NOS Nieuws - Algemeen

Treinreizigers gaan vanaf komende maandag last krijgen van acties bij ProRail. Vakbond FNV heeft werkonderbrekingen bij de spoorbeheerder aangekondigd na het stuklopen van de cao-onderhandelingen.

Er zijn acties gepland bij de verkeersleidingsposten, van waaruit het treinverkeer wordt aangestuurd. Er zijn nu zes acties aangekondigd van 11 tot en met 22 november, van iedere keer een paar uur.

De eerste werkonderbreking is maandagmiddag bij de Kijfhoek, een rangeerterrein tussen Barendrecht en Zwijndrecht. Woensdagochtend 13 november is er een actie in de regio Amsterdam-Alkmaar, waardoor er daar waarschijnlijk alleen nog enkele treinen rijden van en naar Schiphol.

Vrijdag 15 november is er een werkonderbreking 's ochtends vroeg in de regio Utrecht/Amersfoort. De week erop volgen nog drie actiedagen.

'Echt noodzakelijk'

De FNV realiseert zich dat de reizigers er last van gaan krijgen. "Dit spijt ons enorm", zegt bestuurder Carl Kraijenoord daarover. "Maar het is echt noodzakelijk om actie te voeren voor behoud van koopkracht voor iedereen in dienst bij ProRail. Niemand werkt om er armer van te worden."

De FNV wil een loonsverhoging van 13 procent. Dat is volgens de vakbond nodig omdat de vorige cao vlak voor een enorme inflatiepiek was afgesloten. De vorige cao liep van januari 2023 tot en met afgelopen juni. De nieuwe cao zou een looptijd van een jaar hebben.

Maar ProRail vindt deze looneis "niet realistisch". De spoorbeheerder deed eerder een bod oplopend tot bijna 8 procent loonsverhoging. Tegemoetkomen aan de eis van FNV zou een extra investering van 49 miljoen euro betekenen, zegt het bedrijf. In een verklaring op de site geeft ProRail aan voor een grote onderhoudsopgave te staan en scherp moet sturen op de kosten.

Vakbond CNV is wel akkoord gegaan met het eindbod van ProRail.

Mark Rutte wil met Donald Trump bespreken hoe ze samen de toenemende dreiging van Rusland, Iran, China en Noord-Korea kunnen aanpakken. Voor aanvang van een bijeenkomst in Boedapest benadrukte de secretaris-generaal van de NAVO dat de samenwerking tussen die landen niet alleen een bedreiging vormt voor Europa, maar ook voor de Verenigde Staten.

Als voorbeeld noemde Rutte de aanwezigheid van Noord-Koreaanse militairen in Rusland. Noord-Korea helpt volgens hem Rusland in de oorlog tegen Oekraïne in ruil voor moderne technologie. "Dat is een direct risico, niet alleen voor het Europese deel van de NAVO, maar ook voor de VS en Canada. De Noord-Koreanen kunnen dadelijk de Verenigde Staten bereiken met raketten, en die technologie komt uit Rusland."

Donald, je had en hebt gelijk

Rutte zei dat hij gisteren via sms al even contact heeft gehad met Trump na de verkiezingen in de Verenigde Staten. Hij heeft hem laten weten dat hij ernaar uitziet met hem samen te werken, en dat dat heel goed ging in de vier jaar dat Trump eerder al president was.

Rutte weet al wat hij Trump zal zeggen in hun eerstvolgende gesprek: "Je had en hebt gelijk: we moeten meer uitgeven aan Defensie aan onze kant van het bondgenootschap, 2 procent en we moeten zelfs meer doen." Hoeveel meer, verschilt volgens hem van land tot land, en hangt af van de omstandigheden.

Direct risico ook voor de VS

Op de vraag hoe Rutte denkt Trump aan boord te houden bij de hulp aan Oekraïne, zei hij: "Stel dat Rusland zou winnen. Dan heb je een versterkt Rusland. Ze stoppen daar niet. De mondhoeken zullen blijven druppelen om door te gaan om meer te pakken te krijgen, dat is een direct risico voor Europa, maar in toenemende mate ook voor Japan, Zuid-Korea en de VS."

Ook zei Rutte dat hij ervan overtuigd is dat de Oekraïense president Zelensky "prima in staat is een relatie met Trump op te bouwen".

Pragmatisch

Rutte wilde geen commentaar geven op uitspraken van Trump in de verkiezingscampagne. Volgens hem laten de feiten zien dat Trump in de NAVO succesvol is geweest en dat er met hem zaken kunnen worden gedaan. "Daar houdt hij van. Wat ik voel, is dat Trump heel pragmatisch in de wedstrijd zit, precies weet wat hij wil, vaak gelijk heeft en dat je moet zorgen met elkaar dat je er samen uitkomt, en dat lukt meestal."

Rutte is er daarom van overtuigd dat de NAVO er over twee jaar sterker voor zal staan en dat Trump "daar een grote bijdrage aan gaat leveren".

In het debat over de begroting van Asiel en Migratie is minister Faber hard in botsing gekomen met Kamerleden van onder meer SP, CDA, ChristenUnie en D66. Zij verwijten de minister niet met antwoorden op vragen te komen. Ze vinden Faber onduidelijk en hebben de indruk dat ze niet genoeg kennis van zaken heeft en dingen door elkaar haalt.

SP-Kamerlid Van Nispen vroeg de minister naar het herverdelen van vluchtelingen door de Verenigde Naties. De vier coalitiepartijen willen dat Nederland nog maar 200 in plaats van 500 VN-vluchtelingen opneemt.

Faber had in haar inleiding gezegd dat ze een hard asielbeleid wil voeren, maar dat ze de mensen die het meest kwetsbaar zijn wel wil helpen. Op vragen van Van Nispen hoe dat zich verhoudt met het voornemen van de coalitiepartijen om 300 VN-vluchtelingen niet te willen opnemen zei Faber dat ze zich alleen bezighoudt met Ter Apel en mensen die daadwerkelijk asiel aanvragen. VN-vluchtelingen komen niet in een azc maar krijgen meteen een huis.

Kamerleden van meerdere partijen reageerden onthutst. Zo heeft een debat geen zin, zeiden onder meer Kamerlid Podt van D66 en CDA-fractievoorzitter Bontenbal. "Dit is superpijnlijk", aldus Bontenbal. "Dit maakt duidelijk dat de minister niet weet hoe dit werkt." Meerdere Kamerleden drongen aan op een schorsing.

Uiteindelijk werd besloten dat de minister erop zou terugkomen na de lunchpauze. Faber deed dat en zei dat er niet genoeg huizen voor deze mensen zijn. "We kunnen die mensen niet bieden wat ze willen."

'Aansturen op chaos'

Faber ligt verder onder vuur vanwege haar voorgenomen bezuinigingen op de Immigratie- en Naturalisatiedienst. De wachtlijsten voor asielzoekers worden volgens het ministerie de komende jaren steeds langer. Tweede Kamerleden snappen niet dat het kabinet desondanks fors wil bezuinigen op de asielketen. In de begroting is voor 2026 nog een uitgave ingeboekt van ongeveer het hoge huidige niveau: rond de 9,8 miljard euro. Maar het jaar erna zou het ministerie ineens met 2,9 miljard euro alle opvang moeten kunnen regelen.

