NOS Nieuws - Algemeen

Sigrid Kaag is door VN-secretaris-generaal António Guterres benoemd tot VN-gezant voor het Midden-Oosten. Een woordvoerder van Kaag meldt aan Nieuwsuur dat het om een aanstelling gaat voor een paar maanden.

Kaag zal ook haar huidige rol als coördinator Humanitaire Hulp en Wederopbouw van de Gazastrook van de Verenigde Naties blijven vervullen, zegt een VN-woordvoerder.

Guterres is nog op zoek naar een permanente vervanger voor de Noor Tor Wennesland, die eind vorig jaar aftrad na de functie vier jaar te hebben bekleed.

Kaag was in een verder verleden ook al werkzaam voor de VN. Zo werkte ze in 1994 voor VN-hulporganisatie UNRWA in Jeruzalem en was ze VN-adviseur in Khartoem en Nairobi en onder-secretaris-generaal van de VN in Syrië en Libanon.

Vloeiend Arabisch

Ze begon ongeveer een jaar geleden als VN-coördinator humanitaire hulp en wederopbouw in Gaza. Vanwege haar ervaring bij de VN en haar werkzaamheden als diplomaat werd ze als een uitermate geschikte kandidaat gezien. Kaag spreekt vloeiend Arabisch en daarnaast nog vijf andere talen.

In 2017 haalde D66 de toen 55-jarige Kaag naar Nederland voor een ministerspost. Ze werd minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, partijleider van D66, minister van Buitenlandse Zaken en minister van Financiën. In 2024 verliet ze de landelijke politiek weer.

De Colombiaanse president heeft vredesonderhandelingen met de rebellengroep National Liberation Army (ELN) opgeschort. De president beschuldigt de groep van het plegen van oorlogsmisdaden in de regio Catatumbo.

"De ELN wil geen vrede", zegt president Petro. Gisteren werden inwoners van een dorpje in de noordelijke regio Catatumbo, aan de grens met Venezuela, opgeschrikt door een geweldsuitbarsting tussen de ELN en de voormalige rebellengroep FARC.

ELN-strijders vermoordden zeker vijf oud-rebellen van FARC, de voormalige rebellengroep die in 2016 vrede sloot met de Colombiaanse regering. Hoeveel slachtoffers er exact zijn gevallen, is nog onduidelijk, maar lokale autoriteiten melden zeker meer dan dertig doden.

VN-vertegenwoordiger Carlos Ruiz Massieu veroordeelt het geweld in Catatumbo en heeft opgeroepen tot "de bescherming van burgers". De lokale regering deed een verzoek aan Petro, de oud-guerrillastrijder die in 2022 werd verkozen tot president, om een einde te maken aan het geweld in de regio.

De vredesonderhandelingen tussen de Colombiaanse regering en de ELN, die in 2022 werden hervat, verlopen stroef. In september vorig jaar schortte de overheid de onderhandelingen op nadat de ELN twee soldaten doodde en 29 burgers verwondde bij een explosie in de buurt van de grens met Venezuela.

Het was na de afgetekende verkiezingszege van Donald Trump in de VS iets waar experts bang voor waren: met de Republikein in het Witte Huis zou de situatie in Gaza nóg verder kunnen verslechteren. Maar vlak voordat Trump aan zijn tweede termijn begint, ligt er een akkoord over een staakt-het-vuren op tafel. De vingerafdrukken van de aanstaande president zijn onmiskenbaar aanwezig.

Het pessimisme van de experts was ruim twee maanden geleden begrijpelijk. De onderhandelingen over een voorlopig einde aan de oorlog tussen Israël en Hamas zaten muurvast. Er was al maanden niet meer serieus gesproken. Daarnaast was de visie van Trump op Gaza onduidelijk, al verdedigde hij de Israëlische premier Netanyahu fel. De verwachting was dat de VS, de belangrijkste bondgenoot van Israël, onder Trump minder druk op Israël zou zetten om een akkoord te sluiten.

Eerder waren meerdere pogingen van president Biden om een akkoord te bereiken gestrand. Zo lag er in mei vorig jaar een voorstel voor een staakt-het-vuren in verschillende fases op tafel. Het leek grotendeels op het akkoord waar nu overeenstemming over is bereikt, maar Israël en Hamas waren toen nog niet bereid om nader tot elkaar te komen op een aantal 'breekpunten'.

Ruim een half jaar later bleek Trumps verkiezingsoverwinning het laatste zetje om na vijftien maanden oorlog de verschillen alsnog te overbruggen.

Notoir onvoorspelbaar

Hoewel Trump in zijn presidentscampagne nooit uitgebreid inging op de oorlog in Gaza, zei hij wel een snel einde aan de strijd te willen. Hoe, dat bleef onduidelijk. Maar alleen al die wens van de aankomend president leek voldoende om een nieuwe dynamiek in de oorlog te creëren.

Trump heeft de reputatie notoir onvoorspelbaar te zijn voor zowel vriend als vijand. Dat maakt hem voor Hamas en ook voor Netanyahu lastig te peilen. Een verschil met Biden, die voortdurend moest laveren tussen de verschillende stromingen in zijn Democratische Partij. Dat beperkte Bidens bewegingsvrijheid tegenover bijvoorbeeld Netanyahu en dus ook hoeveel impact zijn woorden hadden.

Daar kwam bij dat Netanyahu alle baat heeft bij een goede band met Trump in de komende vier jaar. Zo is de relatie met aartsvijand Iran extreem gespannen en heeft de Israëlische premier in de toekomst steun nodig van de VS voor omstreden plannen, zoals het bouwen van meer nederzettingen in bezet Palestijns gebied.

Of, zoals tijdschrift The Atlantic concludeert over de aantrekkelijke vooruitzichten en dreigementen van Amerikaanse leiders: "Trump heeft geen stok om Israël mee te slaan die Biden niet had. Wel kan hij tijdens zijn presidentschap wortels voorhouden die Biden nooit zou aanbieden."

