Goedemorgen! Vandaag doet de rechtbank in Assen uitspraak in de zaak over de dubbele moord in Weiteveen. En de Tweede Kamer stemt over een motie om gevangenen niet vervroegd vrij te laten vanwege het cellentekort.
Eerst het weer: de dag begint bewolkt, maar in de loop van de ochtend breekt de zon op veel plaatsen door. In de middag komt er vanuit het noordwesten weer bewolking, met zelfs wat lichte regen of motregen. Later in de middag trekken die buien zuidoostwaarts over het land. Het wordt 11 tot 15 graden.
Ga je vandaag op pad? Dit is het overzicht van de files en wegwerkzaamheden en hier lees je over de situatie op het spoor.
Wat kun je vandaag verwachten? Wat heb je gemist?Bezuinigingen op ontwikkelingssamenwerking hebben directe gevolgen voor de kindersterfte wereldwijd, zegt Unicef. Het aantal kinderen dat wereldwijd overlijdt voor hun vijfde verjaardag is voor het tweede jaar op rij gedaald, maar Unicef waarschuwt dat de ingezette trend wordt bedreigd door wereldwijde bezuinigingen op ontwikkelingssamenwerking.
De VN-hulporganisatie voor kinderen denkt dat het aantal sterfgevallen en doodgeboortes de komende jaren kan stagneren of zelfs weer gaan stijgen. "Door bezuinigingen sluiten klinieken hun deuren, worden gezondheidswerkers ontslagen en worden levensreddende vaccinatieprogramma's stilgelegd", zegt Suzanne Laszlo, directeur van Unicef Nederland. "Elke bezuiniging nu betekent een verloren kinderleven morgen."
In 2023 stierven er 4,8 miljoen kinderen onder de vijf jaar. Een jaar eerder waren dat er 4,9 miljoen. Volgens Unicef is de kindersterfte meer dan gehalveerd sinds 2000. In dat jaar overleden bijna 10 miljoen kinderen. De afname wordt toegeschreven aan "jarenlange investeringen in de gezondheidszorg".
De Eerste Kamer stemt vandaag over een motie van de ChristenUnie over de bezuinigingen op ontwikkelingshulp. Daarin staat dat de honderden miljoenen euro's die het kabinet dit jaar extra bezuinigt op ontwikkelingshulp, niet structureel mogen worden. Daar is een meerderheid voor.
Ander nieuws uit de nacht: En dan nog even dit:Voor de K3-reünieconcerten in Nederland en België zijn al 300.000 tickets verkocht. De originele zangeressen van K3 - Karen, Kristel en Kathleen - maakten gisterochtend op sociale media bekend dat zij na zestien jaar weer samen het podium opgaan.
Zowel de veertien shows in Antwerpen in oktober dit jaar als de acht shows in Rotterdam volgend jaar april zijn uitverkocht. Er wordt gekeken of er nog extra data bij kunnen komen, meldt VRT.
Zo kondigden Karen, Kristel en Kathleen de reünieconcerten aan:
Fijne dag!
Rondom het spoor blijken veel vaker dassen te leven dan tot nu toe bekend. Spoorwegbeheerder ProRail heeft de afgelopen twee jaar zo'n 500 sporen van dassen aangetroffen in de buurt van treintrajecten.
Het gaat bijvoorbeeld om uitwerpselen, graafsporen en zandhopen. Op ongeveer vijftig van die plekken doet ProRail nader onderzoek om te bepalen of er graafmachines en herstelmaterieel aan te pas moeten komen om het spoor te herstellen of veilig te houden.
In 2023 kwam op trajecten in Friesland en Noord-Brabant het treinverkeer stil te liggen door verzakkingen aan het spoor vanwege een dassenburcht, het gangenstelsel van een das. Daarna ontregelden dassen ook op andere spoorlijnen het treinverkeer waardoor treinen minder, langzamer of soms weken helemaal niet konden rijden.
Veel vaker ingrijpenSindsdien houdt ProRail op verzoek van het ministerie van Infrastructuur uitgebreidere inspecties om de dassen te monitoren. "In 2023 zagen we op veertig locaties burchten rondom het spoor, nu hebben we in totaal honderden sporen van dassen gevonden", zegt Dimitri Kruik, directeur van de regio Zuid bij ProRail.
