijlen. Bij fans daarvan speelt verkleden een grote rol. Veel bezoekers zullen vanavond verkleed zijn als 'cosplay-figuren'.

In Japan is het al gebruikelijker dat mensen een band opbouwen met virtuele artiesten of stripfiguren.

Hechte community

Mariëlle Salh is vrijwilliger bij een anime-festival in Nederland en weet veel over de cultuur. Zij legt uit waarom Miku zoveel fans heeft: "Doordat mensen zelf muziek kunnen maken met haar stem voelen de fans zich extra verbonden. Dat zorgt voor een hechte community."

Net zoals Mariëlle stonden veel andere fans lange tijd in de rij:

Thijs Pepping is trend-analist en schrijver van het boek Echt Nep. Hij ziet los van de successen ook gevaren in de populariteit van niet-bestaande figuren. "Het is een glijdende schaal. Bij Hatsune Miku is het heel duidelijk dat het personage nep is, maar die verschillen worden steeds kleiner. Zo heb je nu ook influencers die online berichten laten beantwoorden door een chatbot. Volgers denken dan dat ze praten met hun idool, terwijl dat niet het geval is."

Pepping vertelt dat mensen die een relatie aangaan met een computer-persoon een eenzijdige relatie hebben. "Daarbij kan het computerprogramma niet voldoen aan de verwachtingen die wij als mensen hebben in een relatie. Dat kan voor mensen grote mentale gevolgen hebben."

Samenwerking met Lady Gaga

De successen van Hatsune Miku resulteerden in samenwerkingen met grote modebedrijven en artiesten. Zo heeft ze onder meer in het voorprogramma van Lady Gaga gestaan en samengewerkt met het modemerk Louis Vuitton.

De bezoekers in Amsterdam kijken vanavond gezamenlijk naar een scherm waarop Hatsune Miku te zien is, maar niet alles is virtueel. De band bestaat wel uit echte mensen. De kaartjes zijn net zo duur zijn als die van concerten met artiesten die echt bestaan. Het hologramfenomeen is in Europa na vanavond ook nog te zien in Berlijn en Düsseldorf.

De Europese Unie moet zich veel beter voorbereiden op grote risico's, zoals gevolgen van klimaatverandering en oorlog. En daarvoor moet de mentaliteit van zowel EU-overheden als burgers drastisch op de schop. Dat staat in het rapport Preparing Europe for a more dangerous world, geschreven in opdracht van Europese Commissievoorzitter Ursula von der Leyen.

Von der Leyen legde bij de presentatie de link met de vele doden die vielen bij de overstromingen in Spanje gisteren. "Overal in de EU zijn de dramatische gevolgen van klimaatverandering zichtbaar, weersextremen zijn het nieuwe normaal geworden", zei Von der Leyen. En daarom moet de Unie er beter mee leren omgaan. "Voorbereid zijn op het ergste kan voorkomen dat dit werkelijkheid wordt."

Volgens het rapport is er nogal wat nodig om dat voor elkaar te krijgen. Op het terrein van defensie moet de EU gezamenlijk stappen zetten en beter voorbereid zijn op hybride aanvallen, zoals hacks van energienetwerken. Ook zou er een EU-breed anti-sabotagenetwerk moeten komen.

Voorraad voor 72 uur

Burgers moeten veel beter voorbereid zijn op noodgevallen, bijvoorbeeld door thuis genoeg water, eten en medicijnen te hebben voor minstens 72 uur. En ook de Europese Unie zelf moet voorraden aanleggen, waaronder voorraden van geneesmiddelen en belangrijke grondstoffen.

Het rapport is geschreven door de Finse oud-president Saul Niniistö. Geen toeval; Von der Leyen vroeg hem omdat Finland van alle landen in de EU het best voorbereid is op crises. Niet alleen de overheid, maar ook de Finse inwoners zijn gewend rekening te houden met onverwachte scenario's.