Nieuwssite Politico sluit niet uit dat het akkoord een "politiek geschenk" is van Netanyahu aan Trump. Het akkoord betekent volgens Politico niet automatisch goed nieuws voor de Palestijnse zaak, "gezien enkele van Trumps kabinetsbenoemingen en beslissingen in zijn eerste termijn, zoals de erkenning van Jeruzalem als hoofdstad van Israël".

Optimistische berichten

Maar niet alleen de verkiezing van Trump is een factor. Ook de situatie is voor zowel Hamas als Israël heel anders dan in mei. Het complete leiderschap van Hamas is geliquideerd door Israël, inclusief de hoofdpersonen achter de terreuraanslagen op 7 oktober 2023 waarmee de oorlog begon.

In Israël nam de afgelopen maanden de oorlogsmoeheid toe. Hoewel de ultrarechtse flank van de coalitie van Netanyahu bleef hameren op het voortzetten van de oorlog, was er onder de bevolking inmiddels een meerderheid voor een akkoord over een staakt-het-vuren in Gaza en vrijlating van Israëlische gijzelaars.

Het maakte bij zowel Hamas als Israël de geesten rijp voor het idee dat een staakt-het-vuren misschien wel het beste is. Half december kwamen er opeens optimistische berichten naar buiten dat de partijen weer serieus met elkaar in gesprek waren. Het raamwerk van het voorstel uit mei, waar Bidens team lang aan had gewerkt, werd afgestoft. Ook sloten gezanten van Trump aan bij de gesprekken en werkten ze samen met Bidens mensen.

'Meer bereikt dan Biden in jaar'

Trump zette vorige week extra druk op de onderhandelingen door te zeggen dat de "hel losbreekt" als de gijzelaars niet vrij zijn voor zijn inauguratie, zonder daarbij duidelijk te maken wat hij precies bedoelde. Zaterdag bracht vervolgens Steve Witkoff, die komende week aantreedt als speciaal Midden-Oosten-gezant voor Trump, een bezoek aan Netanyahu.

De Israëlische krant Haaretz schreef dat Witkoff aan Netanyahu had laten weten zaterdag overdag te willen langskomen. Toen hij te horen kreeg dat dit midden op de joodse rustdag sabbat viel en dat hij pas 's avonds welkom was, kreeg Netanyahu volgens Haaretz kraakhelder te horen dat de sabbat even op het tweede plan kwam.

De premier ging daarop alsnog naar kantoor. Het illustreert de andere wind die er waait vanuit de VS. The Times of Israël stelt op basis van Arabische bronnen rond de onderhandelingen in Qatar dat Witkoff in de "gespannen" ontmoeting meer voor elkaar kreeg bij Netanyahu dan Biden in een jaar tijd. Vier dagen later werd het akkoord gesloten.

Het nieuws over het staakt-het-vuren werd met gejuich ontvangen in Gaza:

Trump claimde gisteren al op zijn eigen socialemediakanaal de afspraken eigenhandig te hebben geregeld. Biden zei daarna dat het akkoord niet mogelijk was zonder het maandenlange werk van zijn mensen. The New York Times schrijft dat Biden én Trump een belangrijke rol speelden, ook omdat ze allebei belang hebben bij het akkoord.

Biden verlaat het Witte Huis met in ieder geval een voorlopig einde aan de oorlog in Gaza op zijn lijst van belangrijke prestaties. Trump kan zijn tweede termijn beginnen "met een belangrijke kwestie van tafel", aldus The New York Times, "waardoor hij de vrijheid krijgt om andere prioriteiten na te streven".

Het moet nu blijken of het staakt-het-vuren, dat zondag moet ingaan, standhoudt. Duidelijk is wel dat Trump alleen al doordat hij is gekozen impact heeft op de bloedigste geweldsuitbarsting ooit tussen Israël en de Palestijnen.

15 maanden oorlog in beeld:

Er wordt niemand strafrechtelijk vervolgd voor het ongeluk vorig jaar juni in Geesteren, waarbij een spandoek aan een metalen stellage op een voetbalveld naar beneden kwam en op toeschouwers belandde. De zaak tegen de enige verdachte, de kraanmachinist, is door het Openbaar Ministerie (OM) geseponeerd.

Het incident gebeurde op 22 juni, vlak voor een oefenwedstrijd tussen FC Twente en de Twentse voetbalclub Stevo. Het doek was van de supportersvereniging van Stevo en werd met een hijskraan de hoogte in gehesen.

De stellage waaraan het spandoek hing, stortte vervolgens neer op het publiek. Tien mensen raakten gewond, van wie twee ernstig. Voetbalclub Stevo had geen vergunning voor de stellage aangevraagd.

Dit zijn beelden van het incident destijds:

Uit het politieonderzoek blijkt volgens het OM dat niet bewezen kan worden dat de kraanmachinist schuld heeft aan het ongeluk. Dat onderzoek bestond onder meer uit het horen van de verdachte, slachtoffers en getuigen en het analyseren van de beschikbare beelden, meldt de regionale omroep Oost. Het OM heeft de arbeidsinspectie gevraagd om verder naar deze zaak te kijken.

In Vlissingen krijgen alle graven van KNIL-militairen de komende maanden een speciaal bordje met het embleem van het KNIL-leger erop. De graven krijgen een cultuurhistorische status en mogen daardoor niet meer worden geruimd.

Vanochtend is het eerste bordje geplaatst in bijzijn van nabestaanden. "Dit bordje is voor de hele gemeenschap, dit is erkenning", zegt Alex Telehala tegen Omroep Zeeland.

Kampen

Na de onafhankelijkheid van Indonesië in 1945 bleven Molukse militairen uit het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger (KNIL) trouw aan Nederland. Ze werden na de onafhankelijkheidsoorlog in Indonesië gezien als collaborateur. Daarom werden in 1951 zo'n 3500 KNIL-militairen naar Nederland gehaald. In Nederland werden de veteranen en hun families aanvankelijk in voormalige concentratiekampen geplaatst.

De Molukkers dachten maximaal een half jaar in Nederland te blijven, maar ze keerden nooit meer terug. Ondertussen leefden ze in slechte omstandigheden en mochten ze niet werken. Ze voelden zich in de steek gelaten door de Nederlandse overheid.

