NOS Nieuws - Algemeen

De wereldeconomie lijkt tot dusver niet al te hard geraakt te worden door de handelsoorlog. Toch zijn de daadwerkelijke gevolgen nog niet te overzien en blijft onzekerheid op termijn overheersen. Dat meldt het Internationaal Monetair Fonds in zijn nieuwe groeivoorspelling.

Voor de tweede keer op rij wordt de wereldgroei voor dit jaar licht naar boven bijgesteld - met een extra 0,1 procent naar 3,2 procent.

Het hielp dat de hoge aangekondigde heffingen van de Amerikaanse president Trump in veel gevallen zijn verlaagd door handelsakkoorden, ook al zijn details hiervan nog niet altijd even duidelijk. Ook de Europese Unie sloot zo'n akkoord met de VS.

Ook de flexibiliteit van de private sector droeg bij aan de gematigde gevolgen, zegt IMF-hoofdeconoom Pierre-Olivier Gourinchas. De sector haalde import naar voren en was snel in het verleggen van toeleveringsketens.

Blijvende onzekerheid

Toch blijft de onzekerheid over de stabiliteit en de koers van de wereldeconomie kritiek, benadrukt het IMF.

"Landen, instellingen en markten hebben zich aangepast aan een landschap dat gekenmerkt wordt door toenemend protectionisme en fragmentatie", aldus het IMF.

Dit gaat volgens de organisatie gepaard met sombere groeivooruitzichten en op een gegeven moment ook de roep om verandering van het macro-economische beleid van landen.

De gevolgen van Trumps heffingen zijn ook verder nog niet helemaal te overzien, zegt Gourinchas. "De gevolgen van deze spanningen kunnen toenemen wanneer bedrijven de heffingen gaan doorberekenen aan klanten en handelsroutes permanent via andere landen worden gelegd. Dan wordt de wereldeconomie langzaamaan minder efficiënt."

Ook benadrukt het IMF de gevolgen van strenger migratiebeleid. Dit zorgt er bijvoorbeeld in de Verenigde Staten voor dat er minder arbeiders het land inkomen, wat slecht kan zijn voor de productieketen. Op dit moment daalt ook de vraag naar arbeid, waardoor het nog niet zo'n probleem is.

In juli en augustus heeft Oekraïne fors minder militaire hulp gehad van bondgenoten dan eerder dit jaar. Het gaat volgens onderzoekers om 43 procent minder wapens, munitie en ander legermaterieel in vergelijking met de eerste zes maanden van het jaar.

Het Duitse onderzoeksbureau Kiel Institute noemt het een verrassende ontwikkeling waar het geen verklaring voor heeft. "Europa schaalt zijn totale militaire steun af", zegt hoofdonderzoeker Christoph Trebesch van de Ukraine Support Tracker. "Het wordt cruciaal hoe deze cijfers zich in de herfst ontwikkelen."

Effect onduidelijk

Het is nog te vroeg om te spreken van een trend. Ook valt nog niet te zeggen of Oekraïne iets van de recente daling zal merken op het slagveld. Het land leunt sowieso al meer op zijn eigen oorlogsindustrie, bijvoorbeeld voor de productie van drones en raketten. Onder meer voor luchtafweer is Kyiv nog wel afhankelijk van bondgenoten.

In juli en augustus werd vanuit het buitenland gemiddeld per maand voor ruim 2 miljard euro aan militaire middelen geleverd en toegezegd. De zes maanden ervoor was dat bijna 4 miljard per maand.

Ter vergelijking: in de eerste jaren van de oorlog werd er maandelijks gemiddeld zo'n 3,5 miljard euro aan wapens en materieel geleverd en toegezegd.

Over de Ukraine Support Tracker

Het Kiel Institute houdt sinds het begin van de Russische invasie van 2022 bij welke steun landen hebben toegezegd of geleverd. De cijfers zijn niet compleet en alleen gebaseerd op informatie die landen willen vrijgeven. Toch wordt de database beschouwd als het gedetailleerdste overzicht van militaire leveringen aan Oekraïne.

Sinds het aantreden van Trump geeft de VS vrijwel niets meer aan Oekraïne. In de eerste helft van 2025 waren Europese bondgenoten in dat gat gesprongen, zo bleek eerder uit cijfers van de Duitse onderzoekers.

Nieuw systeem voor aanschaf wapens uit VS

In juli is een nieuw mechanisme ingevoerd voor NAVO-landen die wapens in de VS willen kopen voor Oekraïne: de Prioritised Ukraine Requirements List (PURL). Dat is simpel gezegd een lijst waarop Oekraïne aangeeft welke luchtverdediging, munitie en andere zaken het hardst nodig zijn.

Via PURL hebben zeker acht landen, waaronder Nederland, inmiddels wapens gekocht voor Kyiv. Afgaand op de totaalcijfers van militaire hulp over de twee zomermaanden, is het mechanisme niet populair onder NAVO-lidstaten.

Overigens is het niveau van financiële hulp aan Oekraïne wel stabiel gebleken. In juli en augustus werd gemiddeld evenveel geldsteun gegeven als in de overige maanden van de ruim 3,5 jaar durende oorlog.

Amerikaanse Tomahawk-raketten voor Oekraïne?

Vrijdag is president Zelensky weer op bezoek in het Witte Huis. Trump heeft onlangs de suggestie gewekt dat de VS Tomahawk-raketten wil leveren aan Oekraïne. Met deze raketten kan het Oekraïense leger doelwitten diep in Rusland raken.

Aan het begin zijn presidentschap was Trump nog uitermate lovend over president Poetin. Hij heeft de Russische president in augustus ontvangen in Alaska. De Amerikaanse leider was aanvankelijk zeer positief over het vooruitzicht op vrede tussen Oekraïne en Rusland, maar daar is in de praktijk niets van terechtgekomen. Trump heeft sindsdien herhaaldelijk kritiek geuit op Poetin, zonder dat dit tot veel praktische consequenties leidde.

Rusland rukt beperkt op

Ondertussen wordt in het zuiden en oosten van Oekraïne nog altijd hard gevochten. Rusland heeft de afgelopen maanden ten koste van zware verliezen meer gebied veroverd, maar gemeten aan de enorme schaal van Oekraïne blijft het toch nog zeer beperkt. Grote doorbraken zijn er dit jaar niet geweest.

Rusland voert dagelijks zware luchtaanvallen uit op Oekraïense steden. Over schade aan militaire installaties maakt Oekraïne niets bekend, maar duidelijk is dat civiele infrastructuur op grote schaal wordt getroffen. Op zijn beurt voert Oekraïne drone en raketaanvallen uit op olieraffinaderijen in Rusland.

De regering-Trump lijkt bezig de Amerikaanse samenleving te militariseren en politieke tegenstanders dwars te zitten.

Trump gaf zichzelf een militaire parade cadeau toen hij 79 werd. In Democratische steden zet hij de Nationale Garde in, ook al is die daar niet welkom. Trump wil verder het ministerie van Defensie omdopen tot het ministerie van Oorlog, en onlangs zinspeelde de president tijdens een uitzonderlijke bijeenkomst met honderden Amerikaanse topmilitairen op de inzet van het leger tegen 'binnenlandse vijanden', met name in de steden.

"Dit toenemende militaire machtsvertoon past bij een regering die zich met de dag autocratischer opstelt", zegt jurist en Amerikadeskundige Kenneth Manusama. "Hij wil daarmee laten zien dat hij een daadkrachtige en sterke leider is."