"Ik wil niet de indruk wekken dat alle Finnen de hele tijd aan oorlog denken", zegt Axel Hagelstam, directeur planning en analyse bij het agentschap noodvoorziening van het ministerie van Economische Zaken van Finland. "Het zou verschrikkelijk zijn als we ons elke seconde van ons leven zorgen zouden moeten maken over dood en verderf. Maar goed voorbereid zijn, betekent dat je snapt dat het ergste werkelijkheid kan worden, en weet hoe dat eruit zou zien."

Finse mentaliteit

Volgens Hagelstam is het crisisbewustzijn onderdeel van de Finse mentaliteit en is het diepgeworteld in de geschiedenis van het land. Van alle EU-landen heeft Finland de langste grens met Rusland, 1300 kilometer lang. "We hebben tal van conflicten en oorlogen met onze buurman gevoerd. En dus ontwikkelden we een mentaliteit waarbij we weten: we moeten onszelf kunnen redden, want het is niet vanzelfsprekend dat we hulp krijgen van andere landen. Dat weten we uit ervaring."

Het land schortte daarom ook nooit de dienstplicht op, zoals veel andere EU-landen deden. Finse mannen moeten een tijdje in het leger en Finse vrouwen mogen dat. Volgens Hagelstam speelt dat een cruciale rol. "Al die mensen voelen: ik heb een rol te spelen, ik ben betrokken bij het behoud en de verdediging van de integriteit en onafhankelijkheid van Finland."

Nadat Rusland Oekraïne was binnengevallen, verhoogden de EU-landen na decennialange bezuinigingen de defensiebudgetten. Maar goed voorbereid zijn, gaat niet alleen over oorlog, het gaat om het besef dat alles kan gebeuren. "Als je daar al op jonge leeftijd mee begint, neem je dat ook mee op andere vlakken in het leven en de maatschappij", zegt Hagelstam.

Babydoos

Dat bewustzijn begint al letterlijk vanaf de geboorte. Zo krijgen alle ouders bij de geboorte van hun eerste kind van de Finse overheid een 'babydoos', vol spullen die je nodig hebt voor de verzorging van de baby. De Finse doos is anders dan de commerciële Nederlandse 'blije doos' die ouders kunnen aanvragen.

"De doos heeft een matrasje op de bodem, zodat de baby in de doos kan slapen als de ouders geen babybedje hebben. Het is een voorbeeld van hoe wij in Finland op een heel concrete manier nadenken over de voorbereiding op verschillende soorten situaties."

Finse kinderen leren al op de basisschool over het belang van een noodvoorraad thuis. Ze beschouwen het hebben en aanvullen van zo'n voorraad niet als iets bijzonders.

En dat moet voor alle EU-burgers gelden, staat in het rapport dat in Brussel is gepresenteerd. Of het nou gaat om oorlog, klimaatverandering of welke andere crisis dan ook, je kan er maar beter over nagedacht hebben, stelt Niniistö. Veiligheid is immers het fundament waarop alles gebouwd is, schrijft de Finse oud-president.

"Vanaf gistermiddag is het helemaal losgegaan", zegt Patrick de Kruijk. De Nederlander woont net buiten Valencia, waar zware hagel- en regenbuien overstromingen veroorzaakten. Er zijn zeker 70 mensen omgekomen door het noodweer in het zuidoosten van Spanje.

De Kruijk heeft een bed and breakfast in de heuvels tussen Torrent en het dorpje Monserrat, zo'n twintig minuten bij Valencia vandaan. Vooral die regio is getroffen, maar ook in Albacete en Andalusië viel veel regen.

"Het begon gistermiddag te hozen, echt niet normaal", vertelt hij. Het onweerde en hagelde en dat hield niet op tot middernacht. "Het was zelfs niet prettig om binnen te zitten."

'Behoorlijke chaos'

Op sommige plekken viel meer dan 400 millimeter regen. Wegen en straten kwamen onder water te staan en er vielen hagelstenen ter grootte van golfballen. "Ik heb nog nooit zoveel regen achter elkaar gezien", zegt De Kruijk. "En in Nederland zijn we dat toch wel gewend, dacht ik."

