NOS Nieuws - Algemeen

De Italiaanse politiek is al dagenlang in de ban van een reportage van publieke omroep RAI, waarin de onderminister van Cultuur van Italië wordt beschuldigd van het bezitten en laten bewerken van een gestolen schilderij uit de 17de eeuw. Ook zou hij een ander kunstwerk illegaal hebben geëxporteerd. Hij ontkent dat hij iets fout heeft gedaan.

Vittorio Sgarbi is de naam van de 71-jarige onderminister, kunstcriticus en tv-persoonlijkheid. Regelmatig haalt hij de media vanwege zijn korte lontje en grove taalgebruik, maar dit keer zijn de berichten serieuzer, nu er in twee zaken onderzoeken naar hem lopen.

De eerste zaak kwam aan het licht in het RAI-onderzoeksprogramma Report en draait om het schilderij La cattura di San Pietro (De gevangenneming van Sint-Pieter) van Rutilio Manetti. Dat werd in 2013 gestolen uit een kasteel in de noordelijke regio Piemonte. Het werk is na de uitzending vorige week gevonden bij Sgarbi en is door agenten in beslag genomen.

Sgarbi wordt ervan beschuldigd opdracht te hebben gegeven om het schilderij te bewerken: er is na de diefstal een kaars in de linkerbovenhoek toegevoegd, vermoedelijk om de herkomst ervan te verhullen. Zelf spreekt de onderminister dat tegen: hij zegt dat hij het kunstwerk, met kaars, ruim twintig jaar geleden had gevonden toen hij een villa restaureerde die zijn moeder had gekocht. Hij beweert dat het bij hem aangetroffen schilderij in de villa het origineel is en dat het 'kaarsloze' werk dat in 2013 als gestolen werd opgegeven een kopie is.

In de reportage zegt de eigenaar van het kasteel in Piemonte dat het canvas in 2013 uit het frame was gesneden. Enige tijd daarvoor zou een vriend van Sgarbi het kasteel hebben bezocht en hebben gezegd dat hij het werk wilde kopen.

In Report komt ook aan het licht dat een andere vriend van de onderminister het beschadigde schilderij naar een restaurateur had gebracht. Het gat in de omlijsting had dezelfde vorm als het stuk canvas dat in 2013 uit het frame werd gesneden. Toen het werk in 2021 door Sgarbi werd aangeboden bij een tentoonstelling, was er een kaars op te zien.

Enkele dagen na de uitzending kwam er een nieuwe beschuldiging: Sgarbi zou een schilderij van de Franse kunstenaar Valentin de Boulogne illegaal hebben geëxporteerd. Het kunstwerk met een waarde van 5 miljoen euro is in Monte Carlo in beslag genomen. Sgarbi zegt dat het gaat om een kopie en dat het niet van hem was. "Ik heb niets te vrezen", zegt Sgarbi in een reactie. "Ik zal mezelf op elke mogelijke manier verdedigen."

Nieuwe rel

Het is de tweede keer in korte tijd dat een functionaris van de regering van premier Meloni in verlegenheid wordt gebracht. Begin deze maand besloot ze een politicus van haar radicaal-rechtse partij Fratelli d'Italia op non-actief te zetten.

Hij had een pistool meegenomen naar een nieuwjaarsfeestje, dat per ongeluk afging en iemand verwondde. De politicus ontkende het wapen te hebben afgevuurd, maar weigerde de kruitresten te laten testen. Lokale aanklagers doen onderzoek naar deze zaak.

De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) heeft creditcardbedrijf ICS een boete van 150.000 euro gegeven. Het bedrijf gebruikte veel persoonlijke gegevens zonder eerst een verplichte privacycontrole te doen. Daarmee overtrad ICS de privacywet, zegt de AP.

ICS verzorgt de uitgifte, administratie en controle van creditcards. Onder meer Bunq, ABN Amro en American Express maken gebruik van de diensten van het bedrijf.

In 2019 begon ICS met het digitaal controleren van ongeveer 1,5 miljoen klanten in Nederland. Daarbij gebruikten ze gevoelige informatie, zoals naam, adres, telefoonnummer en e-mail, en vroegen ze klanten om foto's van zichzelf te maken en op te sturen via mobiele telefoons of webcams. ICS gebruikte deze foto's om ze te vergelijken met kopieën van identiteitsbewijzen.

Heel voorzichtig

Financiële instellingen, zoals ICS, moeten wettelijk de identiteit van klanten vaststellen, maar ze moeten ook heel voorzichtig zijn met de informatie die ze gebruiken. Doordat ICS geen extra privacywaarborg inbouwde, schond het bedrijf volgens de AP zijn zorgvuldigheidsplicht.

'Organisaties zijn niet voor niets wettelijk verplicht om van tevoren al te kijken welke risico's er zijn. Als een kopie van een paspoort in verkeerde handen valt, kan men slachtoffer worden van identiteitsfraude", zegt Katja Mur, bestuurslid van de AP.

Het AP kan boetes opleggen tussen de 120.000 en 500.000 euro. Omdat het hierbij om nalatigheid ging, en niet om opzet, is de boete voor ICS relatief mild.

ICS zegt in een reactie tegen de NOS dat het niet in beroep gaat tegen de sanctie. ICS erkent dat het steken heeft laten vallen, maar voegt eraan toe dat de zaak sindsdien is aangescherpt. "In 2021 is die risicoanalyse alsnog uitgevoerd en er zijn geen veiligheidsrisico's naar boven gekomen", zegt een woordvoerder.

In Weiteveen, een dorp in Drenthe bij de grens met Duitsland, is een man aangehouden vanwege de dood van twee mensen. De slachtoffers werden door de politie gevonden in een auto en bij een woning.

Rond 08.45 uur kreeg de politie een melding van een geweldsincident aan de Bargerweg waarbij meerdere mensen gewond zouden zijn geraakt. Bij het incident is geschoten, stelden agenten ter plaatse vast. De verdachte is een man van 50 uit Klazienaveen.

De aanhouding van de verdachte is op deze beelden te zien:

Op sociale media circuleren ook niet-geverifieerde beelden, waarop de vermoedelijke verdachte te zien zou zijn. Ze zouden zijn gemaakt rond het incident. In het fragment lijkt hij zijn daad te bekennen en zegt de vermoedelijke verdachte dat hij een jaar lang bedreigd is en opkwam voor zijn gezin. Een verslaggever van RTV Drenthe hoort van dorpsbewoners dat de verdachte en de slachtoffers elkaar kennen vanwege de verkoop van een woning.

Een makelaar die naar eigen zeggen bemiddelde bij de verkoop van het ouderlijk huis van de verdachte meldt aan AD dat er een conflict was tussen de verdachte en de slachtoffers over de verkoop. De kopers zouden volgens de makelaar niet tevreden zijn geweest over het onderhoud van de woning.

Ook circuleren er beelden van de vermoedelijke vrouw van de verdachte die zegt dat haar man "helemaal is doorgedraaid". Ook zij spreekt over een conflict over de woning. Volgens haar hebben de slachtoffers haar en haar partner het leven zuur gemaakt; ze zouden onder meer zijn bedreigd.

De politie wil nog niets zeggen over de beelden, maar zegt wel de relatie tussen de beelden en het incident te onderzoeken. Over het verhaal van de makelaar zegt de politie ook niets. Daarnaast wil de politie nog niets melden over de identiteit en de toedracht van de dood van de slachtoffers.