Oorlogsgebieden

Na Los Angeles en Washington, afgelopen zomer, zijn er nu ook troepen van de Nationale Garde gestationeerd in een militair trainingscentrum in de buurt van Chicago. Ze mogen nog niet de straat op omdat een rechter dat voorlopig heeft geblokkeerd. Ook in de stad Portland mogen ze nog niet worden ingezet.

Trump heeft het over 'oorlogsgebieden' waar gevochten moet worden tegen criminele bendes en hard moet worden opgetreden bij protesten tegen zijn anti-immigratiebeleid. "Maar de echte reden is dat hij controle wil over de oppositie", zegt Manusuma.

Staten zijn zelf verantwoordelijk voor ordehandhaving en hebben meestal geen behoefte aan ondersteuning. "Door federale troepen in te zetten zet hij lokale democratische bestuurders klem. Hij wil laten zien wie de baas is."

Amerikaanse grondwet

In de VS zweren militairen trouw aan de grondwet en beloven ze het Amerikaanse volk te dienen - niet een leider of een partij. Het beleid van Trump, die ook trouw heeft gezworen aan de grondwet, staat daarmee op gespannen voet.

Volgens Manusama gaat de militarisering verder dan de inzet van de Nationale Garde op plekken waar dat niet nodig is: "Het gaat om symboliek, om wat het leger uit moet stralen", zegt hij. Zo zijn er al veel vrouwelijke militairen, transgenders en medewerkers van kleur ontslagen. "Het leger moet traditionele mannelijkheid ademen en loyaal zijn aan de opperbevelhebber, de president", zegt Manusama.

Politisering krijgsmacht

Dit is hoe de politisering van de Amerikaanse krijgsmacht eruit ziet", zegt een andere Amerikadeskundige, Casper Thomas. "Het Witte Huis zet het leger steeds vaker en zichtbaarder in om politieke doelen te bereiken."

Trump zegt dat hij vecht tegen 'de vijand van binnenuit'. Wat hij daarmee bedoelt, laat hij bewust in het midden, zegt Thomas. "Op deze manier kan het begrip breed worden ingezet."

Volgens Manusama gaat het om allerlei soorten politieke tegenstanders, zoals wetenschappers, atheïsten, democraten, journalisten en mensen van kleur. "Uiteindelijk willen ze een soort wit christelijk nationalisme verspreiden", denkt hij. "Met het christelijk geloof als bron van normen en waarden, het gezin als hoeksteen van de samenleving en een traditionele rolverdeling tussen man en vrouw."

"Ik ben nog nooit een kamer ingelopen waar het zó stil is", zei Trump op de bijeenkomst met de topmilitairen. "Die stilte was veelzeggend, een vorm van verzet", zegt Manusama. "Want als ze zouden doen wat Trump het liefste wil, dan zouden ze hard voor hem applaudisseren. Iets dat helemaal niet bij het Amerikaanse leger past."

Geregeld wordt een besluit van de regering-Trump in de rechtbank aangevochten en hier en daar zijn er demonstraties. "Maar grootschalige protesten blijven tot nu toe uit", zegt Manusama.

Veel Amerikanen vinden het volgens hem prettig om een sterke, zichtbare leider te hebben. "Daarbij denk ik dat het gewone burgers nog te weinig raakt in hun dagelijks leven. Ze halen hun schouders op en vinden het overdreven als gezegd wordt dat hun land afglijdt naar een dictatuur."

De Democratische partij levert nog weinig weerwerk, al zijn er Democratische bestuurders die het openlijk opnemen tegen Trump, zoals de gouverneur van Californië, Gavin Newsom. "Ze zoeken een manier om met de huidige machthebbers om te gaan", zegt Thomas. "Ze kunnen ook nauwelijks tegenwicht bieden omdat de Republikeinen ook het Congres in handen hebben."

Politieke agenda

Trumps tweede termijn is eigenlijk pas net begonnen, maar de snelheid waarmee hij veranderingen doorvoert roept de vraag op waar het militaire machtsvertoon toe kan leiden. Amerikadeskundige Thomas: "Misschien doorlopen ze een uitgewerkt stappenplan, maar er wordt ook geïmproviseerd."

Volgens Manusama laten de afgelopen maanden zien dat Trump de strijdkrachten naar zijn hand probeert te zetten. Mogelijk probeert hij ook om het juridisch makkelijker te maken om militairen in het binnenland te gebruiken "om zijn eigen politieke agenda door te drukken", zegt Manusama.

Bijna dagelijks neemt Oekraïne Russische olie-installaties onder vuur. Met langeafstandsdrones doet het Oekraïense leger vernietigende aanvallen tot diep in Siberië. President Zelensky mag daar graag over opscheppen. Minder bekend is dat een aantal van deze drones worden gemaakt door een Nederlands bedrijf: Destinus.

De NOS mocht kijken bij een van de vestigingen van deze jonge defensieonderneming, in Hengelo.

"In 2023 hebben we onze eerste drones geproduceerd en die zijn ook ingezet in Oekraïne. Dat ging toen over tientallen, inmiddels gaat het over duizenden." En het moeten er nog meer worden. Commercieel directeur Wouter van Beek wil liever geen cijfer noemen, maar het bedrijf mikt op een veelvoud.

Verslaggever Wessel de Jong mocht in de fabriek kijken hoe de drones gemaakt en getest worden:

De drones zelf mogen we niet filmen, maar wel de motoren die worden gemaakt en getest. Het algemene beeld van een drone is een zoemend apparaat met propellers aan vier uitstekende armen. Maar die maken ze hier niet: "We produceren grote drones met vaste vleugels. Sommige worden ook aangedreven door turbojet engines. Dan moet je denken aan een motor vergelijkbaar met die van een vliegtuig. En deze kan een drone met een behoorlijk zwaar gewicht over grote afstanden vervoeren."

Dat gewicht is de springlading, of in jargon, de 'warhead'. De Ruta, zoals de drone heet, heeft een bereik van een paar honderd kilometer en kan een lading vervoeren van ettelijke tientallen kilo's. Exacte cijfers zijn niet te noemen. Het doelwit is leidend: hoe verder weg, hoe lichter de lading, want meer brandstof betekent minder springlading.

Tomahawk

Deze drone is eigenlijk een kleine kruisraket, maar dan voor een tiende van de prijs van de befaamde Amerikaanse Tomahawk-raket die twee miljoen dollar kost. Het voordeel van zo'n relatief goedkope drone is dat er snel veel van gemaakt kunnen worden: "Een golf van drones verhoogt de kans op succes," zegt de commercieel directeur over de tactiek van het sturen van grote aantallen drones om het Russische luchtafweer te overspoelen.

De 'opschaalbaarheid' van de productie moet ook interessant zijn voor landen die niet in oorlog zijn, zoals Nederland. Het ministerie van Defensie hoeft dan geen grote voorraden aan te houden. Maar er kan snel meer geproduceerd worden als dat nodig is, in het geval van een conflict.

Elektronische oorlogvoering

De kleine kruisraket en ook de andere langeafstandsdrones die Destinus produceert, maken gebruik van kunstmatige intelligentie om doelen te kunnen raken. Grote afstanden vliegen over Rusland betekent weerbaar moeten zijn tegen verstoring door elektronische oorlogsvoering.

