Aggregator

Goedemorgen! De Oekraïense president Zelensky is in Londen voor overleg en de Ieren kiezen een nieuwe president.

Eerst het weer: vandaag staat nog een stevige westenwind en vooral deze ochtend komen in het noorden nog zware windstoten voor. Daarbij wisselen vandaag wolkenvelden, zon en enkele buien elkaar af. Later vanmiddag hebben de droge perioden de overhand. Het wordt ongeveer 12 graden. De komende dagen blijft het wisselvallig en soms onstuimig.

Ga je op pad? Hier vind je het overzicht van de files en hier lees je waar werkzaamheden en storingen zijn op het spoor.

Wat kun je vandaag verwachten? Wat heb je gemist?

In het SBS-debat kregen partijleiders voor het eerst in deze verkiezingscampagne de kans om met PVV-leider Wilders de degens te kruisen in een debat. En dat deden Timmermans (GroenLinks-PvdA), Bontenbal (CDA) en Yesilgöz (VVD) dan ook gretig.

De drie brachten nogmaals naar voren dat ze de PVV, de grootste in de peilingen, al van tevoren hebben uitgesloten voor een coalitie. Timmermans gaf aan "principiële redenen" te hebben, zoals de PVV-standpunten over de islam.

"Drie partijen die tegen de PVV zitten te schoppen", waren de samenvattende woorden van Wilders aan het eind van het debat.

Ander nieuws uit de nacht: En dan nog even dit:

De Jeugd van Tegenwoordig, Lil' Kleine, Extince, Opgezwolle, The Opposites, Broederliefde, Frenna. Allemaal artiesten, die groot zijn geworden bij het platenlabel Top Notch, dat dit jaar dertig jaar bestaat. Om dat jubileum te vieren, heeft het Amsterdamse Stadsarchief beelden en attributen van het platenlabel verwerkt in hun collectie.

Oprichter Kees de Koning bezocht het stadsarchief:

Fijne dag!

Het aantal meldingen van huiselijk geweld stijgt. Het eerste half jaar van 2025 ontving Veilig Thuis ruim 66.000 meldingen. Daarnaast gaven medewerkers 85.000 keer advies aan bijvoorbeeld slachtoffers of omstanders. Ter vergelijking: het eerste halfjaar van 2024 ontvingen ze 64.000 meldingen en gaven ze 75.000 adviezen.

Volgens Judith Kuypers, bestuurder van Landelijk Netwerk Veilig Thuis, is die stijging vooral te verklaren doordat er meer aandacht is voor huiselijk geweld. Mensen weten Veilig Thuis daardoor beter te vinden. "Ook is het bij meer mensen bekend dat je ook anoniem naar ons kunt bellen. Daardoor is de drempel lager om contact op te nemen."

Kuypers juicht toe dat er meer aandacht is gekomen voor de slachtoffers. "Maar ook voor de plegers van huiselijk geweld is aandacht nodig. Je wordt namelijk niet geboren als pleger", zegt ze. "Vaak wordt het agressieve gedrag getriggerd door iets wat een onderliggend probleem kan zijn: financiële stress, middelengebruik, een scheiding of andere relatieproblemen. Het is per persoon verschillend."

De controle verliezen

Remco van Ierssel weet hoe het is om de controle te verliezen. Jarenlang kampte hij met agressieproblemen. Op zijn zestiende ging hij hier al voor in therapie. Toch ging het mis in zijn relatie met zijn partner, met wie hij twee kinderen heeft.

"Ik heb haar pijn gedaan, letterlijk. Dat is iets waar ik me altijd schuldig over zal voelen." Hij besloot zichzelf vrijwillig een gedeeltelijk huisverbod op te leggen: twee jaar lang woonde hij 80 procent van de tijd elders en 20 procent thuis om voor de kinderen te zorgen. "Die rust en ruimte waren nodig om opnieuw te beginnen."

Katinka Lünnemann van het Verwey-Jonker Instituut doet onderzoek naar huiselijk geweld. Zij merkt dat vooral de mensen die zich vrijwillig aanmelden voor therapie goed te helpen zijn. "Die mensen zijn zich bewust van het probleem en zoeken een oplossing." Maar er zijn volgens haar ook plegers die hun eigen gewelddadige gedrag niet willen en kunnen inzien. Die groep is lastiger te bereiken en te motiveren. "Zij vragen vaak ook niet zelf om hulp."

Ervaringsdeskundige cruciaal

De inzet van ervaringsdeskundigen kan daarbij helpen, zegt Kuypers van Veilig Thuis. "We merken dat het de drempel naar hulpverlening voor plegers van huiselijk geweld verlaagt," zegt ze. "Door ervaringsdeskundigen in te zetten voelen plegers zich eerder begrepen."

Remco van Ierssel volgde jarenlang vrijwillig verschillende trajecten, waaronder tweemaal een intensieve groepstherapie. "Dat programma heeft me veel geleerd. Ik heb daar geleerd wat mijn triggers zijn." Maar na afloop viel hij in een gat. "Ik miste iets na die sessies."

Daarom sloot hij zich aan bij de steungroep Mannen tegen Agressie. "We zijn begonnen met z'n tweeën, nu is het een stabiele groep van zes tot acht mannen. Geen hulpverleners, geen oordelen. We delen ervaringen en spreken elkaar aan op gedrag. Dat zorgt voor vertrouwen." Inmiddels helpt Van Ierssel anderen via die groep en werkt hij zelfs samen met zijn oude behandelaar als ervaringsdeskundige.

Nederlandse aanpak versnipperd

Niet alleen ervaringsdeskundigen worden ingezet om huiselijk geweld te voorkomen. Er zijn verschillende soorten therapieën en instanties die zich hiermee bezighouden. Volgens Lünnemann van het Verwey-Jonker Instituut, is het goed dat er in Nederland meer aandacht komt voor de pleger van geweld. De aanpak is echter te versnipperd. Zo is het beleid per gemeenten anders, bleek ook uit een deze week verschenen rapport van een adviesorgaan van de Raad van Europa.

"Er moet meer worden samengewerkt tussen instanties", zegt Lünnemann. "De focus op de pleger is belangrijk. Maar we moeten de partner/slachtoffer en de kinderen niet vergeten. Het is belangrijk dat zij weten bij wie ze moeten zijn voor hulp. Betrek ze bij het proces."

Remco van Ierssel herkent dat. Hij benadrukt dat hij zelf verantwoordelijk was voor zijn eigen agressie en dat het geweld nooit had mogen gebeuren. Maar zijn vrouw kon dit soms ook triggeren, zegt hij. "Dus ik ben niet alleen aan mezelf gaan werken, maar we zijn ook samen aan de slag gegaan. We hebben veel gepraat en langzaam begon zij mij weer te vertrouwen."

Van Ierssels relatie is sinds een aantal jaar weer hersteld. Het vertrouwen is na hard werken weer terug en hij en zijn vrouw wonen weer samen. "We hebben nog steeds weleens ruzie, maar als de gemoederen hoog oplopen nemen we een pauze. Even koffiedrinken en een sigaretje roken. Als we gekalmeerd zijn pakken we het gesprek weer op."

In Alabama is een man geëxecuteerd met stikstofgas. Deze methode is omstreden: volgens sommigen is er sprake van ontoelaatbaar lijden bij de gevangene.

De geëxecuteerde man, Anthony Boyd (54) werd in 1993 veroordeeld voor hulp bij het levend verbranden van een man vanwege een drugsschuld van 200 dollar. Boyd gebruikte zijn laatste woorden om te zeggen dat hij onschuldig was en kritiek te uiten op het strafrechtsysteem.

