NOS Nieuws - Algemeen

Nederlanders die naar of via het Verenigd Koninkrijk willen reizen moeten vanaf vandaag beschikken over een speciale reisvergunning. Deze zogeheten ETA is online aan te vragen via een speciale app en is twee jaar geldig. Binnen die periode kunnen vergunninghouders meermaals naar het VK reizen. Daarmee is de ETA vergelijkbaar met regelingen in de VS en Canada.

De Britse regering stelde de reisvergunning begin dit jaar al verplicht voor reizigers uit vijftig niet-Europese landen, waaronder de Verenigde Staten, Canada en Australië. Vanaf vandaag zijn ook Europese burgers verplicht zich voorafgaand aan hun reis online te registreren. De beslissing zou vervolgens binnen drie dagen bekend moeten zijn, al kan het ook veel sneller gaan.

De Britse douane wil door de aanvragen beter zicht krijgen op wie het Verenigd Koninkrijk in wil reizen en voorkomen dat personen "die een bedreiging vormen" binnenkomen.

Vakantie en familiebezoek

De ETA is bedoeld voor wie naar Engeland, Schotland, Noord-Ierland of Wales wil voor vakantie, bezoek aan familie en vrienden, een zakenreis of korte studieperiode. Met de reisvergunning op zak kun je maximaal zes maanden aaneengesloten blijven. Wie wil werken of een volledige studie wil volgen moet een regulier visum aanvragen.

De kosten van de ETA-aanvraag bedragen 10 pond per persoon, omgerekend zo'n 12 euro. Volgende week woensdag gaat dat tarief omhoog naar 16 pond, een kleine 20 euro. Ook baby's en kinderen hebben een reisvergunning nodig.

Nederlandse reisorganisaties houden er rekening mee dat vakantiegangers die naar het Verenigd Koninkrijk reizen vanaf vandaag langer moeten wachten aan de grens. Ze hebben klanten erop gewezen dat ze op tijd hun reisvergunning moeten aanvragen. Zonder dat document kunnen ze worden geweigerd op een vlucht, trein of boot naar het VK.

Minister Faber van Asiel en Migratie (PVV) gaat vandaag alleen in debat met de Tweede Kamer over haar weigering om de voordracht van een aantal koninklijke onderscheidingen goed te keuren. Minister-president Schoof zal niet aanwezig zijn, bevestigt een woordvoerder.

Een groot deel van de oppositie in de Tweede Kamer wil de premier er wel bij hebben, omdat de eenheid van zijn kabinet in het geding zou zijn. Zij zullen daar bij aanvang van het debat, om 10.15 uur nogmaals om vragen.

Faber heeft inmiddels laten weten dat zij de handtekeningen van premier Schoof en minister Uitermark (NSC) onder de vijf koninklijke onderscheidingen voor vrijwilligers bij het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) volledig steunt.

In een brief aan de Tweede Kamer schrijft zij: "Ik hecht eraan te benadrukken dat ik 100 procent achter het besluit van de minister-president sta en dat er dus volledige eenheid van kabinetsbeleid is", aldus Faber.

Die brief volgde gisteravond laat op een tumultueuze dag. Faber weigerde in het Vragenuur excuses aan te bieden voor het niet tekenen van de lintjesvoordrachten. PVV-leider Wilders liet vanmorgen op X weten dat hij het zeer terecht vindt dat zij dit niet doet.

Overigens zal Wilders het debat vandaag niet voeren namens zijn fractie. Ook Yesilgöz (VVD), Omtzigt (NSC) en Van der Plas (BBB) zijn niet aanwezig. De oppositiepartijen vaardigen wel allemaal hun fractieleiders af.

Dinsdagavond was er overleg in de coalitie over de lintjesaffaire. Dat werd in allerhaast ingepland. Faber zelf was daar niet bij. Premier Schoof moest er zijn bezoek aan België voor afzeggen.

Het overleg was nodig omdat er door Fabers optreden in het Vragenuur grote onrust en verontwaardiging was ontstaan.

Een groot deel van de oppositiepartijen vindt dat Faber vrijwilligers schoffeert die zich inzetten om asielzoekers te helpen en Nederlands te leren. Ook regeringspartijen NSC en BBB hebben kritiek op het standpunt van Faber, omdat zij vrijwilligers belangrijk vinden voor de samenleving.

De lintjes die jaarlijks voorafgaand aan Koningsdag worden uitgereikt zijn daarbij een waardevolle traditie, vinden de partijen. "Laten we niet zo'n mooie traditie die we met elkaar hebben als de lintjesregen op deze manier verstieren", zegt VVD-Kamerlid Aartsen.

Een ander punt van kritiek gaat over de eenheid van kabinetsbeleid. Dat wil zeggen dat ministers in het openbaar geen verschillende meningen hebben over kabinetsbesluiten. Dat is hiermee geschonden: Faber heeft een andere mening dan de minister-president en dat kan niet, zeggen ze. In 2021 leidde zo'n openlijk meningsverschil binnen het kabinet tot het ontslag van toenmalig staatssecretaris Keijzer.

Volgens Faber is er geen sprake van een meningsverschil met de premier, schrijft ze in haar brief. Ze heeft toegelicht waarom zij zelf niet wilde tekenen, maar het besluit om Schoof en Uitermark wel hun handtekening te laten zetten is mede namens haar genomen, schrijft ze.

"Dit is blijkbaar niet voldoende overgekomen in het vragenuurtje vandaag. Ook heb ik te vaak gewezen op mijn overwegingen om de voordrachten niet te ondertekenen en dat betreur ik."

Geen herhaling van zetten

Regeringspartij NSC staat achter het debat dat vandaag zal plaatsvinden en heeft laten weten dat Faber dan meer moet zeggen dan zij gisteren in het vragenuurtje deed. Het mag geen herhaling van zetten worden, zeggen bronnen rond de partij. CDA-leider Bontenbal, die schande sprak van de opstelling van Faber, eist excuses.

Partijleider Bikker van de ChristenUnie laat weten dat zij de brief van Faber "ronduit teleurstellend" vindt. "Kamervragen worden niet serieus genomen en het kabinet lijkt langs elkaar heen te werken." Ze wil in het debat meer duidelijkheid van premier Schoof over de "eenheid van beleid".

SP-leider Dijk, die in de Kamer zei zelf niet veel met lintjes te hebben, maar vrijwilligers wel te willen waarderen, schrijft op X: "Gaat Faber nu zelf ook tekenen voor de lintjes van vijf vrijwilligers?"

Een motie van wantrouwen van de oppositie tegen Faber is in het debat zeker niet uitgesloten. Of die motie een meerderheid haalt ligt vooral aan het optreden van Faber, zo laten diverse partijbronnen weten.

De Europese Commissie heeft 15 autofabrikanten beboet omdat deze jarenlang hebben samengewerkt in een kartel. Ook de Europese autobrancheorganisatie (ACEA) krijgt een boete. In totaal bedraagt deze 458 miljoen euro.

Het zestiende bedrijf dat bij de kartelvorming betrokken was, Mercedes-Benz, krijgt geen boete, omdat het bedrijf de Europese Commissie van het bestaan van het kartel op de hoogte stelde. Alle andere fabrikanten hebben tegenover de Commissie erkend dat ze onderdeel van het kartel waren.