Van Beek: "Met behulp van een camera aan de onderzijde herkent hij het landschap. En door middel van AI-technologie bepaalt hij zijn positie. Je kunt dan navigeren, terwijl er geen GPS-signaal beschikbaar is."

De AI komt van een Zwitsers bedrijf dat onlangs is overgenomen. Behalve in Hengelo heeft Destinus inmiddels vestigingen in een groot aantal Europese landen, zoals Spanje, Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en niet in de laatste plaats Oekraïne. Wat dat betreft kan het jonge bedrijf dan ook geen start-up meer genoemd worden. Het telt inmiddels ruim 600 werknemers.

Oekraïne is heel belangrijk voor dit defensiebedrijf, want daar wordt de proef op de som genomen. Staand voor een werkbank met kabels vertelt Van Beek: "Pas als je een systeem test onder de druk van een echte oorlogssituatie zie je of systemen een papieren exercitie zijn, of dat ze ook echt werken."

De directeur kan weinig zeggen over het Oekraïense gebruik van de drones: "Dit zijn inderdaad de drones die lange-afstandsmissies uitvoeren, maar ik kan geen details geven over type missies."

Vuurballen

De Oekraïners lijken er wel vaak in te slagen om beelden te verkrijgen van de aanvallen op de Russische olie-installaties. Die delen ze maar wat graag. Op sociale media barst het van de vuurballen en gigantische branden, als er weer een doel is getroffen. Zelensky noemt de aanvallen de meeste effectieve en directe sanctie tegen de olie-industrie, de belangrijkste inkomstenbron van de Rusland.

Het is een bedrijf dat voor velen tot deze week onbekend was, maar nu in het middelpunt van de belangstelling staat. Chipfabrikant Nexperia blijkt een speelbal te zijn van belangen die zich uitstrekken tot Amerika en China.

Uit rechtbankstukken en een Kamerbrief van minister Karremans, wordt duidelijk hoe dit heeft geleid tot handelsbeperkingen en een uitzonderlijke ingreep van de Nederlandse overheid.

Al jarenlang maakt het bedrijf 'eenvoudige' chips, bedoeld voor bijvoorbeeld telefoons, zonnepanelen en auto's. In 2019 kwam Nexperia in Chinese handen toen het werd overgenomen door het Chinese Wingtech. Een jaar later werd Zhang Xuezheng CEO. Het hoofdkantoor bleef wel in Nijmegen.

Zorgen over Chinees bestuur

Sinds de Chinese overname groeiden de zorgen. Bestuurders van Nexperia namen eind 2023 contact op met het ministerie van Economische Zaken. Ze maakten zich er zorgen over dat Nexperia in handen was van een Chinese eigenaar, en vroegen om volledige erkenning als Nederland/Europees bedrijf. Ze drongen hierop aan, omdat ze negatieve gevolgen ervoeren in Europa en de Verenigde Staten.

Daarop volgden maandenlange gesprekken tussen het ministerie en Nexperia. Het bedrijf deed daarbij toezeggingen. Zo werd een raad van commissarissen beloofd die zou gaan toezien op het inperken van de invloed van de Chinese topman. Maar daar kwam weinig van terecht, blijkt uit rechtbankstukken.

Roekeloosheid

Ondertussen bleef de onrust over de topman groeien. Zo deed hij namens Experia een miljoenenbestelling bij het Chinese bedrijf WSS, een zusterbedrijf dat financieel in de klem zat, en waar hij zelf een belang in had. Die bestelling was volgens de rechtbank niet nodig en te groot.

Daarbovenop trok de Chinese topman vorige maand de betalingsbevoegdheden in van belangrijke financieel bestuurders van het bedrijf. In plaats daarvan liet hij de bankzaken regelen door personen zonder financiële ervaring, onder wie iemand die nog niet bij Nexperia werkte. De rechtbank bestempelde dit als een handelwijze die grenst aan roekeloosheid.

Medewerkers van Nexperia stapten daarom naar de Ondernemingskamer van het gerechtshof in Amsterdam, die Xuezheng vervolgens wegstuurde.

Druk vanuit Amerika

Terwijl het ministerie en Nexperia in gesprek waren, werd de druk van buiten opgevoerd.

Wingtech kwam namelijk eind 2024 op een Amerikaanse 'zwarte lijst' terecht, en vanwege de bijbehorende handelsbeperkingen kon Nexperia daar vanaf september ook last van krijgen. Om met bedrijven of personen uit de lijst zaken te doen moet er een speciale vergunning aangevraagd worden, maar die wordt bijna nooit verleend. Om een vrijstelling te krijgen voor deze handelsbeperking zou het nodig zijn om de Chinese topman te vervangen, die zelf ook op de lijst stond.

Uit rechtbankstukken blijkt nu dat Xuezheng, door aan te blijven als bestuurder, handelde tegen het belang van Nexperia in.

Nederland grijpt in

"Het lijkt er toch wel op dat de VS het signaal heeft afgegeven dat zij een regel invoeren waardoor Nexperia - als onderdeel van Wingtech - onder handelsbeperkingen valt. En dat de Nederlandse overheid toen heeft besloten om bij Nexperia de controle over te nemen", zegt Sebastiaan Bennink, advocaat internationaal handelsrecht.

Minister Karremans benadrukt in zijn brief aan de Tweede Kamer juist dat zijn besluit is genomen "zonder last of ruggespraak met welk land dan ook". Maar volgens de rechtbankstukken had het ministerie wel degelijk contact met de VS over de handelsbeperkingen voor Nexperia, en de eis om de topman te vervangen.

Volgens Karremans is sprake van een 'noodsituatie' en hij zegt verontrustende signalen te hebben ontvangen over het handelen van de Chinese topman.

Bennink denkt dat nu de aandelen niet meer worden beheerd door de Chinese CEO, de VS alsnog een exportvergunning zal afgeven. "Omdat ze zeker weten dat er geen Chinese invloed meer is binnen het bedrijf."

Tegenmaatregel

De Chinese regering reageerde met een exportverbod op chips uit de Chinese fabriek van Nexperia.

Nexperia en Karremans schrijven beide dat er gesprekken plaatsvinden met Chinese autoriteiten. Nexperia zet in op een zo snel mogelijke vrijstelling van de beperkingen om de impact ervan zo klein mogelijk te houden.

De Amerikaanse R&B-zanger D'Angelo is op 51-jarige leeftijd overleden. De zanger, wiens echte naam Michael Eugene Archer is, stierf aan de gevolgen van alvleesklierkanker, heeft zijn familie laten weten.

De artiest brak in 1995 op 21-jarige leeftijd door met het album Brown Sugar. Hij maakte vijf jaar daarna zijn tweede album, Voodoo. Na het grote succes van dit album trok hij zich terug uit het openbare én muzikale leven.

D'Angelo had lange tijd een relatie met zangeres Angie Stone, die dit jaar overleed bij een auto-ongeluk. Hij kampte enkele jaren met drugsproblemen en kwam meermaals in het nieuws vanwege verkeersovertredingen en arrestaties. Ook had hij in 2005 een ernstig auto-ongeluk, dat hij wonder boven wonder overleefde.

Black Messiah

In 2010 begon hij weer met optreden, en in 2012 trad hij op bij het North Sea Jazz Festival in Rotterdam. In 2014 bracht hij zijn derde album uit, Black Messiah, dat deels was geïnspireerd door politiegeweld en de straatprotesten daartegen die de VS toen in hun greep hadden. Het was tevens zijn laatste album.