Vanaf de jaren 60 kwam er verandering in het Nederlandse beleid, dat lang uitging van de terugkeer van de Molukkers. Gaandeweg werden steeds meer Molukkers verspreid over het land gehuisvest en kregen zij meer inspraak over hun toekomst.

Burgemeester

In bijzijn van burgemeester Bas van den Tillar en Alex Telehala is het eerste bordje vanochtend bij het graf van vader Petrus Telehala geplaatst.

Ook voor de zoon is het bordje van grote betekenis, zegt Telehala. "De bordjes zijn ook voor de tweede, derde en vierde generatie. Om bekendheid te geven aan het feit dat onze ouders, de KNIL-militairen, in de jaren 50 samen met de Nederlanders gevochten hebben. En dat iedereen in de toekomst weet: daar ligt een KNIL-militair."

Later dit jaar wordt er bij de ingang van de begraafplaats ook een monument geplaatst. "Daar zijn we heel dankbaar voor", aldus Telehala. "Dan kunnen we daar met de gemeenschap samen herdenken."

Het Amerikaanse Hooggerechtshof zet geen streep door het verbod op TikTok. Een wet die aanstaande zondag in werking treedt, verbiedt de populaire Chinese video-app. TikTok had dit verbod aangevochten, maar verliest dus.

De rechters zeggen in hun uitspraak dat het Amerikaanse Congres heeft vastgesteld dat de verkoop van TikTok nodig is om "goed beargumenteerde" zorgen over de nationale veiligheid te adresseren. Het gaat dan specifiek om de manier waarop TikTok data verzamelt en de banden tussen de appmakers en de Chinese overheid.

Het Hooggerechtshof erkent tegelijkertijd wel dat de app 170 miljoen Amerikanen veel plezier brengt, maar dat weegt dus niet op tegen de zorgen die er bij het Congres zijn. TikTok had aangevoerd dat het verbod in strijd is met de vrijheid van meningsuiting. Daar gaat het Hof dus niet in mee.

Rol van China

In de VS is begin 2024 een wet aangenomen die TikTok als een gevaar voor de nationale veiligheid bestempelt, omdat de app in handen is van het Chinese bedrijf ByteDance. China wordt door de VS als een vijandige staat gezien.

De Chinese overheid zou TikTok kunnen gebruiken om op grote schaal gegevens van Amerikanen te verzamelen en om hen te beïnvloeden via de video's die op het sociale medium worden verspreid. Hard bewijs daarvoor ontbreekt.

TikTok stapte naar het Hooggerechtshof om te voorkomen dat de app verboden zou worden in de VS. Het bedrijf noemt een totaalverbod een beperking van de vrijheid van meningsuiting, ook voor alle Amerikanen die op het platform actief zijn.

Op zwart?

De beslissing van de hoogste Amerikaanse rechter betekent dat de app nu toch echt afstevent op het einde van zijn bestaan in de VS. Het betekent in principe dat downloadwinkels zoals de App Store de app niet meer mogen aanbieden en hostingproviders in de VS ook niet. Daarmee zou de app op zwart gaan. Of dat ook daadwerkelijk gaat gebeuren en voor hoe lang dit zal zijn, is nog de vraag.

Het Witte Huis zegt dat TikTok beschikbaar moet blijven voor Amerikanen, "maar dan wel met een Amerikaanse eigenaar of een eigenaar die de zorgen over de nationale veiligheid wegneemt", zo staat in een verklaring. De regering van Biden zegt verder dat de volgende regering verantwoordelijk is voor de uitvoering van de wet.

Trump

Donald Trump, die maandag de nieuwe president van de VS wordt, is tegen een verbod op TikTok. Hij wilde dat het Hooggerechtshof zijn oordeel zou uitstellen. In plaats daarvan wilde hij zoeken naar een "politieke oplossing". Daarvoor moet hij proberen om de wet in te laten trekken of opdragen om het verbod niet te handhaven.

Op zijn socialemediaplatform Truth Social schrijft Trump dat hij het besluit van het Hooggerechtshof had verwacht en dat iedereen dit moet respecteren. Hij zegt dat hij tijd nodig heeft om "de situatie te beoordelen" en dat hij in de "nabije toekomst" een beslissing zal nemen.

In een reactie bedankt TikTok Trump voor zijn inzet om het platform beschikbaar te houden in de VS. "We zijn dankbaar en blij met de steun van een president die ons platform echt begrijpt", zegt topman Shou Zi Chew in een video.

Alle masterstudenten en wetenschappers van gevoelige technologiestudies krijgen een verplichte screening. Het kabinet hoopt op deze manier te voorkomen dat kwetsbare informatie over de Nederlandse veiligheid door spionage en diefstal in handen komt van buitenlandse mogendheden.

Dit betekent dat duizenden studenten zo'n screening gaan krijgen, ook studenten uit Nederland en andere Europese landen. "Het is nodig voor onze veiligheid en economie, in een wereld waar steeds meer belangstelling is voor de kennis die we voor onszelf willen houden", zegt minister Bruins van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.

In 2022 waarschuwden veiligheidsdiensten en de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid voor spionage en diefstal van Nederlandse gevoelige technologie die op universiteiten en hogescholen wordt ontwikkeld.

Zogenoemde 'sensitieve technologie' houdt zich niet alleen met militaire techniek bezig, zoals het ontwikkelen van bijvoorbeeld wapens en nachtkijkers. Het gaat ook om het ontwikkelen van microchips en softwaresystemen voor de politie en veiligheidsorganisaties. En dat is, zeker nu, interessante informatie voor landen als Rusland en China.

Keerzijde

Nederland heeft instellingen jarenlang gestimuleerd om met allerlei buitenlandse onderzoeksinstellingen en universiteiten samen te werken, maar dat heeft ook een keerzijde. Iraanse studenten en onderzoekers bleken gevoelige informatie te lekken naar hun land en universiteiten moesten extra voorzorgsmaatregelen nemen. Een leerstoel in Groningen bleek deels gefinancierd te worden door China, met het verzoek dat de hoogleraar het imago van China niet mocht beschadigen.