De forensische opsporingsdienst doet onderzoek. De verdachte wordt verhoord. Burgemeester Eric van Oosterhout van Emmen, waaronder Weiteveen valt, zegt de dodelijke slachtoffers te betreuren. "Ik begrijp de emoties die loskomen naar aanleiding van dit vreselijke voorval", schrijft hij op X. Zijn medeleven gaat uit naar de nabestaanden, voegt hij daaraan toe.

Bijna 7000 mensen maken kans om de nieuwe stem van het NOS-radioprogramma Met het Oog op Morgen te worden. Begin deze maand werd bekend dat Hans Hogendoorn stopt als stem, nadat hij 48 jaar lang in elke uitzending te horen was geweest. Hij tekende voor de iconische introducties met de vorm "buiten is het 2 graden, binnen zit...' gevolgd door de naam van een van de wisselende presentatoren.

De redactie van het radioprogramma riep een tool in het leven waarmee iedereen met de ambitie om Hogendoorn op te volgen de afgelopen tijd een tekst kon insturen. Binnen een week waren er al 5000 inzendingen. Wegens het succes werd de deadline met anderhalve week vervroegd, tot afgelopen zondag. De teller liep dus uiteindelijk nog op tot bijna 7000.

"Het overgrote deel van de inzenders is heel serieus," zegt jurylid en NOS-radiopresentator Fleur Wallenburg. "Het is fantastisch om te merken dat mensen zo serieus een poging wagen." Volgens Wallenburg kan de jury kiezen uit een divers aanbod van stemmen: "Man, vrouw, jong, oud, accent en geen accent. Wat ik ook erg leuk vind, is dat er veel mensen hebben meegedaan die nooit eerder iets met hun stem hebben gedaan."

De jury, waarin behalve Wallenburg ook presentator Rob Trip, plaatsvervangend hoofdredacteur Bart Leferink van NOS Nieuws en Fernando Halman van Zapp en FunX zitten, is nadrukkelijk niet op zoek naar een kopie van Hans Hogendoorn. "Hans is onvervangbaar, zijn geluid was in wezen dat van de aloude dorpsomroeper, dat vind je niet meer," zei juryvoorzitter Trip bij de lancering van de 'wedstrijd'.

Dat zal ongetwijfeld even wennen zijn. "Wij moeten als Oog-luisteraars straks met zijn allen sowieso een hobbel over moeten en eraan wennen dat het niet meer de stem is van Hans", aldus Wallenburg. "Maar ik heb al flink wat inzendingen gehoord en we gaan zeker weten een nieuwe geschikte stem vinden."

Gute Nacht, Freunde

Volgens jurylid Halman "moet de nieuwe stem vooral emotie en beleving uitstralen die passen bij het nieuwsprogramma Met het Oog op Morgen." Waar dat hem in zit laat zich moeilijk vatten in woorden, legt Wallenburg uit. Daarom is er ook geen profiel geschetst waaraan de stem moet voldoen. "Het is iets dat je moet horen. Ik denk echt dat als het de stem is, dat we dat dan meteen weten."

Waar de stem ook bij moet passen is het liedje Gute Nacht, Freunde, waar elke uitzending mee begint en waaromheen de aankondiging wordt ingesproken. Dat liedje blijft, ook met de nieuwe stem, belooft Wallenburg. "Een nieuwe stem vonden we wel even genoeg verandering voor in een keer."

De komende tijd gaat een klein team, inclusief Wallenburg, naar de 7000 stemmen luisteren en een voorselectie maken. De longlist wordt dan voorgelegd aan de jury. Wallenburg: "Dat is nog wel spannend, want soms kan je een stem heel mooi vinden en een ander niet. Een stem kiezen is ook een smaakkwestie, dus we gaan dat zo professioneel mogelijk benaderen."

De winnaar wordt op 10 februari bekendgemaakt in een speciale uitzending van Met het Oog op Morgen.

De papegaai is volgens kenners 'iconisch' voor Aruba, maar toch vloog de geelvleugelamazone, ook wel Lora genoemd, al meer dan 75 jaar niet op het eiland. Met een herintroductieplan brengen de natuurorganisatie Fundacion Parke Nacional Aruba en het Nederlandse vogelpark Avifauna daar nu verandering in. De eerste negen dieren zijn vorige week met succes uitgezet.

Naar verwachting worden zestien soortgenoten later deze maand uitgezet in Parke Nacional Arikok. De natuurorganisatie hoopt dat op deze manier een zelfvoorzienende wilde populatie zich op het eiland vestigt.

De kleurrijke groengele vogel is een "echt typische Caribische soort" en "iconisch voor het eiland", zegt Roelant Jonker, bioloog en papegaaideskundige. Hij bestudeerde de vogels onlangs zes weken op een ander Caribisch eiland, Bonaire. Daar hebben de dieren wel standgehouden. "Het is een speels en levendig dier en een kleurrijke vertegenwoordiging voor de natuur van de Cariben." De overheid van Aruba zegt dat het dier altijd een "belangrijke plaats heeft gehad in het ecologische en culturele erfgoed".

De 25 dieren die nu worden uitgezet op Aruba zijn in 2022 onderschept toen ze over zee gesmokkeld werden. 75 jaar eerder, in 1947, deden onder meer smokkel, stroperij en ontbossing het dier de das om. "Na de oorlog nam door het toenemende vliegverkeer de smokkel in de dieren toe", zegt de bioloog. Daarnaast werden er veel bossen gekapt, waardoor het dier in een steeds kleiner gebied moest leven.

Niet gewend in het wild

Of de Lora het uiteindelijk gaat redden is nog spannend, zegt Jonker. Er zijn sowieso nog "wat harde noten om te kraken", denkt hij.

De grootste vijand van de vogel is de boa constrictor. "Het gaat op Aruba bijvoorbeeld heel slecht met de parkiet door die wurgslang. Die vogels worden in groten getale opgegeten en zijn nu een zeldzaamheid aan het worden." Een voordeel is weer dat de geelvleugelamazones zijn uitgezet in een natuurgebied, en de slang zich vooral in steden bevindt. En de boa's worden uit de natuurparken verwijderd.

Nu de eerste dieren zijn uitgezet is het in de eerste periode belangrijk dat ze worden bijgevoerd. "Deze vogels zijn het niet gewend om in het wild te leven, het zijn jonge dieren die nog nooit buiten zijn geweest."

De komende jaren worden steeds meer dieren uitgezet, totdat de dieren oud genoeg zijn om zich te kunnen voortplanten en er sprake is van een zelfstandige generatie. Dat kan nog wel tientallen jaren duren.

De administratie van de in 2004 opgeheven zaaddonorbank van het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) was zeer gebrekkig. Van 80 van de 1141 geregistreerde nakomelingen kan niet worden nagegaan wie de donor is, doordat de registratiegegevens ontbreken. Dat blijkt uit intern onderzoek van het ziekenhuis.

Uit het onderzoek blijkt ook dat het zaad van negen donoren veel vaker is gebruikt dan het maximum van 25 keer dat volgens de richtlijn is toegestaan. Deze negen donoren hebben ruim 400 kinderen verwekt, aldus Martin Schalij, lid van de raad van bestuur. Met zaad van één donor zijn bijna 90 kinderen verwekt. "Dat vinden we een heel zorgelijk getal."

Het ziekenhuis roept moeders en nakomelingen, die gerelateerd zijn aan de zaaddonorbank, op zich te melden.