Met zijn kenmerkende falsetstem, barokke en zoetgevooisde funkproducties en zijn wens om muzikaal alles in eigen hand te houden, werd de multi-instrumentalist D'Angelo gezien als de muzikale opvolger van Prince, iemand die hij zelf ook als groot voorbeeld zag.

Alle drie zijn albums worden beschouwd als meesterwerken in de genres neo-soul en R&B, voor de laatste twee won hij ook een Grammy voor beste R&B-album.

De bekendste videoclip van D'Angelo, How Does It Feel uit 2000:

Na zijn tweede album in 2000 verdween D'Angelo ruim tien jaar lang uit beeld, tot hij comebackshows aankondigde. In 2012 speelde hij in Paradiso.

De Nederlandse documentairemaker én fan Carine Bijlsma was van de partij. Zij wist het voor elkaar te krijgen dat ze twee jaar lang met D'Angelo en zijn band mee de wereld over mocht touren. Daar maakte ze de film Devil's Pie over, met beelden van achter de schermen en gesprekken met D'Angelo en zijn bandleden.

'Boven zichzelf uitstijgen'

Het is niet zomaar dat Bijlsma zo lang meereisde, vertelde ze aan 3voor12. "Dat had ook een praktische reden: op tour weet je dat hij er gewoon ís, dat hij je niet dagenlang kan laten wachten", legde ze in 2019 uit. In dat jaar verscheen de documentaire.

"Maar ik vind het vooral mooi om te laten zien hoe hij terug stapt in een arena waar hij twaalf jaar lang niet te zien was", zei de documentairemaker. "Hij had er eerder al ongelooflijke prestaties neergezet, maar dat had ook grote gevolgen. Ik wilde voor de film een moment uitkiezen waar spanning is, waar iemand boven zichzelf uitstijgt."

Ook na het verschijnen van Devil's Pie belde ze nog wel eens met hem. "De sfeer op tour is zoals je in de film ziet: een warm familiegevoel, mensen geven heel veel om elkaar. Het gaat om een groep muzikanten met een hele bijzondere diepe relatie."

De trailer van de documentaire:

De mammoetboom in het Abraham Ledeboerpark in Enschede is uitgeroepen tot Boom van het Jaar 2025. Dat maakte het SBNL Natuurfonds bekend. De mammoetboom, of reuzensequoia, kreeg 2716 stemmen.

Het exemplaar is zo'n 35 meter hoog, heeft een omtrek van bijna 8,5 meter en is naar schatting rond de 160 jaar oud.

"Zijn omvang, zijn standplaats en de hele verschijningsvorm zoals die daar zo majestueus staat", zegt bomenkenner Maarten Windemuller tegen RTV Oost. "Het is echt een boom waarvan je denkt als je het park opkomt: wauw, wat is dat daar?"

Over de exacte leeftijd bestaat wat twijfel. Zo staat op een bordje bij de boom dat die rond 1890 is geplant, maar volgens sommigen is hij ouder. Zo zou op een zwart-witfoto uit 1887 te zien zijn dat de boom toen al tientallen jaren oud was.

Zaden meegenomen uit Californië

De boom werd in de 19e eeuw geplant op initiatief van de familie Ledeboer, die zaden meebracht uit de Amerikaanse staat Californië. De mammoetboom werd dit jaar aangemeld ter ere van 700 jaar stadsrechten voor Enschede.

Buurtbewoners voelen zich verbonden met de boom:

De reuzensequoia is volgens Windemuller niet de grootste van het land. "In de buurt staat er eentje van 37 meter hoog, maar die staat in een bos en valt dus niet op. En er zit er nog een in Brummen die geloof ik nog hoger is."

Dankzij de winst is de Enschedese boom de Nederlandse inzending voor de Europese Tree of the Year 2026. Die verkiezing wordt in februari gehouden.

Vertegenwoordigers van Facebook, TikTok, X en Google willen niet naar de Tweede Kamer komen om daar uitleg te geven over hun activiteiten in verkiezingstijd. Een uitnodiging daarvoor is door de bedrijven afgeslagen of niet beantwoord.

De fracties van onder andere GL-PvdA, PVV, NSC, D66, BBB en Volt wilden nog deze week met de bedrijven in gesprek over "algoritmen en inmenging" tijdens de verkiezingscampagne. De partijen willen weten in hoeverre de Nederlandse kiezers op een ongeoorloofde manier worden beïnvloed, en wat deze platforms daar aan doen.

"Overal zie je in Europa dat verkiezingen onder druk staan", zegt GL-PvdA-Kamerlid Kathmann. Zij haalt het voorbeeld aan van de presidentsverkiezingen in Roemenië, waar volgens de Roemeense autoriteiten sprake was van beïnvloeding. "Wij willen weten wat de techbedrijven kunnen doen zodat het hier niet misgaat."

Ook BBB wilde het gesprek, met nog een paar weken te gaan tot de verkiezingen op 29 oktober. "Alle informatie die op mensen afkomt heeft natuurlijk invloed, de traditionele kanalen ook. Maar die algoritmes proberen mensen in een fuik te brengen."

Verdienen heel veel geld

De techbedrijven hebben er kennelijk niet veel belang bij om in de Kamer langs te komen, want ze verdienen heel veel geld met dit soort boodschappen, concludeert Kamerlid Van der Werf (D66). "Maar wij willen onze democratie schoon houden."

Volt-Kamerlid Koekkoek vindt het moeilijk te begrijpen dat de bedrijven niet willen komen of zeggen dat ze geen tijd hebben. "Het zijn grote multinationals waar heel veel mensen werken, en het gaat over onze democratie. Wij vragen dit niet zomaar."

Uit de uitnodiging aan de techbedrijven blijkt dat de Kamerleden zich zorgen maken na "mogelijke manipulatie van de Roemeense verkiezingen" en rapporten van de NCTV en AIVD dat "radicalisering in alle vormen" online wordt aangewakkerd, mogelijk door de werking van "aanbevelingsalgoritmen".

Die algoritmen spelen een grote rol. Die bepalen - mede gebaseerd op de interesse van de kiezer, maar ook op wat op dat moment populair is - wat iemand ziet. Je bepaalt het dus niet helemaal zelf, al lijkt dat soms zo.

Kort dag

Tiktok en X reageerden tot nog toe niet, ook niet op verzoeken van de NOS. Google laat de Kamer weten dat de uitnodiging "pas deze week" binnenkwam en dat het "te kort dag" is om dit in de agenda op te nemen.

Het was inderdaad kort dag, erkent initiatiefnemer Kathmann: "Maar je wordt uitgenodigd voor een gesprek over de veiligheid van onze verkiezingen. Het zijn allemaal bedrijven met meer dan 10.000 medewerkers; ik lees het zo dat je dan te belazerd bent om te komen."

Ook Vermeer kan niet plaatsen dat de bedrijven geen afgevaardigde willen sturen. "Een gemiste kans, want ze klagen soms ook dat ze moeite hebben om in contact te komen met Kamerleden. Ik kan niet in hun agenda kijken, maar is er iets belangrijkers dan met Nederlandse volksvertegenwoordigers in gesprek gaan?"

Telefoon opnemen

Koekkoek zegt dat het ook geen verrassing kan zijn voor de bedrijven dat de Kamer zich hier zorgen over maakt. "We zijn hier al jaren mee bezig", zegt zij. "Maar het feit dat we dit gesprek hebben geprobeerd, leidt misschien toch ook wel weer tot bewustwording over hoe het werkt."