"Ik heb niemand vermoord. Ik heb niet deelgenomen aan het vermoorden van iemand," zei hij. "Er kan geen rechtvaardigheid zijn totdat we dit systeem veranderen", vervolgde hij. Hij zei dat hij zijn liefde wilde betuigen aan degenen "die nog steeds vechten", voordat hij afsloot met: "Let's get it."

Boyd zat sinds 1995 in de dodencel van Alabama. Hij was voorzitter van het zogenoemde Project Hope to Abolish the Death Penalty, een anti-doodstrafgroep die is opgericht door mannen die ter dood veroordeeld waren.

Hijgen en trillen

Alabama begon vorig jaar met het gebruik van stikstofgas voor sommige executies. Hierbij wordt een gasmasker over het gezicht van de gevangene geklemd en zuiver stikstofgas toegediend, waardoor de persoon sterft door zuurstofgebrek. De gevangene moet daardoor snel buiten bewustzijn raken en sterven binnen enkele minuten. De methode is nu acht keer toegepast: zeven keer in Alabama en één keer in Louisiana.

De nieuwe executiemethode werd geïntroduceerd omdat medicijnfabrikanten niet willen dat hun middelen worden gebruikt voor dodelijke injecties. Ook speelt mee dat er gevallen zijn geweest waarbij de dodelijke injectie verkeerd werd toegediend, wat resulteerde in verlengd lijden voor de veroordeelden.

Nadat het gas werd toegediend, was om 17.57 uur te zien hoe Boyd zijn vuist balde, zijn hoofd lichtjes van de brancard tilde en begon te trillen, meldt persbureau AP. Vervolgens tilde hij zijn benen een paar centimeter van de brancard. Vier minuten daarna stopten die bewegingen en begon hij te hijgen, wat minstens 15 minuten duurde voordat hij stil werd. Het gordijn van de executiekamer werd om 18:27 uur dichtgedaan. Volgens de gevangenisdirecteur gaat het gordijn dicht en wordt het gas uitgezet als vijf minuten daarvoor is aangegeven dat een gevangene geen hartslag meer heeft.

Vuurpeloton

De staat en Boyds geestelijk begeleider gaven tegenstrijdige verklaringen over wat er in de executiekamer gebeurde. John Hamm, de commissaris van het gevangeniswezen in Alabama, zei dat de executie weliswaar langer duurde dan voorgaande executies, maar dat het "slechts een paar minuten langer duurde dan sommige anderen." Daarnaast zei hij dat de bewegingen van Boyd tijdens de executie "onbewust" waren.

Dominee Jeff Hood stond Boyd bij toen hij stierf. Hij was ook aanwezig bij de eerste executie met stikstofgas. "Dit is de ergste tot nu toe", zei Hood. "Ik vind ze absoluut incompetent als het gaat om het uitvoeren van deze executies." Hood zei dat hij geloofde dat Boyd "volgens mij minstens 16 minuten lang een zekere mate van bewustzijn had."

Boyds advocaten hadden een federale rechter gevraagd de executie te staken om de methode grondiger te kunnen onderzoeken. Die wees het verzoek af. Ze achtte het onwaarschijnlijk dat Boyd gelijk zou krijgen dat de methode ongrondwettelijk wreed is. AP meldt dat het Amerikaanse Hooggerechtshof op de dag van de executie ook Boyds verzoek had afgewezen om de executie uit te stellen en hem in plaats daarvan door een vuurpeloton te laten sterven.

The reason why large language models are called ‘large’ is not because of how smart they are, but as a factor of their sheer size in bytes. At billions of …read more

De schade door storm Benjamin lijkt vooralsnog mee te vallen. Ook zijn er geen gewonden gemeld. Er waren vooral meldingen van omgevallen bomen en schade aan gevels en daken. Ook vielen er treinen uit en waren er vluchtannuleringen op Schiphol.

De Veiligheidsregio Noord-Holland Noord meldde aan ANP wel dat er "behoorlijk wat"meldingen waren en "veel inzetten vanuit de brandweer die gerelateerd waren aan stormschade". Om hoeveel meldingen het precies ging, kon de woordvoerder niet zeggen.

Bij andere veiligheidsregio's kwamen nog niet veel meldingen binnen. Rond 20.00 uur had de regio Amsterdam-Amstelland slechts één melding over stormschade ontvangen. Rond diezelfde tijd zei een woordvoerder van de regio Haaglanden aan het ANP dat daar zo'n twintig meldingen van stormschade waren binnengekomen. Volgens de woordvoerder zijn dat er weinig en was het "redelijk rustig".

Code oranje tot 6.00 uur

De veiligheidsregio van de regio Rijnmond zei tegen ANP dat het "iets drukker dan normaal" was. "Maar niets dat we niet aankunnen."

De storm trok de afgelopen avond vanuit het zuidwesten langs de Nederlandse kust richting de Wadden. Daar gold nog tot 3.00 uur vanochtend code oranje. Nu geldt er code geel, net als in de provincies Zuid-Holland, Noord-Holland, Friesland, Groningen en Flevoland. Het KNMI meldt dat het verkeer nog hinder kan ondervinden van zware windstoten. De wind neemt in de ochtend geleidelijk af, het laatste in het Waddengebied.

Op verschillende plekken werd windkracht 9 gemeten en windstoten van meer dan 100 kilometer per uur.

Door de storm was er op verschillende plekken ook sprake van hoogwater. Zo meldde Rijkswaterstaat dat de Hollandse IJsselkering in Krimpen aan den IJssel dicht ging tot waarschijnlijk 11.30 uur vanochtend.

Volgens Omroep West gebeurde dat voor het laatst in december 2023. Toen was dat door hoge waterstanden door storm Pia, meldt de omroep. Ook de haven van Oudeschild op Texel liep onder water, meldde NH Nieuws. En Omroep Zeeland deelde beelden van de kade van Breskens, die onder water was gelopen.

Hinder op spoor

Verwacht werd dat de storm kon leiden tot een zware avondspits, maar van echte drukte was geen sprake. Weggebruikers waren eerder de weg op gegaan om een extra drukke avondspits te vermijden. Rijkswaterstaat meldde op X dat de spits meeviel.

Op het spoor was er hinder tussen de stations Amsterdam Zuid en Breda. Daar reden tot ongeveer 20.00 uur geen treinen op de hogesnelheidslijn vanwege de harde wind. Ook reden er beperkt intercitytreinen op het traject tussen Roosendaal en Vlissingen. Daar werd de normale dienstregeling rond 21.00 uur weer opgepakt.

Dat harde wind het behoorlijk moeilijk kan maken om te blijven staan, ondervond ook onze verslaggever Kees van Dam in Zandvoort aan Zee:

Op Schiphol vielen tientallen vluchten uit en waren er ook vertragingen. Ook de veerdienst van IJmuiden naar het Engelse Newcastle werd geannuleerd. Een andere veerboot vertrok niet om 17.30 uur, maar al om 15.00 uur.

De storm had ook invloed op de gisteren gespeelde voetbalwedstrijden. De Europa League-wedstrijd tussen Feyenoord en Panathinaikos werd vanwege de storm toch niet 's middag gespeeld, maar om 21.00 uur. Eergisteren werd de aftrap juist naar voren gehaald, van 18.45 uur naar 16.30 uur. Maar gisterochtend bleek dat het zwaartepunt van de storm eerder op de dag zou liggen.