De Kruijk vertelt dat er geen stroom is en dat de telefoonverbinding niet goed werkt. Zijn buren kunnen hun familie niet bereiken. "Het is een behoorlijke chaos."

Het water is weer gezakt na de overstromingen in het zuidoosten van Spanje, maar de ravage is enorm:

Geert en Colinda van Meersbergen hebben een gastenverblijf in Godelleta, ten westen van de stad Valencia. Ze kunnen het dorp alleen lopend bereiken. "Met de auto gaat dat niet, omdat de weg kapot en geblokkeerd is."

Door het noodweer zijn muren en hekken van het gastenverblijf weggespoeld. Ook is er nu geen elektriciteit. "Maar we zijn gelukkig ongedeerd. We zijn hier met een aantal vrienden en zijn blij dat we er allemaal nog zijn."

Etienne Ros woont met zijn gezin net ten zuiden van Valencia. Hij moest vandaag zijn dochter naar het vliegveld in Castellón brengen. Daarvoor moest hij door Valencia heen rijden, maar "dat was geen pretje om te zien". Hij schrok van de enorme ravage die hij onderweg zag. "Het lijkt wel een oorlogsgebied."

Hij zag onder andere auto's boven op elkaar, omgevallen bomen, ondergelopen straten en weggespoelde wegen. "Mensen zijn van slag en lopen verdwaasd met elkaar over straat. Ze zijn huizen aan het leegpompen en auto's vol met water aan het leegscheppen. Heftig om te zien."

In sommige gebieden hebben mensen geen water meer uit de kraan, vertelt Ros. Bij hem thuis is er gelukkig geen schade. De hoge berg waarachter ze wonen "heeft een heleboel tegengehouden".

Het huis van De Kruijk staat op een kleine heuvel. Hoewel het water bij hem wel naar binnen liep, valt de schade verder mee. "Ik heb gedweild en het is een beetje een bende, maar iedereen is oké." De schade in de omgeving en de verhalen van zijn buren zijn minder positief, vertelt hij. Zo zijn er stukken weg weggeslagen door het noodweer, zijn huizen ondergelopen en waren er modderstromen. "Het is één grote, doffe ellende."

"Auto's staan vast in de modder of er liggen rotsblokken op de weg", zegt hij. "Het is lastig om een weg te vinden die nog begaanbaar is. Er zijn ook files daardoor", zegt hij. "Als je rondrijdt, zie je overal Spanjaarden hoge punten opzoeken om familie te bellen. Op het vliegveld is het een chaos."

Ook vandaag worden nog forse buien verwacht in het gebied. De zware regenval komt door een weersfenomeen waarbij koude lucht over de warme Middellandse Zee stroomt. Toch is de hoeveelheid regen dit keer extreem.

Bewoners krijgen het advies om binnen te blijven. Een onbekend aantal mensen wordt nog vermist.

Het gaat niet best met de Europese autofabrieken. Volkswagen maakte vanochtend bekend dat de verkoop van zijn auto's steeds moeizamer gaat. En vorige maand gaf Stellantis, eigenaar van onder andere Fiat en Jeep, al aan dat het bedrijf dit jaar minder winst zal maken.

Chinese makers als Geely en BYD lukt het veel beter om hun wagens in de etalage te zetten en te verkopen, vooral als het gaat om elektrische auto's. Wagens van buiten Europa kunnen langer doorrijden voordat ze weer aan de laadpaal moeten. Ze zijn daarom niet alleen aantrekkelijker voor consumenten, maar ook vaak nog goedkoper.

Als steeds minder mensen Europese auto's willen kopen, hoe relevant is de sector dan nog? Volgens economen zijn er drie redenen waarom Europa zijn auto-industrie toch hard nodig heeft.

Miljoenen banen

Meer dan één op de twintig banen in de EU (6,1 procent) is te vinden in autofabrieken en bij hun toeleveranciers. In totaal gaat het volgens de Europese Commissie om 13,8 miljoen banen. De industrie zorgt daarbij voor 392 miljard euro aan belastinginkomsten voor Europese overheden, zegt belangenclub ACEA.