Voor jonge kiezers die hun informatie vooral van sociale media halen heeft zij een eenvoudig advies. "Vraag je altijd af 'waarom zie ik dit en wie zit hierachter? 'En als je denkt 'hé dit is raar': check je feiten."

Kathmann: "En ik hoop wel dat ze de telefoon opnemen als premier Schoof belt dat er iets niet in de haak is."

Regels voor 'bigtech'

In Nederland bewaakt, voor zover dat gaat, de Autoriteit Consument en Markt (ACM) de aanbieders van sociale media. In juli heeft de ACM nog twaalf grote online platforms, zoals Facebook, TikTok en X geïnformeerd over de aankomende Tweede Kamerverkiezingen en ze gewezen op hun verantwoordelijkheden.

Ze moeten "een betrouwbaar online publiek debat in verkiezingstijd in Nederland" garanderen en mogen niet zomaar accounts blokkeren of inhoud verwijderen zonder duidelijke onderbouwing. Illegale haatzaaiende content, "malafide buitenlandse inmenging" en desinformatie rond de verkiezingen moeten ze verwijderen.

In de EU moet de Digital Services Act consumenten beschermen en de macht van internetgiganten als Google en Meta inperken. Bijvoorbeeld door transparanter te zijn over hun algoritmes en een verbod op gerichte advertenties op basis van religie of politieke opvattingen.

Vier mannen die vannacht probeerden in te breken bij agrarische bedrijven in Espel in Flevoland, zijn daarbij op heterdaad betrapt. Ze werden opgemerkt door boeren die aan het patrouilleren waren in de omgeving.

De boeren houden het uitgestrekte gebied zelf in de gaten, omdat het aantal inbraken stijgt en het gebied te groot is voor de politie om goed te controleren. Bij het patrouilleren gebruiken de boeren bijvoorbeeld nachtkijkers om goed in het donker te kunnen zien.

Zo konden ze ook afgelopen nacht goed volgen waar de verdachte mannen heen gingen en dit doorgeven aan de politie. Die zette een zoekactie op met verschillende eenheden, een politiehelikopter en twee politiehonden.

Op de vlucht

Toen de mannen in de gaten kregen dat ze waren opgemerkt, probeerden ze te vluchten.

Een woordvoerder van de politie zegt tegen Omroep Flevoland dat de actie voelt als een overwinning. "Wij werken in het buitengebied maar dat is enorm uitgestrekt. Als basisteam kun je het dan niet alleen. Dat bleek wel vannacht: door goede communicatie met de burgers konden we vier aanhoudingen verrichten."

Waar de verdachten precies op uit waren kan de politie nog niet zeggen.

De politie in Groningen zoekt getuigen die meer weten over een poging tot aanranding tijdens een protest tegen seksueel geweld. Eind augustus demonstreerden Dolle Mina's in verschillende steden, waaronder in Groningen. De slogan van het protest was 'De nacht is ook van ons'.

De aanranding zou zijn gebeurd rond 22.30 uur in de Groningse binnenstad. "Een onbekende man probeerde tussen het Zuiderdiep en de Folkingedwarsstraat een jonge vrouw aan te randen", meldt de politie. De vrouw deed aangifte.

"Dat dit incident plaatsvond tijdens een demonstratie die juist in het teken stond van veiligheid voor vrouwen, maakt de maatschappelijke impact groot."

De politie sprak getuigen en bekeek videobeelden, maar is op zoek naar aanvullende informatie. Mensen die meer weten of nog beelden hebben, wordt gevraagd dat te delen.

Verdachte

"Omdat het incident plaatsvond tijdens een drukbezochte mars met duizenden deelnemers, is het goed mogelijk dat er mensen zijn die beelden hebben gemaakt waarop de verdachte mogelijk te zien is", schrijft de politie. Ook is zijn signalement gedeeld.

Begin september werd aangifte gedaan van aanranding bij het Groningse protest. Een vrouw werd door een onbekende man vastgepakt en op haar mond gezoend. Het is niet duidelijk of dit om hetzelfde incident gaat als waar de politie nu de informatieoproep voor doet. De politie kon dat desgevraagd nog niet bevestigen.

Deelnemers lastiggevallen

Het was al bekend dat de protesten eind augustus niet vlekkeloos waren verlopen. Zowel in Maastricht als in andere steden waren incidenten, meldden de Dolle Mina's. Daarbij waren voornamelijk mannen betrokken. Zo werd in Eindhoven de route aangepast, omdat omstanders de stoet blokkeerden en deelnemers lastigvielen. In Maastricht werden vrouwen onder meer nagefloten, bedreigd en in de billen geknepen.

"Helaas zijn er landelijk te veel verhalen en nare ervaringen gedeeld over seksuele intimidatie die plaatsvond tijdens onze rustige, maar luide actie", schreef de Limburgse tak van de feministische beweging.

Opnieuw hebben er te veel asielzoekers geslapen in het aanmeldcentrum in Ter Apel. Uit cijfers die het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) heeft gepubliceerd, blijkt dat er vannacht 2007 mensen verbleven, 7 meer dan toegestaan.

Na een rechtszaak die in 2023 was aangespannen door de gemeente Westerwolde, waar Ter Apel onder valt, heeft een rechter de limiet op 2000 asielzoekers vastgesteld.

Westerwolde wil dat het aantal asielzoekers binnen de perken blijft, omdat anders de veiligheid in het geding komt.

Boete opgelopen tot 750.000 euro

Het COA moet voor elke nacht dat het maximumaantal asielzoekers wordt overgeschreden, een dwangsom van 50.000 euro betalen aan de gemeente. De teller staat nu op 750.000 euro. De boete kan oplopen tot 5 miljoen euro.

De limiet werd vannacht voor het eerst in negen dagen overschreden, meldt RTV Noord. De druk op het aanmeldcentrum in Ter Apel neemt deze maand waarschijnlijk iets af door heropening van de noodopvang op een evenemententerrein in Biddinghuizen.

Vorig jaar betaalde het COA 1,5 miljoen euro aan boetes aan de gemeente Westerwolde. Een deel van dat geld wordt gebruikt voor de renovatie van het centrum van Ter Apel. Later dit jaar besluit de gemeenteraad waar het geld dat dit jaar door de boetes binnenkomt voor wordt gebruikt.

Bierbrouwer Heineken gaat reorganiseren en schrapt vierhonderd banen op het hoofdkantoor in Amsterdam. In totaal werken er 3700 mensen voor Heineken in Nederland.

Een deel van de banen wordt verplaatst naar het buitenland. Later deze maand komt Heineken met details over de reorganisatie. "We erkennen de impact die deze veranderingen kunnen hebben op onze mensen en zijn vastbesloten om hen met zorg en respect te ondersteunen", zegt Heineken-topman Dolf van den Brink.

In een verklaring zegt Heineken dat de veranderingen op het hoofdkantoor onder meer bedoeld zijn om de onderneming wendbaarder te maken met de nadruk op groei en innovatie.

Economische druk

De bierbrouwer spreekt van een snel veranderende wereld. "De geopolitieke en economische druk is reëel, maar dat geldt ook voor de kansen die worden gecreëerd door technologie en veranderende consumententrends", zegt Van Den Brink. Volgens hem moet het bedrijf voorop blijven lopen en moet de digitale transformatie worden versneld.