Eigenlijk wilde het kabinet alleen 'derdelanders' een screeningsplicht opleggen. Dat zijn masterstudenten en wetenschappers uit landen buiten de Europese Unie, Noorwegen, IJsland, Liechtenstein en Zwitserland. Maar dat blijkt juridisch niet mogelijk te zijn, omdat iemand uit zo'n land juridisch bezwaar kan maken op grond van discriminatie, staat in een brief aan de Tweede Kamer.

De te screenen groep wordt nu behoorlijk groot, erkent minister Bruins. Over enkele maanden hoopt hij meer duidelijkheid te geven over welke studies die zich bezig houden met 'sensitieve' technologie onder de screening gaan vallen. Ook moet dan duidelijk worden wie die screening gaat uitvoeren en per wanneer.

In Vlaanderen zijn waarschijnlijk zeker vier mensen besmet geraakt met het hepatitis A-virus na het eten van blauwe bessen van Albert Heijn. Dat schrijven Belgische media.

De krant Het Laatste Nieuws meldt dat twee mensen uit de provincie Antwerpen komen, een ander uit Oost-Vlaanderen en iemand uit de naastgelegen provincie Limburg. Drie besmettingen dateren uit december, één uit januari.

Begin deze week haalde Albert Heijn diepvriesbessen van het huismerk uit de schappen. Zeker twaalf mensen werden ziek na het eten van de blauwe bessen. In twee gevallen was een ziekenhuisopname nodig.

Inmiddels hebben zich meer dan dertig mensen bij de supermarktketen gemeld omdat zij vermoeden besmet te zijn geraakt door de bessen. Het RIVM houdt er rekening mee dat honderden mensen zijn besmet.

Tachtig winkels in België

In België heeft Albert Heijn ruim tachtig winkels, onder meer in Antwerpen, Gent en Brugge. Ook daar zijn de diepvriesbessen uit de schappen gehaald.

Naar aanleiding van het Nederlandse nieuws over de bessen besloot het Agentschap Zorg en Gezondheid, dat valt onder het ministerie van Volksgezondheid, opnieuw naar de hepatitis A-besmettingen van de afgelopen tweeëneenhalve maand te kijken.

Het agentschap benaderde alle mensen bij wie de oorzaak van de besmetting destijds niet kon worden vastgesteld. "Zij werden bevraagd, en bij vier van hen kon een link worden gelegd met het eten van de bewuste blauwe bessen", zegt woordvoerder Joris Moonens tegen Het Laatste Nieuws.

Moonens laat desgevraagd aan de NOS weten dat het niet helemaal zeker is dat de blauwe bessen daadwerkelijk de bron van de besmettingen zijn. "Maar bij gebrek aan andere bronnen gaan we ervan uit dat het waarschijnlijk de oorzaak is."

Het politiebureau Paardenveld in het centrum van Utrecht is vanmiddag rond 14.00 uur ontruimd. De politie meldt dat de situatie inmiddels onder controle is. De omgeving wordt niet langer afgezet en ook de naastgelegen parkeergarage is weer bereikbaar. Het politiebureau blijft wel nog even dicht in verband met het onderzoek.

De politie ging over tot ontruiming nadat een vrouw het hoofdbureau was binnengekomen. Ze deed vervolgens uitspraken die voor de politie aanleiding vormden om tot ontruiming over te gaan.

In het bureau waren twee objecten aangetroffen. Na onderzoek van de Explosieven Opruimingsdienst Defensie (EOD) is niets verdachts aangetroffen, meldt de politie. Het is volgens de politie niet zeker of de objecten die zijn onderzocht door de vrouw waren achtergelaten. De vrouw is aangehouden, verhoord en zit nog vast.

Eerder meldde de politie al dat vanwege een "verdachte situatie" specialisten van de politie en de Explosieven Opruimingsdienst Defensie (EOD) het bureau waren binnengegaan. Het gebied rond het bureau aan de Kroonstraat was een tijd lang afgezet met linten om de aanwezige hulpdiensten veilig te kunnen laten werken.

Eerder op de middag zette de politie het gebied rond het bureau af met linten:

Parkeergarage Paardenveld in de buurt van het politiebureau is inmiddels ook weer open. De politie adviseerde omwonenden vanmiddag uit voorzorg binnen te blijven en uit de buurt te blijven van ramen en deuren. Dat advies is inmiddels komen te vervallen.

Het Israëlische veiligheidskabinet heeft ingestemd met een staakt-het-vuren met Hamas. Premier Netanyahu had vanmorgen vroeg al bevestigd dat onderhandelaars overeenstemming hebben bereikt met Hamas over een voorlopig bestand.

Nu het veiligheidskabinet heeft ingestemd moet het voltallige kabinet ook nog over het voorstel stemmen. Dat gebeurt naar verwachting vanmiddag, zei een woordvoerder van Netanyahu. Die stemming wordt gezien als een formaliteit.

Het is de bedoeling dat het bestand zondagochtend van kracht wordt. In de eerste fase - die zes weken moet duren - moet Hamas 33 van de circa 100 gijzelaars laten gaan in ruil voor de vrijlating van honderden Palestijnse gevangenen door Israël. Het Israëlische leger trekt zich in deze fase terug uit delen van de Gazastrook.

Internationale onderhandelaars hadden woensdagavond al gemeld dat de partijen eruit waren, maar gisteren stelde Netanyahu de stemming van het Israëlische veiligheidskabinet over het bestand onverwacht uit. Volgens hem stelde Hamas op het laatste moment nog nieuwe eisen, iets wat de terreurorganisatie ontkent.

Onenigheid binnen de Israëlische regering lijkt een grote rol te hebben gespeeld bij het uitstel; hardliners in de coalitie dreigden op te stappen als er concessies aan Hamas zouden worden gedaan.

Hoe dit uiteindelijk is opgelost, is onduidelijk. Israëlische media schrijven dat premier Netanyahu een deal heeft gesloten met minister Bezalel Smotrich van Financiën, om te zorgen dat hij in de coalitie blijft. De uiterst rechtse Ben Gvir herhaalde vanochtend dat hij van plan is om op te stappen als het akkoord wordt goedgekeurd.