There was a time, long ago, when passenger vehicles used to be much simpler than they are today. There were many downsides of this era, safety chief among them, but …read more

Het was de bedoeling om eindelijk vaart te maken met het plan om het gigantische bedrag van 140 miljard euro aan bevroren Russische tegoeden te gaan gebruiken om Oekraïne te ondersteunen. Maar op de EU-top waren de bezwaren nog te groot om een concreet besluit te nemen. De Europese Commissie moet de opties nog verder gaan verkennen, zo besloten 26 van de 27 EU-landen.

Bij het Brusselse Euroclear staat voor 185 miljard aan bevroren Russische tegoeden. De EU wil het geld gebruiken als onderpand voor leningen ter waarde van 140 miljard aan Oekraïne. Alleen Hongarije stemde tegen.

Haast geboden

De nood is hoog in Oekraïne. Het land wil met de Russische miljarden zelf drones produceren en wapens kopen in de VS en de EU. In januari al zou Oekraïne aanspraak willen maken op de Russische miljarden, zei president Zelensky op de top in Brussel. Het liefst wil hij met het geld in Oekraïne zelf de wapenproductie financieren. "Dat is het snelst en het goedkoopst". Landen als Frankrijk willen liever dat Oekraïne met het geld wapens gaat kopen in de EU. Maar Zelensky liet weten dat hij met het geld ook geavanceerde wapensystemen in de VS wil gaan kopen.

De EU-landen hebben ook haast, want tot nu toe wordt de miljardensteun aan Oekraïne uit de nationale begrotingen betaald. De last wordt volgens Nederland ook niet eerlijk verdeeld onder de EU-lidstaten. Sommige landen geven veel steun, andere landen blijven achter.

"Als elke Europese lidstaat naar rato net zo veel zou bijdragen aan Oekraïne als Nederland nu doet, hadden we ook geen financieel probleem", zei premier Schoof na afloop van de top.

Miljardenclaims

Op de top lag vooral België nog dwars. "Men heeft dit tijdens de Tweede Wereldoorlog zelfs niet gedaan", zei premier De Wever over het plan. "Dat geld zijn de Russen dan kwijt", zeggen hoge diplomaten achter de schermen. Alleen als Rusland bereid zou zijn om na de oorlog herstelbetalingen te doen, zou de EU de tegoeden nog willen teruggeven aan Rusland.

België vreest daardoor gigantische claims van de Russen, en wil dat de risico's door de EU-landen gezamenlijk worden gedeeld. De Europese Commissie probeert de komende weken een voorstel uit te werken, waar de risico's over alle lidstaten worden verdeeld. Ook Nederland zal dan garant moeten staan voor een deel van de risico's, erkent premier Schoof.

"Over het steunen van Oekraïne zijn we het eens, over de financiering moeten we het nog hebben. Daar zitten risico's aan, zoals garantstelling van iedereen. Dat betekent echt nog politiek en technisch overleg."

De landen zouden nog voor het einde van het jaar moeten instemmen met het voorstel, om de steun voor Oekraïne voor de komende jaren veilig te kunnen stellen.

Druk op Rusland

Op de EU-top hebben de regeringsleiders ook ingestemd met het 19e sanctiepakket tegen Rusland. De EU belooft eerder dan gepland te stoppen met de invoer van vloeibaar gas uit Rusland, de Russische schaduwvloot van schepen die olie vervoeren wordt harder aangepakt en Russische diplomaten worden op de sanctielijst geplaatst.

Zelensky zei in Brussel blij te zijn met de Europese sancties, die komen op de dag dat ook de VS aankondigde sancties tegen Rusland in te stellen. Hij hoopt dat de toenemende druk uiteindelijk Poetin zal dwingen aan de onderhandelingstafel te komen: "het plan begint met een staakt-het-vuren. Het begint met de wil om te gaan praten. Meer druk op Rusland is nodig"

Klimaatdiscussie doorgeschoven

Op de top spraken de EU-landen ook over het klimaatdoel van de EU voor 2040. Harde keuzes hebben ze nog niet gemaakt, maar de kans is groot dat dat doel wordt afgezwakt.

Om daar een knoop over door te hakken is een extra bijeenkomst gepland voor klimaatministers van de EU-lidstaten. Klimaat-Eurocommissaris Wopke Hoekstra wil voor 2040 dat de EU 90 procent minder broeikasgassen uitstoot dan in 1990, maar dat plan ligt stevig onder vuur.

Het lijkt erop de EU-landen in ieder geval meer ruimte willen om klimaatwinst die ze buiten de EU behalen, hier mee te tellen. Hoekstra gaf landen al de mogelijkheid om maximaal 3 van de 90 procent buiten de EU te halen. Mogelijk gaat dit percentage naar 5 procent. Andere afzwakkingen zijn ook nog mogelijk.

Fleur Gräper (D66) wordt de nieuwe burgemeester van Tilburg. Zij volgt Theo Weterings op, die in augustus stopte omdat hij het rustiger aan wilde doen.

"Ik vind het een enorme eer om burgemeester te mogen worden van Tilburg", zegt de 50-jarige Gräper tegen Omroep Brabant. "Ik ben er deze zomer een aantal keer geweest en de stad is heel erg aan mij gaan kleven. Ik kom, vrij snel waarschijnlijk, die kant op om te zoeken naar woonruimte."

Gräper woont nu nog in Groningen, waar ze acht jaar lang gedeputeerde was. Vorig jaar was Gräper een halfjaar staatsecretaris voor Cultuur en Media. Eerder was ze algemeen secretaris van de Sociaal-Economische Raad Noord-Nederland.

Na de verkiezingen

Voor de functie van burgemeester van Tilburg waren zeventien mensen in de race, negen mannen en acht vrouwen. De opvolger van Theo Weterings zou eigenlijk pas na de Tweede Kamerverkiezingen, op 30 oktober, worden bekendgemaakt. Maar de bekendmaking werd vervroegd naar vanavond nadat de naam van een van de sollicitanten vandaag via het Brabants Dagblad bekend was geworden.

"Fleur Gräper is een verbinder die onze eigenzinnige stad omarmt en met haar ervaring, persoonlijkheid en netwerk opkomt voor de belangen van Tilburg en de Tilburgers", aldus voorzitter Henk van Tilborg van de vertrouwenscommissie.

Pijnlijk

Tegelijkertijd zei hij vanavond dat hij het "bijzonder pijnlijk en onacceptabel" vindt dat iemand de naam van een van de sollicitanten gelekt heeft. "We zijn ontzettend blij met Fleur Gräper als burgemeester, maar natuurlijk blijft dit een krasje erop", aldus Van Tilborg.

De kandidaat van wie de naam gelekt werd, was Esmah Lahlah, voormalig wethouder in Tilburg maar nu Tweede Kamerlid én nummer twee op de lijst bij GroenLinks-PvdA voor de Tweede Kamerverkiezingen van volgende week. Na het lek bevestigde Lahlah officieel dat zij zich kandidaat had gesteld voor het burgemeesterschap van Tilburg. Maar zij blijft in Den Haag.

Aangifte

De provincie en de gemeente Tilburg gaan aangifte doen. "Lekken uit de procedure rondom de benoeming van een burgemeester is strafbaar", aldus Ina Adema, commissaris van de koning in Noord-Brabant. "Het is het schenden van een ambtsgeheim en daarmee een misdrijf."

De nieuwe burgemeester Gräper wordt 21 januari beëdigd in het Tilburgse Stadshuis. Tot die tijd is Onno Hoes waarnemend burgemeester.

"Drie partijen die tegen de PVV zitten te schoppen." Het waren de samenvattende woorden van Geert Wilders aan het eind van het SBS-debat van vanavond. Het debat was de eerste kans voor andere partijleiders om met de PVV-leider de degens te kruisen. En dat deden Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA), Henri Bontenbal (CDA) en Dilan Yesilgöz (VVD) dan ook gretig.