Eerdere reorganisatie

Het is niet de eerste keer dat Heineken reorganiseert. In 2021 kondigde de bierbrouwer aan dat er in een paar jaar tijd 8000 banen wereldwijd zouden verdwijnen, met een jaarlijkse besparing van zo'n 350 miljoen euro.

Aanleiding toen waren onder meer tegenvallende resultaten door de coronapandemie.

Wereldwijd werken in totaal zo'n 85.000 mensen voor Heineken.

Defensie is nalatig geweest rond het dodelijke mortierongeluk in Mali in 2016. Dat concludeert een onafhankelijke commissie die onderzoek deed naar het ongeluk. Tijdens een oefening in Mali kwamen twee Nederlandse militairen om het leven toen een granaat voortijdig explodeerde. Een derde militair raakte zwaargewond.

Volgens de commissie hield Defensie zich jarenlang niet aan de geldende normen. Defensie wist dat de munitie niet deugde en dat regels rond de veiligheid niet werden gevolgd. In drie gevallen was sprake van verwijtbaar handelen.

Ook was er volgens de commissie te weinig aandacht voor de nabestaanden.

Leren

Demissionair minister Brekelmans spreekt van "pijnlijke conclusies". Volgens hem voelde Defensie de druk om ondanks bezuinigingen en reorganisaties toch goed inzetbaar te blijven. "Defensie wil daarvan leren. Er zijn inmiddels extra mensen aangenomen, de veiligheid is verbeterd en er is een onafhankelijk toezichthouder aangesteld. Maar het werk is nog zeker niet klaar."

De nabestaanden zijn blij dat "eindelijk de waarheid boven tafel is gekomen", zei Jennifer Schouten tijdens de presentatie van het rapport. Zij is de weduwe van een van de twee omgekomen militairen. Ze heeft net als de commissie kritiek op het ministerie. "Nabestaanden voelden zich vaak niet serieus genomen."

Eerdere onderzoeken

Naar het ongeluk zijn al eerder onderzoeken ingesteld, niet alleen door Defensie zelf, maar ook door de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV). Uit dat onderzoek, dat verscheen in 2017, kwam al naar voren dat er ernstige tekortkomingen waren in de zorg voor de veiligheid van de militairen in Mali.

Na het verschijnen van het rapport van de OVV stapte minister Hennis van Defensie op, samen met de Commandant der Strijdkrachten, Tom Middendorp.

Het universitair ziekenhuis in Maastricht (MUMC+) heeft een app ontwikkeld die een longaanval kan voorspellen, op basis van je stem. De app moet ervoor zorgen dat patiënten sneller geholpen kunnen worden als ze zo'n longaanval krijgen. Op die manier moet de schade aan bijvoorbeeld organen worden beperkt, aldus onderzoekers.

Sami Simons, longarts bij het MUMC+ en onderzoeker bij onderzoeksinstituut NUTRIM, legt uit dat de app de stem van een longpatiënt analyseert, door de trillingen te vergelijken met een grote database. Afwijkingen worden zo geanalyseerd en op afstand kan een diagnose worden gesteld.

Bij een longaanval worden patiënten extreem kortademig en krijgen ze weinig zuurstof binnen. Volgens onderzoeker Rosanne Beijers is het belangrijk om zo'n longaanval snel te behandelen, om schade aan de longen en andere organen te beperken.

Primeur

Folkert Brijker van de Nederlandse Vereniging van Artsen voor Longziekten en Tuberculose (NVALT) noemt de app een primeur. "De stem als biomarker is nieuw en lijkt veelbelovend te zijn. Het stemgeluid blijkt zeer gevoelig te zijn in het herkennen van verandering van klachten bij COPD".

Brijker verwacht dat patiënten veel baat zullen hebben bij de app. "Het is een makkelijke en toegankelijke toepassing in de thuissituatie. Het maakt het mogelijk op afstand, over en weer, in contact te komen met zorgverleners om de behandeling indien noodzakelijk aan te passen".

De app zal leiden tot een draaglijker leven voor patiënten, verwacht hij.

Twee keer zoveel COPD

Dat het onderzoek in Limburg wordt gedaan, is geen toeval. In de provincie zijn bovengemiddeld veel mensen met de longziekte COPD, zegt Simons.

Dat heeft te maken met het werk in de kolenmijnen. "De Limburgse samenleving kwam in aanraking met de stoffen uit de mijnen. We weten dat als kinderen in aanraking komen met fijnstof, of zulke stoffige deeltjes, dat hun longen zich minder goed ontwikkelen. En mensen met minder ontwikkelde longen, hebben op latere leeftijd meer kans op COPD", zegt de onderzoeker.

Dat geldt ook voor Margo Tangelder (89), die lijdt aan COPD. Ze werkt mee aan het onderzoek om lotgenoten te helpen. "Als er een enkele persoon baat bij heeft, dan ben ik heel tevreden", zegt ze tegen L1.

De app wordt vanaf eind dit jaar getest door patiënten thuis.

De ontvoering van een vrouw uit Hoofddorp was afgelopen week dagenlang in het nieuws. De vrouw, die inmiddels weer thuis is, werd volgens de politie ingezet als drukmiddel in een conflict tussen drugscriminelen.

Het is de zoveelste ontvoering in het criminele circuit. Vandaag staan in de rechtbank Amsterdam twee mannen terecht voor een ontvoering van een 21-jarige man in oktober vorig jaar. Hij werd met grof geweld meegenomen in een wit busje in Amsterdam-Oost, en later zwaar mishandeld teruggevonden. Morgen dient in de rechtbank Assen ook een ontvoeringszaak.

"Het gebeurt vaker dan vroeger", zegt strafrechtadvocaat Jan-Hein Kuijpers. "Er zitten heel veel mensen in de drugs, dus er ontstaan ook meer problemen." Ook bij andere conflicten in de criminele wereld zijn ontvoeringen een manier om elkaar onder druk te zetten.

'Ultieme drukmiddel'

De handel in cocaïne is veel levendiger dan vroeger, zegt Kuijpers. "Een jaar of vijf geleden was de prijs voor een kilo coke zo'n 30.000 euro. Nu ligt de prijs rond de 14.000 euro. Er is dus veel meer coke op de markt." Daardoor is de kans op conflicten simpelweg groter, stelt Kuijpers.

Die ruzies kunnen gaan over bijvoorbeeld de kwaliteit van de drugs, een late levering, of een gestolen partij. "Eerst wordt er gedreigd, bijvoorbeeld met graffiti of een kogel door de deur." Als dat geen effect heeft, gaan criminelen soms over tot ontvoering, zegt hij. "Dat is het ultieme drukmiddel."

Het doel is dat er alsnog wordt betaald, of dat de drugs worden teruggegeven", zegt hoogleraar strafprocesrecht Sven Brinkhoff. Bij de ontvoeringen zijn er volgens hem geen grenzen meer wat wel en niet mag. "De belangen zijn zo groot, dat criminelen alles gerechtvaardigd vinden."

Vorig jaar leidde de diefstal van 1400 kilo cocaïne tot een uitbarsting van geweld in Zuid-Holland met explosies, beschietingen, brandstichtingen en bedreigingen. Ook werden mensen ontvoerd, meldden andere media.