"Burchten en dassensporen zijn twee verschillende dingen, maar daardoor vermoeden wij wel dat het aantal locaties met een burcht ook met een veelvoud is toegenomen."
Dat kan volgens ProRail vaker problematisch worden voor het treinverkeer. "Als je al ziet hoeveel hinder voor reizigers een handvol van dit soort dassenburchten de afgelopen tijd heeft veroorzaakt, dan vrees je voor een situatie dat je veel vaker moet ingrijpen", aldus Kruik.
In Nederland leven zo'n 7000 dassen, schat natuurorganisatie Das & Boom, en dat aantal blijft volgens ecoloog Bert Hesse vrij stabiel. "ProRail heeft een systematisch onderzoek gedaan langs spoorlijnen in dassenleefgebied, waardoor ze een totaalbeeld hebben van potentieel gevaarlijk graafwerk van dassen", zegt Hesse. "Door op tijd op die plekken in te grijpen, kun je de kans op vervelende verrassingen voor het treinverkeer minimaliseren."
Maar dat ingrijpen is in de praktijk nog best lastig. Het dier en ook zijn burchten zijn beschermd. Dat betekent dat dassen niet mogen worden gevangen of gedood en hun burchten mogen niet worden vernield.
Wel mogen provincies en rijksdiensten een ontheffing of vrijstelling geven wanneer de volksgezondheid in gevaar is of er volgens de wet "een andere dwingende reden is van groot openbaar belang". ProRail vraagt regelmatig zo'n ontheffing aan, maar is met de ministeries die erover gaan in gesprek om te kijken of dat proces niet sneller kan.
"Als we er snel bij zijn, mogen we snel ingrijpen. Maar dat wordt anders als er al een hele burcht is waar een dassenfamilie woont", zegt Kruik. "Dan moeten we de situatie eerst monitoren en een vergunningsaanvraag doen. Dat kost veel tijd en al die tijd blijft het risico bestaan dat die das graaft en we moeten de treindienst moeten aanpassen." Daarom wil ProRail dat de duur van een ontheffingsaanvraag van maanden naar weken gaat.
De kosten om een dassenburcht weg te halen en daarna het spoor veilig te houden, zijn hoog. In Voerendaal in Limburg werd in 2023 een dassenburcht verwijderd, maar daar blijken nu extra maatregelen nodig.
"We hebben het over een stuk van 2 kilometer, daar zitten drie actieve dassenburchten. Dat deel moet worden afgegraven en daar gaan we damwanden plaatsen", zegt de regiodirecteur van ProRail. "De treindienst moet daardoor voor veertig dagen worden stilgelegd en het kost 6,5 miljoen euro. Bovenop de 2,5 miljoen die we in 2023 al hadden uitgegeven."
Ook voor de Maaslijn - de spoorverbinding tussen Nijmegen en Roermond - komen er hoge kosten voor preventieve maatregelen aan. "Als je bedenkt dat we daar 20 miljoen euro kwijt zijn aan onderzoeken en maatregelen om te voorkomen dat de das in de baan komt, dan gaat dat om heel veel geld", vindt Kruik.
De afgelopen tijd is er veel gebeurd om de dassenproblematiek tegen te gaan. Zo werden er namaakburchten gebouwd om de dieren ertoe te verleiden vanuit hun eigen burcht te verhuizen. Ook worden speciale robotmollen ingezet, rupsvoertuigjes die worden uitgerust met een camera en sensoren en zo een heel gangenstelsel in kaart kunnen brengen.
Maar in de praktijk blijkt het lastig om de dassen definitief te laten verhuizen. Inmiddels is in Esch - de plek waardoor in 2023 het treinverkeer tussen Den Bosch en Boxtel platlag - een paar honderd meter verderop opnieuw gegraaf van dassen aangetroffen bij het spoor.
De honderden miljoenen euro's die het kabinet dit jaar extra bezuinigt op ontwikkelingshulp, mogen niet structureel worden. Volgend jaar moet het geld weer gewoon beschikbaar zijn, vindt de Eerste Kamer. Een meerderheid steunt een motie van de ChristenUnie waarover vandaag wordt gestemd.