In een kartel maken bedrijven onder meer prijsafspraken. Zoiets ondermijnt de onderlinge concurrentie waardoor bedrijven niet meer naar streven het beste product voor de beste prijs. In het geval van de autofabrikanten hadden de bedrijven afspraken gemaakt over het recyclen van oude auto's.

Auto kiezen

Ze hadden onderling afgesproken dat ze bedrijven die oude auto's uit elkaar halen, daar niet voor betalen, omdat die al genoeg winst zouden maken op de gesloopte onderdelen. Ook werd onderling afgesproken om niet naar buiten te brengen hoeveel procent gerecycled materiaal er in een nieuwe auto was verwerkt of hoeveel van een oude auto werd hergebruikt.

"Hun doel was om te voorkomen dat consumenten informatie over recycling in overweging zouden nemen bij het kiezen van een auto", schrijft de Europese Commissie. "Dit zou de druk op bedrijven om verder te gaan dan de wettelijke vereisten kunnen verlagen."

Vijftien jaar

De kartelsamenwerking bestond ruim vijftien jaar, tussen 2002 en 2017. De brancheorganisatie ACEA begeleidde het kartel. De samenwerkende autofabrikanten waren BMW, Ford, Honda, Hyundai/Kia, Jaguar Land Rover, Mazda, Mercedes Benz, Mitsubishi, Opel, Renault/Nissan, Stellantis, Suzuki, Toyota, Volkswagen en Volvo.

De hoogste boete krijgt Volkswagen (bijna 128 miljoen euro). Vorig jaar boekte het autobedrijf een nettowinst van 12,4 miljard euro. Autogigant Stellantis moet bijna 75 miljoen euro betalen. De fabrikant zag zijn nettowinst vorig jaar dalen naar 5,5 miljard euro.

Met de boete zegt de Europese Commissie "stevige actie te hebben ondernomen tegen bedrijven die samenspanden om concurrentie bij recycling te voorkomen". De Commissie benadrukt dat het geen enkele vorm van kartels tolereert, inclusief de kartels die "klantbewustzijn en de vraag naar meer klimaatvriendelijke producten onderdrukken".

De Amerikaanse minister van Justitie Pam Bondi wil dat de doodstraf wordt geëist tegen de 26-jarige Luigi Mangione. Hij werd vorig jaar december aangehouden in verband met de moord op topman Brian Thompson van UnitedHealth Group, de grootste verzekeringsmaatschappij in de VS. Mangione zegt onschuldig te zijn.

Pam Bondi noemt de vermoorde Thompson een "onschuldige man en vader van twee jonge kinderen" en heeft het over een "voorbedachte, koelbloedige moord die Amerika schokte". De 50-jarige topman werd in december vorig jaar doodgeschoten voor een hotel in Manhattan in New York.

Bondi spreekt van "een daad van politiek geweld". Na een vijf dagen durende klopjacht werd Mangione gearresteerd in een fastfoodrestaurant in Altoona, in de staat Pennsylvania. Een klant had hem van foto's herkend.

De Amerikaanse politie zegt dat Mangione op dat moment een manifest bij zich droeg waarin hij zich negatief uitliet over zorgverzekeraars. Ook zou hij een valse identiteitskaart en een wapen bij zich hebben gedragen dat overeenkwam met het wapen dat tijdens de dodelijke schietpartij is gebruikt.

Doodstraf

Tegen Mangione liggen meerdere aanklachten. Zo is hij in de staat New York, waar de moord werd gepleegd, aangeklaagd voor moord en een terroristisch misdrijf. Hij kan daarvoor levenslang krijgen zonder kans op vervroegde vrijlating. De staat New York legt geen doodstraf op.

Tegelijkertijd is Mangione op federaal niveau aangeklaagd. Dat betekent dat een federale rechtbank die de zaak behandelt hem de doodstraf kan opleggen als hij schuldig wordt verklaard.

Trump tekende op de eerste dag van zijn tweede termijn als president een decreet dat het ministerie van Justitie verplicht om in zaken van nationaal belang de doodstraf te eisen. Het is nu voor het eerst dat minister Bondi het decreet in praktijk brengt.

De advocaat van Mangione, noemt de opstelling van Bondi "barbaars". "Terwijl de federale overheid beweert bescherming te bieden tegen moord, onderneemt ze stappen om Luigi de doodstraf te geven", aldus Karen Friedman Agnifilo.

Steunbetuigingen

Na de moord op de verzekeringstopman, kreeg Mangione, oud-student van een prestigieuze Ivy League-school, opvallend veel online steunbetuigingen. Aanhangers zeggen dat hij met zijn daad de hoge kosten van het zorgstelsel aan de kaak stelde, net als de macht van verzekeraars die medische behandelingen en medicijnen kunnen afwijzen.

Zo schreef iemand op sociale media: "Hij doodde iemand die miljoenen heeft gedood. Sorry, maar hij is een held."

De prestigieuze privé-universiteiten in de Verenigde Staten hadden decennialang niets te vrezen van inhoudelijke bemoeienis van politiek Washington. Maar nu Donald Trump aan de macht is, lijkt dat te veranderen. De president vindt topuniversiteiten als Harvard en Princeton te links en heeft ook zijn pijlen gericht op Columbia University. Door 400 miljoen dollar aan overheidssubsidies in te houden, heeft Trump het universiteitsbestuur van het New Yorkse instituut nu op de knieën gekregen.

Na felle kritiek van studenten en hoogleraren stapte vrijdag interim-president Katrina Armstrong op, na een bestuursperiode van zeven maanden. Ze was niet langer bestand tegen de politieke spanningen en onrust binnen de universiteit.

Antisemitisme

Trump tekende meteen na zijn aantreden in januari al een decreet waarin hij stelde dat universiteiten te weinig hebben gedaan om antisemitisme aan te pakken tijdens de pro-Palestijnse studentenprotesten in april 2024 en in de nasleep ervan. Columbia werd hiermee een doelwit. Joodse studenten zeiden zich onveilig te voelen rond de campus.

Nick Baum, een Joodse student, zegt leuzen te hebben gehoord waarin Joden worden beledigd en Hamas wordt geprezen. Maar Baum voelt zich onveiliger buiten de hekken van Columbia. Hij vertelt dat een Joodse vriend van hem is aangevallen nadat hij de campus had verlaten. Volgens hem kan de universiteit daar niet alleen verantwoordelijk voor worden gehouden: "Het probleem van antisemitisme is groter."

Columbia zwicht

Op 13 maart kreeg Armstrong een brief van de regering-Trump met een lijst van eisen en het dreigement: als er niet aan de eisen werd voldaan, zou de 400 miljoen dollar aan subsidie worden stopgezet. Het universiteitsbestuur is gezwicht, wat leidt tot meer extern toezicht op het curriculum van onder andere de Midden-Oostenstudies en strengere straffen voor demonstranten.

Voor veel studenten voelt dit als een mes in de rug door het universiteitsbestuur. Ze gaan opnieuw de straat op, maar niet iedereen durft dat. "Mensen zijn bang," zegt Andrew Little, de voorzitter van een studentenvakbond. Na de arrestatie van voormalige Columbia-student en activist Mahmoud Khalil, die ondanks zijn verblijfsvergunning met uitzetting wordt bedreigd, voelen internationale studenten zich op hun beurt onveilig.