Nederland heeft weliswaar geen auto-industrie meer, maar bedrijven die chips, navigatiesystemen en andere onderdelen leveren, zijn alsnog goed voor 3 procent van de Nederlandse industrie, becijferde Eurostat.

"De voorspeling was dat er veel nieuwe banen bij zouden komen, omdat de industrie moet vergroenen", zegt Pim Grol van RAI, de belangenvereniging voor Nederlandse toeleveranciers in de autobranche. Maar nu de Europese automakers in zwaar weer verkeren, is het anders gelopen.

Volgens automakerskoepel CLEPA zijn er momenteel zelfs 56.000 banen minder bij Europese toeleveranciers vergeleken met 2020. Grol: "Nederlandse leveranciers merken dat in de vorm van een omzetval en hun magazijnen raken vol, omdat er minder vraag is naar schroefjes en van alles. Daar kan je niet een-twee-drie een nieuwe afzetmarkt voor vinden."

Motor van innovatie

Met merken als BMW, Stellantis en Mercedes-Benz wordt de Europese auto-industrie weleens omschreven als een sector die haar gloriedagen achter zich heeft liggen. Maar de bedrijven zijn nog steeds cruciaal voor de innovatie in Europa, concluderen economen van onder andere de Boston Consulting Group en de Europese Commissie.

Een derde van al het geld dat wordt geïnvesteerd in onderzoek en innovatie in Europa, belandt in de auto-industrie. Jaarlijks gaat het om ongeveer 60 miljard euro, staat in een belangrijk rapport van de Europese Commissie over het toekomstig concurrentievermogen van Europa.

"Om de klimaatdoelen te halen moet de gehele Europese economie verduurzamen. Maar nu Europeanen steeds minder elektrische auto's kopen, valt de urgentie weg. Elektrificatie stagneert. Dat heeft gevolgen, ook buiten de auto-industrie", zegt Marieke Kuijpers, econoom en sectormanager mobiliteit bij de Rabobank.

Een voorbeeld is de crisis bij de Zweedse accumaker Northvolt: de vertraagde levering van batterijen leidde er dit jaar toe dat BMW een order terugtrok. Het jonge bedrijf staat inmiddels op omvallen.

Woensdag kondigde zakenpartner Volvo Cars aan dat ze de aandelen van een Northvolt-dochter zullen overnemen, omdat de accumaker zijn verplichtingen niet is nagekomen. Zo is de toekomst van het batterijbedrijf, dat Europa op grote schaal zou helpen om te verduurzamen, nog onzekerder geworden.

Alles is politiek

Een derde reden om de Europese automakers te willen houden, is geopolitiek. Politieke ontwikkelingen in bijvoorbeeld China, Rusland en de VS leiden ertoe dat steeds meer bedrijven wereldhandel als een risico beschouwen, concludeert de Boston Consulting Group.

Als alle Europese automerken verdwijnen en we ons laten overspoelen door Amerikaanse en Aziatische auto's, dan verliezen we de grip op onze economie, zegt ook Kuijpers van de Rabobank.

"Met meer Chinese auto's in Europa, krijgt China steeds meer macht over onze economie. Dat maakt ons kwetsbaar. Door corona hebben we ook geleerd dat het niet altijd handig is om afhankelijk te zijn van handel met markten ver weg."

China probeert het zwijgen op te leggen aan Nederlandse correspondenten in China en mensen die zich in Nederland kritisch uitlaten over het land. Dat blijkt uit onderzoek van de Universiteit Leiden.

China hanteert "een scala aan tactieken gericht op het medialandschap, ook in Nederland" met als doel dat kritische stemmen minder actief worden, overstemd raken of stoppen. Voorbeelden van die tactieken zijn volgens de onderzoekers "samenwerking en partnerschappen", "propaganda en desinformatiecampagnes", "afschrikking en uitputting van kritische stemmen" en "droogleggen en toegang ontzeggen".

In China zijn de werkcondities voor Nederlandse correspondenten zwaar, stellen de onderzoekers vast. Zo is het lastig om er aan nieuwsgaring te doen.