Het is de bedoeling dat de partijen in de eerste fase van het bestand verder onderhandelen over afspraken in de tweede fase. Gesproken zal worden over de vrijlating van de resterende gijzelaars, onder wie Israëlische mannen die de leeftijd hebben om te dienen in de strijdkrachten. De vervolgonderhandelingen zullen vermoedelijk nog moeizamer verlopen omdat coalitiepartners van Netanyahu grote bedenkingen hebben bij verdere toezeggingen aan Hamas.

Een krijsende larve-baby. Karakters die zonder uitleg overgaan in een ander. Een moordmysterie vol raadselachtige aanwijzingen verpakt in nachtmerries. Bij David Lynch wist je nooit precies wat je ging zien, maar je wist dat het onalledaags zou worden, vaak grotesk afstotelijk en verleidelijk fascinerend ineen. Gisteren overleed hij op 78-jarige leeftijd. Hij leed al langer aan longemfyseem.

"Hij was invloedrijk maar onmogelijk te imiteren", reageert collega-regisseur Steven Soderbergh op het overlijden. "Men probeerde het wel, maar zijn algoritme werkte alleen voor hem. Dat proberen na te apen was op eigen risico."

Ook filmjournalist Robbert Blokland noemt Lynch een onnavolgbaar filmmaker. "Hij heeft mensen geïnspireerd, maar een echte opvolger is er niet. Dat heb je maar bij een paar grote regisseurs. Tarantino is ook zo iemand: hij heeft veel navolging gekregen, maar er is eigenlijk niemand die het zo goed heeft gedaan als hij."

Zonder uitleg

Duister en onbegrijpelijk, absurdistisch en beangstigend konden Lynch' films zijn, maar ook vol humor en treffende beelden. De dansende dwerg uit Twin Peaks, het gasmasker van Dennis Hoppers perverse seksmaniak in Blue Velvet, Nicolas Cage's slangenleren jasje als "symbool van mijn individualiteit en geloof in persoonlijke vrijheid".

Wat het allemaal precies betekende wilde Lynch eigenlijk niet nader toelichten. Hij weigerde dvd-commentaren op te nemen, zijn films moesten voor zich spreken. "Ik vind het ongemakkelijk om over betekenis te praten. Je kan maar beter niet weten wat iets betekent. Het is allemaal heel persoonlijk en wat het voor mij betekent hoeft niet voor een ander te gelden."

Voor Lynch was juist het gevoel leidend dat zijn werk opriep in de kijker. Zijn ongerijmde verteltrant maakt kijkers medeplichtig. "Fragmenten zijn interessant. De rest kun je erbij dromen, dan maak je er zelf ook deel van uit."

Dromen in het donker

Filmen was voor Lynch dromen met de ogen open, collectief in het donker. De mogelijkheid om freudiaanse verlangens van seks en geweld te onderzoeken via de fantasmagorieën die de projector op het witte doek toverde. Koortsdromen en nachtmerries komen veelvuldig voor in zijn werk, zoals in Twin Peaks met het ontregelende effect van achteruit opgenomen audio.

"Met films kun je ronddwalen in andere werelden. Het is een magisch medium waarmee je kunt dromen", omschreef hij zijn liefde voor cinema. "Je kunt dromen in het donker."

Het was voor Lynch een manier om de menselijke lusten en dwanggevoelens te onderzoeken die we in beschaafd gezelschap sublimeren. De duistere emoties achter kalme façades. Nergens legde hij het zo symbolisch vast als in de openingsmontage van Blue Velvet, waar we na beelden van idyllisch suburbia inzoomen op de krioelende insectenmassa onder het keurig aangeharkte gazonnetje.

"Ik ben ervan overtuigd dat we allemaal voyeurs zijn", redeneerde hij. "We willen de geheimen kennen, wat gebeurt er achter die ramen? Niet om iemand te kwetsen, maar om onszelf te vermaken. We willen het weten: wat doet de mens?"

Nieuwe vorm van tv

Geen wonder dat hij zo vaak terugkwam bij detectiveverhalen, bij uitstek een genre gedreven door nieuwsgierigheid. Door de sleetse clichés uit moordmysteries te combineren met zijn vernieuwende stijl luidde hij met Twin Peaks in 1990 een nieuwe generatie tv-series in, vol complexe, volwassen thema's.

"Hij liet voor het eerst zien dat een televisieserie meer kan zijn dan elke week een nieuw verhaaltje", legt Blokland uit. "Het kon ook een doorlopend verhaal zijn waarin je meegezogen werd." Zonder Twin Peaks geen X-Files, True Detective of The Soprano's.

Ondanks die vernieuwingen bleven de hoogste Amerikaanse entertainmentprijzen buiten zijn bereik. Vier keer werd hij vergeefs genomineerd voor een Oscar, Twin Peaks' Emmy-nominaties werden ook niet verzilverd. Meer succes had hij in Europa: Wild at Heart won in 1990 de Palme d'Or, met Mulholland Drive zette hij in Cannes Beste Regie op zijn naam.

Blokland denkt dat het Lynch weinig uitmaakte. "Ik geloof dat hij daar niet veel om maalde. Dit was geen man die veel gaf om status. Hij wilde gewoon lekker zijn ding doen. Hij maakte ook kunst in zijn schuurtje, het ging hem niet om de eer of roem. Ook dat maakt hem een uitzondering in Hollywood."

Radicale experimenten

Die ongedwongen instelling en zijn innemende persoonlijkheid maken dat veel Hollywoodcollega's hun medeleven uitspreken. Soderbergh roemt zijn non-lineaire en onlogische werkwijze, "waar zijn geest toch overduidelijk structuur in zag". Ron Howard, als regisseur van A beautiful mind en Apollo 13 een meer traditioneel filmmaker, zegt dat Lynch' "radicale experimenten tot onvergetelijke cinema konden leiden".

Steven Spielberg, ook meer op de klassieke Hollywoodleest geschoeid, noemt hem een "visionair dromer, wiens films ambachtelijk aanvoelden".