De regel dat spermadonoren in Nederland maximaal 25 kinderen mogen verwekken, verdeeld over twaalf vrouwen, werd in 1992 van kracht. Zo moeten incest en inteelt worden voorkomen. Als halfbroers en halfzussen samen kinderen krijgen, bestaat een groter risico op erfelijke afwijkingen.

"En die kans is zeker niet nul", zegt Schalij. De vrouwen die destijds gebruikmaakten van de zaaddonorbank kwamen bijna allemaal uit het westen van het land, in de postcodegebieden 2000 tot en met 3000. Daardoor zijn de nakomelingen geografisch onvoldoende gespreid en is er een reëel risico dat halfzussen en halfbroers een relatie met elkaar beginnen.

De casus van het LUMC, dat nog het AZL heette toen de zaaddonorbank in 1977 van start ging, is geen incident. De laatste jaren komen steeds meer voorbeelden naar buiten van andere klinieken waarbij de administratie eveneens een rommeltje was. Ook waren er artsen die hun eigen sperma gebruikten als donorzaad, zonder dat vrouwen of stellen daarvan wisten.

Beerput

Jan Karbaat is een van de meest beruchte. Van hem lopen voor zover bekend ongeveer 80 donorkinderen rond van wie hij de biologische vader is.

Een recenter geval is de gynaecoloog Jan Wildschut. Hij heeft zeker 60 donorkinderen met zijn eigen sperma verwekt in het Sophia Ziekenhuis in Zwolle. Wildschut was een van de grondleggers van de zaaddonorbank van het LUMC. Hij zou echter zijn vertrokken voordat de donorbank in 1977 operationeel werd.

Volgens Schalij is er geen aanwijzing gevonden dat Wildschut ook in Leiden zijn eigen sperma heeft gebruikt. Dat wordt bevestigd door een groep donorkinderen van Wildschut die zelf onderzoek heeft laten doen.

Schoon schip maken

Schalij roept alle andere klinieken op om gezamenlijk een onderzoek in te stellen zoals het LUMC heeft gedaan. "Het kan zijn dat alle andere spermabanken alles tot in detail op orde hadden, maar het zou mij niet verbazen als er nog meer vragen komen. Het lijkt mij goed om in één keer schoon schip te maken."

Ties van der Meer van de Stichting Donorkind moedigt zo'n onderzoek aan. "Wat we tot nu toe zien is het topje van de ijsberg. Wij weten dat bij veel andere ziekenhuizen dossiers en archieven ook niet op orde zijn."

Familiegeheim

Bij Fiom, het expertisecentrum op het gebied van verwantschapsvragen, is de verwachting dat dit nieuws enige onrust zal veroorzaken, bij donorkinderen en donoren, maar ook bij ouders. "Vaak weten kinderen niet dat ze zijn verwekt met donorzaad, dit is een groot familiegeheim", zegt Janneke Maas, specialist op het gebied van donorconceptie bij Fiom. "Het is belangrijk dat ouders open zijn tegen hun kinderen, ook als dat dertigers of veertigers zijn "

Zowel Fiom als de Stichting Donorkind helpt ouders en donorkinderen om zo'n gesprek te voeren. Ook leren ze mensen hoe ze kunnen omgaan met nieuws dat ze bijvoorbeeld tientallen halfzussen en halfbroers hebben. "We hebben een heel netwerk aan ervaringsdeskundigen die ook een professioneel hulpverlener zijn", zegt Van der Meer. "Wij staan altijd klaar voor zowel ouders, donorkinderen als donoren."

Ook ver buiten de regio Dordrecht leggen hobbykippen eieren met te hoge concentraties PFAS, een giftige stof die wordt gebruikt in de industrie. Dat blijkt uit onderzoek van de NOS.

Vorige maand constateerde het RIVM dat eieren die rond het bedrijf Chemours in Dordrecht werden verzameld, sterk verhoogde PFAS-waardes bevatten. Tegelijk werd vastgesteld dat een deel van de PFAS die gevonden werd van een ander type was dan Chemours uitstootte. De herkomst is niet vastgesteld.

De NOS heeft nu eieren van twaalf hobbykippenhouders ver buiten de regio Dordrecht laten onderzoeken. Op zes van de twaalf locaties is PFAS in de eieren aangetroffen, op drie daarvan (één in de provincie Utrecht, één in Friesland en één in Limburg) waren de concentraties hoger dan de EU verantwoord acht.

Deze PFAS bleek niet afkomstig van Chemours in Dordrecht. Wat wél de bron was, is niet duidelijk.

Niet in supermarkteieren

Het gaat specifiek om eieren van kippen uit eigen tuin. In supermarkteieren zijn tot nu toe geen te hoge PFAS-waardes aangetroffen. Toch noemen drie door de NOS geraadpleegde wetenschappers de verhoogde PFAS-waardes in hobbykip-eieren een belangrijke indicatie dat de verspreiding in Nederland van PFAS een groot probleem is. Het gaat om universitair docent Chiel Jonker (UU) en de emeritus hoogleraren Jacob de Boer (VU) en Martin van den Berg (UU).

De wetenschappers adviseren om voorlopig niet te veel eieren te eten van eigen kippen. Zeker kinderen zouden het eten van die eieren moeten beperken. Het RIVM zou verder zo snel mogelijk in het hele land moeten onderzoeken of er PFAS in eieren zit van kippen die veel buiten komen, zeggen de deskundigen.

Het RIVM laat weten dat het niet alleen over zo'n beslissing gaat. Een woordvoerder zegt dat er met alle betrokken partijen wordt overlegd of zo'n onderzoek er moet komen. Het instituut raadt het eten van eieren van hobbykippen ook nog niet direct af. Daarvoor zou de steekproef van de NOS te klein zijn.

Net voor kerst raadden het RIVM en de GGD mensen in de regio Dordrecht al af om nog eieren van eigen kippen te eten. Tests hadden uitgewezen dat in veel van die eieren te hoge concentraties PFAS zitten. Afgelopen zomer had NRC al soortgelijke conclusies getrokken na eigen onderzoek.

Het onderzoek werd toen beperkt tot de regio Dordrecht, omdat Chemours daar jarenlang veel PFAS uitstootte en loosde. Een deel van de PFAS die in de regio Dordrecht werd gevonden was van een ander type dan Chemours uitstootte. Waar die PFAS vandaan kwam, is onbekend. Dat riep de vraag op: als in de regio Dordrecht PFAS-types worden gevonden waarvan de herkomst niet kan worden vastgesteld, waarom zou dat dan elders in Nederland anders zijn?

In deze video zie je hoe we te werk zijn gegaan, en met welke vragen kippenhouders zitten:

Van de eieren die de NOS de afgelopen weken liet testen, werd de hoogste concentratie PFAS gevonden in Maartensdijk, tussen Utrecht en Hilversum. Daar zat drie keer meer PFOS (een vorm van PFAS) in de eieren dan volgens de EU is toegestaan. Door één zo'n ei te eten, krijg je 150 nanogram PFOS binnen. Een volwassen mens van 70 kilo zou niet meer dan 300 nanogram PFOS per week binnen moeten krijgen. Met twee eieren zit je al aan die grens, terwijl PFAS ook wordt verspreid via anderen bronnen zoals kraanwater, verpakkingen en vis.