"Zo stuur je keihard op een chaos aan", zei D66-kamerlidt Podt. Denk-Kamerlid Van Baarle vindt dat Faber "spierballentaal" uitslaat maar tegelijkertijd "vage beloftes" doet. Meerdere Kamerleden verwijten de minister dat ze aan wensdenken doet.

CDA-voorman Bontenbal houdt de minister voor dat je voor een streng asielbeleid juist voldoende IND-medewerkers nodig hebt om snel te kunnen beslissen en afgewezen asielzoekers te kunnen uitzetten. Maar Faber zei dat de begroting gewoon deugt en zegt "alle medewerking van de Kamer te verwachten".

Zorgen

JA21-Kamerlid Eerdmans maakt zich zorgen over de route van de minister nu de noodwet is afgeschaft. De vervanger daarvan, een asielspoedwet, moet wel langs beide Kamers en in de Eerste Kamer is veel kritiek op de voorgenomen asielmaatregelen. Hij is bang dat als Faber haar nieuwe maatregelenpakket af heeft, het er misschien niet doorheen komt in de senaat. Eerdmans is naar eigen zeggen bezorgd over de "wat grimmige" houding van de minister richting Kamer.

Faber zei dat de Eerste Kamer op "haar wenken is bediend" doordat de coalitie de noodwet niet zal inzetten. "Ik weet zeker: in de senaat zitten redelijke mensen. Die zullen het belang van Nederland vooropstellen."

Zorgen zijn er ook over de samenwerking van Faber met lokale gemeenten en provincies: dat verliep tot nu niet makkelijk. Het regende klachten dat Faber geen contact zocht. Pas in september riep ze partijen bijeen. Faber benadrukte vandaag dat ze hulp nodig heeft om asielzoekers en statushouders op te vangen. "Ik heb gemeenten en provincies nodig", zei ze. Het intrekken van de spreidingswet gaat volgens haar wel gewoon door.

Net geen 800 euro. Dat is de prijs van de nieuwste versie van de PlayStation 5 die Sony vandaag op de markt brengt, de PlayStation 5 Pro. Voor die prijs krijg je geen disc drive; ook een steun om de console rechtop neer te zetten ontbreekt. Het is de duurste spelcomputer die het bedrijf op de markt brengt en toch is het apparaat bij sommige winkels al uitverkocht.

De hoge prijs voor de spelcomputer past in een trend. Waar je voorheen na een paar jaar kon rekenen op een prijsverlaging van al uitgebrachte spelcomputers, zit dat er tegenwoordig niet meer in.

Sterker nog, fabrikanten verhogen soms de prijzen van spelcomputers die ze eerder op de markt hebben gebracht.

'Ongekende stap'

Vorig jaar verhoogde Microsoft de adviesprijs van de in 2020 uitgebrachte Xbox Series X met 50 euro. Sony deed een jaar eerder hetzelfde met de PlayStation 5.

"Dit was een ongekende stap", zegt Manu Rosier, verantwoordelijk voor marktanalyse bij onderzoeker Newzoo. "Voorheen werden de prijzen van spelcomputers na een paar jaar juist verlaagd om consumenten met een krappere beurs aan te spreken, en zeker niet verhoogd."

Wie toch een goedkopere spelcomputer wil vinden, is aangewezen op de tweedehandsmarkt of op tijdelijke aanbiedingen van winkels. Rond Black Friday komen winkels nog weleens met kortingen van enkele tientjes. Structurele prijsverlagingen lijken er niet in te zitten.

Dat de spelcomputers nu juist duurder worden, komt deels doordat alles in prijs is gestegen. "Er zijn wereldwijde problemen met toeleveringsketens, er is vooral een tekort aan chips", zegt Rosier. "Er zijn stijgende lonen, energieprijzen en transportkosten waardoor prijsverlagingen minder haalbaar zijn."

Met de PlayStation 5 Pro brengt Sony een apparaat op de markt dat qua rekenkracht en grafisch geweld boven de concurrentie uitsteekt. Daarvoor zijn de snelste chips nodig en die zijn nu eenmaal prijzig, zegt Daniël Citroen, sectorspecialist technologie bij ING. "Het kost structureel meer geld om dit soort chips te ontwerpen en te produceren. Je bent op zo'n microniveau bezig om chips te maken, en dat maakt het moeilijker en duurder."

Chipfabrikanten zijn bezig hun productie te verhogen, maar dat kost tijd. Daarnaast zijn er maar drie grote partijen die de meest geavanceerde chips maken: Intel, TSMC en Samsung. Shoppen bij een concurrent is bijna geen optie. Verreweg de meeste chips die geproduceerd worden, zo'n 85 procent, zijn oudere chips voor eenvoudigere processen.

GTA VI

Op de Amerikaanse markt kiezen fabrikanten van spelcomputers doorgaans voor scherpere prijzen dan in Europa en Japan. Consumenten deinzen niet terug voor de hogere prijzen. "Er was zeker de eerste jaren meer vraag naar PlayStations dan dat er exemplaren waren. Sony had daardoor geen druk om de prijs te verlagen", zegt Rosier.

Hij verwacht niet snel een ommekeer van het beleid, ook omdat consumenten met het populaire GTA VI volgend jaar een extra reden krijgen om een nieuwe spelcomputer aan te schaffen. Naar dat spel wordt wereldwijd enorm uitgekeken.

Ook concurrent Nintendo lijkt niet veel urgentie te voelen om grote prijsverlagingen door te voeren. De huidige spelcomputer, de Nintendo Switch, kwam in 2017 op de markt voor 330 euro, datzelfde model kost zeven jaar later 280 euro.

In Alkmaar mag de politie sinds vanochtend op vier plekken in de stad mensen preventief fouilleren. De gebieden zijn door de burgemeester aangewezen als veiligheidsrisicogebied. Dat heeft te maken met de voetbalwedstrijd van AZ tegen het Turkse Fenerbahçe, vanavond in het AFAS Stadion.

De gebieden waar de extra veiligheidsmaatregelen gelden, zijn rond het stadion, het stadscentrum, station Alkmaar en het evenemententerrein Olympiaweg. De maatregelen gelden tussen 09.00 en 01.00 uur.

Bij het besluit wijst burgemeester Schouten op eerdere thuiswedstrijden van AZ, waarbij het ook onrustig werd. Ze wijst ook op de ongeregeldheden die ontstonden rondom de wedstrijd van Fenerbahçe tegen FC Twente, een maand geleden. Volgens de burgemeester is het aannemelijk dat de fans van Fenerbahçe toen zwaar vuurwerk bij zich hadden. De gemeente verwacht bij de wedstrijd vanavond zo'n duizend fans van Fenerbahçe.

Onrustig in Amsterdam

Gisteravond was het al onrustig in Amsterdam, volgens de politie mogelijk vanwege de thuiswedstrijd van Ajax tegen de Israëlische club Maccabi Tel Aviv en die van AZ tegen Fenerbahçe.

Op het Rokin werd door "op dit moment onbekende personen" een Palestijnse vlag van een gevel getrokken, zegt de politie. Op het Max Euweplein grepen agenten in omdat een groep taxichauffeurs en een groep bezoekers van een casino de confrontatie met elkaar zochten. De politie zegt dat in het casino voetbalsupporters aanwezig waren. Er is niemand opgepakt.

Vanwege de wedstrijd in Amsterdam heeft burgemeester Halsema ook besloten om de politie in bepaalde gebieden in de stad toe te staan om preventief te fouilleren. Het gaat om de Dam, het Wallengebied, Amsterdam Centraal en het gebied rond de Johan Cruijff Arena.