Bekijk hieronder onze special over deze geweldsexplosie:

Vroeger was er volgens Brinkhoff een ongeschreven code in het criminele circuit dat je familieleden of advocaten met rust laat. "Die regels bestaan niet meer", zegt hij. "Mensen rondom criminelen worden steeds vaker slachtoffer, dat zagen we natuurlijk ook al bij de moord op advocaat Derk Wiersum."

Tieners en twintigers

Voor de ontvoering van de vrouw uit Hoofddorp zijn inmiddels zeven mensen gearresteerd onder wie één tiener en vier twintigers. Ook de verdachten die vandaag terecht staan in Amsterdam zijn 19 en 21 jaar.

"De verdachten worden steeds jonger", zegt advocaat Kuijpers. Dat is volgens hem bij ontvoeringen het geval, maar ook bij andere zware misdrijven.

Hij wijt dit aan onder andere de bezuinigingen op jeugdzorg en minder inzet van wijkagenten. "De jeugd is vogelvrij, en jongeren zijn bevattelijk voor geld, snel geld. Dat zie je terug."

In Madagaskar heeft het leger de macht overgenomen. Dat heeft kolonel Randrianirina gemeld op de nationale radio. President Rajoelina was dit weekend het land ontvlucht, nadat een elite-eenheid van de strijdkrachten onder leiding van Randrianirina zich had aangesloten bij de jongerenprotesten. De jongeren eisten het vertrek van de president. Zij protesteren al weken tegen armoede en corruptie.

Kort voor de aankondiging van het leger stemde het Lagerhuis van het parlement bijna unaniem voor afzetting van Rajoelina.

Hooggerechtshof

Het hooggerechtshof in de voormalige Franse kolonie heeft Randrianirina voorgedragen als nieuwe president. De militaire leider heeft volgens persbureau Reuters een overgangsperiode van maximaal twee jaar aangekondigd, met daarna verkiezingen.

Vanochtend nog kwam Rajoelina met een decreet op de officiële presidentspagina op Facebook. Daarin zei hij per direct het Lagerhuis te ontbinden. Oppositieleider Siteny Randrianasoloniaiko noemde het decreet niet rechtsgeldig.

Rajoelina op zijn beurt noemt de stemming waarin hij werd afgezet in strijd met de grondwet.

Kolonel Randrianirina is door het hooggerechtshof voorgedragen als nieuwe president:

Waar is Rajoelina?

Het is onduidelijk waar de 51-jarige gevluchte Rajoelina zich nu bevindt. Afgelopen weekend vertrok hij naar verluidt met een Frans militair toestel naar Dubai. De oud-dj die de bijnaam TGV verwierf naar de Franse hogesnelheidstrein, kwam voor het eerst in 2009 aan de macht bij een staatsgreep.

Dezelfde elite-eenheid die hem toen aan de macht hielp, heeft zich nu tegen hem gekeerd.

Madagaskar, een voormalige Franse kolonie, is een van de armste landen ter wereld. Op het eiland ten oosten van Mozambique leeft driekwart van de bevolking onder de armoedegrens.

De website van gezondheidsinstituut RIVM is weer bereikbaar. Het RIVM had de website rond 11.15 uur uit de lucht gehaald nadat mensen van buiten het bedrijf hebben kunnen inbreken op de website.

Er was sprake van een externe plug-in voor een contactformulier op de site, waardoor hackers via de RIVM-site clickbait-teksten konden verspreiden. Dat zijn opvallende en soms onjuiste teksten, waarvan mensen de neiging hebben om erop te klikken. Zo stonden er onder meer Engelstalige berichten over diabetes en een hondenfilmpje.

De hack kwam aan het licht nadat een gebruiker van het platform Reddit de opvallende berichten had gedeeld. De gebruiker klikte op een link naar de RIVM-website, maar kwam terecht bij gezondheidsgerelateerde nepberichten.

'Geen data gelekt'

Het RIVM meldt dat de hackers geen toegang hadden tot data en dat er ook geen data zijn gelekt. Het lek is volgens het gezondheidsinstituut gedicht en de geplaatste teksten en filmpjes zijn verwijderd.

In Brussel wordt massaal gestaakt tegen hervormingsplannen van de regering van premier De Wever. Er zijn tienduizenden mensen naar de Belgische hoofdstad getrokken. Ze zijn het niet eens met het ingrijpen door de overheid in pensioenen en met bezuinigingen.

De betogers lopen een mars van het Noordstation richting het Zuidstation van Brussel. Het protest verloopt zonder grote ongeregeldheden. Vanochtend stak iemand takken in brand op de weg, wat 's ochtends vroeg leidde tot lange files.

Door de staking staat het verkeer in Brussel ook de rest van de dag muurvast. De verkeersdienst roept op om niet met de auto naar de stad te gaan, tenzij het echt niet anders kan. "Alle straten opsommen waar problemen zijn, heeft geen zin, want het verkeer staat gewoon helemaal vast", zegt een woordvoerder van Brussel Mobiliteit tegen persbureau Belga.

Op de luchthaven van Brussel vertrekt vandaag nagenoeg geen enkele vlucht. Er staan enkele tientallen gepland, vooral voor reizigers die op de luchthaven overstappen op een langere vlucht. Van de aankomende vluchten is ongeveer de helft geschrapt.

Ov-bedrijven waarschuwen dat de dienstregeling verstoord kan zijn. De treinen in België rijden wel, maar reizigers moeten rekening houden met drukte en mogelijk extra reistijd.

Verschillende treinen vanuit Nederland naar Brussel rijden niet. Treinen naar Parijs en Londen vanuit Brussel rijden volgens Eurostar wel, maar reizigers moeten rekening houden met extra reistijd. Ook de scheepvaart in de haven is getroffen door de staking.

Woede over zomerakkoord

De Belgische regering sloot deze zomer een akkoord over ingrijpende hervormingen. Volgens premier De Wever zijn die nodig om pensioenen en de gezondheidszorg op lange termijn te kunnen blijven betalen.

In het akkoord is onder meer afgesproken dat wie vroeger stopt met werken, minder pensioen zal krijgen. Maar wie langer doorwerkt dan de pensioenleeftijd, zal juist meer ontvangen. Ook worden pensioenleeftijden langzaam opgetrokken.

Drie grote vakbonden hadden opgeroepen tot het protest vandaag. Ze vinden dat de regering met het akkoord geen respect toont voor werknemers. "Wat meneer De Wever hervormingen noemt, noem ik sociale afbraak", zegt Bert Engelaar van vakbond ABVV tegen de Vlaamse omroep VRT. "Er zijn hervormingen nodig, de vraag is waar we die gaan zoeken. Zijn recept daarvoor is niet mijn recept."

Ook andere organisaties, die bijvoorbeeld opkomen voor het milieu of armoedebestrijding, doen mee aan het protest.

Correspondent Ardy Stemerding:

"Mensen zijn bang dat de plannen van De Wever hele grote gevolgen voor ze gaan hebben. Dat ze vooral langer en harder moeten gaan werken, terwijl in hun ogen bijvoorbeeld de inflatie niet voldoende wordt gecorrigeerd en de regering ondertussen wel heel veel miljarden uitgeeft aan defensie. Daar is breed gedragen onvrede over. Dat is de reden dat de drie grootste vakbonden zo veel mensen op de been krijgen.