Voor kinderen ligt de maximaal veilige PFAS-inname nog veel lager, zeggen deskundigen. Als kleine kinderen een half eitje per week eten van de geteste eieren uit Maartensdijk, zitten zij al aan het maximum. "Te veel PFAS kan het immuunsysteem van kinderen aantasten," zegt toxicoloog Martin van den Berg. "Daardoor wordt de verdediging verminderd die je opbouwt met vaccins tegen bepaalde kinderziektes. Dat zijn vaccins die bedoeld zijn voor kinderziektes met een serieus risico."

Ook op twee van de andere locaties waar de NOS eieren ophaalde, waren de concentraties PFAS hoger dan het Europese aangeraden maximum. Op nog drie locaties werd wel PFAS aangetroffen, maar het gehalte bleef onder de Europese grens. Op zes van de twaalf locaties werd de aanwezigheid van PFAS niet aangetoond.

Eieren uit de winkel kunnen wel veilig worden gegeten. Die worden steekproefsgewijs onderzocht op PFAS door onder meer de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit. Vorig jaar werd bij 41 geselecteerde doosjes geen verhoogde PFAS-waarde gevonden. Zo'n acht van die doosjes waren van kippen die buiten lopen. Ook in 28 doosjes uit de regio Dordrecht werd de EU-norm niet overschreden.

Ook branche-organisatie Avined deed in 2023 onderzoek naar PFAS in eieren. In 90 doosjes werden geen verhoogde PFAS-waardes gevonden. De NOS testte zelf afgelopen week zes doosjes eieren uit de winkel. Daarin werd geen PFAS aangetroffen.

De grote vraag blijft hoe de PFAS in de eieren van hobbyboeren is gekomen. Er zijn verschillende mogelijkheden. Volgens emeritus hoogleraren Van den Berg en De Boer is de kans het grootst dat de PFAS zich via de lucht heeft verspreid. Chiel Jonker denkt dat de kippen de PFAS eerder via hun voer binnenkrijgen. "Maar er zijn aanvullende metingen nodig om dit verder uit te zoeken", zegt Jonker.

Dat hoge PFAS-concentraties juist in eieren worden gevonden, is geen toeval. PFAS-verbindingen hechten zich aan eiwitten en stapelen zich dus in eieren op.

Het winterse weer leidt op diverse plekken in het land tot problemen. Op de weg is het verraderlijk glad, het treinverkeer ondervond een groot deel van de ochtend op meerdere trajecten hinder en op luchthaven Schiphol zijn tientallen vluchten geannuleerd.

Op veel plekken in het land is vannacht enkele centimeters sneeuw gevallen. Het KNMI zegt dat weggebruikers extra alert moeten zijn, vanwege de sneeuwbuien. Net als gisteren geldt code geel.

In het openbaar vervoer moest de hele ochtend rekening worden gehouden worden met vertragingen, onder meer vanwege een aantal wisselstoringen. Rond Leiden, Schiphol en Amsterdam reden hierdoor minder intercity's.

Ook bij Hilversum en Amersfoort reden vanochtend enige tijd veel minder treinen. Tussen Arnhem Velperpoort en Zevenaar was er een overwegstoring.

Het Amsterdamse vervoersbedrijf GVB meldt vertragingen door de weersomstandigheden. De RET in Rotterdam waarschuwt reizigers voor gladde perrons, haltes en voertuigen.

Vliegverkeer

Op Schiphol zijn tientallen vluchten geannuleerd. Ook hebben zeker 100 vluchten vertraging opgelopen.

Een woordvoerder van de luchthaven zegt dat de vertraagde vluchten voor de rest van de dag effect hebben op geplande vluchten. Mensen die morgen een vlucht hebben, wordt geadviseerd de vluchtinformatie in de gaten te houden.

Ongelukken

Op de weg zijn op meerdere plekken ongelukken gebeurd door de gladheid. In Valkenswaard reed een vrachtwagen van een brug. De chauffeur raakte niet gewond. In Bleskensgraaf reed een 19-jarige man een Porsche de sloot in door gladheid, en 11 kilometer verderop reed een andere auto ook de sloot in, meldt Rijnmond.

Dit zijn beelden van de vrachtwagen die van het viaduct reed:

Volgens Rijkswaterstaat valt het aantal ongelukken op de snelweg nog mee. "De ochtendspits is wel een stuk eerder begonnen", zegt een woordvoerder. De files duren ook langer, en nemen langzaam maar zeker af. Rond 10.15 uur stond er nog zo'n 120 kilometer file, na een piek van ruim 900 kilometer rond 08.00 uur.

Goedemorgen! Vandaag gaat het debat in de Eerste Kamer over de spreidingswet door. En in Groot-Brittannië wordt in het Lagerhuis gedebatteerd over de migratieplannen van de regering-Sunak.

Eerst het weer:

Ga je de weg op? Hier vind je het overzicht van de werkzaamheden. Check hier de dienstregeling voor het spoor.

Wat kun je vandaag verwachten? Wat heb je gemist?

Donald Trump heeft de Republikeinse voorverkiezingen in de Amerikaanse staat Iowa gewonnen, met waarschijnlijk zo'n 51 procent van de stemmen. Ron DeSantis werd tweede, met ongeveer 21 procent. Bij de voorverkiezingen wordt uitgemaakt welke kandidaten van de Democraten en de Republikeinen het tegen elkaar zullen opnemen bij de presidentsverkiezingen in november. De voorverkiezingen voor de Republikeinen beginnen traditioneel in Iowa.

Ander nieuws uit de nacht En dan nog even dit:

Al sinds 1997 is de Elfstedentocht niet meer verreden. Maar toch is er weer nieuws over de 'tocht der tochten': er zijn nieuwe beelden opgedoken van eerdere edities. Ze komen uit het Fries Film en Audio Archief en laten de tocht zien in Sneek in 1929, 1940, 1954, 1985 en 1997.

Fijne dag!

De series Succession en The Bear zijn de grote winnaars van de 75ste Emmy Awards, de Amerikaanse prijzen voor de beste tv-programma's.

HBO-drama Succession viel in de prijzen met zijn vierde en laatste seizoen. De serie gaat over Logan Roy en zijn vier kinderen, die samen eigenaar zijn van een wereldwijd mediaconglomeraat. In de serie strijden de kinderen om de opvolging van Logan als topman van het bedrijf.

Succession won in totaal zes Emmy's, waaronder die voor beste dramaserie. Het was de derde keer dat de serie ervandoor ging met de belangrijkste prijs. Acteurs Kieran Culkin en Sarah Snook, broer Roman en zus Siobhan in de serie, kregen een beeldje voor de beste mannelijke en vrouwelijke hoofdrol, net als een week geleden bij de Golden Globes.

Matthew Macfadyen werd bekroond met de onderscheiding voor beste mannelijke bijrol, voor het spelen van Siobhans partner Tom Wambsgans.

De emoties vierden vannacht hoogtij:

The Bear kreeg ook zes Emmy's, waaronder die voor beste comedyserie. De serie, te zien op Disney+, vertelt het verhaal van een getalenteerde chef-kok die de broodjeszaak van zijn familie in Chicago probeert op te knappen. Jeremy Allen White kreeg de prijs voor beste comedy-acteur voor zijn rol als chef Carmen 'Carmy' Berzatto. Zijn collega's Ayo Edebiri (Sydney) en Ebon Moss-Bachrach (Richie) gingen ervandoor met de beeldjes voor beste vrouwelijke en mannelijke bijrol.