Nederland is militair gezien onvoldoende alert op sabotagerisico's. Dat concludeert de Algemene Rekenkamer op basis van onderzoek naar een communicatienetwerk van Defensie.

Dat netwerk is technisch goed opgezet en de kans op uitval is relatief klein. En ook de beveiliging lijkt op papier goed op orde, maar in de praktijk weten onbevoegden binnen te dringen in beveiligde ruimtes en netwerkkasten, meldt de Rekenkamer.

Dat communicatienetwerk, voluit Netherlands Armed Forces Integrated Network (Nafin), is een glasvezelnetwerk van het ministerie van Defensie en KPN. Hiermee communiceren verschillende Defensieonderdelen met elkaar, en ook de meldkamers van noodnummer 112 en alle ministeries en Eerste en Tweede Kamer maken gebruik van het netwerk om onderling te communiceren.

Omdat er steeds meer sabotageacties plaatsvinden op Europese systemen, heeft de Algemene Rekenkamer onderzocht hoe het Nafin door het ministerie van Defensie beschermd wordt. Uit tests is gebleken dat het mogelijk was om zonder autorisatie toegang te krijgen tot netwerkruimtes en netwerkkasten. "Dit is een terugkerend probleem bij de beveiliging van Defensie-objecten", meldt de Rekenkamer, hierbij verwijzend naar eerdere bevindingen uit 2022 en 2023.

Voor werkzaamheden aan het Nafin zet KPN onderaannemers in, die dat werk op hun beurt uitbesteden aan andere onderaannemers. Daardoor vertroebelt het zicht op welke beveiligingsmaatregelen zijn afgesproken. Op deze manier kon het gebeuren dat een onderaannemer twee jaar lang zonder geldige autorisatie kon werken.

Minder partijen

Een andere conclusie is dat de middelen die Defensie heeft om cyberaanvallen op het netwerk te detecteren niet optimaal benut worden. Defensie is voor de beveiliging afhankelijk van hoe de verschillende gebruikers het netwerk behandelen en beveiligen. De minister van Defensie heeft volgens de Rekenkamer niet gecontroleerd of de gebruikers zich houden aan de opgestelde aansluitvoorwaarden en beveiligingseisen.

De onderzoekers bevelen onder meer aan om het Nafin "vitaal" te verklaren, wat nu nog niet het geval is. Bij een crisis rond een "vitaal" proces of systeem wordt direct opgeschaald naar de hoogste bestuurslagen. Verder moet er doorlopend worden gemonitord op mogelijke sabotage en spionage op Nafin-kabels.

Ook vraagt de Rekenkamer aan het ministerie van Defensie te overwegen of het mogelijk is om het (onderhouds)werk aan minder partijen uit te besteden.

Het voormalig regeringsvliegtuig KBX gaat naar Kenia. De Fokker 70 is gekocht door het Keniaanse bedrijf Skyward Express.

"Het vliegtuig is nu te goed om te laten staan en de waarde is nog te groot om het naar een museum te brengen", zegt de huidige eigenaar Kris Bleyenberg tegen Omroep Zeeland. Hij verwacht dat het toestel nog tien tot vijftien jaar kan vliegen.

Met de verkoop aan Kenia wordt een nieuw hoofdstuk toegevoegd aan de geschiedenis van het vliegtuig. Het werd op 13 september 1995 in gebruik genomen met de registratie PH-KBX, waarbij de K voor koningin en BX voor Beatrix stond.

Jarenlang vloog het toestel de wereld rond, met de koningin, koning en ministers. Beatrix' zoon Willem-Alexander zat regelmatig zelf aan het stuur. Behalve over een viproom beschikte het vliegtuig over een stafkamer en een dienstruimte. In een afgesloten ruimte stonden een fax en satelliettelefoon. In 2010 kreeg de KBX een internetverbinding.

Opknappen

In 2017 werd de Fokker 70 verkocht aan de Australische luchtvaartmaatschappij Alliance Airways. Zo'n 4000 mensen namen toen afscheid op vliegbasis Woensdrecht.

Het vliegtuig vloog vervolgens zeven jaar lang rond in Australië, vaak gevuld met vips. Afgelopen zomer keerde het toestel terug op vliegbasis Woensdrecht. Het bleek te zijn aangekocht door Bleyenberg. "Ik was toevallig in Australië. We moesten echt bieden op het vliegtuig en het ging allemaal heel snel", vertelde hij daarover. "Tot twee maanden geleden wist ik niet eens dat het vliegtuig te koop stond."

Hebbedingetje

Bleyenberg was blij verrast door de goede staat van het vliegtuig. Hij zei toen ook dat hij zich niet te zeer wilde hechten aan zijn bijzondere aankoop. "We gaan het vliegtuig opknappen en het onderhoud ervan doen. En daarna gaan we het weer verkopen. Het is te duur om als hebbedingetje te hebben."

En nu koopt Skyward Express het toestel dus. Skyward verzorgt lijnvluchten in Kenia en Tanzania, maar zal de Fokker 70 met zijn 24 zitplaatsen gaan gebruiken als vip-toestel. Het vliegtuig behoudt dezelfde indeling, van binnen en van buiten. Het blijft dus vliegen inclusief de opvallende oranje strepen op de romp. Wie goed kijkt, kan zelfs het logo van het Koninklijk Huis herkennen op de zijkant van het toestel, al is dat wel enigszins bewerkt.

Eerste kooprecht

Bleyenberg zelf gaat het onderhoud doen van het vliegtuig in Kenia. Hij heeft ook het eerste kooprecht bedongen. Dat is om te voorkomen dat het vliegtuig ergens in een hoekje belandt, vertelt hij. "Mochten ze er ooit weer vanaf willen, dan kunnen wij het nog terugkopen. Wie weet is het dan het moment om het naar een museum te brengen."

De Europese klimaatdienst Copernicus zegt dat 2024 het warmste jaar op aarde gaat worden sinds het begin van de metingen. Dat kan alleen nog veranderen als de gemiddelde temperatuur de rest van het jaar fors lager wordt dan normaal, en dat is onrealistisch.

Copernicus vergeleek de gemiddelde temperatuur op aarde in de eerste tien maanden van dit jaar met die tussen 1991 en 2010. De temperatuur lag in die maanden 0,71 graden hoger. 2024 passeert daarmee 2023 als warmste jaar ooit. In de eerste 10 maanden van dat jaar was de temperatuur 0,16 graden lager dan in 2024.

"Het zat er eigenlijk al een paar maanden in, omdat het eerste half jaar van dit jaar dermate warm was dat duidelijk werd dat 2024 nog warmer zou worden dan 2023", zei klimaatwetenschapper Bart Verheggen van het KNMI in het NOS Radio 1 Journaal. "Dat was verrassend omdat 2023 een extreem record was. Dus dat 2024 daar nog een keer overheen gaat, is wel bijzonder."

Bij de opwarming dit jaar speelden ook andere factoren een rol, zoals vulkaanuitbarstingen en El Niño. Dat laatste is een terugkerend weerfenomeen waarbij het water in de Stille Oceaan voor de kust van Zuid-Amerika enige tijd opwarmt. Dat beïnvloedt het weer wereldwijd. Maar ook zonder deze factoren ziet de Europese klimaatdienst dat de temperatuur op aarde blijft stijgen.