Op verzoek van Tweede Kamer

Het onderzoek werd uitgevoerd op verzoek van de Tweede Kamer, die de beïnvloeding graag beter in beeld wilde hebben. Aanleiding hiervoor was een verhaal van journalist Marije Vlaskamp van de Volkskrant. Daarin beschreef ze hoe onbekenden onder haar naam bommeldingen deden. Ook werd via Telegram geëist dat ze een kritisch artikel over China offline zou halen.

Ook NOS-correspondent Sjoerd den Daas werd in China fysiek tegengewerkt toen hij een demonstratie in Chengdu wilde filmen:

De aanpak van China is volgens de onderzoekers subtieler dan bijvoorbeeld de fysieke aanvallen van Rusland. Nederland is daar volgens hen niet goed op voorbereid. "We zijn in Nederland niet gewend aan psychologische oorlogsvoering, met indirecte aanvallen zoals lastercampagnes, privégegevens delen en publieke aanvallen op journalisten door politici of diplomaten."

Structurele kennis opbouwen

Daarom adviseren de Leidse onderzoekers om protocollen te ontwikkelen voor correspondenten in autoritaire landen en deze ook te delen met de journalistieke redactie waar zij bij horen. Deze redacties moeten ook alert zijn op de gezondheid van correspondenten "als gevolg van de constante stress door het Chinese surveillancesysteem".

Voor mediaredacties is het van belang dat zij "structurelere kennis over China" opbouwen en "structureel het gesprek voeren over transnationale repressie, intimidatie en psychologische oorlogsvoering van statelijke actoren, waaronder China".

Ook de Nederlandse overheid kan volgens de onderzoekers wat betekenen. Zo zou de overheid regelmatig publiekelijk en duidelijk moeten laten weten dat Nederland beïnvloeding veroordeelt. Ook moet Nederland "actief bijdragen aan de bestrijding van desinformatiecampagnes van autoritaire regimes, die gericht zijn op polarisatie en uitbuiting van kwetsbaarheden in ons politieke systeem en onze samenleving".

Het asielzoekerscentrum in het Groningse dorp Uithuizen blijft twee jaar langer open dan oorspronkelijk de bedoeling was. De locatie zou vrijdag sluiten, maar door het tekort aan opvangplekken in de rest van het land is dat uitgesteld.

In het azc aan de Dingeweg is plek voor maximaal 250 mensen. Zij worden daar tot uiterlijk 1 september 2026 opgevangen. Het ministerie van Asiel en Migratie had de gemeente Het Hogeland, waar Uithuizen onder valt, daar deze maand om gevraagd.

Burgemeester Henk Jan Bolding vond het "geen gemakkelijk besluit" om te nemen, vertelde hij aan RTV Noord. Afgelopen maandag werd een bijeenkomst gehouden op het gemeentehuis in Uithuizen om meningen van buurtbewoners te peilen.

Hoewel omwonenden wilden dat de gemeente zou vasthouden aan de sluiting van de noodopvang per 1 november, besloot de gemeente anders. "We willen niet dat jonge mensen en moeders met kinderen op straat komen te staan", aldus de burgemeester.

Permanente opvang

Vorig jaar speelde deze kwestie ook bij het tijdelijke opvangcentrum in het nabijgelegen dorp Winsum. Het azc daar zou deze zomer sluiten, maar blijft op verzoek van het ministerie van Asiel en Migratie tot uiterlijk juli 2029 open. Wel wordt het verbouwd; de bewoners worden dan tijdelijk opgevangen in Uithuizen.

Het college van de gemeente Het Hogeland wil zo snel mogelijk beginnen met de bouw van een opvangplek waar mensen langer kunnen blijven. Er wordt nog gezocht naar een locatie daarvoor, vertelt burgemeester Bolding. "We zoeken de beste plek, die je zeker tien jaar kunt gebruiken." Hij gaat ervan uit dat het enkele jaren zal duren voordat een permanent azc open kan in de gemeente.