Bij de miniseries gingen de meeste prijzen naar de Netflix-productie Beef, over een verkeersruzie die compleet uit de hand loopt. Beef won vijf awards, onder meer voor de hoofdrollen van Steven Yeun en Ali Wong.

Elton John

Voor zanger Elton John was het ook een bijzondere avond: hij behaalde de zogenoemde EGOT-status, de grandslam van de entertainmentwereld. Voor zijn concertdocumentaire Elton John Live: Farewell from Dodger Stadium ontving hij een prijs, waardoor hij nu bezitter is van een Emmy, Grammy (muziek), Oscar (film) en Tony (theater). Hij is de negentiende persoon die alle vier de prijzen in zijn leven heeft gewonnen.

De 75ste editie van de Emmy's had eigenlijk al vorig jaar september moeten plaatsvinden, maar werd opgeschoven naar januari van dit jaar vanwege een grote staking van schrijvers en acteurs.

Donald Trump is de winnaar van de Republikeinse voorverkiezingen in de Amerikaanse staat Iowa. Met bijna alle stemmen geteld heeft de oud-president ongeveer 51 procent van de stemmen behaald.

Tegenkandidaat Ron DeSantis lijkt op een straatlengte afstand (21 procent) op de tweede plaats te eindigen, net voor Nikki Haley (19 procent). Nooit eerder was het gat tussen de winnaar en de achtervolgers bij de Republikeinse voorverkiezingen in Iowa zo groot.

Trump haalde in zijn overwinningsspeech uit naar president Biden:

De overwinning van de oud-president komt niet als verrassing: hij stond bovenaan in alle peilingen. De strijd om de tweede plek was daarom interessanter. Oud-VN-ambassadeur Haley en gouverneur van Florida DeSantis gingen nek aan nek. Ze willen zich presenteren als het alternatief voor Trump.

Het is een belangrijke overwinning voor Trump, die voor de derde keer de Republikeinse nominatie als presidentskandidaat wil binnenslepen. Hij wordt intussen nog altijd achtervolgd door rechtszaken die een nieuw presidentschap bemoeilijken.

In Iowa mochten kiezers traditiegetrouw als eerste hun voorkeur uitspreken over wie de Republikeinse presidentskandidaat moet zijn. De extreme weersomstandigheden speelden de verkiezingen in de staat parten. Kiezers moesten de ijzige kou en gevoelstemperaturen tot -40 graden Celsius trotseren om hun stem uit te brengen in scholen, kerken en gymzalen. De opkomst was dan ook het laagst in een kwart eeuw tijd.

Deze groep Republikeinse kiezers zei nog te twijfelen over de kandidaat die het tegen Biden moet opnemen:

De Iowa caucus betekende ook het einde van de aspiraties van Vivek Ramaswamy. De 38-jarige zakenman haalde een kleine 8 procent van de stemmen. Hij besloot zijn campagne stop te zetten en zich achter Trump te scharen.

Er is ook nog een vijfde kandidaat in de race: Asa Hutchinson. De oud-gouverneur van Arkansas kreeg echter nog geen 200 stemmen (0,2 procent) in Iowa, waardoor het waarschijnlijk een kwestie van tijd is voordat hij de handdoek in de ring gooit.

De huren in de vrije sector zijn in een jaar tijd met gemiddeld 8,5 procent gestegen, blijkt uit cijfers van woningverhuursite Pararius.

In het vierde kwartaal was de gemiddelde maandhuur 18,01 euro per vierkante meter. Als je dat omrekent naar een huurwoning van 75 vierkante meter komt dat neer op 1350 euro.

Een jaar eerder, eind 2022, was de gemiddelde maandhuur per vierkante meter nog 16,59 euro. Een woning van 75 vierkante meter kostte toen 1244 euro.

Huurwoningen in de vrije sector waren in 2023 woningen met een huur boven de 808 euro.

Er zijn grote regionale verschillen. Van de vijf grootste steden stegen de huren het hardst in Rotterdam (+9,6 procent). Maar met 19,18 euro per vierkante meter was een huurder daar nog wel een stuk goedkoper uit dan in Amsterdam. Want daar betaal je 27,28 euro per vierkante meter, een stijging van 5,9 procent.

Eindhoven was de enige van de grote vijf steden waar de huren op jaarbasis daalden, met 1,4 procent naar 17,67 euro per vierkante meter.

Het gaat hierbij om de huur voor nieuwe huurders. Voor zittende huurders is de jaarlijkse huurverhoging aan regels gebonden. Vorig jaar was die maximaal 4,1 procent, dit jaar maximaal 5,5 procent.

Die 5,5 procent is gebaseerd op de inflatie tussen december 2022 en december 2023 (4,5 procent plus 1 procentpunt).

Minder te huur

Pararius zegt verder dat er afgelopen kwartaal 17.300 woningen vrijkwamen voor nieuwe huurders. Dat waren er ruim 15 procent minder dan een jaar eerder. Uit cijfers van het kadaster blijkt dat particuliere investeerders de laatste tijd meer woningen verkopen dan kopen. Dat komt mede door overheidsmaatregelen, zoals een hogere overdrachtsbelasting en vermogensbelasting voor investeerders en de opkoopbescherming die sommige gemeenten invoerden.

Het demissionaire kabinet hield er al rekening mee dat door overheidsbeleid vrijesectorhuurwoningen verkocht zouden worden, maar vindt dat niet per se erg. "Als een woning wordt verkocht aan iemand met een middeninkomen die anders zou huren, dan neemt tegelijkertijd de vraag naar middenhuur af. Het betreffende 'middeninkomen' heeft immers een betaalbare woning gevonden. Alleen is dit geen huur-, maar een koopwoning", zei minister De Jonge.

Gemiddeld kreeg een huurwoning die vrijkwam in de vrije sector afgelopen kwartaal zo'n 18 reacties van geïnteresseerden. Dat waren er iets minder dan een jaar eerder. Toen waren het er zo'n 21.

Na Vandebron gaat ook energieleverancier Budget Energie extra kosten rekenen voor het terugleveren van zonnestroom. Klanten met zonnepanelen en een variabel contract zijn daardoor vanaf 1 maart duurder uit. Voor nieuwe klanten gaan de extra kosten direct in.

Op die manier probeert de energieleverancier de druk op het stroomnet te beperken. Het bedrijf wil ook dat mensen energie gaan verbruiken wanneer de meeste groene stroom wordt opgewekt. Daarom gaat het gratis stroom aanbieden op lente- en zomermiddagen in het weekend. Dat geldt van april tot en met augustus, tussen 12.00 uur en 17.00 uur. Het is niet voor de mensen die al klant zijn, maar geldt alleen voor mensen die een nieuw eenjarig contract afsluiten.

"Er is een systeemverandering nodig", meldt de stroomverkoper. "We moeten slimmer omgaan met vraag en aanbod. Daarmee voorkomen we een vertraging in de energietransitie."

Lokken naar de middag

Van oudsher is stroom goedkoper in de nacht. De meeste mensen slapen dan en dus is het verbruik lager. Om klanten te verleiden hun verbruik wat meer te spreiden, werd in de jaren 30 al een lager nachttarief ingevoerd.

"Het gaat goed met het opwekken van groene energie in Nederland. Met name de opwek van zonne-energie is spectaculair", schrijft Caroline Princen van Budget Energie. "Maar daardoor zijn we inmiddels in een nieuwe situatie beland die uitdagingen met zich meebrengt voor iedereen."