Khalil is niet de enige pro-Palestijnse demonstrant wiens verblijfsvergunning of studentenvisum dreigt te worden ingetrokken. Minister van Buitenlandse Zaken Rubio heeft gezegd dat hij op jacht is naar "deze gekken" en 300 studentenvisa gaat intrekken.

Zo werd de Turkse student Rumeysa Öztürk door gemaskerde immigratieagenten in burger in de boeien geslagen, meegenomen in een auto en vastgezet in Louisiana.

Dit zijn beelden van de arrestatie:

Vakbondsleider Little vindt het daarom belangrijker dan ooit om te demonstreren: "Wij staan hier zodat onze internationale studenten weer vertrouwen krijgen."

Strengere regels

Een van Trumps eisen is dat studenten niet mogen protesteren met maskers of mondkapjes op. Als dat toch gebeurt, moet de identiteitskaart van studenten goed zichtbaar zijn, anders kan de beveiliging ingrijpen. Student Jacob Hodapp van Columbia University, die op Trump heeft gestemd: "Ik wil dat studenten die iets illegaals doen gewoon opgepakt kunnen worden."

Hodapp wil dat de focus weer op de studie komt te liggen in plaats van op protest. Hoewel Columbia een particuliere universiteit is, is hij blij met de financiële druk die de president op het bestuur uitoefent. Er is volgens hem een "dominant linkse cultuur", die bestreden zou moeten worden door selectie aan de poort.

Op een persconferentie op de stoep aan een drukke straat in New York komen hoogleraren bijeen om aandacht te vragen voor hun rechtszaak tegen de Trump-regering. Todd Wolfson, voorzitter van de vakbond van hoogleraren, zegt: "Trump wil bepalen hoe onderzoek wordt uitgevoerd, hoe college wordt gegeven en wat studenten moeten lezen. Dit voelt als Big Brother in de collegezaal."

De hoogleraren zien Trumps eisen en het inhouden van overheidssubsidie als een aanval op de academische vrijheid, en niet alleen op die van Columbia University, maar van alle Amerikaanse universiteiten. Zo loopt Harvard University mogelijk 8,7 miljard dollar aan overheidssubsidie mis vanwege een onderzoek naar antisemitisme op de campus. Ook de University of Pennsylvania verliest een deel van zijn subsidie, vanwege een transgender atleet die in het vrouwenteam zwemt.

Volgens Dhananjay Jagannathan, hoogleraar filosofie aan Columbia, zou je Trumps aanval op het hoger onderwijs eerder in een autocratie verwachten: "Het is verschrikkelijk, onze universiteit collaboreert met Trump."

Universiteiten hebben zich altijd ingezet voor een zoektocht naar "waarheid, zonder angst of partijdigheid", zegt Jagannathan. Maar nu is hij bang dat die waarden niet meer gewaarborgd kunnen worden. "Trump wil geen andere bron van macht of gezag dan zichzelf."

Dertien bruggen en viaducten in Nederland worden vervroegd vervangen vanwege het risico op haarscheurtjes in de constructies. Dat schrijft minister Madlener van Infrastructuur in een brief aan de Tweede Kamer.

Bij de bouw van bruggen en viaducten in de jaren 50 en 60 is waterstof in het staal terechtgekomen. Dit maakt het staal kwetsbaar voor corrosie. Dit proces (waterstofverbrossing) kan haarscheurtjes veroorzaken in het staal dat in het beton van de bruggen is verwerkt. Dat verzwakt de constructie en kan in sommige gevallen leiden tot instortingsgevaar.

Rijkswaterstaat startte het onderzoek nadat in Dresden in Duitsland de Carolabrug vorig jaar september was ingestort. De hoofdoorzaak voor de instorting was corrosie in het staal van de brug. Daarop onderzocht Rijkswaterstaat de staat van bruggen en viaducten in Nederland, met name die met voorspanstaal in de constructies. Dat soort staal is extra gevoelig voor waterstofverbrossing.

Uit het onderzoek van Rijkswaterstaat blijkt dat dertien bruggen en viaducten in Nederland, opgeleverd tussen 1957 en 1969, kwetsbaar zijn voor waterstofverbrossing. Daarnaast zijn er vier viaducten (in beheer van de gemeente Rotterdam en de provincie Overijssel) die risico lopen op haarscheurtjes, omdat die zijn gebouwd met voorspanstaal.

Volgens Rijkswaterstaat krijgen de bruggen prioriteit in de planning voor vervanging, maar is er geen sprake van acuut veiligheidsrisico. De bruggen en viaducten zullen wel gemonitord worden op scheurvorming en schade. Onderzoeksorganisatie TNO, die een second opinion gaf, adviseert om dit elk half jaar te doen.

Verder schrijft TNO dat nader onderzoek uit Duitsland duidelijk moet maken of er, op basis van de nieuwe kennis, aanleiding is om alle bruggen en viaducten in Nederland met voorspanstaal als kritiek te beschouwen. In Duitsland zijn naar schatting 700 bruggen gevoelig voor waterstofverbrossing.

Veilig voor verkeer

Rijkswaterstaat adviseert om de dertien bruggen en viaducten binnen vijf jaar te vervangen. TNO schrijft dat deze termijn onvoldoende is onderbouwd. Wanneer de bruggen en viaducten wel precies vervangen worden, is nog niet duidelijk.

Minister Madlener schrijft dat de Nederlandse bruggen en viaducten die onderzocht zijn, veilig zijn voor verkeer. Ook de second opinion bevestigt dat er geen directe maatregelen nodig zijn, zoals het beperken van verkeer of het omleiden van vrachtwagens.

In 2016 werd besloten dat trucks van 60 ton of zwaarder niet meer over de Merwedebrug over de A27 mogen rijden, omdat er haarscheurtjes in de draagbalken zitten.

Van alle bruggen, sluizen, viaducten en wegen in Nederland is 80 procent in beheer van gemeenten. Veel van de infrastructuur die in de jaren 50 en 60 werd gebouwd, bevindt zich aan het einde van zijn levensduur en is aan vervanging toe, bleek vorig jaar. Bovendien worden Nederlandse wegen steeds zwaarder belast, waardoor slijtage sneller optreedt dan voorheen.

Hulpdiensten houden rekening met een dijkdoorbraak bij Leiden, nadat eerder vandaag een deel van de oever van het Valkenburgse Meer is verzakt. De hulpdiensten hebben opgeschaald, zegt de Veiligheidsregio.

Een camping en boerderij in de buurt zijn op de hoogte gesteld. Ze hoeven niet ontruimd te worden omdat het inzakken van de dijk geen gevaar oplevert. Wel zou het gebied zo'n 10 tot 15 centimeter onder water komen te staan. "Achter de dijk liggen verder geen woningen, maar landbouwgrond. Maar dat neemt niet weg dat de gevolgen voor die grondeigenaren enorm zijn", aldus een woordvoerder van de Veiligheidsregio Hollands Midden tegen Omroep West.

Of het echt tot een dijkdoorbraak komt, is nog onduidelijk. "Er is nog heel veel expertise onderweg en het Hoogheemraadschap doet onderzoek. Tot we de uitkomsten weten houden we gewoon met alles rekening." De Veiligheidsregio bereidt zich daarom naar eigen zeggen voor op een 'worst case scenario'. "We overwegen onder meer om vast zandzakken neer te leggen, voor het geval dat."