Het was altijd de gewoonte dat het budget voor ontwikkelingssamenwerking gelijk opliep met de omvang van de Nederlandse economie. Maar het kabinet-Schoof heeft die koppeling losgelaten, waardoor hulporganisaties het de komende jaren mogelijk met twee miljard euro minder moeten doen.
De senaat wil daar nu een stokje voor steken: de koppeling moet worden hersteld. Het liefst dit jaar nog, maar in ieder geval vanaf 2026. De ChristenUnie-motie wordt in elk geval gesteund door GroenLinks-PvdA, D66, CDA, SP, SGP, Partij voor de Dieren, Volt en OPNL. Dat is een meerderheid van 39 zetels.
Verantwoordelijk minister Klever heeft wel gezegd dat de extra bezuiniging in beginsel voor één jaar is en voor de komende jaren kan worden teruggedraaid, maar dat is ChristenUnie-senator Huizinga-Heringa te vrijblijvend.
Nederlands belang"Hiermee zegt de Eerste Kamer: herstel die koppeling. Dat is een helder signaal van ons. Dan heeft het kabinet wat uit te leggen als deze motie niet wordt uitgevoerd", zegt ze.
Op zich krijgt Klever wel steun in de senaat voor haar begroting, inclusief de in het hoofdlijnenakkoord afgesproken bezuiniging die oploopt tot 2,4 miljard euro in 2027. Ontwikkelingshulp moet voortaan rechtstreeks in het Nederlands belang zijn, maakte de minister vorige maand bekend.
Maar voor de extra bezuiniging als gevolg van het loslaten van de koppeling met het bruto nationaal inkomen (bni) geldt wat de Eerste Kamer betreft: eens maar nooit weer. "Het is nogal een ding dat die koppeling is losgelaten", vindt Huizinga-Heringa. "Zonder een reden te geven. Daarmee haal je de bodem weg onder de ontwikkelingssamenwerking."
Kenniscentrum Rutgers wil een kort geding aanspannen tegen Civitas Christiana. Volgens Rutgers verspreidt deze "extreem conservatieve" organisatie leugens en laster over de Week van de Lentekriebels.
Tijdens deze jaarlijkse projectweek krijgen basisschoolleerlingen les over relaties, seksualiteit en weerbaarheid. "We nemen deze juridische stappen omdat we ouders en leerkrachten willen ondersteunen en desinformatie tegen willen gaan", aldus Rutgers.
Rutgers zegt dat leraren en scholen steeds meer tegenwind ervaren door de desinformatie van Civitas. Die streng christelijke stichting spreekt bijvoorbeeld van lhbt-propaganda, normaliseren van pedofilie en homoseksualiteit en het opdringen van geslachtsverminking aan kleuters. Zulke leugens staan een veilige ontwikkeling van kinderen en jongeren in de weg, aldus het kenniscentrum.
NepnieuwsDe afgelopen jaren was er vaak ophef over de projectweek en ging er nepnieuws rond. Zo werd de kritiek soms onderbouwd met voorbeelden die niets met het lespakket te maken hadden. Materiaal dat niet tot het lespakket behoorde, werd zonder context op sociale media geplaatst.
Onder sommige ouders ontstond daardoor onrust. De kritiek leidde tot bedreigingen aan het adres van medewerkers van expertisecentrum Rutgers.
GevaarlijkRutgers dagvaardt nu eerst Civitas Christiana om "de aanhoudende leugens en laster". Als de stichting niet voor vanmiddag 13.00 uur aan de vorderingen uit de dagvaarding voldoet, spant Rutgers een kort geding aan. Het kenniscentrum eist onder meer rectificatie.
"Iedereen heeft eigen perspectieven en normen en waarden, dat is een groot goed in een vrije democratie", zegt Luc Lauwers, adjunct-directeur bij Rutgers. "Maar bij leugens en laster trekken we een grens. De leugens van Civitas zijn gevaarlijk en moeten stoppen."
Maandag begint de twintigste editie van de Week van de Lentekriebels. Deelname aan de week is niet verplicht voor scholen.
Bezuinigingen op ontwikkelingssamenwerking hebben directe gevolgen voor de kindersterfte wereldwijd, zegt Unicef. Het aantal kinderen dat wereldwijd overlijdt voor hun vijfde verjaardag is voor het tweede jaar op rij gedaald, maar Unicef waarschuwt dat de ingezette trend wordt bedreigd door wereldwijde bezuinigingen op ontwikkelingssamenwerking.