In de lente en de zomer wekken zonnepanelen op zonnige middagen inmiddels soms zoveel op dat het elektriciteitsnet het maar moeilijk aan kan. Doordat veel mensen op hun werk zijn is het verbruik van huishoudens op dat moment juist laag.

Het gevolg is dat verschillende provincies worstelen met een overvol stroomnet. Dat betekent vooral voor de grootverbruikers dat er geen nieuwe aansluitingen of uitbreidingen op het net mogelijk zijn. Om dat op te lossen zijn netbeheerders bezig het stroomnet te versterken.

Maar ze roepen ook al een tijdje op om slimmer om te gaan met de piekmomenten.

Zonnepaneelhouders betalen

Budget Energie wil om die reden klanten verleiden om op zonnige dagen in de middag hun wasmachine aan te zetten. Daarvoor gebruiken ze dezelfde verleidingstechniek als voorlopers in de jaren 30: korting op een deel van de dag, juist op zomermiddagen.

Eigenaren van zonnepanelen krijgen juist te maken met een kostenstijging voor het terugleveren van zonnestroom. "Budget Energie gaat zorgen voor een eerlijkere verdeling van de kosten voor het gebruik van zonnepanelen", schrijft het bedrijf. De laatste jaren konden zonnepaneelhouders maximaal profiteren van hun investering door een speciale vorm van subsidie, de salderingsregeling.

De kritiek is dat die regeling inmiddels ertoe leidt dat mensen zonder panelen wel mee betalen aan de kosten, maar geen baat hebben van de voordelen. "De opwek van zonne-energie is cruciaal voor de energietransitie en het gebruik daarvan blijven we stimuleren", schrijft Princen. "Tegelijkertijd zorgen we er met deze maatregel ook voor dat de scheve verdeling van de kosten wordt aangepakt."

Het bedrijf maakt in het bericht niet bekend hoe hoog de terugleverkosten voor zonnepaneelhouders worden. Maar het stelt wel: "zonnepanelen blijven lonen."

Eerder maakten we deze video over het volle stroomnet:

Noord-Korea heeft alle overheidsorganisaties afgeschaft die de relaties met Zuid-Korea moesten bevorderen. Leider Kim Jong-un kondigde het besluit om niet langer verzoening met het buurland na te streven aan in de Opperste Volksvergadering, het machteloze Noord-Koreaanse parlement.

"We willen geen oorlog, maar we lopen er ook niet voor weg", sprak Kim. Een van de drie organisaties die worden geschrapt, werd in 1961 opgericht.

Verslechterde relaties

De betrekkingen tussen beide landen zijn het afgelopen jaar sterk verslechterd. Zuid-Korea schortte in november een militaire overeenkomst met Noord-Korea op vanwege een spionagesatelliet die Pyongyang had gelanceerd. Sindsdien zijn de patrouilles langs de grens vanuit de lucht hervat. De overeenkomst uit 2018 werd gezien als een historische bevestiging van de wapenstilstand die sinds 1953 de facto geldt tussen de landen. maar die nooit werd vastgelegd.

Zondag lanceerde Noord-Korea naar eigen zeggen een hypersonische raket. Die test is door de VS, Japan en Zuid-Korea sterk veroordeeld. De drie landen hebben hun gezamenlijke militaire oefeningen in de afgelopen maanden opgevoerd.

'Nummer 1 vijand'

In zijn speech gaf Kim Zuid-Korea en de VS de schuld van de toenemende spanningen in de regio. Hij zei dat een vreedzame eenwording met het zuiden onmogelijk is geworden en riep op in de grondwet vast te leggen dat Zuid-Korea "de nummer 1 vijand" van Noord-Korea is.

De Zuid-Koreaanse president Yoon spreekt van provocaties die op grote schaal zullen worden beantwoord. De recente rakettest is volgens hem een poging om verdeeldheid te zaaien onder Zuid-Koreanen.

Na zes jaar is het mooi geweest. Lonneke Spierings stopt met Lonneke Zorgt. Spierings gaat wel door met zorgen, maar sinds 1 januari niet meer als zzp'er. "Loondienst voelt weer fijn. Pensioenopbouw, arbeidsongeschiktheidsverzekering, het gaat allemaal weer vanzelf, heerlijk."

Spierings lijkt onderdeel van een trend. In alle sectoren samen stopten bijna 150.000 ondernemers afgelopen jaar met hun bedrijf, tienduizenden meer dan in 2022 en 2021, blijkt uit cijfers van de Kamer van Koophandel. Tegelijkertijd nam ook de groei van het aantal starters af. Met als gevolg dat de toename van het aantal bedrijven stagneert.

De stoptrend is het sterkst in de zorg, met 21 procent meer stoppers dan in 2022. Oftewel ruim 15.000 gestopte zorgondernemers. Verreweg het hoogste aantal in vijf jaar.

Tegenwind op de bouwplaats

Bij het hoge aantal stoppers en het lage aantal starters spelen twee belangrijke ontwikkelingen mee, zegt de Tilburgse hoogleraar Joris Knoben. "In een deel van de sectoren zie je dat de economie afkoelt."

De economische tegenwind voelen ze bijvoorbeeld in de bouw. "In de coronaperiode was de vraag daar sterk toegenomen. Het leek toen alsof iedereen wilde verbouwen", zegt Knoben. "Dat zakte afgelopen jaar in. Daarnaast spelen er allerlei vergunningsproblemen en kostenstijgingen, waardoor er maar beperkt nieuwe huizen worden gebouwd."

Dus nam het aantal stoppers in de bouw met 19 procent toe ten opzichte van 2022. Het aantal starters bleef gelijk.

Een vergelijkbaar beeld is te zien in de horeca, waar de stevige concurrentie en hogere kosten leiden tot lagere marges. Gevolg: veel meer stoppers en minder starters.

Keuzes in bestuurskamers

In de zorg zou iets anders kunnen meespelen, zegt Knoben. "Daar is er geen wegvallende vraag. Maar er is wel beleid om schijnzelfstandigheid aan te pakken en loondienst aan te moedigen."

In die sector klinkt al langer een roep om minder zzp'ers in te huren. "Er zijn nu ook afspraken gemaakt tussen het kabinet en zorginstellingen om de inhuur te beteugelen", zegt Knoben. Mogelijk verklaart dat waarom het aantal stoppers is toegenomen. Overigens starten er nog steeds meer zzp'ers in de zorg dan dat mensen stoppen. Het aantal zzp'ers in de zorg stijgt dus nog steeds, maar langzamer dan eerst.

Ook bij Spierings speelde beleid een rol. Haar zzp-nering bedreef ze in de palliatieve en terminale zorg, de verzorging die thuis nodig is als mensen op sterven liggen. "De verzekering kortte het aantal toegewezen uren voor dit soort zorg", zegt Spierings. En dus was er steeds minder geld beschikbaar, terwijl het werk niet afnam. "Ik kon het eigenlijk niet meer uitleggen aan mijzelf en mijn klanten."

Het kan haar een beetje nijdig maken dat politieke keuzes haar persoonlijke keuzes beïnvloedden. "Ze hebben me precies waar ze me hebben willen", zegt Spierings. "Als zzp'er heb je de naam een graaier te zijn, maar ik hield minder over dan in loondienst." Ze werkte als zzp'er omdat ze de stervenszorg bij mensen thuis kon aanbieden en niet in een hospice. "Dat wordt nu steeds moeilijker."