De drie brachten nogmaals naar voren dat ze de PVV, de grootste in de peilingen, al van tevoren hebben uitgesloten voor een coalitie. Timmermans gaf aan "principiële redenen" te hebben, zoals de PVV-standpunten over de islam.

Volgens Bontenbal "hunkert" Nederland naar een stabiel kabinet en gaat dat er niet komen met de PVV. "Wilders is misschien wel de beste megafoon van de onvrede, maar als politicus moet je meer doen." Wilders vatte het op als "een grove belediging", maar Bontenbal leek vooral te willen uitstralen dat hij wél stabiliteit en oplossingen kan leveren.

Switch maken

Yeşilgöz herhaalde haar punt dat Wilders is "weggelopen" uit de coalitie met onder meer de VVD. "De PVV bestaat uit één man met een Twitteraccount. Verder is het helemaal niks. Hij krijgt niks voor elkaar." De VVD-leider wilde zichzelf graag neerzetten als een alternatief dat wel kan leveren op rechtse thema's, in de hoop PVV-aanhangers nog te laten overstappen.

Wilders reageerde op bekende wijze: hij is naar eigen zeggen uit de coalitie gestapt omdat hij geen steun kreeg voor zijn plannen. Hij wilde strengere asielmaatregelen en dat wilden de drie andere coalitiepartijen niet. "Had u er maar wat aan kunnen doen. Had u maar 37 zetels gehad", sneerde Yesilgöz.

Het debat ging inhoudelijk over de thema's wonen, migratie en zorg. Het eerste thema had overigens grote raakvlakken met het tweede: het ging lang over statushouders die voorrang op een sociale huurwoning kunnen krijgen.

'Niet wegtoveren'

Er was wat gehakketak over de cijfers en een vrouw uit het publiek, die met haar volwassen dochter in huis woont, vroeg aan CDA-leider Bontenbal waarom statushouders voorrang krijgen. Bontenbal reageerde dat hij niet "zomaar voor voorrang" is en benadrukte dat het probleem "complex" is. "Je kan ze niet zomaar wegtoveren."

GroenLinks-PvdA-leider Timmermans was het daarmee eens. "Het enige wat we kunnen doen is hard gaan bouwen." Wilders reageerde verbijsterd. "We moeten alleen maar bouwen voor Nederlanders. We moeten Nederlanders op 1 zetten."

Kijk hier hoe de anderen in discussie gingen met Wilders:

Daarna het thema migratie. Hier kwam het verwijt weer terug dat de PVV niets geleverd heeft in de afgelopen regeerperiode. PVV-minister Faber (Asiel en Migratie) kreeg ervan langs dat ze niks voor elkaar heeft gekregen. Wilders riposteerde dat de problemen juist veroorzaakt zijn door de drie andere partijen "die al vijftig jaar aan de macht zijn".

En ook hier kwam de PVV-leider weer met de tegenwerping dat zijn partij is tegengewerkt en dat resultaten daarom zijn uitgebleven. "Om tegengewerkt te worden, moet je wel werken", zei Yeşilgöz daarop.

Net als bij het SBS-debat twee jaar geleden ging het bij het thema zorg over het eigen risico. Toen was het een bepalend moment in de campagne - een vrouw uit het publiek maakte het Timmermans over dat onderwerp moeilijk. Wilders viel hem daar toen fel op aan: "Mevrouw kan niet wachten."

'Wacht maar'

Dit keer werd Wilders aangevallen, omdat hij belooft het eigen risico helemaal af te schaffen, terwijl dat volgens de anderen niet kan. "Uw eigen zorgminister zei: het kan niet", zei presentator Wilfred Genee, verwijzend naar Fleur Agema.

Timmermans wees erop dat de PVV het verkiezingsprogramma niet heeft laten doorrekenen, waardoor niet duidelijk is hoe Wilders zijn plannen wil betalen. De GL-PvdA-leider noemde zijn PVV-collega "de grootste gratis-bierbrouwer van Nederland".

Aan het eind van het debat kwamen de partijleiders nog terug op het uitsluiten van de PVV. "Wacht maar hoe groot we worden", waarschuwde Wilders. Maar daar leken de andere drie niet van onder de indruk.

In de Hongaarse hoofdstad Boedapest zijn vandaag vele tienduizenden mensen de straat op gegaan. Een deel betoogde tegen de regering van premier Orbán, een ander deel betuigde juist steun aan de regering.

De aanhangers van Orbán liepen aan het begin van de middag een mars naar het parlement, daarna kwam de aanhang van zijn belangrijkste politieke rivaal bijeen, Péter Magyar. Volgens de Hongaarse nieuwswebsite 24.hu waren er zo'n 160.000 aanhangers voor Magyar, en z'n 85.000 mensen voor Orbán.

Aanleiding voor de betogingen is een nationale herdenkingsdag. 69 jaar geleden kwamen duizenden Hongaren in opstand tegen de stalinistische regering en tegen de macht van de Sovjet-Unie. Die opstand werd neergeslagen door het Rode Leger.

De twee politieke protesten vormen het startschot van de verkiezingscampagne. De 44-jarige Magyar, een voormalig advocaat, maakt volgens peilingen kans om komend voorjaar de parlementsverkiezingen te winnen. Zijn liberaal-conservatieve partij Tisza staat iets voor op Fidesz van Orbán.

15 jaar premier Orbán

Magyar hekelt Orbáns warme banden met de Russische president Poetin en het Kremlin. Bij de demonstratie scandeerden aanhangers van Magyar: "Russen, ga naar huis!". Magyar zelf zei in een toespraak in het Russisch: "Kameraden, het is voorbij."

Magyar komt oorspronkelijk uit Orbáns eigen partij en zegt te strijden tegen corruptie en schandalen. Hij werd in korte tijd de belangrijkste politieke tegenstander van Orbán en belooft Hongarije weer volwaardig lid van de EU te maken als hij wint.

Critici zeggen dat de Hongaarse premier, die al vijftien jaar op die positie zit, tijdens zijn politieke loopbaan is geradicaliseerd. Zo pakt hij al zijn tegenstanders hard aan, van journalisten tot rechters, is het juridische systeem in het land aangetast en doet hij er alles aan om de oppositie de mond te snoeren.

"Ik heb genoeg van dit systeem", zegt een demonstrant tegen Reuters. Hij ziet dat jongeren Hongarije verlaten door de politieke situatie. "We glijden steeds verder af, de economie staat in Europese vergelijkingen op het dieptepunt."

Magyar heeft Orbán ervan beschuldigd een steeds autoritairdere en corruptere regering te leiden. De regering verwerpt die beschuldigingen.

Ook Orbán sprak zijn aanhangers toe, op een plein naast het parlement in Boedapest. Hij herhaalde zijn kritiek op de hulp van de EU aan Oekraïne. Ook beschuldigde hij de EU ervan andere landen bij de oorlog te betrekken en mensen "de dood in te sturen".

Hij vindt dat Magyar door diens steun voor het beleid van Brussel Hongarije naar de oorlog leidt. De deelnemers die Orbán steunden, liepen met een groot spandoek met daarop "wij willen niet sterven voor Oekraïne".

Dwarsligger

Orbán heeft Oekraïne lange tijd als een bedreiging voor Hongarije neergezet. Volgens hem zou een EU-lidmaatschap van Oekraïne de Hongaarse landbouw verwoesten, banen kosten en zelfs gepensioneerden in gevaar brengen. Het is niet duidelijk waar hij zich op baseert. Ook vandaag herhaalde hij zijn standpunt dat Oekraïne niet mag toetreden tot de EU.