De VN-hulporganisatie voor kinderen denkt dat het aantal sterfgevallen en doodgeboortes de komende jaren kan stagneren of zelfs weer gaan stijgen. "Door bezuinigingen sluiten klinieken hun deuren, worden gezondheidswerkers ontslagen en worden levensreddende vaccinatieprogramma's stilgelegd", zegt Suzanne Laszlo, directeur van Unicef Nederland. "Elke bezuiniging nu betekent een verloren kinderleven morgen."
In 2023 stierven er 4,8 miljoen kinderen onder de vijf jaar. Een jaar eerder waren dat er 4,9 miljoen. Volgens Unicef is de kindersterfte meer dan gehalveerd sinds 2000. In dat jaar overleden bijna 10 miljoen kinderen. De afname wordt toegeschreven aan "jarenlange investeringen in de gezondheidszorg".
OproepMet vaccins, voeding en schoon drinkwater zijn veel kinderdoden te voorkomen, zegt Unicef. Daarom worden regeringen wereldwijd opgeroepen om te blijven investeren in de levens van kinderen. "Als er niet onmiddellijk wordt ingegrepen, verliezen miljoenen kinderen straks hun leven aan oorzaken die eenvoudig voorkomen kunnen worden", zegt Laszlo.
Onder meer de Amerikaanse regering, onder leiding van president Trump, wil bijna alle ontwikkelingshulp afschaffen. Ook het Nederlandse kabinet heeft een bezuiniging van 2,4 miljard euro aangekondigd op ontwikkelingshulp. Op Unicef wordt zo'n 50 procent gekort.
De Eerste Kamer stemt vandaag over een motie van de ChristenUnie over de bezuinigingen. Daarin staat dat de honderden miljoenen euro's die het kabinet dit jaar extra bezuinigt op ontwikkelingshulp, niet structureel mogen worden. Daar is een meerderheid voor.
De Turkse president Erdogan beschuldigt de oppositiepartijen ervan "een beweging van geweld" te hebben uitgelokt, nu zes dagen lang grootschalige protesten in het land zijn.
De protesten ontstonden nadat burgemeester Imamoglu van Istanbul afgelopen woensdag werd gearresteerd. De oppositiepoliticus wordt gezien als de belangrijkste rivaal van president Erdogan, die al ruim twintig jaar aan de macht is.
Opnieuw protestenOok maandagavond gingen in meerdere steden, ondanks een verbod, duizenden mensen de straat op. Onder meer in Istanbul, Ankara en Izmir waren er protesten. President Erdogan zei dat Imamoglu's centrumlinkse partij CHP burgers provoceert en dat de partij daarmee moet stoppen.
Volgens Erdogan zijn de demonstraties een "show die uiteindelijk zal eindigen". Ook stelt hij de CHP verantwoordelijk voor de schade aan eigendommen en de verwondingen van agenten tijdens protesten en noemt hij de deelnemers "straatterroristen".
"Het is duidelijk dat de belangrijkste oppositie niet de taak kan krijgen om de staat te besturen, laat staan gemeenten", beweert Erdogan. "De oppositie zal zich gaan schamen voor het kwaad dat het land is aangedaan."
Meer dan 1100 mensen opgepaktSinds de protesten begonnen zijn meer dan 1100 mensen opgepakt, onder hen zijn ook meerdere journalisten, meldde een Turkse mediavakbond maandag. Het is de grootste golf van demonstraties in tien jaar tijd in Turkije. Betogers maken zich grote zorgen over de Turkse democratie en rechtsstaat.
Imamoglu wordt verdacht van corruptie en terrorisme. Zijn partij ziet de beschuldigingen als een poging van Erdogan om een politieke rivaal uit te schakelen. De CHP wees Imamoglu afgelopen weekend aan als kandidaat voor de presidentsverkiezingen van 2028.
De hoofdredacteur van het Amerikaanse tijdschrift The Atlantic, Jeffrey Goldberg, heeft onbedoeld topgeheime informatie gekregen over Amerikaanse luchtaanvallen op Jemen, anderhalve week geleden.