1,5 graad

Volgens Copernicus wordt 2024 ook het eerste jaar dat de aarde 1,5 graad en mogelijk 1,55 graad warmer is dan in de periode 1850-1900, toen het verbranden van de fossiele brandstof steenkool voor de industrie op gang kwam. Verbranding van fossiele brandstoffen als steenkool, olie en aardgas is de belangrijkste oorzaak van de opwarming van de aarde.

Dit jaar wordt de 1,5 graad opwarming ten opzichte van het pre-industriële tijdperk gepasseerd, meldt Copernicus:

Zo'n 200 landen besloten in 2015 in Parijs dat de opwarming van de aarde over meerdere jaren gemiddeld tot 1,5 graad beperkt moest blijven of in ieder geval ruim onder de 2 graden. Zo niet, dan zou dat rampzalige gevolgen kunnen hebben, zoals hittegolven, droogtes, overstromingen als gevolg van extreme regenval en een zeespiegelstijging.

"Voor het Parijs-akkoord betekent die 1,5 graad van dit jaar in eerste instantie niet zo heel veel", zei Verheggen. "Want die 1,5 graad van het Parijs-akkoord moet je zien als een gemiddelde over meerdere jaren. Een piek boven die 1,5 betekent niet automatisch dat we daarmee het Parijs-akkoord definitief achter ons hebben gelaten."

Klimaattop

Wetenschappers van de Verenigde Naties zeiden vorige maand dat de opwarming van de aarde gemiddeld nog onder de 1,5 graad kan blijven, maar dan moeten er wel dringend extra maatregelen worden genomen. Wanneer landen al hun huidige plannen uitvoeren zou de opwarming afnemen tot circa 2,8 en mogelijk zelfs 2,6 graden.

Niet toevallig publiceert Copernicus zijn meetresultaten een week voor de klimaattop in Azerbeidzjan. Op deze top wordt onder meer gesproken over de financiering van de klimaatmaatregelen om de opwarming van de aarde zo beperkt mogelijk te houden.

Wat er ook afgesproken wordt, de opwarming is niet terug te draaien. "Dat komt doordat CO2 zo ontzettend lang in de lucht blijft hangen", aldus Verheggen. "Zelfs als we geen CO2 meer uitstoten, en daar moeten we toch naar toe, zelfs dan zal het niet gaan afkoelen."

Wij gaan samen het land beter maken, zei de Duitse bondskanselier Olaf Scholz drie jaar geleden. Vol goede moed stapte de SPD-leider met de Groenen en de liberale FDP in een regering. De vierde coronagolf dwong de leiders op afstand van elkaar te poseren, maar uit hun woorden sprak dat de drie partijen dicht bij elkaar stonden. Er was vertrouwen, en enthousiasme.

Duitsland had net afscheid genomen van Angela Merkel, die zestien jaar lang het land bestuurde, maar volgens critici problemen niet daadwerkelijk aanpakte. De nieuwe stoplichtcoalitie, genoemd naar de partijkleuren van de drie, zou het allemaal anders gaan doen. Die 'vooruitgangscoalitie' stortte gisteravond voortijdig in, met het vertrek van de FDP.

Alles op de schop

Ambitieus waren ze zeker. Het regeerakkoord uit 2021 bevatte maar liefst 453 concrete plannen en beloftes, zo telden politicologen. Dat was ruim het dubbele van de laatste regering van Merkel; het regeerakkoord van 2013 had zelfs 'maar' 188 plannen. Van grote pensioenhervormingen tot het verlagen van de stemgerechtigde leeftijd: alles moest op de schop.

De regering ging voortvarend te werk, en veel van die plannen zijn gelukt. Halverwege de regeerperiode was volgens onderzoek twee derde van de plannen uitgevoerd of in uitvoering. Scholz zei dit voorjaar dat misschien wel 90 procent van het coalitieakkoord deze regeerperiode voltooid wordt.

Zo werd het minimumloon verhoogd, een nieuwe hogere werkloosheidsuitkering ingesteld en huursubsidies hervormd - belangrijk voor de sociaaldemocratische SPD. De Groenen kunnen zich tevredenstellen met nieuwe klimaatwetgeving en miljardeninvesteringen in de infrastructuur. Voor de FDP was het belangrijk om de staatsschuld beperkt te houden. Verder vallen de legalisering van wiet en de invoering van een goedkoop ov-abonnement op.

Het oordeel van de kiezer is echter genadeloos. Uit onderzoek van de Bertelsmann Stichting bleek dat slechts 12 procent van de Duitsers gelooft dat de regering de meeste beloftes van het regeerakkoord zal nakomen. In recent opinieonderzoek zei slechts 3 procent te geloven dat de huidige regering goed is voor het land.

Een groot probleem was de communicatie. Het waren de mislukkingen, gebroken beloftes en vooral onderlinge verschillen die de aandacht trokken. Ministers vochten openlijk interne conflicten uit, met sneren naar elkaar in interviews of gelekte, belastende informatie. Meer en meer werd het 'jeder gegen jeden', ieder voor zich.

Veel van de conflicten hingen samen met de grote verschillen tussen de FDP en de SPD/Groenen. De liberalen vonden klimaatmaatregelen te duur, te snel gaan of te dwingend; ook vonden ze pensioenhervormingen te riskant en asielplannen te zwak. Ook zouden de SPD- en Groenen-ministers te weinig doen om typische FDP-speerpunten te verwezenlijken, zoals het terugdringen van bureaucratie.

De meeste problemen zijn terug te voeren op geld. FDP-leider Lindner wilde als minister van Financiën koste wat het kost vasthouden aan de 'schuldenrem', met grote gevolgen voor de investeringsplannen van links. Toen bleek dat een 'coronapot' van 60 miljard euro niet voor klimaatplannen mocht worden gebruikt, ging Lindners hand strenger op de knip. Met toenemende spanningen tot gevolg.

Tel daar de economische neergang, inflatie en recessie bovenop. In peilingen en tussentijdse verkiezingen incasseerden de drie partijen verlies na verlies. De FDP moet, bungelend onder de kiesdrempel, zelfs vrezen voor het voortbestaan. De rechtse partij in een centrumlinkse regering keerde zich daarom steeds nadrukkelijker met nieuwe voorstellen tegen het regeringsbeleid. De druppel vormde een gelekt document van Lindner vol economische plannen, die de haren van SPD'ers en Groenen omhoog lieten staan.

Dit zijn de reacties van Scholz en Lindner gisteravond:

Campagne begonnen

De FDP-voorstellen werden direct weggewuifd door de SPD en Groenen, maar Lindner bleef eraan vasthouden. Scholz zag zich naar eigen zeggen daarom gedwongen de minister te ontslaan. Daarna stapte de hele partij op, behalve minister Wissing van Verkeer.

Het moddergooien is al begonnen: Lindner is "egoïstisch", "niet te vertrouwen" en "respectloos", volgens Scholz. De SPD-leider kwam juist met "slappe, ambitieloze voorstellen", aldus Lindner. De SPD en Groenen zeggen dat ze graag hadden doorgeregeerd, en schuiven alle schuld van een politieke crisis te midden van een instabiele wereld in de schoenen van Lindner.

De campagne is begonnen, maar eigenlijk was die al maanden bezig. Vermoedelijk in maart gaan Duitsers vervroegd naar de stembus.