Orbán is de langstzittende leider binnen de EU en geniet nog altijd brede steun onder Hongaarse kiezers. Hongarije ligt vaak dwars bij belangrijk Europees beleid en blokkeerde, samen met Slowakije, lang een sanctiepakket tegen Rusland.

En er ontstond veel ophef toen het Hongaarse parlement in maart een wet aannam die de jaarlijkse Pride-mars in Boedapest verbiedt. Uit protest gingen veel Europese én Nederlandse bewindslieden en andere politici erheen, zoals de Amsterdamse burgemeester Femke Halsema.

Geen confrontaties

De toespraken van de twee leiders waren op twee verschillende plekken in de Hongaarse hoofdstad. Het heeft niet geleid tot confrontaties. De parlementsverkiezingen in Hongarije zijn volgend jaar april, een exacte datum staat nog niet vast.

De jaarlijkse herdenking van de opstand is vaker het toneel van politieke protesten. In 2006 kwam het tot een gewelddadig treffen tussen de politie en demonstranten. Veel van de demonstranten die destijds protesteerden tegen de liberale regering van de Alliantie van Vrije Democraten-partij waren aanhangers van Orbán.

Onder leiding van het Openbaar Ministerie loopt er op Curaçao een onderzoek naar het hoofd van de belastingdienst, Alfonso Trona. Dat heeft de nieuwe minister van Financiën, Charles Cooper, desgevraagd bevestigd aan de NOS. Eerder deze week kwamen via de NOS wanpraktijken bij de belastinginning naar buiten.

Het onderwerp staat komende maandag op de agenda van de ministerraad van Curaçao. Trona zelf laat aan de NOS weten nog gewoon aan het werk te zijn als hoofd van de Landsontvanger, zoals de belastingdienst op het eiland heet. Wel gaat hij vanaf maandag voor 3 à 4 weken met vakantie. "Om even uit te rusten van dit hele gebeuren."

Uit rapporten van de organisatie die de overheid en overheidsdiensten op Curaçao controleert, de Stichting Overheidsaccountants Bureau (SOAB), blijkt dat Trona jarenlang persoonlijk ingreep bij het innen van belastingen en betalingsregelingen. Dat leidde tot voordeeltjes bij verschillende belastingplichtigen op het eiland, onder wie hoge ambtenaren en politici. Het land Curaçao liep daardoor miljoenen aan belastinginningen mis.

Verbeterplan

Dat stelt ook het door Nederland ingestelde College financieel toezicht (Cft), dat de afgelopen twee jaar "herhaaldelijk en dringend" aandacht heeft gevraagd voor de problemen bij de belastingdienst. "Er staat een hoog bedrag aan belasting- en premieschulden uit. Dat baart het Cft zorgen", laat de instantie weten.

Er ligt sinds april 2025 een verbeterplan klaar om de belastingdienst op Curaçao te reorganiseren. Of dat plan ook daadwerkelijk verandering teweegbrengt, is voor het Cft niet duidelijk. "Tot op heden is ondanks meermaals rappel nog geen voortgangsinformatie gedeeld."

Demissionair staatssecretaris Van Marum voor Koninkrijksrelaties laat desgevraagd weten in contact te staan met de regering van Curaçao. Hij stelt dat het van groot belang is dat burgers de overheid kunnen vertrouwen. "Dit vertrouwen is in het geding door de rapporten over de gang van zaken bij de ontvanger."

Het Openbaar Ministerie wil niets zeggen over het onderzoek. Ook de net aangestelde minister Cooper van Financiën weet niet sinds wanneer dit onderzoek loopt.

Dick Drayer, Caribisch correspondent op Curaçao:

"Op sociale media wordt fel gereageerd op de onthulling door NOS van de problemen bij de Belastingdienst. Hoewel velen zeggen dat een deel van de problematiek al bekend was, is de omvang van wat een schandaal wordt genoemd 'schokkend'.

Op Facebook en WhatsApp eisen honderden burgers duidelijkheid, en velen spreken hun woede uit over wat zij zien als een machtsstrijd ten koste van het land.

Een deel van de reacties richt zich tegen Trona, die volgens sommigen te lang bescherming genoot binnen het ambtelijk apparaat. Anderen nemen het juist voor hem op en stellen dat de inmiddels afgetreden minister Silvania zijn gezag misbruikte en interne procedures heeft geschonden. De toon is fel: er wordt gesproken over 'een systeem van vriendjespolitiek' en 'een minister die zelf rechter wil spelen'.

De publieke discussie laat zien hoe diep het vertrouwen in de overheid onder druk staat. Waar het onderzoek van het Openbaar Ministerie zich moet richten op de feiten, speelt zich online een tweede strijd af om de beeldvorming."

[kcraske] had a simple plan for their clock build. They wanted a digital clock that was inspired by the appearance of an analog one, and they only wanted to use …read more

Twee Russische vliegtuigen hebben vandaag het Litouwse luchtruim geschonden, zegt president Nauseda van Litouwen. Rond 17.00 uur zouden een gevechtsvliegtuig en een tankvliegtuig uit Rusland 18 seconden door het NAVO-luchtruim zijn gevlogen.

De twee vliegtuigen waren op trainingsmissie vanuit de Russische regio Kaliningrad, die tussen Polen en Litouwen aan de Oostzee ligt. Ze zouden zo'n 700 meter de grens over zijn gegaan. Namens de NAVO zijn Spaanse vliegtuigen ingezet om de Russen te onderscheppen.

Rusland bevestigt dat er een trainingsvlucht boven Kaliningrad plaatsvond, maar zegt dat daarbij geen grenzen zijn geschonden van welk land dan ook.

De Litouwse president spreekt van een grove schending van het internationaal recht en gevaarlijk en roekeloos gedrag. Hij benadrukt opnieuw het belang van het versterken van de Europese luchtverdediging.

Litouwen hamert al langere tijd op actie vanuit de NAVO. Deze zomer werden Russische militaire drones gevonden op Litouws grondgebied. Eerst vloog een drone vanuit Belarus een kilometer de grens over en stortte daar neer. Enkele weken later werd midden in het land een drone gevonden die 2 kilo springstof bij zich had.

Ook in andere Oost-Europese landen zijn de laatste maanden schendingen van het luchtruim geweest die aan Rusland worden toegeschreven. Drie Russische gevechtsvliegtuigen vlogen 12 minuten door het luchtruim van Estland. Daarop volgde een spoedoverleg van NAVO-landen. In Polen zijn meerdere drones het luchtruim binnengevlogen. Sommige werden door NAVO-vliegtuigen uit de lucht geschoten.

'Rusland test NAVO'

De Baltische staten maken zich zorgen over de incidenten en vermoeden dat Rusland hiermee de reactie van de NAVO aan het testen is. Rusland spreekt dat tegen. Ook heeft Rusland bij alle incidenten ontkend dat het bewuste acties waren.

In reactie op de luchtruimschendingen heeft de NAVO vorige maand operatie Eastern Sentry (Oostelijke Schildwacht) aangekondigd, waarmee het bondgenootschap zijn oostflank wil versterken. De operatie richt zich onder meer op het onderscheppen van drones en op het beter stroomlijnen van de NAVO-aanwezigheid in het oosten van Europa. Meerdere bondgenoten hebben extra gevechtsvliegtuigen naar het gebied gestuurd.

Wat begon als een Europese poging om bedrijven verantwoordelijk te stellen voor mensenrechten en milieuschade, is uitgegroeid tot een geopolitiek mijnenveld. De Verenigde Staten en Qatar hebben in een ongekend scherpe brief Europese leiders gewaarschuwd dat de nieuwe duurzaamheidswet de energiezekerheid en economische veerkracht van het continent in gevaar brengt. Hun boodschap: Europese idealen kunnen Europa duur komen te staan.