Dat schrijft Goldberg zelf in een uitgebreide reconstructie op de site van The Atlantic. De hoofdredacteur werd naar eigen zeggen toegevoegd aan een chatgroep op Signal met een aantal hooggeplaatste functionarissen uit de regering-Trump, onder wie vicepresident JD Vance.
Goldberg schrijft dat hij op 13 maart, twee dagen voordat de Verenigde Staten een reeks aanvallen uitvoerden op doelen van de Houthi's in Jemen, aan de chatgroep werd toegevoegd. De groep had in totaal achttien deelnemers.
Naast de vicepresident zag Goldberg onder meer de namen van minister van Defensie Pete Hegseth, veiligheidsadviseur Michael Waltz en baas van de inlichtingendiensten Tulsi Gabbard. Hij kan niet met zekerheid zeggen of de berichten in de chat ook echt door deze personen werden gestuurd.
In de chatgroep, genaamd 'Houthi PC small group', bespraken de deelnemers gedurende drie dagen een plan voor een aanstaande aanval op de Houthi's. Goldberg schrijft dat hij niet wist of de chat echt was of dat hij erin werd geluisd, bijvoorbeeld door critici van zijn tijdschrift, dat in de VS te boek staat als progressief. De hoofdredacteur wist dat de informatie in de chat klopte toen enkele uren na de laatste update de eerste bommen op Jemen vielen.
Wat werd er besproken?Een dag na de oprichting van de chatgroep zou vicepresident Vance zijn zorgen hebben geuit over het plan. Volgens Goldberg schreef hij: "Ik denk dat we een fout maken. 3 procent van de Amerikaanse handel gaat door het Suezkanaal en 40 procent van de Europese. Er is een reëel risico dat de bevolking niet begrijpt waarom dit noodzakelijk is."
Vance, die Trump niet eerder in het openbaar heeft afgevallen, zegt vervolgens: "Ik denk dat de president niet begrijpt hoe inconsistent dit is met zijn boodschap omtrent Europa op dit moment."
Vance doelt hiermee vermoedelijk op uitspraken van president Trump dat de VS Europa niet meer uit benarde internationale situaties wil redden. Hij stelt voor de operatie een maand uit te stellen.
Minister Hegseth en veiligheidsadviseur Waltz brengen vervolgens argumenten in waarom uitstel de situatie niet zal veranderen. Waltz: "Of we het nu doen, of over een paar weken, alleen de VS kan deze doorvaarroute heropenen. We werken samen met het ministerie van Defensie en Buitenlandse Zaken om de kosten in kaart te brengen en te bepalen hoe we de rekening bij de Europeanen kunnen leggen."
Enkele deelnemers in de chat spreken vervolgens hun walging uit over de "profiteurs" in Europa en besluiten dat - als het plan wordt doorgezet - duidelijk moet zijn wat er van Europa wordt terugverwacht als de VS de doorvaarroute herstelt.
De volgende dag, op zaterdag 11.44 uur lokale tijd, stuurde minister Hegseth een bericht in de chat met als titel 'TEAM UPDATE'. Hoofdredacteur Goldberg geeft geen details over de inhoud van dit bericht "omdat, als een tegenstander van de VS deze informatie zou lezen, die mogelijk kan worden gebruikt om Amerikaanse militairen en inlichtingendiensten schade te berokkenen."
"Wat ik wel kan zeggen om de stuitende roekeloosheid van dit Signal-gesprek te illustreren, is dat dit bericht van Hegseth operationele details bevatte over aankomende aanvallen op Jemen, inclusief informatie over doelen, wapens die de VS zou inzetten en de volgorde van de aanvallen", schrijft Goldberg.
Bij de aanvallen kwamen 32 mensen om het leven, onder wie ook burgers. Meer dan honderd mensen raakten gewond. In de chatgroep wordt de operatie door alle deelnemers geprezen.
ConnectieverzoekEen dag na de aanvallen verlaat Goldberg de groep. Hij krijgt naar eigen zeggen geen vragen van andere deelnemers over zijn identiteit.
In zijn reconstructie schrijft hij dat hij een bericht op Signal heeft gestuurd naar Waltz, die hem enkele dagen voor de oprichting van chatgroep zelf een connectieverzoek had gestuurd. Hij stuurde ook e-mails naar Hegseth en andere functionarissen, waarin hij hun onder andere vroeg of de chatgroep echt was, of ze wisten dat hij erin had gezeten, en zo ja, of dat de bedoeling was.