Stoomtrein

De oever loopt vlak langs de spoorlijn van een historische stoomtrein. De beheerder meldt dat het nog onduidelijk is welke gevolgen de inzakking heeft voor de treindienst. "We hopen met het Paasweekend open te gaan. Mogelijk met een aangepaste treinrit", zegt Stroomtrein Katwijk Leiden.

Hoe de oever kon instorten, is nog niet duidelijk. Het Valkenburgse Meer is in de jaren 50 van de vorige eeuw ontstaan door zandwinning voor het maken van kalkzandsteen voor de bouwindustrie.

Gasleiding

De brandweer meldde eerder dat er problemen dreigden met een grote gasleiding en elektrische kabel. Van een gasleiding bleek toch geen sprake te zijn. De elektriciteitskabel in het gebied is veiliggesteld.

Verlaag de btw op reparaties en schrap die helemaal op tweedehandsspullen. Dat staat in een oproep van Bol.com, Zeeman en acht andere bedrijven in een brief aan het kabinet.

De maatregelen moeten helpen om de samenleving circulair te maken. Circulair is een economie zonder afval, waarin alle grondstoffen uit herbruikbare spullen en materialen komen, zegt het RIVM.

Het doel van de overheid is ambitieus: in 2030 moet de helft van de economie circulair zijn, twintig jaar later helemaal. Het Planbureau voor de Leefomgeving is sceptisch en waarschuwde recent dat de doelen voor 2030 niet haalbaar lijken te zijn.

Kan het schrappen of verlagen van de btw helpen om de circulaire economie een impuls te geven?

Onderzoek andere landen

In veel landen heeft dat wel gewerkt. Dat zegt Devrim Yazan, onderzoeker duurzame toeleveringsketens en circulaire economie aan de Universiteit in Twente. Hij verwijst onder meer naar onderzoek naar btw-verlagingen op gerecyclede materialen in China, Canada en de VS.

"De btw verlagen of schrappen heeft een sterke signaalwaarde voor consumenten. Zij ervaren zo'n maatregel als een directe beloning van de overheid. Dat leidt ertoe dat burgers positiever staan tegenover circulaire producten. Zo groeit de vraag en vervolgens het aanbod", zegt Yazan.

Voorlichtingsorganisatie Milieu Centraal beaamt dit. "Een btw-verlaging zou er zeker voor kunnen zorgen dat er meer vraag komt naar circulaire producten en diensten. Dat zie je ook terug in andere landen", zegt woordvoerder Sandra Koopmans.

Omdat Milieu Centraal geen beleidsadviezen geeft, wil de organisatie niet zeggen of een btw-verlaging op circulaire producten en diensten goed of slecht is voor het milieu (wat het doel is van de circulaire economie).

Wel beaamt Milieu Centraal dat als circulaire producten aantrekkelijk geprijsd zijn mensen afzien van splinternieuwe spullen. En dat is de meest efficiënte manier om de circulaire economie te laten groeien, zegt Milieu Centraal.

Fast fashion-verbod

Deskundigen onderstrepen dat alleen aanpassing van de btw niet genoeg is om Nederland circulair te maken. Dit wordt ook onderkend door de bedrijven in hun brief aan de Tweede Kamer. Daarom komen ze met meer suggesties. Zo stellen ze onder meer een verbod voor op heel goedkope kleding van slechte kwaliteit en strengere sorteerregels bij het vuilnis.

Volgens het Planbureau voor de Leefomgeving is het lastig voor bedrijven om een lening te krijgen voor het ontwikkelen en maken van producten die circulair zijn. Dat komt doordat dit soort producten relatief onbekend zijn. Daardoor blijft het aanbod achter.

"In de hele toeleveringsketen moeten we meer doen, ook de bedrijven zelf", zegt onderzoeker Yazan van de Universiteit in Twente. Een circulaire economie betekent dat je helemaal geen olie, mineralen en andere grondstoffen meer uit de grond haalt om de maatschappij te laten draaien.

Essentiële grondstoffen

Nederland kent schaarste wat betreft essentiële grondstoffen. Dat zijn nikkel, koper, kobalt en 31 andere stoffen die volgens de Europese Commissie extra belangrijk zijn om de Europese industrie draaiend en veerkrachtig te houden.

"Nederland is heel afhankelijk van de import van dit soort grondstoffen", zegt Yazan. Daarom is het economisch extra interessant om in te zetten op circulariteit." Het zou volgens hem de Nederlandse economie veel sterker en onafhankelijker kunnen maken.

Bax Music is door de rechtbank failliet verklaard. Het bedrijf vroeg vorige week uitstel van betaling. Bax Music is een van de grootste winkels voor muziekinstrumenten en -apparatuur in Europa.

Het bedrijf kampte al langer met financiële problemen. Zo had het een schuld bij de Belastingdienst als gevolg van de coronapandemie. Ook zou een brand in een pand in Goes twee jaar geleden geldproblemen hebben opgeleverd.

Bax Music werd in 2003 opgericht door twee broers, Nathanael en Jochanan Bax. Vanwege een conflict met de andere aandeelhouders werd Jochanan, het enige directielid, begin dit jaar ontslagen.

Het bedrijf had een plan voor een saneringstraject, maar vanwege een "verschil van inzicht" tussen de aandeelhouders is dat niet uitgevoerd.

Vorige week zei Jochanan Bax tegen de NOS dat hij met het bedrijf een doorstart wil maken bij een faillissement.

'Slechtste werkgever'

Vakbond CNV hoopt ook op een doorstart, maar dan wel zonder Jochanan. CNV-onderhandelaar Henry Stroek noemt de oud-directeur "verreweg de slechtste werkgever die ik in de afgelopen jaren ben tegengekomen".

"Hij heeft het bedrijf op een vreselijke manier geleid, daar hebben we helaas talloze voorbeelden van gezien. We zien het daarom totaal niet zitten als hij in de toekomst hier nog een rol krijgt."

Volgens Stroek willen de ondernemingsraad en de werknemers van Bax Music dat ook niet. De vakbond heeft de curator op de hoogte gesteld van de zorgen.

Doorstart

"We gaan er als vakbond natuurlijk niet over, maar we hopen dat hij er rekening mee houdt in de gesprekken met mogelijke geïnteresseerden voor de doorstart. Deze werknemers verdienen een goede werkgever en een gezond werkklimaat", aldus CNV.

De curator zegt dat meerdere partijen zich hebben gemeld voor een doorstart. Een daarvan is oud-directeur Jochanan Bax. Hoeveel geïnteresseerden er zijn, is niet bekend. De komende dagen wordt volgens de curator besloten of de webshop en winkels weer open kunnen.

Bij Bax Music werken zo'n 300 mensen. Het bedrijf heeft naast de webwinkel zes winkels in Nederland en België.

Een dag na de geruchtmakende veroordeling van Marine Le Pen proberen kopstukken van haar partij het protestvuur onder Fransen op te stoken. De radicaal-rechtse Le Pen, een van de populairste politici van Frankrijk, werd gisteren veroordeeld tot jarenlange celstraf en vijf jaar onverkiesbaarheid vanwege fraude met Europese subsidies.

In een toespraak tegenover parlementariërs van haar partij noemt zij dat vonnis een 'atoombom' waarmee het politieke establishment haar probeert uit te schakelen: haar kandidatuur voor het presidentschap in 2027 wordt nu vrijwel onhaalbaar.