De Duitse minister van Verkeer, Volker Wissing, heeft besloten zijn FDP-partij te verlaten, om zo aan te blijven als minister. Eigenlijk zou hij samen met alle andere ministers van de partij vertrekken, omdat de FDP gisteravond uit de regering stapte.

Het besluit van de FDP volgde op het ontslag van partijleider Lindner als minister van Financiën, eerder op de avond.

Bondskanselier Scholz ontsloeg hem omdat hij geen vertrouwen meer in hem had:

Volgens verkeersminister Wissing werd hij door Scholz daarna gevraagd om alsnog aan te blijven. Daartoe is hij bereid, zegt hij tegen de Duitse omroep ARD. Omdat hij zijn partij niet in de problemen wil brengen, heeft hij besloten om uit de FDP te stappen.

Wissing gaat onafhankelijk verder. "Ik neem geen afstand van de fundamentele waarden van mijn partij en wil me niet aansluiten bij een andere partij", zegt hij. In het verleden zei Wissing al eens dat hij hoopte op een meer constructieve samenwerking tussen de coalitiepartijen.

Stoplichtcoalitie

Het ontslag van Lindner als minister van Financiën en de daaropvolgende terugtrekking van de FDP volgde op crisisoverleg tussen de drie partijen in de 'stoplichtcoalitie', bestaande uit de sociaaldemocratische SPD, de liberale FDP en de Groenen.

Een uitgelekt stuk had de verhoudingen tussen de partijen op scherp gezet. Daarin stond dat FDP-minister Lindner onder meer de 'solidariteitsbijdrage' die grootverdieners betalen wilde afschaffen, evenals subsidies om te verduurzamen. De SPD en de Groenen zijn daar fel op tegen.

Minister Lindner van Financiën haalt flink uit naar Scholz na zijn ontslag:

De opvolger van Lindner als minister van Financiën is inmiddels bekend. Het is Jörg Kukies. Hij is namens Scholz' partij SPD nu nog staatssecretaris en plaatsvervangend minister van Financiën.

Verkiezingen

Scholz wil in januari het Duitse parlement de zogenoemde vertrouwensvraag voorleggen. Dan moet de Bondsdag beslissen of er nog voldoende vertrouwen is in zijn minderheidsregering. Als dat er niet is, kunnen er in maart verkiezingen plaatsvinden. Eigenlijk stonden die gepland over een jaar.

Oppositieleider Friedrich Merz van de CDU wil niet wachten tot januari. Hij wil dat er onmiddellijk over het vertrouwen in de regering gestemd wordt. Van hem moet dat uiterlijk volgende week gebeuren. Merz zou dan in de tweede helft van januari verkiezingen willen.

"We kunnen het ons gewoonweg niet veroorloven om enkele maanden een minderheidsregering te hebben, gevolgd door een verkiezingscampagne van nog eens enkele maanden en dan mogelijk nog enkele weken coalitieonderhandelingen," zei hij.

Vrouwen krijgen nog altijd met vertraging een uitnodiging voor het bevolkingsonderzoek borstkanker. Dat blijkt uit de jaarlijkse monitor bevolkingsonderzoek in opdracht van het RIVM. Hierdoor overlijden op termijn tientallen vrouwen per jaar, wat anders voorkomen had kunnen worden. Volgens het RIVM is er voorlopig geen zicht op verbetering.

Vorig jaar werden vrouwen gemiddeld elke 29 maanden uitgenodigd. Dat is vijf maanden langer dan de tijd waarnaar wordt gestreefd. Oorzaken zijn het tekort aan screeningsmedewerkers en de achterstanden die zijn ontstaan tijdens corona, toen het bevolkingsonderzoek tijdelijk stillag.

Sterfgevallen voorkomen

Het gevolg is dat borstkanker in een aantal gevallen later ontdekt wordt, waardoor zwaardere, duurdere behandelingen nodig zijn en meer mensen overlijden. Op termijn gaat het om dertig tot zestig sterfgevallen per jaar die anders voorkomen hadden kunnen worden.

Vrouwen tussen de 50 en 75 jaar krijgen een uitnodiging voor het bevolkingsonderzoek. Sinds 2019 lukt het niet meer om alle vrouwen elke twee jaar uit te nodigen. In 2021 besloot het ministerie van VWS om die periode tijdelijk te verlengen naar maximaal drie jaar. Maar het is nu onduidelijk hoelang die situatie nog gaat duren. "Op korte termijn zal het niet lukken om weer terug te gaan naar twee jaar", zegt Patricia Hugen van het RIVM.

Vergrootglas

Overigens lukt het ook niet altijd om vrouwen binnen drie jaar een nieuwe uitnodiging te sturen. Bij ruim een op de twintig vrouwen duurde het langer. Bij ruim een kwart viel wel na twee jaar alweer een uitnodiging op de mat. Eind dit jaar komt staatssecretaris Karremans van VWS mogelijk met maatregelen.

Het bevolkingsonderzoek borstkanker ligt al een tijd lang onder een vergrootglas. In juli waarschuwde de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) dat de kwaliteit van het onderzoek onder druk staat omdat de focus te veel ligt op het inhalen van de achterstanden.

In september was er veel commotie over het feit dat vrouwen met dicht borstklierweefsel hierover niet worden geïnformeerd bij het bevolkingsonderzoek, terwijl zij tot twee keer zoveel kans hebben op borstkanker. Staatssecretaris Karremans gaat in overleg met onder meer de Gezondheidsraad en patiëntenvereniging BVN of de vrouwen toch geïnformeerd moeten worden, kondigde hij deze week aan.

KLM neemt de cateringdochter onder de loep om de financiële prestaties van het luchtvaartbedrijf te verbeteren. Bij de presentatie van de nieuwe kwartaalcijfers schrijft KLM dat het de "strategische opties gaat verkennen" voor KLM Catering Services.

Vorige maand kondigde KLM aan dat het broedt op een reeks maatregelen om het bedrijf beter te laten presteren. KLM wilde gaan snijden in de kosten en de organisatie "vereenvoudigen". Een optie was om onderdelen af te stoten. Bij de nieuwe kwartaalcijfers wordt nu de cateringdivisie genoemd.

KLM-directeur Marjan Rintel zegt in gesprek met de NOS dat niet wordt onderzocht of de divisie kan worden verkocht of afgeslankt. "Er moet worden geïnvesteerd in een nieuw cateringgebouw met nieuwe faciliteiten. Daarom kijken we naar een breed pakket aan opties. Daarom noemen we het ook strategische opties, om dit bedrijfsonderdeel toekomstgereed te maken." Samenwerken met een andere partij zou een van de opties zijn.

Lagere winst

De maatregelen zijn nodig omdat de winst van moederbedrijf Air France-KLM onder druk staat. KLM behaalde in het derde kwartaal van dit jaar met 396 miljoen euro een lagere winst dan een jaar eerder. Over de eerste negen maanden was de winst zelfs 303 miljoen minder dan vorig jaar. Dat komt volgens KLM door hogere kosten van materieel, medewerkers en havengelden. Financieel directeur Bas Brouns spreekt van "historisch lage financiële prestaties" voor KLM.

In een persbericht zegt KLM dat de achterblijvende cijfers de noodzaak van de in oktober aangekondigde maateregelen nog eens onderstrepen. "Onze vliegtuigen zitten vol en we hebben in de eerste negen maanden van dit jaar meer passagiers vervoerd. Maar onze capaciteit blijft nog steeds achter en de kosten zijn te hoog", aldus Rintel. "Daarom is het aangekondigde pakket maatregelen keihard nodig. Niet in de laatste plaats omdat we de komende jaren een miljardeninvestering in schonere, stillere en zuinigere vliegtuigen doen."