Een woordvoerder van de Nationale Veiligheidsraad bevestigt dat de chat echt was en dat wordt onderzocht hoe het kon gebeuren dat een onbekend nummer aan de groep is toegevoegd.
Trump weet van niets"Een beveiligingslek als dit heb ik nog nooit meegemaakt", besluit Goldberg. "Het is niet ongebruikelijk dat veiligheidsfunctionarissen communiceren via Signal, maar de app wordt voornamelijk gebruikt voor het plannen van vergaderingen en andere logistieke zaken. Niet voor gedetailleerde en geheime besprekingen over een aanstaande militaire actie."
In het Witte Huis stelden journalisten Trump vragen over het artikel in The Atlantic. "Ik weet er niets van. Ik ben geen fan van The Atlantic", reageerde Trump. "Het is een tijdschrift dat failliet zal gaan."
Sinds vanochtend 10.00 uur zijn er al 300.000 tickets verkocht voor de K3-reünieconcerten in Nederland en België, schrijft VRT Nieuws. De originele zangeressen van K3 - Karen, Kristel en Kathleen - maakten vanochtend op sociale media bekend dat zij na zestien jaar weer samen het podium opgaan. De kaarten gingen toen direct in de verkoop.
De reünieconcerten zijn in oktober dit jaar in het Sportpaleis in Antwerpen en in april volgend jaar in Ahoy Rotterdam. Zowel de veertien shows in Antwerpen als de acht shows in Rotterdam zijn uitverkocht. Er wordt gekeken of er nog extra data bij kunnen komen, meldt VRT.
De reünie komt niet helemaal onverwacht. Karen Damen (50), Kristel Verbeke (49) en Kathleen Aerts (46) plaatsten gisteren een aftelklok op Instagram, waarna veel gespeculeerd werd. Damen en Aerts hadden al gezegd dat ze het leuk zouden vinden om nog eens samen op te treden.
Zo kondigden Karen, Kristel en Kathleen de reünieconcerten aan:
K3 werd opgericht in 1998 en groeide uit tot een hitmachine voor jonge kinderen, iets wat oorspronkelijk niet het plan was. "Het was de bedoeling een meidengroep te maken voor de jeugd en puberende jongens. Met voldoende sexy moves en soms wat ondeugende teksten", zei voormalig K3-choreagraaf Aksana Ceulemans eerder tegen de NOS.
K3 scoorde de eerste hit met Heyah Mama, waarmee de groep had willen meedoen aan het Eurovisie Songfestival, maar niet door de voorselectie kwam. Daarna zouden er veel albums, musicals, films en tv-programma's volgen. Karen, Kristel en Kathleen traden tot halverwege 2009 samen op. Daarna ging Kathleen solo verder.
Karen en Kristel traden daarna nog tot 2016 op met Josje Huisman als vervanger van Kathleen. Daarna kwam er een volledig nieuwe samenstelling, met Hanne Verbruggen, Marthe de Pillecyn en Klaasje Meijer. In 2021 werd Klaasje vervangen door de Nederlandse Julia Boschman.
Zowel in Marokko als Nederland is er een hernieuwde interesse in het Tamazight, de oorspronkelijke taal van Noord-Afrika. Deze week verschijnt een woordenboek van het Tashelhiyt, een van de talen binnen het Tamazight, die in het zuiden van Marokko wordt gesproken. Het is samengesteld door de Nederlandse taalkundige Harry Stroomer en is één van de meest uitgebreide naslagwerken over een Amazightaal.
Het werk van Stroomer bestaat uit vier delen, telt 3000 pagina's en is het resultaat van veertig jaar onderzoek. Hij heeft de woorden in het Frans vertaald, niet naar het Nederlands, met het oog op de afzet: "Ik heb gekozen voor het Frans omdat het in principe bedoeld is voor de Marokkaanse markt. Daar is Frans de nationale taal naast het Arabisch en Berbers."
In Marokko worden drie Amazigh-talen gesproken: Tarifit in het Rifgebied in het noorden, Atlas-Tamzight in het midden van het land en dus Tashelhiyt in het zuiden. De laatste is de grootste, met tussen de 8 en 10 miljoen sprekers wereldwijd.