Toch is Spierings blij met haar keuze. Naast haar ondernemersbestaan dook ze afgelopen jaren in de studieboeken voor het coachvak. "Ik wilde coach in de verpleegkunde worden", zegt Spierings. "En dat kan beter in loondienst." De ex-ondernemer vond precies wat ze zocht: een baan in de ouderenzorg waar ze én meewerkt in het team én een verbeterplan maakt om de ploeg collega's te coachen.

De Iraanse Revolutionaire Garde heeft raketaanvallen uitgevoerd op doelen in Irak en Syrië. Naar eigen zeggen waren de aanvallen gericht tegen "daders van terroristische acties" in Iran, vooral tegen Islamitische Staat.

"De Garde heeft de plekken waar hun commandanten samenkomen geïdentificeerd en vernietigd met een reeks ballistische raketten, in reactie op recente terroristische wreedheden in Iran", aldus een verklaring in Iraanse staatsmedia.

IS eiste onlangs de verantwoordelijkheid op voor de aanslag op een herdenkingsceremonie voor de Iraanse generaal Qassem Soleimani in de stad Kerman. Bij de aanslag kwamen eerder deze maand tientallen mensen om. Soleimani werd vier jaar geleden door een Amerikaanse raketaanval om het leven gebracht.

Eind vorig jaar werd in Syrië ook een hoge Iraanse officier gedood, vermoedelijk door een Israëlische luchtaanval. Teheran zwoer toen wraak.

Israëlisch spionagecentrum doelwit

Bij de vergeldingsaanval in Irak werden op zo'n 40 kilometer ten noordoosten van de Koerdische stad Erbil explosies gehoord. Volgens de Revolutionaire Garde was onder meer een spionagecentrum van de Israëlische geheime dienst Mossad het doelwit. Er zouden vier burgers zijn gedood en zes gewonden zouden naar het ziekenhuis zijn gebracht. Het vliegverkeer van en naar de lokale luchthaven is stilgelegd.

In het gebied waar de explosies waren, zit ook het Amerikaanse consulaat. Twee Amerikaanse functionarissen laten aan persbureau Reuters weten dat er geen slachtoffers zijn en dat de raketten geen Amerikaanse doelen hebben getroffen.

In Syrië was Islamitische Staat het doelwit. Dat gebeurde "in reactie op de recente terroristische aanvallen van de groep in Iran", aldus de verklaring in Iraanse staatsmedia.

Nadat vandaag alle fracties in de Eerste Kamer aan het woord zijn geweest, is nog niet duidelijk of de omstreden spreidingswet volgende week wordt aangenomen. Veel partijen houden hun kaarten nog tegen de borst en willen eerst de antwoorden van demissionair staatsecretaris Van der Burg (Asiel) horen. Die komt morgen aan het woord over zijn voorstel, dat tot een eerlijke verdeling van asielzoekers over het land moet leiden.

De eenmansfracties van 50Plus en OPNL kunnen de doorslag geven, maar ook die partijen gaven vandaag geen hom of kuit. Kamerlid Van der Goot (OPNL) wil in ieder geval meer zekerheid dat de nieuwe azc's kleinschalig zijn. Verder is hij "niet enthousiast".

Ook 50Plus-senator Van Rooijen laat zijn eindoordeel afhangen van de antwoorden van Van der Burg. In zijn inbreng stelde hij voor om het geld dat nu gebruikt wordt voor dure noodopvang in hotels en cruiseschepen in te zetten voor tijdelijke woningen waar statushouders naar kunnen doorstromen.

Tegelijkertijd viel er bij BBB en VVD, die in de Tweede Kamer tegen de wet stemden, enige twijfel te horen. Zij vinden nog steeds dat er vooral gewerkt moet worden aan maatregelen om het aantal asielzoekers dat naar Nederland komt in te perken, maar vinden een eerlijke verdeling over het land ook belangrijk. Ter Apel kan niet alles opvangen.

"De behandeling van deze wet is voor onze fractie een enorme worsteling", erkende VVD-senator Kaljouw. "Een eerlijke verdeling over de gemeenten is ook belangrijk, maar zonder beperking van de instroom is het dweilen met de kraan open."

BBB: statushouders in tussenvoorziening

De grootste fractie in de Eerste Kamer, BBB, is kritisch over de wet, maar realiseert zich ook dat de druk nu vooral bij plattelandsgemeenten ligt. Volgens senator Griffioen zit het probleem grotendeels in de doorstroom van asielzoekers die al een verblijfsvergunning hebben gekregen.

Op dit moment houden zo'n 16.000 van deze statushouders een plek in de opvang bezet omdat er geen woning voor ze is. Hij wil die mensen daarom huisvesten in tussenvoorzieningen of tijdelijke woningen om de verstopping op te heffen.

"Als dat lukt, is de spreidingswet niet nodig", zei Griffioen. Toen ChristenUnie-senator Huizinga-Heringa opperde dat je ook beide kunt doen, antwoordde Griffioen: "Wellicht". De optie van een tijdelijke spreidingswet totdat er voldoende doorstroming is, wees hij niet direct af.

De PVV is en blijft tegen de wet. Volgens senator Van Hattem is het een dwangwet, die de gemeentelijke autonomie aantast. Als het kabinet lagere overheden kan dwingen om opvang te verzorgen, hebben de burgers helemaal geen inspraak meer.

En de wet lost ook niets op, zei Van Hattem, "Zolang de grenzen wagenwijd open staan. Nederland wordt straks één groot Ter Apel." Net als andere rechtse partijen vindt de PVV dat de kiezer op 22 november een helder signaal heeft afgegeven dat de wet er niet moet komen.

38 stemmen nodig

Staatssecretaris Van der Burg zal morgen zo veel mogelijk Eerste Kamerleden proberen te overtuigen. Hij heeft er 38 nodig om de wet aangenomen te krijgen, en dat wordt een dubbeltje op z'n kant.

Afgaande op de stemverhoudingen in de Tweede Kamer moet hij hopen op de stemmen van 50Plus en OPNL. Maar het kan ook dat uiteindelijk senatoren van VVD of BBB afwijkend van hun fractie stemmen en zo de wet toch aan een meerderheid helpen. Het zal allemaal mogelijk pas duidelijk worden op dinsdag 23 januari. Dan staat de stemming over de spreidingswet gepland.

Hoe moet de spreidingswet gaan werken? Bekijk hier de uitleg:

In Belarus is politiek gevangene Vadim Hrasko in de gevangenis overleden, zegt mensenrechtenorganisatie Viasna. De dissident overleed een week geleden, de gevangenis heeft zijn dood nu pas bekendgemaakt.

Hrasko is volgens de officiële lezing bezweken aan een longontsteking. De mensenrechtenorganisatie zegt dat de 50-jarige Hrasko pas naar het ziekenhuis werd gebracht toen het te laat was om zijn leven te redden. De dissident kampte al langer met een slechte gezondheid.

De afgelopen jaren zijn meerdere politiek gevangen in het Belarus overleden in gevangenschap. President Loekasjenko regeert Belarus al bijna dertig jaar met ijzeren vuist. Zijn omstreden herverkiezing in 2020 leidde tot massademonstraties die bloedig werden neergeslagen.

Geel insigne op uniform

Hrasko was een van de naar schatting 1400 politieke gevangenen in Belarus. In de gevangenis droegen zij een geel insigne op hun uniform om goed herkenbaar te zijn, zo zei Hrasko eerder tegen het persbureau AP. Dissidenten zouden stelselmatig mishandeld en vernederd worden door bewakers.