"De wereld zal zijn originele en unieke kijk gaan missen. Zijn films hebben de tand des tijds doorstaan en zullen dat altijd blijven doen."

Archeologen hebben een buitengewone ontdekking gedaan in de oude Romeinse stad Pompeï: een luxe privé-badhuis. Het badhuis maakt deel uit van een groot privéhuis. Archeologen zijn al twee jaar bezig om het huis bloot te leggen.

Het is mogelijk het grootste complex ooit gevonden in Pompeï. Het badhuis bevat warme, koude en hete kamers, kunstwerken en een zwembad.

Het is een unieke vondst die je eens in de honderd jaar doet, zegt Dr. Gabriel Zuchtriegel, de directeur van het Pompeii Archeological Park tegen de BBC.

Luxe badhuis voor de rijken

Het badhuis bevat onder andere een kleedruimte met rode muren en een mozaïekvloer. De bewoners konden genieten van een hete kamer met een ingenieus verwarmingssysteem, een kamer voor oliemassages en een koude kamer met een zwembad groot genoeg voor twintig tot dertig mensen.

Volgens de archeologen zijn er maar een paar huizen in Pompeï met een privé-badcomplex en was dit echt iets voor de allerrijksten.

Het huis bevatte verder een grote feestzaal met zwartgeblakerde muren en klassieke kunstwerken. Daarnaast was er een kleinere kamer die werd gebruikt voor gebeden tot de goden.

De opgravingen onthulden ook dat het huis zich midden in een renovatie bevond, met gereedschap en bouwmaterialen die overal verspreid lagen.

Bekijk hier hoe het badhuis eruit ziet:

Onder het vulkanisch as werden ook twee skeletten gevonden van een vrouw (tussen 35 en 50 jaar) en een jongeman (begin 20). Ze werden gevonden in een kamer waar ze zich hoogstwaarschijnlijk hadden verschanst om de uitbarsting van de Vesuvius in 79 na Christus te overleven.

Uit een analyse van het mannelijke skelet bleek dat zijn botten, ondanks zijn jonge leeftijd, tekenen van slijtage vertoonden. Dat suggereert dat hij van lagere status was, mogelijk zelfs een slaaf.

De vrouw was ouder, maar haar botten en tanden verkeerden in goede staat. Volgens de archeologen had de vrouw een hogere maatschappelijke status. Ze had ook de eigenaresse van het huis kunnen zijn.

Sleutels en munten

De voorwerpen die de slachtoffers vasthielden trekken veel belangstelling. De jongere man had een aantal sleutels in zijn hand en de oudere vrouw werd gevonden met gouden en zilveren munten en sieraden.

"Deze ruimtes maken echt deel uit van het 'Pompeï-effect'", zegt Zuchtriegel aan de BBC. "Het lijkt wel alsof de mensen pas een minuut geleden zijn vertrokken."

De archeologen van het Pompeii Archaeological Park onthulden foto's van de opgravingen:

Een 48-jarige Nederlands-Colombiaanse vrouw die bekendstaat als de 'godmother van Amsterdam' is gisteren uitgeleverd aan Nederland. Ze wordt verdacht van grootschalige drugshandel en witwassen. Het Openbaar Ministerie noemt haar een kopstuk in de internationale drugshandel.

De vrouw werd een jaar geleden aangehouden in Colombia na een onderzoek waarin Nederland samenwerkte met Colombia en Spanje. Rechercheurs wisten versleutelde berichten te kraken waardoor in totaal zeventien verdachten konden worden aangehouden. Nederland vroeg daarna meteen om uitlevering van de vrouw.

Bij die operatie werden ook ruim zestig plekken doorzocht waarbij de politie meer dan dertig vuurwapens, een raketwerper, meer dan twintig voertuigen en ruim 600.000 euro cash in beslag nam. In Nederland doorzocht de politie locaties in de regio Rotterdam.

Onderschept

Volgens het OM hield de vrouw, die zowel de Nederlandse als Colombiaanse nationaliteit heeft, zich sinds de zomer van 2020 bezig met cocaïnehandel vanuit Zuid-Amerika. Zo zou ze dat jaar direct betrokken zijn geweest bij het smokkelen van 230 kilo coke naar Spanje, maar die partij werd onderschept. In 2017 was ze door de rechtbank van Amsterdam veroordeeld voor de voorbereiding van drugssmokkel.

Het OM zegt de Colombiaanse opsporingsautoriteiten "erg dankbaar" te zijn voor haar arrestatie en uitlevering. De vrouw wordt vandaag in Rotterdam voorgeleid aan de rechter-commissaris.

Een Russische rechtbank heeft drie advocaten veroordeeld die de inmiddels overleden Russische oppositieleider Aleksej Navalny verdedigden. Ze kregen gevangenisstraffen van 3,5 tot 5,5 jaar voor deelname aan een "extremistische organisatie", een aanklacht die vaker werd gebruikt om Navalny-bondgenoten de mond te snoeren.

De advocaten, Vadim Kobzev, Igor Sergunin en Aleksej Liptser, werden in oktober 2023 opgepakt. Navalny zat toen vast in een gevangenis. "Net als in de Sovjettijd worden niet alleen activisten, maar ook hun advocaten vervolgd", zei de oppositieleider destijds over de arrestaties.

De arrestaties werden gezien als manier om de oppositieleider verder te isoleren. Navalny overleed vorig jaar februari onder verdachte omstandigheden. Hij was een aantal maanden eerder overgeplaatst naar een beruchte strafkolonie in Siberië.

Achter gesloten deuren

De advocaten werden achter gesloten deuren berecht in Petoesjki, een stad ten oosten van Moskou. Volgens de rechtbank hebben ze "hun status misbruikt" om berichten door te sturen tussen Navalny en zijn collega's.

De BBC schrijft op basis van anonieme bronnen dat Igor Sergunin de enige is die schuld heeft bekend. Hij kreeg de lichtere straf van 3,5 jaar. Aleksej Liptser kreeg 5 jaar celstraf en Vadim Kobzev kreeg 5,5 jaar.