Le Pens rechterhand binnen de rechts-radicale partij Rassemblement National, Jordan Bardella, noemde het vonnis gisteren al "de doodsteek van de Franse democratie". Hij riep zijn landgenoten vandaag op om massaal de straat op te gaan.

"Ik zeg tegen alle Fransen: wees woedend", zo zei hij tegen Franse media. "We gaan komend weekend massaal protesteren, overal in Frankrijk. We zijn nu overal bijeenkomsten aan het organiseren en gaan overal flyers uitdelen." Hij voegde eraan toe dat dat protest wel "democratisch en vredig" moet verlopen.

Gisteren noemde Le Pen de uitspraak ook al een politieke uitspraak "die tegen de rechtsstaat ingaat":

Bardella kan in sommige peilingen al op meer stemmen rekenen dan Le Pen, maar er is nog geen sprake van dat hij het stokje gaat overnemen. Zij zei gisteren: "Ik ga mezelf niet laten uitschakelen op deze manier" en gaat in beroep tegen haar veroordeling. Bardella schaart zich achter haar.

Inhoudelijke argumenten waarom het vonnis niet terecht is heeft Le Pen nog niet gegeven. De rechter verwees in de uitspraak naar de grote hoeveelheid bewijzen die er in deze zaak zijn tegen de politica.

Le Pen heeft al eerder gezegd dat ze in 2027 voor het laatst wil meedoen aan de verkiezingen: sinds 2012 probeert ze elke vijf jaar president te worden, en ze kwam de afgelopen jaren steeds dichter bij dat doel. "We geven niet op", zei ze tegen haar partijgenoten.

Ondertussen lijken de meeste Fransen zich te kunnen vinden in het vonnis: uit een eerste peiling in opdracht van de nieuwszender BFMTV blijkt dat 57 procent van hen de celstraf en uitsluiting uit de politiek als een passende straf zien voor Le Pens misdrijven.

42 procent ziet het vonnis als politiek gemotiveerd. Van de ondervraagden is 42 procent blij met het vonnis, 29 procent is er niet tevreden over en 29 procent heeft geen mening.

'Shock in publieke opinie'

Politieke tegenstanders van Le Pen doen dan ook schamper over Bardella's oproep aan Fransen om de straat op te gaan. "Geloof je nou echt dat er 300.000 mensen door Parijs gaan marcheren om Le Pen te steunen? Welnee", zo zei Pieyre-Alexandre Anglade, een parlementariër uit de partij van president Macron. De president zelf, die in 2027 hoe dan ook moet aftreden, heeft nog niet gereageerd op het vonnis, evenmin als andere kopstukken uit zijn partij Renaissance.

Een opvallende reactie kwam wel van Macrons premier Bayrou, die gisteren tegen journalisten zei "bezorgd" te zijn over de veroordeling van Le Pen. "Als zij niet kan meedoen aan de verkiezingen, riskeren we een shock in de publieke opinie."

De centristische Bayrou werd jaren geleden aangeklaagd voor precies hetzelfde misdrijf als Le Pen, maar vorig jaar vrijgesproken wegens gebrek aan bewijs. Zijn partij MoDem en acht functionarissen daarvan werden wel veroordeeld tot hoge boetes en uitsluiting uit de politiek.

Zo snel mogelijk beroep

De stelling van Bayrou kwamen hem op kritiek van linkse politici te staan, die hem verweten het gezag van de rechterlijke macht te ondermijnen. Vandaag kwam hij van zijn uitspraken terug tijdens het vragenuur in het parlement: de premier zei de rechters die Le Pen veroordeelden "onvoorwaardelijk te steunen" en hun vonnis ook niet te zien als gevaar voor de democratie.

Wel vindt hij het nog steeds een probleem dat Le Pen per direct uitgesloten wordt van gekozen functies, nog voordat ze in hoger beroep heeft kunnen gaan. Hierin wordt de premier gesteund door minster Darmanin van Justitie, die tijdens het vragenuur zei dat hij het hoger beroep van Le Pen graag behandeld ziet "op een zo redelijk mogelijke termijn". De Franse justitie staat erom bekend traag te functioneren.

Maar het kabinet gaat niet over de planning van de rechtbank. Het wordt gezien als een teken dat de ministersploeg van Macron toch wat in zijn maag zit met het mogelijke verbod voor Le Pen op de kandidatuur voor haar partij.

In podcast De Dag een analyse van de politieke en juridische context waarbinnen de rechters tot hun uitspraak en strafmaat kwamen. En de gevolgen die de zaak heeft voor het politieke landschap en het vertrouwen in de rechtsspraak.

Werknemers van Tata Steel krijgen volgend jaar een eenmalige uitkering van minimaal 700 euro netto. Daarover hebben de vakbonden en het noodlijdend staalbedrijf een akkoord bereikt. Het betreft een crisis-cao van één jaar, die loopt van 1 april dit jaar tot 31 maart 2026.

Tegenover de eenmalige uitkering staat wel dat werknemers geen loonsverhoging krijgen, terwijl de inflatie tegen de 4 procent loopt. De bonden hadden gevraagd om de inflatie te compenseren, zodat werknemers er financieel niet op achteruit gaan. Maar vanwege de financiële situatie van Tata Steel en de verplichting om minder CO2 en schadelijke stoffen uit te stoten, is dat niet gelukt. Het betekende ook dat een cao met een looptijd van meerdere jaren er niet inzat.

Het personeel van het staalbedrijf kan ook nog in aanmerking komen voor een extra uitkering van 300 euro netto als Tata Steel het komend boekjaar een brutowinst behaalt van 500 miljoen euro. Die winst is in de afgelopen tien jaar vijf keer behaald.

Duizend euro

"Het gaat dus mogelijk om 1000 euro en omdat de uitkeringen netto zijn, betekent dat de onderste loonschalen er naar verhouding het meest mee opschieten", zegt CNV-bestuurder Marten Jukema. Volgens de vakbond zeggen de gemaakte afspraken veel over de situatie waarin Tata zich bevindt.

"De hele Europese staalmarkt heeft zwaar te lijden onder hoge energieprijzen, importbeperkingen en goedkoop staal van buiten de EU. In Groot Brittannië is onlangs besloten de laatste hoogovens te sluiten", zegt CNV'er Jukema. De vakbond heeft begrip voor de problemen van Tata en wil meedenken om de overgang naar Groen Staal zo goed mogelijk te laten verlopen, zonder dat de medewerkers daar te veel voor moeten inleveren.

In het overleg tussen de bonden en Tata Steel is ook afgesproken dat de pensioenpremie ongewijzigd blijft tot 2029.

Tata zegt dat er goed is nagedacht over de crisis-cao in zware tijden. "Het is verantwoord, gezien de financiële situatie waarin we ons bevinden en waar we uit willen komen om aan onze groene toekomst te blijven werken."

Het kabinet moet bij NAVO-partner Turkije aandringen op de onmiddellijke vrijlating van burgemeester Imamoglu van Istanbul. Dat wil een ruime meerderheid in de Tweede Kamer. Ook moet dit standpunt actief binnen de NAVO worden uitgedragen. Imamoglu is gearresteerd op verdenking van corruptie en terrorisme, al is die laatste aanklacht inmiddels ingetrokken. Hij zit vast in afwachting van zijn proces.