Ook bij moederbedrijf Air France-KLM bleef de winst in het derde kwartaal flink achter. De winst van 824 miljoen euro was 122 miljoen minder dan een jaar eerder. Dat komt mede door de Olympische Spelen in Parijs. Vanwege de vrees voor drukte meden reizigers de Franse hoofdstad.

In het eerste kwartaal zakte de Frans-Nederlandse luchtvaartcombinatie voor 480 miljoen euro in de rode cijfers. Dat was toen het grootste verlies sinds de coronacrisis.

Het kabinet gaat voorlopig geen onderzoek doen naar de aanleg van de Lelylijn. Ook de plannen voor de Nedersaksenlijn gaan in de ijskast.

Dat hebben bestuurders van de drie noordelijke provincies gisteravond te horen gekregen op het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. "Er is geen overeenstemming en daar zijn we teleurgesteld en verbaasd over", zegt de Groningse commissaris van de Koning René Paas bij RTV Noord.

Groningen, Friesland en Drenthe ijveren al meer dan zestig jaar voor de aanleg van de Lelylijn, een spoorverbinding die Lelystad via Emmeloord en Drachten met Groningen moet verbinden. Ook bepleiten ze de aanleg van de Nedersaksenlijn, tussen Groningen en Enschede via Emmen.

Aanvankelijk leek het huidige kabinet de plannen voor de nieuwe spoorlijnen te omarmen, zegt Paas. "Het komt terug in de verkiezingsprogramma's van de partijen, het staat in het hoofdlijnenakkoord, in het regeerprogramma en er werd zelfs over gesproken in de Troonrede."

Toch zien de verantwoordelijke bewindslieden nu af van een zogenoemd vooronderzoek. Dat bleek gisteravond op het gesprek tussen de provinciale bestuurders en staatsecretaris Jansen, minister Madlener en vicepremier Keijzer.

"Onbegrijpelijk. Misschien heeft het kabinet koudwatervrees", zegt Paas. "Het kabinet kan en wil het besluit nu niet nemen. Er is tijd nodig. We hebben geen scherp antwoord gekregen op de vraag wat er in die tussentijd gaat gebeuren." Volgens Paas liggen beide projecten nu helemaal stil, want het vooronderzoek is nodig om verder te komen.

Ministerie: onvoldoende zicht op financiering

Een woordvoerder van het ministerie zegt dat het kabinet bij dit soort projecten de regel hanteert dat er zicht moet zijn op tenminste 75 procent van de financiering, voordat de volgende stap wordt gezet. Dat is er op dit moment niet. Het kabinet-Schoof heeft in het hoofdlijnenakkoord en het regeerakkoord ook geen extra geld uitgetrokken voor de spoorlijnen.

Voor het einde van het jaar volgt er nog een gesprek tussen het kabinet en de provinciebestuurders over eventuele vervolgstappen, zegt de woordvoerder.

In september meldde het ministerie dat de Lelylijn fors duurder zou worden dan gepland. Voor de aanleg van wat de 'favoriete variant' wordt genoemd, zou bijna 14 miljard euro nodig zijn. Er is tot nu toe niet meer dan 3 miljard euro vrijgemaakt. De Nedersaksenlijn wordt begroot op 1,7 miljard euro.

Maar volgens Paas is geld niet de reden dat de vooronderzoeken nu worden afgeblazen. "Ach welnee. Deze onderzoeken kosten enkele tientallen miljoenen", stelt de commissaris. "Dat zijn de afrondingsmarges van het Rijk. Daar gaat dit niet om. We vragen geen miljarden maar miljoenen voor verder onderzoek naar beide spoorlijnen, maar misschien is het kabinet bang dat ze dan definitief vastzitten aan de aanleg ervan? Wij blijven met een groot vraagteken achter, maar we blijven in gesprek."

Bidbook

Juist deze week bood de Stichting Nedersaksenlijn, een samenwerkingsverband van gemeenten, provincies en bedrijfsleven, een nieuw bidbook aan in de Tweede Kamer. Daarin staat dat de Nedersaksenlijn weliswaar 1,7 miljard euro kost, maar het driedubbele zou kunnen opbrengen. De stichting wijst erop dat de nieuwe spoorlijn zou kunnen leiden tot nieuwe investeringen van zo'n 1,7 miljard euro in werk, scholen, woningbouw en andere infrastructuur in de regio.

"Bovendien krijgt de rijksoverheid zo'n 4,7 miljard euro aan belastingen terug als alle plannen van de bouw van 50.000 woningen en bedrijven rondom de Nedersaksenlijn doorgaan", rekent stichtingsvoorzitter Melle Mulder voor bij RTV Drenthe.

Viktor Orbán maakt zich op voor een paar mooie dagen. Want in de Hongaarse hoofdstad Boedapest komen vandaag meer dan veertig staatshoofden en regeringsleiders bij elkaar voor een bijeenkomst van de Europese Politieke Gemeenschap. Behalve de 27 EU-leiders worden onder anderen de Oekraïense president Zelensky en de Turkse president Erdogan verwacht. Morgen volgt een EU-top.

Voor de Hongaarse premier een uitgelezen moment om te shinen, verwacht de Hongaars-Nederlandse rechtsstaatexpert Kati Cseres, verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. "Hij houdt ervan in de spotlights te staan, en hij zal dit historische moment pakken om te schitteren, zeker nu Trump gewonnen heeft."

De bijeenkomsten zijn in Boedapest en niet in Brussel omdat Hongarije dit half jaar voorzitter is van de EU. Het is gebruikelijk dat de voorzitter tijdens die periode een top in eigen land organiseert.

Gebrainwasht door media

Belangrijk onderwerp op de agenda: de uitslag van de Amerikaanse verkiezingen. Dat Donald Trump opnieuw gekozen is als president, klinkt Orbán als muziek in de oren. Als enige EU-leider sprak hij zich openlijk uit voor Donald Trump, met wie hij goede betrekkingen heeft. "Ik ga meerdere flessen champagne opentrekken", beloofde hij vorige maand nog, vooruitlopend op de uitslag.

Een nieuwe Trump-termijn versterkt ook Orbáns positie binnen de EU, waarin hij vaak geïsoleerd staat, vooral vanwege de slechte gesteldheid van de rechtstaat in Hongarije.

Volgens Cseres heeft Orbán een ravage aangericht in het land. "Gezondheidszorg en onderwijs zijn in crisis. Hongaren worden gebrainwasht door media in handen van Orbáns vrienden. En in de rechtsstaat heeft een systematische afbouw van checks and balances plaatsgevonden." Je kunt in Hongarije alleen maar een 'normaal' leven leiden, zegt Cseres, als je bij de mensen van Orbán hoort.

Geen boycot Nederland

Cseres denkt dat de bijeenkomsten van de Europese leiders 'een show geregisseerd door Orbán' zal zijn, waarbij veel leiders er wat zuur bij zullen staan, in een decor waar ze niet willen staan. Er zijn bij de EU-leiders inderdaad gemengde gevoelens over het Hongaarse EU-voorzitterschap. Dat begon op 1 juli en kreeg het motto "Make Europe Great Again" mee, een verwijzing naar de verkiezingsslogan van de Amerikaan Trump.