In de brief, gericht aan de regeringsleiders van alle EU-lidstaten en ingezien door de NOS, schrijven de Amerikaanse minister van Energie, Chris Wright, en zijn Qatarese collega Saad Sherida al-Kaabi dat de richtlijn "een existentiële bedreiging vormt voor de groei, concurrentiekracht en veerkracht van de industriële economie van de EU".

De Europese wet, die ook wel de 'antiwegkijkwet' wordt genoemd, zou bedrijven verplichten om misstanden in hun volledige productieketen aan te pakken. Volgens de VS en Qatar zou dat leiden tot "hogere energie- en grondstofprijzen" en "een afkoelend effect op investeringen en handel".

Afhankelijk van lng

De timing van de waarschuwing is geen toeval. Sinds de Russische inval in Oekraïne is de EU voor ongeveer een vijfde van haar gas afhankelijk geworden van vloeibaar aardgas (lng) uit de VS en Qatar. Beide landen zeggen dat de Europese regels hun export en investeringsbereidheid rechtstreeks bedreigen.

"Dit komt op een kritiek moment, nu onze landen en bedrijven niet alleen willen handhaven maar de betrouwbare lng-levering aan de EU aanzienlijk willen uitbreiden", schrijven de ministers.

De waarschuwing uit Washington en Doha valt samen met politieke onrust in het Europees Parlement. Gisteren stemden Europarlementariërs onverwacht tegen een afgezwakte versie van de Europese zorgplichtwet, die officieel de Corporate Sustainability Due Diligence Directive (CSDDD) heet.

Kysia Hekster, correspondent Europese Unie:

"De afzwakkingen van deze wet zijn onder meer gekomen na druk van Qatar en de VS. De discussie over de aanpassingen is al langer aan de gang. Linkse partijen in het Europees Parlement vinden de wet te veel afgezwakt, partijen aan de conservatieve en radicaal-rechtse kant noemen de wet juist nog veel te vergaand.

De verwachting was dat de wet het makkelijk zou gaan halen, omdat er vooraf een politiek akkoord was tussen drie centrumpartijen: de christendemocraten, de sociaaldemocraten en de liberalen. Maar er was door de radicaal-rechtse partijen gevraagd om een geheime stemming en die zorgde voor een verrassing: de wet haalde het nipt niet. Niet alle Europarlementariërs van de middenpartijen hebben zich gehouden aan de eerder gemaakte afspraken over hoe er gestemd moest worden.

Daardoor kunnen de onderhandelingen met de EU-lidstaten, die morgen zouden beginnen, niet van start gaan. Die gesprekken zijn nodig om de afgezwakte wet daadwerkelijk aan te nemen, maar dat proces loopt nu vertraging op.

Hoelang de vertraging zal duren, is nog onduidelijk. Nu het voorstel is weggestemd, kan het hele proces van onderhandelen over de afzwakkingen opnieuw beginnen. Het laat zien hoe sterk de discussie over Europese klimaat- en duurzaamheidswetgeving inmiddels gepolitiseerd is geraakt."

Qatar en de VS zullen bij de hernieuwde onderhandelingen opnieuw de kans krijgen om druk uit te oefenen op Brussel, om zo "de meest economisch schadelijke bepalingen" te schrappen. Zoals de regels die ook buiten Europa gelden, de verplichting tot klimaatplannen en de mogelijkheid dat bedrijven aansprakelijk worden gesteld voor misstanden bij hun leveranciers. Zo niet, waarschuwen ze, dan dreigt een terugslag voor handel en energievoorziening.

Maar de druk komt niet alleen van buitenaf. Ook in Europa zelf groeit de weerstand. De Duitse bondskanselier Merz en de Franse president Macron hebben al gepleit voor uitstel en tientallen Europese topmensen riepen vorige week op tot intrekking van de richtlijn. Zij vrezen dat de regels de concurrentiekracht van Europese industrieën verder zullen aantasten op een moment dat energieprijzen hoog blijven en investeerders richting de VS trekken.

Wat bedoeld was als een moreel kompas voor verantwoord ondernemen, is daarmee uitgegroeid tot een test voor Europa's geopolitieke volwassenheid. De brief van Washington en Doha legt bloot hoe de groene ambities van Brussel botsen met de belangen van zijn energie- en handelspartners en hoe idealen in de Europese besluitvorming uiteindelijk altijd langs de democratische weg worden bijgesteld.

De grootste franchisenemer van Albert Heijn, Bun, is gehackt. Onder meer paspoorten en personeelsdossiers met informatie over salaris, ziekteverzuim en werkbeoordelingen zijn bij de hack gestolen, meldt RTL Nieuws.

Bun en Albert Heijn bevestigen dat er een hack heeft plaatsgevonden. Bun heeft 29 Albert Heijn-supermarkten in Nederland, waar zo'n 3500 mensen werken.

Bun meldt dat de hackers toegang hadden tot een deel van het systeem. De daders hebben zogeheten gijzelsoftware gebruikt om gegevens te vergrendelen en ongeautoriseerd in te zien.

Dark web

Volgens RTL is een deel van de buitgemaakte gegevens gepubliceerd op het dark web. De cybercriminelen zouden gezegd hebben dat ze nu 20 procent van de buitgemaakte data hebben gepubliceerd. Meer zal volgen, als de franchisenemer niet betaalt. De persoonsgegevens kunnen worden gebruikt voor vormen van oplichting, zoals identiteitsfraude.

RTL schrijft dat gegevens van allerlei verschillende functies op straat liggen, zowel van managers als van schoonmakers. Ook zou de buit niet beperkt zijn gebleven tot huidige werknemers en zouden er ook gegevens van oud-medewerkers zijn gepubliceerd.

Ahold Delhaize

Nadat de hack ontdekt was, heeft de franchisenemer een gespecialiseerd onderzoeksteam ingeschakeld, meldt Bun. Op 10 oktober werden de getroffen medewerkers en oud-medewerkers door Bun op de hoogte gebracht.

Eerder dit jaar werden Albert Heijn-medewerkers ook al getroffen door een hack. Toen verkregen hackers toegang tot de systemen van Ahold Delhaize, het moederbedrijf van Albert Heijn, Etos en Gall & Gall. Het doelwit was toen de Amerikaanse tak van Ahold, maar hierbij werden mogelijk ook de gegevens van Nederlandse werknemers buitgemaakt.

One of the hardest parts of a project — assuming it makes it that far — is finishing it up in an aesthetically pleasing manner. As they say, the devil …read more

De vogelgriep is nu ook geconstateerd bij wilde vogels. Op verschillende plekken in Nederland, van Groningen tot Zeeland, is de besmettelijke ziekte vastgesteld bij een aantal zwanen en ganzen. De vrees bestaat dat meer vogels besmet zijn geraakt.

Ilske Helleman uit Lelystad zag vorige week al dat een aantal zwanen in haar buurt ziek werden. "Het gebeurde zo snel. Je ziet ze er 's ochtends nog redelijk goed uitzien en een paar uur later zijn ze er slecht aan toe", vertelde ze toen aan Omroep Flevoland.

De vogels zwommen in rondjes en leken een waas voor hun ogen te hebben. "Het was vreselijk om te zien", aldus Helleman.

Uiteindelijk werden vier zwanen in Lelystad opgehaald door de dierenambulance en samen met tientallen andere zieke vogels uit de noordelijke helft van het land naar het onderzoeksinstituut Dutch Wildlife Health Center (DWHC) in Utrecht gebracht.