Hrasko zat sinds april weer vast in de gevangenis van de stad Vitebsk.

Meerdere leden van de oppositie zitten opgesloten. Oppositieleider Svetlana Tichanovskaja, die in het buitenland verblijft, roept op sociale media op tot actie. "Ik heb het tragische nieuws ontvangen over de dood van politiek gevangene Vadim Hrasko. "We moeten nu ingrijpen om meer doden te voorkomen."

Limburgse vlaai wordt officieel door Europa erkend als beschermd streekproduct. Vanaf 22 januari heeft vlaai uit Limburg de beschermde geografische aanduiding (ook wel BGA-label). Een groep Limburgse bakkers heeft daar jarenlang voor gelobbyd.

Een van die bakkers is Marcel Roubroeks uit Susteren. "We hebben voor elke vlaai een apart dossier moeten maken", zegt hij tegen 1Limburg. "Er zijn wel twintig verschillende soorten vlaaien."

De BGA is onderdeel van een Europese verordening die bescherming biedt tegen namaak van streekproducten. Op de lijst staan honderden streekproducten als balsamico-azijn uit Modena en Goudse kaas. Dankzij de erkenning mogen alleen nog bakkers uit Nederlands en Belgisch Limburg de vlaai onder de noemer 'Limburgse vlaai' verkopen.

Ook moet de Limburgse vlaai gebakken zijn op Limburgs grondgebied en moet het product aan een aantal strikte eisen voldoen omtrent het bakproces en het uiterlijk.

Zo moet een stukje vlaai uit de hand te eten zijn, mag er naderhand geen slagroom worden toegevoegd en mag de vlaai nooit worden ingevroren na het bakken. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit zal er op toezien dat de regels worden nageleefd. Wie de regels overtreedt, riskeert volgens 1Limburg een "forse boete".

Uithangbord

Roubroeks is blij dat het gelukt is om de Europese erkenning te krijgen. "Er was zoveel te koop dat zich Limburgse vlaai noemde, want het verkoopt blijkbaar, maar dat had helemaal niks met ons streekproduct te maken. Daarom is het nu extra belangrijk dat het gelukt is. Want de Limburgse vlaai is toch het uithangbord van onze provincie."

Door de grote aardbeving in West-Japan op nieuwjaarsdag, waarbij meer dan 200 mensen om het leven kwamen, is de angst voor een nieuwe ramp weer springlevend. Vooral rond miljoenenstad Tokio hangen donkere wolken.

"Vandaag gaan we vooral op zoek naar ingeblikt eten, dat is lang houdbaar," vertelt Taichi Kishimoto. Hij is zich extra aan het voorbereiden op toekomstige rampen na de dodelijke aardbeving, en hij is niet de enige: in verschillende winkels in Tokio hangen bordjes met 'uitverkocht' erop.

"Een beving als op nieuwjaarsdag, met zo'n grote bevolking als in Tokio, is een recept voor paniek en chaos," vertelt Akira Wada, emeritus hoogleraar bouwkunde aan de Tokio Universiteit van Technologie. "Toch is het slechts een kwestie van tijd. De aardbeving komt zeker. De vraag is alleen: wanneer? Het kan morgen al zijn."

Schade valt tegen

De vroege meldingen van slachtoffers van de aardbeving in West-Japan vielen mee. Het dodental begon met 6 mensen, maar sprong in dagen erna omhoog naar 221. Uiteindelijk zijn meer dan 12.000 huizen ingestort, veel daarvan met hun bewoners er nog in. "In het rampgebied stonden wijken vol oude huizen met zware daken en weinig steunpilaren," legt Wada uit. "Daar is de grootste schade."

Gebouwen die verstevigd waren voor de beving bleven goed staan: "Ziekenhuizen en hulpinstanties zijn redelijk intact gebleven, maar de wegen zijn opgebroken. Dat maakt de toegang voor hulpdiensten vooralsnog moeilijk," vertelt Wada. Als klap op de vuurpijl begon het in het weekend na de natuurramp te regenen en sneeuwen. Honderden naschokken verergerden de situatie verder.

De lokale hulpdiensten rukten uit en andere gemeentes stuurden mankracht en materiaal naar het getroffen gebied. Lokale autoriteiten hebben zich desondanks kritisch uitgelaten over de trage reactie van de nationale overheid. Het duurde twee weken voordat premier Kishida zich in het rampgebied liet zien.

In de havenstad Wajima werd ruim tien dagen na de aardbeving nog altijd puin geruimd:

Vrijwilligers nemen nu zelf het initiatief om voedsel, water en energie aan het rampgebied te leveren. Het schiereiland Noto, dat het hardst is geraakt, worstelt nog steeds met grote tekorten aan noodvoorraden. Duizenden mensen zitten nog vast in evacuatiezones, en op een aantal opvanglocaties overleven mensen met dagelijks slechts een paar kommetjes soep.

"Stel je voor dat we in Tokio eenzelfde beving krijgen, dan is voor ons evacueren geen optie," vertelt Kishimoto. Zijn dochter, Misaki, heeft een aangeboren genetische afwijking. Ze kan niet zelfstandig lopen. "We moeten dan overwegen welke medische apparatuur we willen meenemen, en hoe we haar meerdere verdiepingen omhoog kunnen tillen," legt Mirei Kishimoto uit, terwijl ze naar haar dochter kijkt: "Dat is niet te doen. Daarom bereiden wij ons voor om thuis te blijven, andere opties hebben we niet."

In de supermarkt bukt vader Kishimoto zich naar een pak ingeblikte kabeljauw met een smaakje. "Ik moet iets kiezen dat mijn dochters ook lusten. Anders eten ze het niet," vertelt hij bezorgd. "Deze zijn tenminste nog twee jaar goed. Als er in de tussentijd geen ramp is, ga ik weer nieuwe inkopen."

Correspondent Anoma van der Veere legt uit:

In Tokio is de overheid zich bewust van het groeiende risico van een catastrofale aardbeving in de stad. Vorig jaar was het precies honderd jaar na de dodelijke Kanto-aardbeving van 1923, waarbij meer dan 100.000 mensen omkwamen.

De gemeente is deze maand begonnen met het versturen van gratis instructieboeken voor noodsituaties naar alle inwoners. Er is ook een app ontwikkeld die in meerdere talen beschikbaar is.

Het bewustzijn voor rampveiligheid is in jaren al niet meer zo groot geweest, denkt Kishimoto: "Je ziet dagelijks beelden voorbijkomen van mensen die zonder verwarming vastzitten in gymzalen. Dat wil je niet meemaken." Ondanks de groeiende angst is het volgens sommige experts relatief veilig in de hoofdstad.

Na 1923 werden de bouwregels ingrijpend aangepast. In 1995 na de aardbeving in Kobe, met ruim 6000 doden, bleek dat de regels niet goed genoeg waren en werden ze nog verder aangescherpt. Inmiddels zijn oude houten huizen die makkelijk instorten of in brand vliegen bijna niet meer te vinden in grote steden als Tokio.

"Maar ze zijn niet weg," vertelt Wada. "Door het hele land, en vooral in dorpen, staan deze huizen nog, en ze allemaal verstevigen of vervangen gaat niet lukken. Ook in Tokio staan er nog hele wijken die niet aardbevingsbestendig zijn. We moeten dus nog veel werk verrichten, en zo snel mogelijk."