Meteen nadat het voorzitterschap begon, ging de Hongaarse premier op een zelfverklaarde "vredesmissie" naar Moskou en Peking. Tot ontsteltenis van veel andere EU-leiders, die zich haastten te zeggen dat Orbán de omstreden reizen niet namens de EU maakte.

Orbáns reizen leidden eerder tot een symbolische boycot van EU-vergaderingen die in zijn land gehouden geworden. De Europese Commissie en diverse landen sturen in plaats van politici ambtenaren naar die bijeenkomsten. De Nederlandse regering doet niet mee aan de boycot en zegt "van geval tot geval" te kijken of het zinvol is naar Hongarije te gaan.

Videoverbinding met Trump

PVV-leider Wilders is goed bevriend met de Hongaarse premier Orbán. In het Europees Parlement zitten hun partijen in één politieke familie, de Patriotten. Of Wilders' vriendschap met Orbán ongemakkelijk voelt voor premier Schoof? Cseres denkt van niet. "Juist voor dit soort situaties hebben ze Schoof premier gemaakt: om zich in netelige situaties als een ambtenaar op de vlakte te houden."

De boycot maakt hoe dan ook geen indruk op Orbán. Vorige week nog bezocht hij de pro-Russische winnaar van de parlementsverkiezingen in Georgië, door de oppositie beschuldigd van grootscheepse fraude. En de Hongaarse minister van Buitenlandse Zaken ging even later naar een door Rusland georganiseerde bijeenkomst in Belarus.

In Boedapest en Brussel gonst het van de geruchten dat Orbán opnieuw de Europese toppen zal willen kapen voor eigen gewin. Volgens de Balkanwebsite BIRN zou Orbán Trump willen uitnodigen om via een videoverbinding de Europese leiders toe te spreken.

Maar EU-diplomaten gaan ervan uit dat de Hongaarse premier zich aan de 'voorzittersdiscipline' zal houden en zal afzien van dat idee. Mocht Orbán toch uit de bocht vliegen, dan zal er een Europees antwoord moeten komen, klinkt het vastberaden.

In Roelofarendsveen is iemand om het leven gekomen bij een brand in een woning. Die brak vannacht uit in de Mimosastraat in het dorp in Zuid-Holland, bij Leiden. Het slachtoffer is de bewoner.

Toen de brandweer rond 03.15 uur aankwam sloegen de vlammen al over alle verdiepingen uit het pand. De vlammen sloegen ook over naar een naastgelegen woning.

Een aantal bewoners moest hun huis uit. De brandweer wist het vuur onder controle te krijgen. Wel is de schade aan de woningen groot.

De brand was goed te ruiken in de omgeving van Roelofarendsveen, maar er was geen gevaar voor de gezondheid van omwonenden.

Later konden de hulpdiensten de uitgebrande woning binnen. Daar troffen ze de overleden bewoner aan. "Wij wensen de nabestaanden heel veel sterkte met het verwerken van dit verlies", zegt de brandweer. De oorzaak van de brand wordt onderzocht.

Dit zijn beelden van de brand:

In het afgelopen jaar is 6288 vierkante kilometer bos in het Braziliaanse Amazonegebied verloren gegaan, meldt de Braziliaanse overheid. Dat is het kleinste aantal in negen jaar tijd.

De cijfers gaan over de periode tussen augustus 2023 en juli 2024. Een jaar eerder ging meer dan 9000 vierkante kilometer bos verloren, meldt het Braziliaanse ministerie van Milieu. Dat is ruim 40 procent meer dan nu.

Voor het eerst in vijf jaar nam de ontbossing ook af in de Cerrado, een savanneachtig gebied in het midden van Brazilië. Het ontbossingscijfer is een kwart lager dan vorig jaar.

Betere controles

Volgens de Braziliaanse regering is de ontwikkeling te danken aan betere controles. President Lula da Silva kondigde bij zijn aantreden vorig jaar aan om de Braziliaanse natuur beter te beschermen. Hij wil de ontbossing van het Amazonegebied voor 2030 helemaal stoppen. Volgend jaar moeten nog eens zo'n 800 mensen aangetrokken worden om te controleren op ontbossing.

"Dit is het resultaat van ons werk", zegt milieuminister Marina Silva. "We kunnen iets doen aan klimaatverandering." Het behouden van het Amazonegebied speelt hierbij een belangrijke rol. Er zit veel CO2 in de bossen opgeslagen, onder meer in bomen en houtskool. Als dat vrijkomt door het te verbranden, heeft dat een grote impact. Daardoor kan de aarde nog verder opwarmen.

Bolsonaro

Tijdens de termijn van de vorige president Bolsonaro nam de ontbossing nog sterk toe. Hij verlaagde het budget dat er was voor de handhavingsautoriteiten met 90 procent, of trok zelfs bevoegdheden in.

Lula was van 2003 tot 2010 ook al president van Brazilië. Toen wist hij de houtkap in het Amazonegebied met 80 procent terug te dringen.

Na een zomer met overvolle mestkelders en zorgen over faillissementen, lijken de acute problemen van melkveehouders even opgelost. Er kwamen tijdelijke oplossingen voor het mestoverschot, maar daarmee blijven de zorgen in de sector groot. Komend jaar dreigen de problemen nog altijd groter te worden.

Tijdens het debat van vandaag over de mestproblematiek zal de Tweede Kamer naar verwachting opnieuw aandringen op meer snelheid bij het nemen van maatregelen en het maken van scherpere keuzes.

Vooral melkveehouders kwamen het afgelopen jaar in de problemen. Een aanzienlijk deel van de mest die Nederlandse koeien produceren, wordt hier over akkers uitgereden om gewassen te voeden. Maar het volume dat mag worden uitgereden, krimpt al een aantal jaren op rij doordat Nederland zijn uitzonderingspositie binnen Europa is verloren.

Kosten verdubbeld

Dat heeft een deel van de boeren dit jaar al gevoeld. Ook het natte voorjaar pakte nadelig uit. Daardoor kon er langere tijd überhaupt geen mest over akkers worden uitgereden en raakten mestopslagen steeds voller.

Boeren die hun opslag wilden legen, kregen met hogere kosten te maken. "De kosten voor het afvoeren van mest zijn tussen 2022 en nu verdubbeld", zegt Marijn Dekkers, sectormanager melkveehouderij van Rabobank.

"Wij horen nu van onze mesttransporteurs dat de opslagen niet meer zo vol zitten, al kan dat regionaal verschillen", zegt Eduard van der Harst van brancheorganisatie Cumela. Dat is ook de indruk van Erwin Wunnekink, vakgroepvoorzitter Melkvee van brancheorganisatie LTO. "De acute problemen van koeien die met de poten in de mest staan, lijken voorbij."

Verlichting

Wat een beetje hielp is het besluit van minister Wiersma dat boeren dit jaar twee weken langer mest mochten uitrijden. Daardoor was er meer tijd om de mest die het land op mag, ook daadwerkelijk op de akkers te krijgen. Ook is er wat meer mest geëxporteerd, berichtte Nieuwe Oogst onlangs.

Daarnaast hebben honderden melkveehouders hun mest tijdelijk opgeslagen, denkt Wunnekink. "Bijvoorbeeld in een bassin, tussen twee lagen plastic. Zo'n extra opslag moet je melden bij de gemeente, maar een vergunning is meestal niet nodig", zegt de vakgroepvoorzitter, die zelf half oktober ook zo'n bassin op zijn erf aanlegde.