De Kamer noemt de arrestatie van Imamoglu "een zeer zorgelijke en onwettige ontwikkeling" die "past in een inmiddels lange rij van politiek gemotiveerde vervolgingen van politici, journalisten en activisten". De steun is breed: regeringspartijen PVV, VVD, NSC en BBB en oppositiepartijen GL-PvdA, SP, PvdD, Volt, D66, CDA, CU, SGP en JA21 stemden allemaal voor deze oproep.

Denk-leider Van Baarle gaf voorafgaand aan de stemming een stemverklaring af. Hij stelde dat de Nederlandse Tweede Kamer niet over de rechtsgang in Turkije moet oordelen en houdt het voor mogelijk dat de beschuldigingen aan het adres van Imamoglu terecht zijn. "Dat kunnen wij vanuit de Tweede Kamer niet beoordelen."

Presidentskandidaat

De populaire Imamoglu van de centrumlinkse partij CHP wil het in 2028 als presidentskandidaat opnemen tegen president Erdogan. Zijn aanhangers zijn ervan overtuigd dat de aanklachten politiek gemotiveerd zijn en dat justitie van hogerhand de opdracht heeft gekregen om iets te vinden om Imamoglu politiek uit te schakelen. Sinds zijn arrestatie wordt er in het hele land op grote schaal gedemonstreerd.

Minister van Buitenlandse Zaken Veldkamp heeft in een telefoongesprek met zijn Turkse collega Fidan zijn bezorgdheid uitgesproken over de arrestatie. De Nederlandse ambassadeur in Turkije deed dat meteen na de arrestaties van Imamoglu en zijn medewerkers. De EU zet vraagtekens bij de aanhouding en heeft bij EU-kandidaat Turkije aangedrongen op naleving van de democratische principes.

De A9 tussen Holendrecht en Badhoevedorp blijft de hele avond en nacht dicht, meldt Rijkswaterstaat. Het is daardoor extra druk op de wegen rond Amsterdam.

Er was sprake van een drukke avondspits. Rond 17.30 uur was de vertraging op de A2 tussen Utrecht en Amsterdam bij tussen Vinkeveen en knooppunt Amstel zo'n drie kwartier.

De snelweg richting Alkmaar is sinds gisteravond dicht vanwege een spoedreparatie aan de Schipholbrug. Een aannemer boorde daar afgelopen weekend een gat in het beton voor de voegoverweg en raakte daarbij per ongeluk het betonijzer. Dat ijzer is de verbinding tussen de brugdelen onderling, zei Lammert Postma van Rijkswaterstaat tegen de regionale omroep NH.

De reparaties duren langer dan verwacht. Eigenlijk zou de A9 vandaag na de ochtendspits weer opengaan. Rijkswaterstaat verwacht dat het verkeer woensdag in de ochtendspits wél weer over de A9 kan rijden.

Afgelopen maand was in Nederland de droogste maart sinds het begin van de metingen in 1906. Dat valt op te maken uit de nieuwste gegevens van het KNMI hierover. En dat terwijl het instituut eigenlijk pas vanaf vandaag, 1 april, traditiegetrouw begint met het monitoren van de droogte in Nederland.

Gemiddeld werd er door de automatische weerstations in maart ongeveer 6 millimeter neerslag gemeten, waar dat normaal gesproken 53 millimeter is. Het vorige record stamt uit 1993. Toen viel er in maart 9 millimeter regen in Nederland.

Niet alleen in maart viel weinig neerslag, ook in februari werd slechts 28 millimeter gemeten, waar het langjarig gemiddelde voor februari op 58 millimeter ligt. "Als we op 1 januari van dit jaar waren begonnen met het bijhouden van het neerslagtekort, dan had het nu op 35 millimeter gestaan", aldus het KNMI.

Hoewel de hoeveelheid neerslag de afgelopen decennia gemiddeld ongeveer gelijk is gebleven, nam vooral de verdamping toe, legt klimaatexpert Peter Siegmund van het KNMI uit. Het verschil tussen de verdamping en de neerslag is dus groter geworden. "Dat is ook logisch, want het is warmer en dan krijg je meer verdamping. Dat is een keiharde klimaatzaak." Ook de toegenomen zonnestraling speelt hierbij een rol.

Honderd natuurbranden

Een van de gevolgen van de toenemende droogte is een verhoogd risico op natuurbranden. In de afgelopen weken was het al vaak raak. Inmiddels is het aantal natuurbrandmeldingen voor maart opgelopen tot honderd, meldt het Nederlands Instituut Publieke Veiligheid. In delen van Noord- en Zuid-Holland en Brabant is het risico op natuurbranden groter dan normaal.

De droogte is niet onopgemerkt gebleven bij volkstuincomplex Het Kloosterpark, pal naast het KNMI. "De regentonnen zijn al flink leeg", vertelt Frank Bottenberg, terwijl hij met een grondboor laat zien hoe droog de bovenste laag grond is. "Ik heb ze dit jaar ook niet geleegd in de winter. Dat doe ik normaal gesproken wel, tegen de vorst. Dus ik heb ze gewoon vol gelaten en ze waren dus écht vol. Dan raken ze nu dus al behoorlijk leeg."

Het water gaat op aan de plantjes die al in de grond staan. "Ik heb de kers water gegeven, de radijs. De spinazie heb ik al water gegeven. Die moet je goed in de gaten houden, want die is natuurlijk net gezaaid." Niet vaak heeft hij al zo vroeg in het jaar de gieter moeten pakken als nu. "Ik kan me eigenlijk niet herinneren wanneer dat eerder is geweest."

Begin april blijft droog

In de komende weken valt er weinig verbetering te verwachten. "We kunnen zo'n twee weken vooruitkijken en dan komt er echt weinig regen", vertelt Siegmund. "Er wordt maar iets van 6 millimeter verwacht, terwijl er normaal gesproken in de eerste twee weken van april zo'n 20 millimeter valt. En de verdamping zal ook groter zijn dan gebruikelijk, omdat er de komende dagen veel zon wordt verwacht."

Het nieuwe droogterecord leidt bij het KNMI tot discussie, merkt ook Siegmund. Historisch gezien loopt het meteorologische droogteseizoen van april tot en met september. In die periode is de verdamping meestal groter dan de neerslag, waardoor de bodem uitdroogt en er een neerslagtekort ontstaat. Maar waar april vroeger een logisch begin voor het monitoren was, duikt de droogte in een veranderend klimaat eerder op.

Tien dagen naar voren

Het droogterecord in maart geeft nieuwe brandstof aan het gesprek over het traditionele begin van het meteorologische droogteseizoen. Is 1 april niet een te laat moment? "Je moet dit natuurlijk niet op basis van gegevens van één jaar besluiten, want het ene jaar is het andere niet", zegt Siegmund. "Maar op de hele trend zien we dat het neerslagtekort ongeveer tien dagen naar voren is gegaan sinds 1965."

Of het ook later in het jaar zo droog blijft als nu, valt moeilijk te voorspellen. Siegmund: "We zitten echt nog aan het begin van het groeiseizoen. Na half april weten we echt nog niets zeker. Maar er is wel een algemene trend naar het droger worden van het groeiseizoen. Dat is wel een significante trend: van 1 april tot eind juni neemt het neerslagtekort toe. Dat geldt ook voor het neerslagtekort als geheel. Die trend zet waarschijnlijk door."

