"Poetin zal heel tevreden zijn", zegt Oost-Europa-deskundige Bob Deen van Instituut Clingendael na de eerste ontmoeting tussen Amerikaanse en Russische gezagsdragers in jaren. Gisteren troffen de de ministers van Buitenlandse Zaken van de VS en Rusland, Rubio en Lavrov, elkaar in Saudi-Arabië. Oekraïne staat buitenspel.
Deen werd vorig jaar door Oekraïne betrokken bij de voorbereidingen voor eventuele onderhandelingen over een einde aan de oorlog. Inmiddels is de situatie dus flink veranderd.
"Ten eerste is Rusland weer uit zijn isolement en zitten de Russen weer rechtstreeks aan tafel met de Amerikanen. En die Amerikanen hebben bovendien van alles al weggegeven, voordat de onderhandelingen überhaupt zijn begonnen", zegt Deen.
Zo zei minister Hegseth van Defensie vorige week al dat Oekraïne het NAVO-lidmaatschap kan vergeten en dat het land er ook niet meer op hoeft te rekenen dat het gebied dat door Rusland is bezet nog zal terugkrijgen. Deen: "Rusland zal nog wel wat meer gaan eisen."
Zo reageerden Rubio en Lavrov op hun ontmoeting vandaag:
Het Russische eisenpakket is eigenlijk al jaren hetzelfde: Poetin eist bijvoorbeeld dat Oekraïne vier provincies opgeeft, die nu deels bezet zijn door de Russen en deels met succes verdedigd worden door de Oekraïners: Donetsk, Loegansk, Cherson en Zaporizja.
Deen: "Daar zie ik president Zelensky niet zo snel mee akkoord gaan. De Oekraïners hebben heel veel mensenlevens gegeven om dit grondgebied te verdedigen, dus het zou voor Zelensky heel moeilijk te verkopen zijn om het zonder slag of stoot op te geven."
Met andere woorden: verwacht niet snel een akkoord over een wapenstilstand. Deen: "Ik denk dat we nu pas het begin zien van een heel lang en moeilijk onderhandelingsproces. Het kan heel goed dat ze daar niet uit komen. Poetin is er bovendien heel goed in om onderhandelingen in te gaan, te doen alsof hij het meent en ondertussen gewoon door te vechten."
'Eerdere wapenstilstand stelde niets voor'
Stel dat er op een gegeven moment wel een akkoord komt over een wapenstilstand, dan wordt de volgende uitdaging: hoe wordt dat dan gehandhaafd? Zowel Oekraïne als Europese landen zijn bang voor een herhaling van de Minsk-akkoorden uit 2014 en 2015, waarmee een wapenstilstand zou worden geregeld tussen Oekraïne en de separatisten in het oosten van het land die worden gesteund door Rusland.
Deen: "Die akkoorden werden daarna vrijwel dagelijks geschonden, die wapenstilstand stelde eigenlijk niets voor. Daarom hameren Oekraïne en Europese landen zo op veiligheidsgaranties, zodat het akkoord stevig genoeg wordt."
De wapenstilstand in Oekraïne zou moeten worden gewaarborgd door een 'vredesmacht' of 'afschrikkingsmacht' van buitenlandse troepen, zo hebben Amerikaanse en Europese regeringsleiders en ministers al voorgesteld. De Amerikanen hebben al gezegd dat zij daar geen troepen voor zullen leveren, dus de militairen moeten vooral komen uit Europese landen.
Deen: "Poetin heeft er geen belang bij dat Oekraïne militair zo wordt versterkt dat Rusland het nooit meer kan aanvallen. Op dat vlak zullen de Russen bij onderhandelingen dus zeker tegengas geven."
Bereid om te sterven?
Een extra probleem voor de Oekraïners is dat er in veel Europese landen helemaal niet zo'n bereidheid is om militairen te leveren voor zo'n troepenmacht in Oekraïne. Deen: "In Nederland is de coalitie erover verdeeld en zelfs in Polen hoor je geluiden als 'Oekraïne moet vechten voor zijn eigen veiligheid.' De heel moeilijke vraag voor Europeanen is nu: politici zeggen al drie jaar dat veiligheid voor Oekraïne ook veiligheid voor Europa betekent, maar menen ze het echt als ze zeggen: steun voor Oekraïne, whatever it takes?
"De Amerikanen stellen nu de vraag aan Europa: "Ben je wel bereid om te vechten en desnoods te sterven voor Oekraïne?' Als ik de reacties tot nu toe zie, is het antwoord: nee."
Geen NAVO, wel EU
Zo'n halfhartige houding van andere Europese landen is voor Oekraïne geen positief vooruitzicht. Oekraïne heeft van de vorige Amerikaanse president Biden nog een flink pakket aan wapensteun gekregen, waardoor het land het vermoedelijk tot aan de zomer kan volhouden. "Daarna begint het voor de Oekraïners nijpend te worden."
Als Europeanen dus niet bereid zijn troepen naar Oekraïne te sturen, wat kunnen ze dan nog wel doen? "Het meest urgente is: Oekraïne helpen zich te verdedigen, zelfs als de Amerikanen wegvallen. Dat kan niet alleen met geld, maar ook met bijvoorbeeld de productie van wapens. Europa kan ook de sancties tegen Rusland aanscherpen en het Europese perspectief versterken: nu de NAVO onbereikbaar lijkt voor Oekraïne, wil het land in ieder geval Europese integratie nastreven, EU-lid worden dus. Dat is iets waar Amerika ook helemaal niets over te zeggen heeft."