Stroomer schat dat in Nederland ongeveer 75.000 mensen deze taal beheersen. De Amazightaal die in Nederland het meest wordt gesproken is Tarifit, met naar schatting tussen de 270.000 en 300.000 sprekers.
De gevangenis inDe herwaardering van de Amazightalen in Marokko heeft het werk voor taalonderzoekers als Stroomer veel makkelijker gemaakt. Sinds 2011 wordt het Tamazight in het land erkend als officiële taal. In 2001 is er al een instituut opgericht voor de studie en het behoud van de Amazigh-cultuur.
Dit ging niet zonder slag of stoot. In de tweede helft van de vorige eeuw was het spreken van deze talen problematisch in heel Noord-Afrika. Amazigh-deskundige Mohamed Saadouni van de Universiteit van Amsterdam noemt Libië als extreem voorbeeld. "Toen dictator Khadafi daar aan de macht was, kon je zomaar de gevangenis in verdwijnen als je in het openbaar Tamazight sprak."
Na de dekolonisatie in de jaren 50 en 60 van de vorige eeuw gebeurde er in Marokko op het gebied van taal en cultuur ongeveer hetzelfde als in de rest van Noord-Afrika. Het Arabisch nationalisme werd de dominante stroming. Arabisch, de taal van de islam, werd de standaardtaal, en het spreken van het Tamazight werd tegengegaan.
Lichte jaloezieTaalkundige Khalid Mourigh van de Universiteit van Leiden is blij met het verschijnen van het woordenboek, maar kijkt er ook naar met lichte professionele jaloezie. Zijn onderzoek richt zich op het Tarifit, en hij zou graag zien dat er een woordenboek komt van de taal die in Nederland bij de meeste Marokkaanse gezinnen thuis wordt gesproken.
"In Marokko is Tarifit vooral een regionale taal, je kunt het vergelijken met het Fries in Nederland. Maar in Nederland kan je met bijna elke Marokkaanse Nederlander wel iets van Riffijns praten. Omdat er een grote diaspora is van Riffijnen in West-Europa is het Tarifit vooral een internationale taal geworden," vertelt Mourigh.
Ook Saadouni is positief over het woordenboek: "Het is omvangrijk werk. Niet alleen wordt er een betekenis aan woorden gegeven, maar je krijgt ook uitleg in welke context ze worden gebruikt." Zelf groeide hij op in Marokko en het Tashelhyit is zijn moedertaal. "Ik ben echt blij met dit werk."
Kwestie van rechtvaardigheidIn Marokko wordt het woordenboek van Stroomer door activisten en academici gezien als een steun in de rug bij het behoud van de oorspronkelijke talen.
Amazigh-deskundige van de Mohamed V Universiteit in Rabat, Mustafa Qadery, denkt dat er nog veel te verbeteren valt. Vooral bij het aanbieden van onderwijs in het Tamazight ziet hij dat sommige mensen worstelen met een identiteitscrisis. "Er is nog veel weerstand in het systeem. Sommige Marokkanen beschouwen zichzelf meer als Arabier dan Marokkaan," zegt Qadery.
Wat het Tamazight in zijn ogen nog specialer maakt, is het feit dat het na duizenden jaren nog steeds wordt gesproken. "Het Tamazight bestaat al tientallen eeuwen. Het oude Grieks bestaat niet meer, maar Tamazight wel, ondanks alle tegenwerking."
Stroomer vindt het verschijnen van zijn woordenboek dan ook niet alleen belangrijk voor de internationale studie naar Amazigh-talen: "Mensen willen weten waar ze vandaan komen en het recht hebben om hun eigen taal te spreken. Het is een kwestie van rechtvaardigheid dat je mensen in hun waarde laat en dat ze een bepaalde taal mogen spreken.
Universiteiten en andere kennisinstellingen zijn de laatste jaren scherper geworden op pogingen van landen als China, Iran en Rusland om gevoelige Nederlandse kennis en energie in handen te krijgen, blijkt uit onderzoek van de NOS.
Alleen al de Technische Universiteit Delft, de koploper op dit terrein, wijst volgens programmadirecteur Peter Weijland jaarlijks rond de honderd buitenlandse wetenschappers af vanwege een te hoog risico.