In de omgeving van Bolsward zijn de afgelopen weken meerdere zogenoemde plasdraspompen en zonnepanelen gestolen. Volgens de Vogelwacht Bolsward en omgeving hebben de diefstallen vervelende gevolgen voor weidevogels.

Plasdraspompen pompen water uit sloten op het weiland. Als het land onder water staat, kruipen insecten en larven naar boven. Door het natte weiland hebben weidevogels meer voedsel en broedplekken.

"Vorig jaar was een ernstig predatiejaar: roofdieren hebben veel kuikentjes opgegeten. En nu is het hartstikke droog, dan is er bijna geen eten en dan zijn die pompen heel belangrijk", zegt woordvoerder Wiebe Palstra van vogelwacht Bolsward tegen Omrop Fryslân.

De pompen worden aangedreven met zonne-energie. Afgelopen vrijdag werden nog pompen en panelen in Burgwerd gestolen. Een week eerder was het raak bij Wolsum, toen verdwenen drie waterpompen met zonnepanelen. "De klap is groot. Dit is niet leuk meer", aldus Palstra.

Klap

Eén plasdraspomp kost tussen de 3000 en 4000 euro. Palstra verwacht daarom dat de gestolen pompen niet op korte termijn vervangen worden. "Dit is weer een klap die we voor de kiezen krijgen. Wij willen toch graag dat de weidevogels hier blijven. Wij moeten het hebben van natte landen."

De vogelwacht denkt dat de dieven per boot toesloegen. "Wij denken dat ze met een boot over het grote water komen en zo de panelen opladen."

Staatssecretaris Coenradie van Justitie (PVV) krijgt groen licht van de Tweede Kamer om bepaalde gedetineerden twee weken voor het eind van hun straf naar huis te sturen, om zo het cellentekort op te lossen.

Een motie waarin het kabinet werd gevraagd dit besluit terug te draaien werd niet aangenomen. Na een hoofdelijke stemming was de uitslag 74 - 75. Dat bleek niet juist te zijn, de uitkomst had 74 - 74 moeten zijn. Voor de praktijk maakt het niet uit: van tevoren was al duidelijk dat als de stemmen weer zouden staken, de staatssecretaris toch door kan met haar beleid.

De gevangenissen hebben een cellen- en personeelstekort. Daarom wil Coenradie, met instemming van het kabinet, in het uiterste geval gevangenen maximaal twee weken voor het einde van hun straf naar huis kunnen sturen.

Dat geldt voor mensen met een celstraf van maximaal een jaar en alleen als er echt geen plek meer is voor een nieuwe veroordeelde. Zedendelinquenten en plegers van een ernstig geweldsmisdrijf worden niet eerder vrijgelaten.

Het plan is omstreden, omdat de helft van de Tweede Kamer vindt dat iedereen zijn hele straf moet uitzitten. De andere helft heeft er juist begrip voor dat er ruimte gemaakt moet worden, bijvoorbeeld voor nieuwe gedetineerden met zwaardere straffen.

Zo min mogelijk gebruiken

Zelf noemt de PVV-staatssecretaris het een "rotmaatregel" die ze zo min mogelijk wil gebruiken. Maar ze zegt ook dat andere mogelijkheden, zoals meer dan twee personen op een cel of minder ontspanningsmomenten voor de gedetineerden, zijn uitgeput. Die kunnen voor het gevangenispersoneel gevaarlijke werksituaties opleveren.

Coenradie kreeg vorige maand ruzie met PVV-leider Wilders over het voornemen, en drie van de vier coalitiepartijen zijn tegen. Maar Wilders gaat haar niet wegsturen, zei hij. "Ze doet goed werk, ze is een goede staatssecretaris."

In een nieuwe gevangenis in Dendermonde, ten oosten van Gent, springen de sloten van de celdeuren 's nachts ongecontroleerd open. Volgens de vakbond speelt het probleem al maanden en zou een probleem met de software de oorzaak zijn.

Het probleem doet zich voor bij verschillende deuren en op willekeurige tijdstippen gedurende de nacht. "Op regelmatige basis horen we 's nachts een klik", zegt Luc Meeusen. Hij is namens de gevangenis vertegenwoordiger van ACOD, de Vlaamse vakbond voor mensen in de publieke sector.

Houten paal

Tegen de VRT zei Meeusen dat het gevangenispersoneel steeds snel probeert vast te stellen welke deur is opengegaan. "Soms is het zoeken naar een speld in een hooiberg. De gedetineerde kan in principe de cel van binnenuit openen, want daar hangt een klink."

Volgens Meeusen zijn er nog geen incidenten geweest, maar kan het tot gevaarlijke situaties leiden. Bij afdelingen voor zware delicten is de klink aan de binnenkant verwijderd, zodat gedetineerden de cel niet van binnenuit kunnen openen.

"Als we de deur hebben gevonden, zetten we een houten paal onder de klink zodat ze de deur niet meer kunnen openen van binnenuit. Dan is het wachten tot iemand fysiek met de sleutel de deur weer op slot draait", aldus Meeusen.

Verkeerde momenten

Volgens Meeusen ligt het probleem bij de software in de gevangenis, die op verkeerde momenten signalen zou geven. Maar het is niet makkelijk om het probleem te vinden, omdat het slot telkens op een ander moment bij een andere cel opent.

De gevangenis in Dendermonde is nog splinternieuw, het complex is net twee jaar in gebruik. "Je zou toch denken dat je bij een nieuw gebouw van enkele miljoenen euro's veilig zou kunnen werken, maar helaas", zegt Meeusen.

Een foto van jezelf, de trailer van The Lord of the Rings of populaire internetmemes, maar dan in de stijl van een Japanse animatiestudio: de afbeeldingen gingen de afgelopen week al veel rond op sociale media. Ze zijn gemaakt met behulp van kunstmatige intelligentie (AI).

Het programma waarmee dat gebeurde, is vanaf nu beschikbaar voor iedereen. Het gaat om een nieuwe afbeeldingenmaker van OpenAI, het bedrijf achter ChatGPT. Dat maakt tegelijkertijd bekend dat een half miljard mensen de AI-programma's van het bedrijf gebruiken.

Met de nieuwe AI-tool is het mogelijk om allerlei soorten afbeeldingen te maken, bijvoorbeeld een bestaande afbeelding in een andere stijl. Of een compleet nieuwe afbeelding op basis van een opdracht die je geeft.

OpenAI bracht het programma een week geleden al op de markt, maar het is nu dus beschikbaar voor alle gebruikers. De afgelopen week gebruikten veel mensen het al om afbeeldingen te maken in de stijl van de Japanse animatiestudio Ghibli.

Ghibli was onder meer betrokken bij The Red Turtle, een animatiefilm van de Nederlandse illustrator Michael Dudok de Wit, die in 2017 werd genomineerd voor een Oscar. Dudok de Wit werkte tien jaar aan die film, waarvoor tientallen tekeningen per seconde filmbeeld nodig waren.

'Belediging voor het leven zelf'

De ontwikkeling is nieuw voer voor de discussie over het gebruik van kunstmatige intelligentie in de kunst. OpenAI en andere AI-bedrijven zijn beschuldigd van het op grote schaal 'stelen' van teksten, muziek en afbeeldingen om hun AI-tools te ontwikkelen.