Grauwe ganzen

Het DWHC heeft nog niet alle vogels onderzocht, maar meldt vandaag dat in ieder geval bij acht dieren sprake is van vogelgriep. Het gaat om vier grauwe ganzen, een brandgans, een grote Canadese gans, een van de vier zwanen uit Lelystad en een nijlgans.

Omdat er uit het hele land op dit moment veel meer dode vogels worden opgehaald of opgestuurd, denkt het DWHC dat het aantal gevallen zich uitbreidt.

Legkippen

Het is voor het eerst sinds afgelopen voorjaar dat weer vogelgriep bij wilde vogels is vastgesteld. Gisteren werd bekend dat ook bij een legkippenbedrijf in Dodewaard vogelgriep was vastgesteld. Vorige week donderdag bleek dat het geval bij een commercieel pluimveebedrijf in het Drentse Gasselternijveenschemond.

Sinds een week geldt een ophokplicht voor pluimveehouderijen: de dieren mogen niet vervoerd worden. Maar nu ook wilde vogels besmet zijn, bestaat de vrees dat zij de ziekte verder verspreiden.

Kraanvogels

Ook de landen om ons heen kampen met een uitbraak van vogelgriep onder wilde vogels. In de buurt van Berlijn sterven vooral kraanvogels "in recordaantallen", meldt de ARD. De regering van de deelstaat Brandenburg denkt over het uitroepen van de noodtoestand omdat al die dode vogels nu niet snel genoeg worden opgeruimd.

Vogelgriep kan ook gevaarlijk zijn voor mensen, maar volgens deskundigen is dat niet het geval bij de variant die nu rondgaat.

Miljoenen fans hebben ernaar uitgekeken en vandaag is het zover: het nieuwe Asterix-album Asterix in Lusitania is verschenen. Het is een traditioneel reisverhaal, waarin Asterix, zijn 'niet-dikke' vriend Obelix en hondje Idéfix naar een ver land gaan om de lokale bewoners te helpen in hun strijd tegen de Romeinen.

Anders dan in veel oudere reisedities (bijvoorbeeld Asterix en de Britten, Asterix in Hispania en Asterix op Corsica) mijden de makers nu de stereotypen die in Frankrijk over de bewoners van die landen bestaan.

"Het was in Goscinny's tijd zeker makkelijker", zegt auteur Fabcaro tegen France Info over de tijd dat humorist René Goscinny de albums schreef. Goscinny overleed in 1977. "Vandaag moet je voorzichtig zijn, gelukkig wel, maar als je het op een vriendelijke manier doet, werkt het toch."

Portugese melancholie

De presentatie voor de pers van dit 41ste album was in de Portugese ambassade in Parijs. Dat was geen toeval; Lusitania valt ongeveer samen met het huidige Portugal. De Gallische striphelden schieten dus de voorouders van de Portugezen te hulp.

"Ik wilde de clichés die we in Frankrijk over Portugezen hebben vermijden", zegt Fabcaro. "Ik heb naar een manier gezocht die niet spottend maar zachtaardig en vriendelijk is. Ik voelde dat de saudade, die oude vorm van melancholie die zo typisch Portugees is, een prachtig symbool voor hun identiteit zou zijn."

De zwarte piraat Baba, in het kraaiennest van het piratenschip dat in vroegere albums steevast tot zinken wordt gebracht, is ook aangepast. Hij verdween in latere albums, onder meer op verzoek van Amerikaanse uitgevers omdat hij met een accent sprak: Baba kon de r niet uitspreken. Nu is hij terug.

"Ik houd van hem", zegt Fabcaro. "Ik wilde hem niet in de ijskast laten. Hij raakt in een plaatje zijn accent kwijt. We kunnen niet langer grappen maken over accenten. Des te beter."

Ook het uiterlijk van Baba is gemoderniseerd, vertelt Asterix-kenner Jaap Toorenaar. "Hij heeft geen grote rode lippen meer. Hij ziet er nu niet meer uit als een karikatuur, maar als een gewoon mens."

Toorenaar heeft het album vanochtend meteen in huis gehaald. "Mijn verwachtingen waren hooggespannen. Ik vond het vorige deel, De witte iris, het leukste sinds de dood van Goscinny. Dit album is door dezelfde twee gemaakt en ik vind hem ook weer echt leuk. De tekeningen zijn prachtig en de woordgrappen zijn goed."

Vergrootglas in de hand

Voor de expert heeft het lezen van een Asterix-album iets meer voeten in de aarde dan "alleen de tekstballonnetjes lezen", zo legt hij uit. "Ik gebruik een vergrootglas om alle verborgen grapjes te ontdekken en maak notities. Zo kwam ik tot 37 nieuwe namen, met name van de Portugezen." Er is bijvoorbeeld iemand die Benfica heet, naar de bekende voetbalclub (en wijk) uit Lissabon.

Ook is er een verwijzing naar de beroemde kabeltram in de Portugese hoofdstad. "De schrijver wist natuurlijk niet van de ramp van vorige maand. Hij heeft een paardenkar bedacht met een draad erboven. Dat is het traject dat de paarden moeten lopen, krijgen Asterix en Obelix te horen."

Tot zijn vreugde is ook het beroemdste zinnetje uit Asterix, "rare jongens, die...", weer terug. "Dat ontbrak in De witte iris en zit er nu twee keer in." Wat dit keer wel ontbreekt: een gevecht tussen de smid Hoefnix en visboer Kostunrix, waarbij de vissen in het rond vliegen.

Nieuwe druk

Toorenaar is niet voor niets zo gericht op alle details: hij schreef een jaar of vijftien geleden Asterix, de vrolijke wetenschap, waarin hij onder meer alle feitjes en grapjes uitlegt van Europa's populairste stripserie, en dat boek is toe aan een nieuwe druk met daarin ook de laatste vijf albums.

"Ik wacht nu nog op het Franse origineel. Want ik wil altijd weten wat er echt heeft gestaan, zodat ik de grapjes kan vergelijken met de vertaling. Die Nederlandse woordgrappen zijn trouwens soms leuker dan het origineel."

Bioloog Ross Cunning genoot, toen hij in juni 2023 het koraalrif voor de Amerikaanse staat Florida onderzocht. "Er was zoveel hertshoornkoraal. Gezond uitziende struiken koraal, echt een prachtig gezicht."

Drie maanden later was Cunning terug. En bijna al dat koraal was dood, of stervende. "Het was hartverscheurend." Door een felle hittegolf op zee was het water ruim twee maanden veel warmer dan normaal geweest, met funeste gevolgen.

Door die hittegolf zijn twee koraalsoorten - hertshoornkoraal en elandshoornkoraal - vrijwel verdwenen uit het koraalrif van Florida, schrijven Amerikaanse wetenschappers vandaag in het vakblad Science. En zonder "agressief ingrijpen" kan dit de opmaat zijn voor hun definitieve einde.

Soorten cruciaal voor gezond rif

Koralen zijn dieren die calcium uit het water gebruiken om kalkskeletten te bouwen. Ze werken samen met algen die in hun lichaam leven. Daar maken die algen voedingsstoffen uit het zonlicht.

In totaal leven circa tachtig soorten rond Florida, maar deze twee koralen spelen een centrale rol. Het zijn 'bouwers' die het rif helpen groeien en met hun struikachtige vorm bieden ze vissen en andere dieren een plek om te leven.

Deze rollen zullen ze volgens de experts steeds minder goed vervullen omdat ze zo ver in omvang zijn afgenomen. Recent Nederlands onderzoek liet al zien dat de riffen in het Caraïbisch gebied, zeker in Florida, steeds minder in staat zijn te groeien.