Die toegenomen scherpte is ook dringend nodig, vertelt veiligheidsadviseur Guido van Diermen. Hij adviseert universiteiten namens Proximities, een bedrijf dat is opgericht door mensen met een achtergrond in de inlichtingen- en veiligheidswereld. De lijn van zijn verhaal wordt bevestigd door anderen in het veld.
Keihard gechanteerdVolgens Van Diermen zijn Nederlandse universiteiten op dagelijkse basis doelwit van niet-bevriende diensten. Regelmatig spreekt hij de mensen die daarvan het slachtoffer zijn geworden en zichzelf uiteindelijk hebben gemeld. "Die gaan vaak door een hel. Ze worden keihard gechanteerd en zakken steeds dieper in het moeras."
Voorbeelden zijn wetenschappers die worden uitgenodigd voor een interessant congres in een ver land. Zij denken zich goed te hebben voorbereid: ze hebben bijvoorbeeld alle gevoelige gegevens van hun laptop gehaald.
Maar dan blijkt bij aankomst op het buitenlandse vliegveld dat er drugs in hun koffers zijn gestopt. Of ze gaan nog even iets drinken en lopen tegen een aantrekkelijke man of vrouw aan, die meegaat naar het hotel.
"Vervolgens staat de volgende ochtend de politie voor de deur met de mededeling dat er aangifte is gedaan van verkrachting of aanranding", weet Van Diermen. "En dat je kunt kiezen of delen: óf je levert bepaalde informatie, óf je komt voor jaren achter de tralies. Zo'n dreigement kan dus ook vanwege een gefabriceerde drugsverdenking zijn. Of er is een verkeersongeluk in scène gezet waarbij jij de schuldige partij zou zijn. Het is dan vrijwel onmogelijk om 'nee' te zeggen."
Inlichtingdiensten subtiel en geduldigDergelijke praktijken ziet hij niet alleen in het buitenland; het gebeurt ook in Nederland zelf. "Je kunt nauwelijks overschatten hoe subtiel en geduldig Chinese of Russische inlichtingendiensten te werk gaan als het gaat om het 'planten' of bewerken van mensen in de onderzoeksvelden waar zij belangstelling voor hebben."
"Eerst maken ze als het ware een scan van het aantal mensen dat toegang heeft tot informatie die zij willen hebben. Dan zijn er spotters die opmerken wie van hen met een wraakgevoel rondloopt, omdat zij bijvoorbeeld al drie keer een bepaalde functie zijn misgelopen."
"Behoefte aan wraak is een sterke emotie, die kan je er makkelijk toe brengen om dingen te gaan doen waar je achteraf spijt van hebt. Of ze bieden een hoop geld, als je daar gevoelig voor blijkt te zijn, bijvoorbeeld omdat je schulden hebt. Heel soms is de spionage ook ideologisch gedreven, maar vaker zie je dit soort afpersing."
Van Diermen maakt met collega's op verzoek van universiteiten "een rondje" langs wetenschappers om ze bewust te maken van alle risico's. Hij roept ze daarbij ook op om "hun hand op te steken" zodra zij in de problemen dreigen te komen.
"Voorkomen van nog ergere situaties is in dit soort gevallen echt beter dan genezen. Spionage is in Nederland een strafbaar feit. En het aanzetten tot spionage ook. Zodra je denkt: hier is iets niet in de haak, ze proberen me hier in te pakken, ik krijg vragen waar ik me ongemakkelijk bij voel, stap dan zo snel mogelijk naar je werkgever of de politie."
Peter Weijland van de TU Delft vertelt dat zijn universiteit daar behulpzaam bij is door meldpunten op te richten en vertrouwenspersonen te informeren. Beiden roepen wetenschappers en studenten op niet naïef te zijn: je kunt denken dat jouw onderzoeksterrein niet zo spannend is voor andere landen, maar met name kunstmatige intelligentie, nanotechnologie, lucht- en ruimtevaart en nucleair onderzoek zijn dat wel degelijk.
Van Diermen: "In het verleden heeft Pakistan kerntechnologie gestolen uit Nederland. Daar is toen een kernbom uit voortgekomen. Dus de risico's kunnen echt levensgroot zijn."