Terwijl door AI gegenereerde afbeeldingen in de stijl van Ghibli rondgingen op sociale media, deed een oude video dat ook. Daarin maakt Ghibli-medeoprichter Hayao Miyazaki zich kwaad over een met AI gemaakte video. Hij vindt het "een belediging voor het leven zelf" om met AI kunst te maken. "Ik zou deze technologie nooit in mijn werk willen gebruiken."

De discussie over auteursrechten gaat niet alleen over OpenAI. In de Verenigde Staten hebben onder meer fotografen en cartoonisten rechtszaken aangespannen tegen AI-plaatjesmakers Stable Diffusion (van het bedrijf Stability AI), Imagen (van Google) en Midjourney (van het gelijknamige bedrijf).

Toch weerhouden de rechtszaken investeerders er niet van om geld in AI-bedrijven te pompen. OpenAI maakte vannacht bekend dat het een investering van 40 miljard dollar (37 miljard euro) te wachten staat.

Volgens de Amerikaanse nieuwszender CNBC en de krant The New York Times krijgt het bedrijf direct 10 miljard dollar en staat de overige 30 miljard dollar gepland voor later dit jaar. Maar een groot deel daarvan zou pas voor OpenAI beschikbaar worden als het lukt om de structuur van de organisatie nog dit jaar op de schop te nemen.

Op dit moment is OpenAI in handen van een stichting. Topman Sam Altman wil dat veranderen, waardoor een bedrijf met winstoogmerk ontstaat. Dat is een moeilijk en lang proces. Volgens bronnen van CNBC en The New York Times kan de investering van 40 miljard nog halveren als de hervorming niet uiterlijk 31 december is voltooid.

De man die vastzit voor het neersteken van vijf mensen in de buurt van de Dam in Amsterdam wordt verdacht van vijfmaal poging tot moord of doodslag met een terroristisch oogmerk. Dat heeft het Openbaar Ministerie bekendgemaakt.

De verdachte, een 30-jarige Oekraïner, is voorgeleid voor de rechter-commissaris. Die heeft besloten dat de man zeker nog twee weken blijft vastzitten.

De man viel donderdag in de Sint Nicolaasstraat, vlak bij de Dam, meerdere mensen aan met verschillende messen. Van de vijf slachtoffers liggen er nog vier in het ziekenhuis. Hun situatie is stabiel. De slachtoffers komen uit de VS, België, Polen en Amsterdam.

Het OM verdenkt de Oekraïner van een terroristische daad vanwege zijn handelwijze. "De verdachte heeft op klaarlichte dag op een heel druk punt vijf mensen neergestoken", zegt de persofficier van het Openbaar Ministerie in Amsterdam. Ze benadrukt dat ondanks de verdenking alle scenario's open gehouden worden. "Alles wordt onderzocht."

Volledige beperkingen

Het politieonderzoek staat nog steeds onder leiding van twee officieren van justitie, zowel een zware criminaliteitsofficier als een terrorismeofficier. De politie zag na de steekpartij aanleiding om meerdere scenario's te onderzoeken en dat onderzoek wordt voortgezet, meldt het OM.

Over twee weken wordt opnieuw gekeken of de voorlopige hechtenis van de man verlengd moet worden. Hij zit vast in volledige beperkingen; dat houdt in dat hij alleen contact mag hebben met zijn advocaat. Om die reden is het OM terughoudend met informatie over de zaak.

De nationale politie noemt het nieuws dat een Kamermeerderheid voor een algeheel vuurwerkverbod is een "mooi signaal richting hulpverlenend Nederland". Volgens de politie kunnen agenten hierdoor beter optreden.

"Als het niet verkocht mag worden, je het niet mag bezitten en afsteken en er is voor ons een heldere handhavingssituatie, dan kunnen we gerichter onze capaciteit inzetten", zegt Tolga Koklu, landelijk portefeuillehouder vuurwerk bij de politie.

Het gedeeltelijke vuurwerkverbod dat tot nu toe geldt (siervuurwerk mag nog wel) maakt het voor agenten volgens Koklu complex. "Dan moet je in het heetst van de strijd kijken of het illegaal of legaal is."

Alternatief

Hij zegt erbij dat er wel een alternatief moet komen. "Veel Nederlanders zullen ook teleurgesteld zijn. Dat begrijp ik goed. Handhaving is niet de enige oplossing. We moeten samen optrekken met de brancheorganisatie en gemeentelijke partners."

De politie denkt dat een verbod er op zijn vroegst pas volgend jaar kan zijn. "Hoe eerder hoe beter, maar de branche koopt al in januari in, dus ideaal gezien gaat het per 1 januari 2026 in."

Rugdekking

De Nederlandse Politiebond is ook blij. "Eindelijk krijgen politiemedewerkers de rugdekking die ze verdienen."

Volgens Nine Kooiman van de bond is een verbod op het afsteken van vuurwerk tijdens de jaarwisseling "een noodzakelijke stap", maar ook pas "een begin". Tegen persbureau ANP wijst ze erop dat er meer nodig is om de risico's die agenten lopen tijdens hun werk te verkleinen.

'Extreem veel geld'

De vuurwerkbranche zei vorige week een forse compensatie van de overheid te eisen als het tot een algeheel vuurwerkverbod komt. Vuurwerkimporteur Leo Groeneveld zei namens de belangenvereniging Pyrotechniek Nederland dat de sector een compensatie van 895 miljoen euro wil. "Dat is extreem veel geld, maar zoveel is er geïnvesteerd. En zoveel kost het als bedrijven moeten stoppen met vuurwerk."

Ook deze vuurwerkfan reageert teleurgesteld:

Vandaag reageert Groeneveld teleurgesteld. "Deze partijen hebben in het regeerakkoord afgesproken dat ze zouden komen met een vijf- tot tienjarig vuurwerkbeleid en een plan zonder het te verbieden. Dat was driekwart jaar geleden en op een of andere manier hebben ze nu gezegd: we gaan toch om. Dat vinden wij teleurstellend."

Volgens Groeneveld gaat het verbod niet helpen "bij het terugdringen van relletjes en het illegaal vuurwerk". Het afgelopen jaar was volgens hem niet erger dan eerder. "Het was eigenlijk iets minder erg, volgens de cijfers."

Horrornachten

Oogarts Tjeerd de Faber van het Oogziekenhuis in Rotterdam hoopt dat het verbod nu snel ingaat. Hij pleit al sinds 2009 voor het weren van consumentenvuurwerk. "De rede zegeviert", zegt De Faber. "Een van de mooiste dingen die je kunt zien moet niet het laatste zijn dat je kunt zien. En ik heb te veel patiënten gezien bij wie dat wel het geval was."

De Faber heeft zich voorgenomen straks niet meer te werken rond de jaarwisseling. "Ik heb genoeg horrornachten meegemaakt."

Compensatie vuurwerkbranche

Wanneer het vuurwerkverbod ingaat, als het er komt, is nog onduidelijk. PVV-staatssecretaris Jansen van Openbaar Vervoer en Milieu moet het verbod voorbereiden en verwacht zeker anderhalf jaar nodig te hebben.

Hij denkt aan een compensatie van 100 tot 150 miljoen euro voor de vuurwerkbranche, maar ziet ook problemen om dat rond te krijgen. Het mag niet als staatssteun worden gezien.

De Tweede Kamer debatteert donderdag over het vuurwerkverbod en dan wordt misschien meer duidelijk over het vervolgtraject.