Het mestbassin dat Wunnekink dit najaar aanlegde:

"Daarmee verplaats je het probleem wel naar volgend jaar", vervolgt hij. "Wie meer mest produceert dan hij mag uitrijden, is verplicht om die mest tegen betaling af te voeren. Overtollige mest die je nu opslaat moet je dus volgend jaar alsnog laten afvoeren en daar komt de overtollige mest van volgend jaar dan nog bij."

Milieudelict

Vermoedelijk zijn er ook melkveehouders die hun mest illegaal hebben uitgereden. "We krijgen daar signalen van, maar kunnen die niet helemaal staven", reageert Wunnekink desgevraagd. "Ik zeg in ieder zaaltje waar ik spreek dat dit een milieudelict en een economisch delict is. Je kunt daar subsidies door kwijtraken en er een strafblad voor krijgen."

Hij schat dat de helft van de melkveehouders dit jaar extra moeite had om de mest weg te krijgen en dat zo'n 10 procent van de sector hier grote problemen mee had. Nederland telde in 2023 ruim 14.000 melkveehouders met gemiddeld 110 koeien per bedrijf.

"Op dit moment zien we niet dat melkveehouders daardoor op grote schaal in financiële problemen komen", zegt sectormanager Dekkers van de Rabobank, waar volgens de bank driekwart van de sector bankiert. "Dat komt niet alleen doordat er mest is opgeslagen, maar ook doordat de melkprijs hoog ligt. Dat verzacht de pijn van de hogere kosten een beetje."

Minder koeien

Ook zijn er melkveehouders die hun bedrijf dit jaar hebben opgedoekt. Via uitkoopregelingen stuurt de overheid aan op een kleinere veestapel die minder mest produceert. Melkveehouders die 'piekbelaster' zijn, kunnen zich nog tot en met 20 december inschrijven voor een uitkoopregeling. Een deel van hen gaat verder als akkerbouwer.

Wunnekink is vooral bezorgd over volgend jaar. In 2025 mogen boeren opnieuw minder mest uitrijden dan dit jaar, maar voor volgend jaar bestaat er geen uitkoopregeling waarmee veehouders subsidie krijgen als ze hun bedrijf opheffen.

Minister Wiersma dacht in eerste instantie aan een regeling voor 2026, maar volgens Wunnekink is die in 2025 al nodig. Ook de Tweede Kamer drong onlangs aan op snellere actie. Wiersma maakte eerder al bekend dat er in ieder geval een nieuwe uitkoopregeling komt voor boeren. RTL meldt nu dat ze daar 1 miljard voor wil uittrekken. Maar dat moet ze maandag nog bespreken in het kabinet.

Vervanger van kunstmest

Ook sectormanager Dekkers van Rabobank vindt dit belangrijk. "Er zit te veel mest in het systeem. We zien dat melkveehouders investeringen uitstellen en jonge boeren bedrijven niet overnemen omdat er veel onzekerheid is over het toekomstige beleid. Daar moet duidelijkheid over komen."

Verder pleitten Wunnekink en Dekkers voor duidelijkheid over Renure. Dat product wordt gemaakt uit dierlijke mest en zou kunnen dienen als vervanger van de kunstmest die nu bovenop de dierlijke mest op akkers mag worden gebracht. Als er toestemming komt voor het gebruik van Renure, dan kan dit het mestprobleem verkleinen.

Nederlandse zakelijke rijders legden vorig jaar voor het eerst meer kilometers af met een elektrische auto dan met een dieselauto. Dat meldt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).

Onder zakelijke rijders schaart het CBS mensen met een leaseauto en autobezitters die hun privéwagen zakelijk gebruiken. Zij legden vorig jaar gemiddeld zo'n 20.000 kilometer af.

Bijna een kwart van de zakelijke kilometers werd gemaakt met een elektrische auto, een vertienvoudiging ten opzichte van vijf jaar geleden. Het aantal kilometers dat zakelijke rijders maken met dieselauto's daalde in die periode fors en bedraagt nu zo'n 14 procent van het totaal. De meeste zakelijke kilometers (ruim de helft) worden nog altijd gemaakt met benzineauto's.

Toch wordt er dus nog veel met benzineauto's gereden. Het aantal zakelijke kilometers dat in een benzineauto werd gereden is in 2023 vergeleken met vijf jaar eerder met 50 procent gestegen.

Benzineauto gemakkelijker

Particulieren rijden ook veel op benzine, nog meer dan zakelijke rijders: bijna 80 procent van alle kilometers wordt gereden met een benzineauto.

"Voor mensen is een benzineauto gemakkelijk", zegt Marjolijn Jaarsma van het CBS. "Je hebt geen laadpaal nodig. Ook heb je niet te maken met een beperkte actieradius. Daarnaast worden er nog niet zo lang elektrische en hybride auto's verkocht."

Goedemorgen! De Amerikaanse president Joe Biden spreekt vandaag het volk toe na de winst van Donald Trump en de Tweede Kamer voert een debat met minister Wiersma van Landbouw over het mestoverschot.

Eerst het weer:

Ga je de weg op? Hier vind je het overzicht van de werkzaamheden. Check hier de dienstregeling voor het spoor.

Wat kun je vandaag verwachten? Dit is er vannacht gebeurd:

De felicitaties voor Donald Trump blijven binnenkomen. Oud-president Obama heeft zich in het rijtje wereldleiders en oud-wereldleiders gevoegd die de Republikein feliciteren. "Dit is natuurlijk niet de uitkomst waar we op hadden gehoopt", zegt Obama. "Maar als je in een democratie leeft, moet je ook erkennen dat jouw standpunt niet altijd wint."

Lees meer over de Amerikaanse verkiezingen in ons liveblog.

Ander nieuws uit de nacht: En dan nog even dit:

De Australische breakdancer Rachael 'Raygun' Gunn was hét onderwerp van gesprek tijdens de Olympische breakdanswedstrijden in Parijs deze zomer. Niet omdat ze zo goed was, maar vanwege haar opvallende kinderlijke bewegingen. Maar die vrolijke bewegingen, zoals springen als een kangoeroe, zien we nu niet meer. Ze houdt het voor gezien:

Fijne dag!

In de Amerikaanse staat Californië hebben duizenden mensen de opdracht gekregen hun huis te verlaten vanwege een bosbrand. Het vuur grijpt snel om zich heen door zware windstoten tot wel 130 kilometer per uur.

Ruim 10.000 mensen worden geëvacueerd omdat 3500 huizen en andere gebouwen worden bedreigd door het vuur, meldt gouverneur Newsom. De omvang van de schade is nog niet precies duidelijk, maar zeker is wel dat tientallen huizen zijn verwoest.

De brand, Mountain Fire geheten, woedt in de omgeving van Camarillo, zo'n 80 kilometer ten noordwesten van Los Angeles. Binnen een paar uur had de brand zich uitgebreid van een klein gebied naar een oppervlakte van ruim 40 vierkante kilometer. Gloeiende delen komen soms kilometers verderop neer en veroorzaken daar nieuwe brandhaarden. Met onder meer blushelikopters wordt geprobeerd het vuur te doven.

Twee mensen hadden rook ingeademd en zijn naar het ziekenhuis gebracht. Gouverneur Newsom heeft de landelijke rampenbestrijdingsdienst FEMA om hulp gevraagd.

Zo grijpen de bosbranden om zich heen: