Opwarming, vervuiling, onderwaterlawaai, verzuring en nog veel meer: de oceaan en het leven daarin kampen met tal van problemen. Twee jaar geleden sloten landen een door velen als historisch bestempeld verdrag voor betere bescherming van de oceaan.
Toch boeken landen in hun pogingen om de wereldzeeën te beschermen maar langzaam vooruitgang. Op een oceaantop in het Franse Nice komen zij vanaf vandaag bij elkaar om te praten over nieuwe stappen.
Mensen profiteren op diverse manieren van de oceanen. We eten vis en schaaldieren, verdienen geld met toerisme, winnen zand en vervoeren goederen met schepen. Bovendien helpen de zeeën klimaatverandering te beperken. Zo nemen oceanen een kwart van de broeikasgassen op die mensen uitstoten, plus een groot deel van de extra warmte die de aarde vasthoudt.
Kraamkamer
Eerder spraken landen af om over vijf jaar 30 procent van de oceanen te gaan beschermen. Het aanwijzen van reservaten werkt volgens wetenschappers goed om oceanen en het leven daarin te beschermen. Bijvoorbeeld met beperkingen voor visserij, scheepvaart en ander menselijk ingrijpen.
"Als je de oceaan enigszins met rust laat, dus zonder menselijk ingrijpen als visserij, dan herstelt die zich snel", zegt Han Dolman, directeur van Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ). Onderzoek laat zien dat niet alleen het beschermde gebied zelf profiteert. "Het gaat echt als kraamkamer functioneren voor de omgeving."
Maar het aanwijzen van beschermde gebieden gaat langzaam. Slechts een beperkt deel, ruim 8 procent van de totale zee, is nu beschermd. En ongeveer een derde daarvan krijgt de meest strikte bescherming. Afgelopen jaren nam dit maar langzaam toe. Dit tempo lijkt niet voldoende om het doel voor 2030 te halen.
Reservaten zijn effectief
Beschermde gebieden liggen tot dusver vooral dicht bij de kust, in de zone waar aangrenzende landen het voor het zeggen hebben. Natuurparken stichten op volle zee is lastig. Niet één land heeft het daar voor het zeggen. Tot dusver zijn er pas een paar van zulke gebieden.
Dit moet veranderen door het twee jaar geleden gesloten oceaanverdrag. Maar dat is nog altijd niet in werking getreden. Dat gebeurt pas als zestig landen het officieel aannemen. Ruim dertig landen hebben dat nu gedaan. "Het is de verwachting dat in Nice meer landen gaan bekendmaken dat ze ratificeren", zegt Klaudija Cremers, oceaanonderzoeker bij de onafhankelijke denktank IDDRI in Parijs.
Nederland hoorde bij een groep landen die tijdens de onderhandelingen streed voor een ambitieus verdrag. Toch is de tekst nog altijd niet goedgekeurd door de Tweede Kamer. Het is onduidelijk wanneer dit gaat gebeuren, laat het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat weten. De val van het kabinet zal dit proces niet versnellen.
Steeds meer dwarsliggers
Sowieso lijken de omstandigheden voor internationale samenwerking niet gunstig. "Twee jaar geleden werd het verdrag met consensus aangenomen, dat werd gezien als een groot succes", zegt Cremers. "Maar inmiddels is Rusland openlijk het verdrag aan het saboteren."
De Verenigde Staten kwamen bij een tussentijdse top - nota bene in New York - niet eens opdagen. Wat volgens Cremers bij diplomaten vooral tot opluchting leidde, omdat het land voortgang dan ook niet kon frustreren. President Trump stond intussen commerciële visvangst juist weer toe in een Amerikaans beschermd natuurgebied.
Desondanks is Cremers hoopvol. Ze ziet dat veel landen al bezig zijn met de voorbereidingen van nieuwe beschermde gebieden. Chili wil een groot park oprichten rond het afgelegen Paaseiland en ook in de internationale wateren voor de kust van West-Afrika zijn plannen. Zodra het verdrag in werking treedt, liggen er mogelijk meteen plannen klaar.
Als de parken eenmaal bestaan moet de bescherming ook worden gehandhaafd. Dat is best lastig. "Het verdrag heeft geen internationaal handhavingsagentschap opgericht dat kan ingrijpen", zegt Cremers. "Volgens het zeerecht is het aan landen te zorgen dat schepen die onder hun vlag varen geen illegale dingen doen."
Doen landen dat niet, dan kunnen andere landen klagen bij een comité. Maar dat comité kan geen landen straffen. "In dat opzicht moet je het hebben van naming and shaming van landen."
Wel is het in de gaten houden van grote stukken oceaan makkelijker dan vroeger, zegt Cremers. Er zijn meer en goedkopere waarnemingen van satellieten, die in combinatie met AI ook makkelijker zijn te monitoren.