Vrijwel alle kolonies dood

Ook experts die niet betrokken zijn bij het onderzoek reageren geschokt. "Hier zijn we al jaren bang voor", zegt Ronald Osinga, universitair docent koraalbiologie aan de Wageningen University, "en nu gebeurt het voor onze ogen".

Volgens Osinga gaat het om een grondig onderzoek. Tijdens ruim 500 duiken bekeken de wetenschappers meer dan 50.000 kolonies verspreid over het rif van bijna 600 kilometer lang.

In grote delen gingen vrijwel alle kolonies dood. Zo ook in het meest westelijke puntje, eilandengroep Dry Tortugas, waar Cunnning zijn onderzoek deed. Alleen voor de kust van Miami was de hitte milder en bleef een aanzienlijk deel in leven.

Andere koraalsoorten zijn minder hard geraakt, zegt Cunning, maar die resultaten worden later gepubliceerd.

Gevoelig voor opwarming

Het koraal was al in slechte vorm. Door ziekten, vervuiling, visserij en bebouwing van de kustlijn gingen de soorten al decennia hard achteruit. Toch is de opwarming van het zeewater inmiddels de voornaamste bedreiging.

Koraal is zeer gevoelig voor hitte. Eerst verbleken kolonies doordat ze hun kleurrijke algen uitstoten. Als de hitte zeer intens is, of lang aanhoudt, sterft het koraal. Door klimaatverandering warmt zeewater op en volgen hittegolven op zee elkaar sneller op.

Toch was de hittegolf van 2023 volgens Cunning echt "off the charts", figuurlijk maar ook letterlijk. De overheidsinstelling die het rif in de gaten houdt, kwam met een grotere grafiek om de hittestress bij te kunnen houden. "Eerdere records zijn echt verpletterd."

Dit jaar begonnen wetenschappers gezonde, in het laboratorium gekweekte, kolonies koraal terug te planten. "We kunnen inmiddels vrij goed riffen restaureren", zegt de Wageningse koraalonderzoeker Osinga. Maar in Florida heeft het volgens hem geen zin meer om op de oude voet verder te gaan. Delen van het gestorven koraal waren zelfs eerder geplant.

Kunstgrepen moeten koraal redden

Daarom zoeken onderzoekers naar hitteresistent koraal, zegt Cunning. Het gaat om kruisingen van inheems koraal met exemplaren uit bijvoorbeeld Honduras die floreren bij hogere temperaturen. Verder kun je de evolutie van koraal versnellen door ze in het laboratorium bloot te stellen aan hitte.

Ook op andere vlakken zoeken wetenschappers koortsachtig naar manieren om kolonies weerbaarder te maken. Zo ontdekte Cunning een alg die, wanneer hij wordt opgenomen door een koraal, pas bij 1 à 2 graden Celsius hogere temperaturen verbleekt.

Maar die koralen moeten wel leven in een opwarmende wereld. Anderen denken daarom na over kunstgrepen om koraal door hittegolven heen te slepen. Bijvoorbeeld door koel water over het rif te pompen, of wolken te maken die het zonlicht reflecteren.

Op de korte termijn is er nog hoop, denkt Cunning. "Maar ik denk wel dat dit een gevecht is dat je uiteindelijk verliest als klimaatverandering niet wordt aangepakt", zegt hij. "Als de opwarming niet vertraagt en uiteindelijk stopt dan is het onmogelijk om deze ontwikkeling voor te blijven."

Uitsterven gaat in stapjes

Zowel hertshoornkoraal als elandshoornkoraal gelden al langer als "ernstig bedreigd". Dat is de laatste categorie voor "uitgestorven in het wild". Beiden soorten zijn fors in aantal afgenomen en kampen met ernstige bedreigingen. Uitsterving is vaak een stapsgewijs proces, waarbij soorten eerst lokaal uitsterven. Of zover afnemen dat ze geen rol meer spelen in de natuur.

De Jeugd van Tegenwoordig, Lil' Kleine, Extince, Opgezwolle, The Opposites, Broederliefde, Frenna. Allemaal groot geworden bij het platenlabel Top Notch, dat dit jaar dertig jaar bestaat.

Het jubileum is aanleiding voor het Stadsarchief Amsterdam om een aantal archiefstukken van het label op te nemen in de collectie. Ter gelegenheid daarvan was vandaag een aantal van die stukken te zien.

Nederlandstalige hiphop

Het hiphoplabel werd opgericht door Kees de Koning en groeide uit tot het grootste muzieklabel van Nederland en België. Het zette de Nederlandstalige hiphop op de kaart.

Het begon allemaal met een nummer van Extince, Spraakwater:

"Ik had in die tijd een programma op de VPRO-radio. Toen ik Spraakwater hoorde, werd het zaadje voor het label geplant. Nederlandstalige hiphop, met bijna poëtische teksten, een goede flow en humor. Ik vond het geweldig."

De Koning wilde dat zo veel mogelijk mensen het zouden horen. "Maar platenlabels hadden geen interesse, dus ben ik zelf maar een label begonnen."

In de tentoonstelling ligt een zwart-witfoto uit de begintijd van Top Notch met daarop Russell Simmons, de oprichter van het iconische Amerikaanse label Def Jam.

De Koning keek enorm tegen Simmons op. "Voor mij was Def Jam het beste platenlabel dat er toen bestond en een inspiratie. We waren echt met een missie bezig."

De eerste jaren was het aanpoten, veel geld werd er niet verdiend. Dat gebeurde pas na een jaar of tien. Wel waren er al eerder grote successen, zoals Documents, het album uit 1998 van Postmen dat meer dan 100.000 keer werd verkocht. Verder had de inmiddels overleden Def Rhymz als eerste hiphopartiest een nummer 1-hit met Doekoe.

De grootste verandering in de afgelopen drie decennia kwam met de komst van streaming, YouTube en Spotify. Artiesten hadden geen radio-dj's meer nodig om hun muziek onder de aandacht te brengen. "Een goede ontwikkeling", vindt De Koning.

Toch kleeft er ook controverse aan het label. Jarenlang was Top Notch erg terughoudend met commentaar geven op zijn artiesten die negatief in het nieuws kwamen. Lil' Kleine werd bijvoorbeeld lang de hand boven het hoofd gehouden, nadat hij was beschuldigd van mishandeling. En er was kritiek op de vrouwonvriendelijke teksten in veel hiphopnummers.

Gevangenis

Sommige artiesten werden in verband gebracht met criminele activiteiten. Top Notch contracteerde zelfs een rapper, Kempi, op een moment dat hij in de gevangenis zat.

In de tentoonstelling liggen brieven die Kees de Koning aan hem schreef, toen Kempi vastzat. "Mijn reflex is altijd geweest dat ik naar buiten toe heel beschermend was naar mijn artiest. Maar natuurlijk is het ook lastig, al heb ik bijna nooit een relatie met een artiest om die reden verbroken."

Rechtszaak

En er was een rechtszaak over het platencontract van Ronnie Flex. "Ik had het leuk gevonden als dat contract in de tentoonstelling had gezeten, zodat mensen konden zien wat er écht in stond", zegt De Koning. "Veel van wat erover geschreven is klopte niet. Ik vond het moeilijk en heb er een nare nasmaak aan overgehouden. Omdat ik samen met hem mooie dingen heb gedaan."

In 2019 droeg Kees de Koning het algemeen directeurschap over aan Vincent Patty. Die bouwde het label verder uit tot het huidige grootschalige multimediaal platform.

In de toekomst zullen er meer documenten toegevoegd worden aan de Top Notch-collectie.