De advocaat van Kobzev stelt dat het door de rechtbank aangevoerde bewijs neerkwam op een inbreuk van de privacy van de gedetineerden. "In principe is het niet toegestaan om overleg tussen een advocaat en een cliënt in een strafkolonie af te luisteren. Er is een direct wettelijk verbod", zei hij tegen de BBC.

Duitsland heft na vandaag de maatregelen op tegen de verspreiding van mond-en-klauwzeer. Er zijn volgens deelstaatminister Mittelstädt van Landbouw geen aanwijzingen dat het virus zich heeft verspreid. Een verdacht geval dat nog werd onderzocht bleek geen MKZ te zijn.

Vorige week dook de ziekte op in de buurt van Berlijn. Dat was voor het eerst sinds 1988. Drie waterbuffels gingen dood. De maatregelen rondom deze uitbraaklocatie blijven voorlopig wel in stand.

Mond- en klauwzeer kan evenhoevige dieren treffen zoals runderen, schapen, geiten en varkens. Als MKZ bij één dier wordt vastgesteld, wordt uit voorzorg de hele populatie op de getroffen boerderij gedood.

Niet alleen in Duitsland, maar ook in Nederland werden voorzorgsmaatregelen getroffen. Zo bestelde minister Wiersma 100.000 vaccins om bij een uitbraak dieren te kunnen vaccineren die dichtbij een getroffen bedrijf leven. Ook werd een uitvoerverbod afgekondigd voor kalfjes.

'Labuitslagen afwachten'

Het Duitse besluit heeft nog niet direct effect op de maatregelen in Nederland. Minister Wiersma wacht "de laatste labuitslagen en -onderzoeken af", en verwacht later vandaag een besluit te nemen, zegt ze tegen persbureau ANP.

Wel is Wiersma opgelucht dat het erop lijkt dat de uitbraak in Duitsland beperkt blijft tot één bedrijf. Dat de maatregelen in Duitsland worden opgeheven, "stemt voorzichtig positief".

De uitbraak van mond-en-klauwzeer leidde afgelopen week tot zorgen in de agrarische sector. In 2001 werden in Nederland meer dan 270.000 dieren uit voorzorg afgemaakt na een grote uitbraak. Een trauma dat bij veel betrokkenen nog diep zit, zei CDA-kamerlid Eline Vedder.

De man die gisterenavond werd doodgestoken in zijn auto bij de Zeeuwse stad Oostburg, is een 67-jarige man uit België. Volgens de politie ging er een ruzie in de auto vooraf aan het steekincident.

De bestuurder zat zwaargewond in zijn auto toen de hulpdiensten rond 21.15 uur werden ingeschakeld. Ondanks medische hulp, overleed hij ter plekke.

In de auto zat ook een vrouw die alles heeft zien gebeuren. De verdachte was op de vlucht geslagen, maar werd later aangehouden. Het is niet bekend wat de relatie is tussen het slachtoffer en de verdachte. Omroep Zeeland schrijft dat de drie inzittenden bekenden van elkaar waren.

De verdachte is in Zuidzande gearresteerd. Het gaat om een 44-jarige man uit Knokke-Heist (België). Hij zit vast en wordt maandag voorgeleid aan de rechter-commissaris.

Minderjarige asielzoekers met een verblijfsvergunning die zijn veroordeeld voor een misdrijf tegen de openbare orde kunnen hun verblijfsvergunning kwijtraken en het land worden uitgezet. Minister Faber van Asiel en Migratie wil dit binnen twee weken opnemen in de regels voor de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND). De dienst kan op basis van die regels vergunningen weigeren of intrekken.

Op dit moment kunnen minderjarigen alleen hun asielstatus kwijtraken of hun aanvraag afgewezen zien worden als zij zijn veroordeeld volgens het volwassenenrecht en minimaal zes maanden gevangenisstraf hebben kregen. Dat is een politieke keuze uit het verleden; deze beperking wordt niet opgelegd door nationale of internationale wetgeving.

Faber wil dat de IND voortaan elke veroordeling voor een misdrijf tegen de openbare orde meeweegt bij het intrekken of weigeren van een vergunning.

"Dan kunnen we er alles aan gaan doen om dit tuig het land uit te zetten", zegt Faber. "Ik heb het niet over het stelen van een rolletje drop, het gaat om ernstige misdrijven." Bij misdrijven tegen de openbare orde gaat het bijvoorbeeld om haatzaaien, hacken, deelname aan een terroristische organisatie en openlijke geweldpleging.

Groepsverkrachtingszaak Helmond

Faber kondigde de wijziging al in december aan, maar legt vandaag een verband met de groepsverkrachtingszaak in Helmond.

Vijf alleenstaande minderjarige vreemdelingen vielen daar eind 2023 een vrouw aan en verkrachtten haar. Ze zijn op dit moment 17 en 18 jaar oud. Maandag werd bekend dat vier van hen tot vijftien maanden jeugddetentie opgelegd hebben gekregen, waarvan een deel voorwaardelijk. Een vijfde verdachte werd schuldig bevonden aan aanranding.

Op de vraag wat de maatregel voor deze mensen betekent, antwoordde Faber "dat ze de pineut zijn". "We gaan er aan werken om ze uit te zetten. Zij zijn de reden dat we dit snel in gang gaan zetten. En het is ook een waarschuwing aan anderen dat we dit niet meer accepteren."

Faber weet niet of de veroordeelde vreemdelingen al een verblijfsvergunning hebben en uit welk land ze komen. Maar volgens haar kan de IND de nieuwe regels op hen toepassen. "En ik neem aan dat ze in detentie zitten, dus we hebben ze in beeld en kunnen ze dus uitzetten."

De Pakistaanse oud-premier Imran Khan is veroordeeld tot een gevangenisstraf van veertien jaar vanwege corruptie. Zijn vrouw Bushra Bibi krijgt voor haar aandeel in de zaak zeven jaar cel. Khan werd al drie keer eerder veroordeeld en zit sinds de zomer van 2023 vast.

De Pakistaanse minister van Informatie spreekt van de grootste corruptiezaak in de geschiedenis van het land. Het draait om de Al-Qadir Trust. Khan en zijn vrouw richtten deze non-profitorganisatie op toen hij tussen 2018 en 2022 premier was.