Het lijkt er ook wel echt op dat dit een andere omvang heeft dan andere protesten. Een voorzichtige schatting komt uit op enkele tienduizenden mensen, al hoopt de organisatie op nog meer mensen. De bonden voorspellen dat het gaat richting de aantallen van de demonstratie ruim tien jaar geleden, ook tegen hervormingen van de regering. Toen kregen ze 100.000 mensen op de been."

Voor het vijfde jaar op rij hebben het Amsterdams Studenten Corps (ASC) en de Amsterdamse Vrouwelijke Studenten Vereniging (AVSV) geen bestuursbeurzen ontvangen aan de start van een nieuw studiejaar. Dat meldt Het Parool. De krant had er vragen over gesteld aan de Universiteit van Amsterdam.

Volgens de universiteit, die ook spreekt namens de Hogeschool van Amsterdam en de Vrije Universiteit, is er geen nieuw besluit genomen om voor het vijfde jaar geen geld toe te kennen, maar gelden eerder opgelegde sancties momenteel nog steeds. Sinds september 2021 ontvangen bestuursleden van de verenigingen geen beurzen meer van de drie Amsterdamse onderwijsinstellingen, na uit de hand gelopen ontgroeningen in 2021.

De universiteiten en hogeschool kunnen ieder moment opnieuw besluiten de subsidies weer toe te kennen, wanneer wordt gevonden dat de cultuur bij ASC en AVSC weer naar behoren is. De onderwijsinstellingen voeren door het jaar heen gesprekken met het bestuur van het corps om een beeld te schetsen van de cultuurveranderingen.

"Besluiten over het eventueel opheffen van sancties worden in principe gedurende het jaar gemaakt, en niet per se voor de start van een nieuw studiejaar", schrijft een woordvoerder aan de NOS. "Als we de beurzen weer instellen, kijken we naar hoe we dat precies invullen in de praktijk."

De senaat van het corps, het bestuur, heeft de afgelopen jaren verschillende maatregelen genomen om de cultuur bij de verenigingen te verbeteren. Zo is er een gedragscode opgesteld, is er een meldpunt waar leden misstanden anoniem kunnen aangegeven en zijn er drie vertrouwenspersonen aangesteld.

Het bestuur heeft nog niet laten weten hoe zij aankijken op het nog niet toekennen van de beurzen. De Universiteit van Amsterdam kan geen toelichting geven over wat er nog extra moet gebeuren voordat beurzen weer worden toegekend. "Dat is tussen het corps en de instelling die de beurs verstrekt", schrijft de woordvoerder.

Ledenstop dispuut

Ondanks de maatregelen kwamen afgelopen augustus nieuwe misstanden aan het licht. Bij dispuut Thalia, onderdeel van ASC, werd vastgesteld dat "structureel sprake is van ernstig wangedrag in en rondom het dispuutshuis", zo stelde de rector van het corps deze zomer. Vanwege de zorgen om de veiligheid van corpsleden werd bepaald dat Thalia dit studiejaar geen nieuwe leden mocht aannemen.

Het Amsterdams Studenten Corps en de Amsterdamse Vrouwelijke Studentenvereniging zijn de oudste studentenverenigingen van Amsterdam. Ze hebben zo'n 2700 actieve leden, schrijven zij op hun website. Het corps kwam de afgelopen jaren vaak in het nieuws, ook nog na het afnemen van de beurzen. In 2023 vanwege mishandelingen en vernederingen bij ontgroeningen en in 2022 vanwege seksueel intimiderende en vrouwonvriendelijke uitspraken.

De Chinese regering heeft chipfabrikant Nexperia een exportverbod opgelegd. Het betekent dat de chips, jaarlijks zo'n 50 miljard, die in de Chinese fabriek van Nexperia worden geproduceerd het land niet meer uit mogen. Dat schrijft het bedrijf met hun Nijmeegse hoofdkantoor op zijn website.

China lijkt dit exportverbod op te leggen na ingrijpen door de Nederlandse overheid in het bedrijf. Het risico was namelijk te groot dat cruciale technologie uit Nederland zou weglekken, zegt het ministerie. Daarnaast werd de Chinese Nexperia-topman Zhang Xuezheng uit zijn functie gezet door de Ondernemingskamer van het gerechtshof in Amsterdam.

'Impact beperken'

Op zijn website schrijft Nexperia dat het bedrijf in nauw overleg is met Chinese overheidsinstanties om de impact van de maatregel te beperken. Verder overlegt het bedrijf actief met Chinese autoriteiten om een vrijstelling te krijgen.

Sinds 4 oktober is het verboden om vanuit de Chinese fabriek van Nexperia eindproducten naar andere landen te exporteren. Het bedrijf heeft meerdere vestigingen over de hele wereld, en maakt relatief eenvoudige chips voor onder andere telefoons, auto's en zonnepanelen. In 2019 nam het Chinese concern Wingtech het hele bedrijf over, maar het hoofdkantoor bleef in Nijmegen.

Harde ingreep

De Nederlandse regering greep eind vorige maand in bij het bedrijf. Met een maatregel kan het ministerie beslissingen binnen het bedrijf tegenhouden of terugdraaien. Door in te grijpen kan Nederland voorkomen dat er in een noodsituatie geen chips beschikbaar zijn voor de Nederlandse en Europese industrie.

Vandaag blijkt uit de uitgebreide rechtbankstukken dat Nexperia al in 2023 aan de bel trok bij het ministerie van Economische Zaken. Binnen het bedrijf waren er zorgen over de rol van de enige aandeelhouder Wingtech, het bedrijf van Zhang Xuezheng. Wingtech heeft sterke verbintenissen met de Chinese staat.

Nexperia deed vervolgens toezeggingen aan de overheid om daar verandering in te brengen, maar daar is volgens de rechtbank weinig van terecht gekomen.

Twijfel aan topman

Volgens die rechtbankstukken had de Ondermingskamer terechte twijfels over het handelen van topman Zhang Xuezheng. Zo deed hij een miljoenenbestelling namens Nexperia bij het Chinese bedrijf WSS, waar hij ook een belang in heeft, terwijl die order volgens de rechtbank helemaal niet nodig was.

Daarbovenop trok de voormalig topman volgens de rechtbank afgelopen september de bankvolmachten in van belangrijke financieel bestuurders binnen het bedrijf. In plaats daarvan liet hij de bankzaken regelen door personen zonder financiële ervaring, onder wie iemand die nog niet bij Nexperia werkte.

Druk van VS

Volgens China grijpt Nederland in onder druk van de Verenigde Staten. Eerder zei demissionair minister Karremans dat dat niet het geval was. Toch blijkt uit de rechtbankstukken dat Nederland onder druk is gezet. Daarin staat dat op 30 september Nexperia Amerikaanse handelsbeperkingen opgelegd kreeg. Precies op die dag greep de minister in.

Voor het ingrijpen bij Nexperia maakt de overheid gebruik van de Wet beschikbaarheid goederen. Die bestaat sinds 1952 en is niet eerder gebruikt. Met de wet kunnen ministers als voorbereiding op noodsituaties bevelen geven waarmee zeker gesteld wordt dat bepaalde goederen beschikbaar blijven.

Minister Karremans schrijft in een brief aan de Tweede Kamer dat hij de maatregel heeft genomen vanwege serieuze signalen van bestuurlijke tekortkomingen binnen het bedrijf.

De maatregel geldt voor maximaal één jaar. De minister zegt verder gesprekken te voeren met de Chinese autoriteiten over de handelsbeperkingen. Tot wanneer die gelden, is onduidelijk.