De rechter oordeelt dat Khan door een vastgoedmagnaat is omgekocht. Die gaf hem twee grote stukken grond in ruil voor omvangrijke financiële diensten. Daar was een bedrag mee gemoeid van meer dan 225 miljoen euro. De 72-jarige Khan en zijn vrouw zeggen onschuldig te zijn en spreken van een politiek proces om te voorkomen dat hij ooit weer aan de macht komt.

Khans partij, de PTI, claimt dat de grond niet voor persoonlijk gewin was, maar was bedoeld om er een onderwijsinstelling voor arme inwoners te bouwen.

Khan werd in 2022 afgezet als premier na een verloren vertrouwensstemming in het parlement.

Aanhangers

In Pakistan is de ex-premier nog altijd populair. Sinds zijn arrestatie in 2023 hebben zijn aanhangers verschillende gewelddadige protestmarsen georganiseerd. Eind november vorig jaar vielen bij een van die protesten zes doden en vele gewonden.

Bij de parlementsverkiezingen vorig jaar waren Khan en de PTI uitgesloten van deelname. Politici, gesteund door de PTI, deden daarom als onafhankelijke kandidaten mee en kregen de meeste stemmen, maar haalden geen meerderheid.

Meer dan de helft van de tandartsen in Nederland heeft in de afgelopen drie jaar wel eens tanden en kiezen getrokken zonder dat daar een medische reden voor was. Bijna de helft van de kaakchirurgen deed hetzelfde. Dat gebeurt op verzoek van patiënten omdat zij vaak het geld niet hebben voor een andere behandeling, blijkt uit promotieonderzoek van Dyonne Broers van het Academisch Centrum Tandheelkunde Amsterdam.

Het trekken van tanden en kiezen mag niet zonder medische reden, maar er is volgens Broers een grijs gebied. "Als er een grote afwijking is aan tand of kies, dan mag het wel."

Tandheelkunde zit voor volwassenen niet in de basisverzekering. Om geld te besparen besluiten volwassenen regelmatig tot het laten trekken van tanden of kiezen. Dat kan bij een tandarts voor een bedrag vanaf ongeveer 50 euro. Andere behandelingen zijn vaak duurder. Door een tand of kies te laten verwijderen willen patiënten voorkomen dat ze in de toekomst veel ellende of kosten krijgen aan een tand of kies.

Problemen door trekken

Minister Agema van Volksgezondheid maakt zich zorgen over de geldkwestie. "Dit is ongekend verdrietig. Door een onverzorgd gebit kun je ook gezondheidsproblemen krijgen zoals hart- en vaatziektes."

Volgens Agema onderzoekt Zorginstituut Nederland of het mogelijk is om op termijn de tandartskosten weer in het basispakket op te nemen. "Het kost veel geld", zegt ze. Ze hoopt dat mensen met weinig geld contact opnemen met hun gemeente die regelingen hebben voor tandartszorg.

Het verwijderen van tanden en kiezen lijkt misschien onschuldig, maar is dat volgens Broers niet. "Elke tand of kies die je trekt zorgt voor het slinken van de kaak. Hoe jonger je bent, hoe kleiner die wordt." Dat kan volgens de onderzoeker op latere leeftijd problemen geven, omdat er dan minder houvast is voor een kunstgebit.

Alternatieven aanbieden

Geldgebrek is niet de enige reden voor het trekken van tanden of kiezen die in het onderzoek wordt genoemd. Een deel van de mensen laat een tand of kies trekken uit angst voor de tandarts. "Het idee is: dan ben ik er vanaf." Ook bij onverklaarbare pijn blijven patiënten aandringen om te trekken.

Ruim vier op de vijf van de ondervraagde kaakchirurgen krijgt wel eens zo'n verzoek zonder dat er sprake is van een medische noodzaak. Driekwart van de tandartsen krijgt eenzelfde vraag. Veruit de meeste verzoeken worden uitgevoerd.

"Ik hoop dat de drempel om te trekken hoog is, maar je hebt ook te maken met de autonomie van de patiënt", zegt Broers. "Die denkt er over na en maakt een afgewogen keuze. Patiënten zetten de zorgverlener onder druk en dan is het aan jou als tandarts of kaakchirurg om begeleiding te geven en alternatieven aan te bieden."

Ze vindt dat zorgverleners soms uit het oog verliezen dat ze geen schade aan de patiënt mogen toebrengen en pleit voor meer aandacht. Dat begint volgens haar al bij de opleiding voor studenten tandheelkunde. "Je kunt met de patiënt zoeken naar een manier om een fobie tegen te gaan of samen te zoeken naar goedkopere alternatieven. Als een kroon te duur is, kun je altijd nog kijken of een grote vulling een oplossing is."

De ddos-aanval die het internetverkeer bij onderwijs- en zorginstellingen in het land verstoorde is gestopt, meldt netwerkbeheerder SURF. "Het was wederom een grote aanval die steeds van doelwit wijzigde", zegt de provider. "We blijven alert. Inmiddels is er aangifte gedaan bij de politie."

Voor de derde dag op rij hadden onderwijs- en zorginstellingen in het land last van geen of traag internet door een grote ddos-aanval op SURF. Vooral het hoger onderwijs en academische ziekenhuizen waren vandaag getroffen.

Een ddos-aanval is een cyberaanval waarbij een grote hoeveelheid dataverkeer naar een computer of netwerk wordt gestuurd met als doel een website, server of netwerk plat te leggen of de werking ervan te verstoren.

Derde dag op rij

Gisteren hadden meerdere onderwijs- en onderzoeksinstellingen geen of een trage internetverbinding door een aanval op het ICT-netwerk van SURF. Aan het einde van de middag meldde de beheerder dat ze de ddos-aanval had stopgezet.

Woensdag was het computernetwerk van de hogeschool Fontys urenlang onbereikbaar door een ddos-aanval op het netwerk van SURF. 43.000 studenten en medewerkers van de hogeschool konden daardoor geen verbinding krijgen.