NOS Nieuws - Algemeen

Zat hij in een tunnel diep onder de grond in Khan Younis, de stad waar hij vandaan kwam, omringd door gijzelaars als menselijk schild? Was hij al via een tunnel naar Egypte ontkomen? Was hij dood? Speculaties over Hamas-leider Yahya Sinwar waren er genoeg de afgelopen maanden. Gisteren kwam er duidelijkheid over zijn lot. Volgens het Israëlische leger werd Sinwar gedood in een huis in het zuiden van Gaza, op anderhalve kilometer van de grens met Egypte.

Meer dan een jaar maakte Israël jacht op Sinwar. Op 10 oktober vorig jaar was hij nog in een tunnel onder Khan Younis. Beelden van een bewakingscamera toonden hem op de rug gezien.

DNA in een tunnel

Pas een klein jaar later, op 31 augustus, vonden militairen een nieuw spoor van de Hamas-leider. Zijn DNA werd aangetroffen in een tunnel onder Tal Al-Sultan, vlak bij Rafah. Daar waren kort daarvoor zes Israëlische gijzelaars dood gevonden. Vermoedelijk dienden zij als menselijk schild voor Sinwar, en gaf hij op het moment dat er een Israëlische patrouille dichtbij kwam persoonlijk het bevel om hen dood te schieten. Toen wist hij nog te ontkomen. Maar Israël zat hem op de hielen.

Een paar weken later, op 22 september, schreef de Israëlische krant Haaretz dat Sinwar al enige tijd geen contact meer had met de buitenwereld. Een mobiele telefoon gebruikte hij al lang niet meer, maar nu waren er kennelijk ook geen handgeschreven briefjes meer, die hij eerder met koeriers meestuurde.

De Israëlische veiligheidsdiensten onderzochten of Sinwar misschien gewond was geraakt bij een van de zware luchtaanvallen op de tunnels van Hamas, in het gebied waar hij zich vermoedelijk ophield. Maar ze hadden geen bewijs dat hij daadwerkelijk was getroffen.

Op de vlucht

Het Israëlische leger trok het afgelopen jaar steeds verder op naar het zuiden van Gaza. In mei viel het Rafah binnen, de meest zuidelijke stad. Het lijkt er nu op dat Sinwar daar in de val zat. Verder vluchten kon hij niet, de grens met Egypte werd intussen ook gecontroleerd door het Israëlische leger.

Op deze satellietbeelden van de dag dat Sinwar gedood werd, zijn Israëlische legervoertuigen te zien vlak bij het huis waar hij zich schuilhoudt:

En zo werd hij woensdag door Israëlische militairen gevonden. Al hadden ze op dat moment nog geen idee dat ze hun allergrootste vijand hadden opgespoord. Ze waren in het gebied op zoek naar commandanten van Hamas. Maar het was geen speciale operatie om iemand te doden, en ze hadden geen speciale inlichtingen over Sinwar gekregen.

Het einde

Het is woensdag 16 oktober. Een eenheid van de Bislamach-infanteriebrigade is op patrouille in Tal Al-Sultan, net ten noorden van Rafah. Het is een van de vluchtelingenkampen in Gaza, in de loop van de jaren uitgegroeid tot een stadswijk.

Het Israëlische leger heeft het gebied omsingeld en is al een tijd bezig om er tunnels op te blazen. Legerwoordvoerder Doron Spielman zegt tegen de BBC dat ze op die manier Sinwar dwongen om op de vlucht te slaan. Hij zou daardoor uiteindelijk een fatale vergissing hebben begaan door uit een tunnel naar boven te komen.

Maar dat weten de militairen nog niet, als ze drie vermoedelijke Hamas-strijders tussen de huizen zien lopen. Ze openen het vuur en de militanten splitsen zich op. Een van hen gaat een huis binnen. Als de militairen achter hem aan gaan, gooit hij twee handgranaten, waarvan er een ontploft, schrijft The Times of Israel. De militairen trekken zich terug en roepen om versterking.

De militairen sturen vervolgens een mini-drone het huis in en die filmt de strijder die op een stoel zit. Hij is zwaargewond aan zijn rechterhand en heeft een sjaal om zijn gezicht. Als hij de drone ziet gooit hij er een stok naartoe, maar hij mist.

Deze beelden van de drone zijn door het Israëlische leger gedeeld:

Nu weet het leger precies op welke plek in het huis de man zich bevindt. Een tank schiet een granaat op hem af en die maakt een eind aan zijn leven.

Pas de volgende ochtend, donderdag 17 oktober, checken militairen het lichaam. De linkerkant van zijn schedel is compleet verwoest. Maar een deel van zijn gezicht is nog intact. En dan zien ze een opmerkelijke gelijkenis met Yahya Sinwar. Om het zeker te weten, snijdt de geheime dienst Shin Bet een vinger van hem af om hem te identificeren. En pas daarna komt de bevestiging: Yahya Sinwar, de hoogste leider van Hamas, de man die de aanval van 7 oktober had voorbereid, is dood.

Bij Sinwar vinden de Israëliërs een wapen, een kogelwerend vest en 40.000 sjekel (10.000 euro). Pas als het gebied is veiliggesteld, halen ze zijn lichaam weg en brengen het naar Israël. De tunnel waar eerder zijn DNA was gevonden, lag maar een paar honderd meter verderop. De twee andere Hamas-strijders die bij hem waren, zijn ook gedood. Waarschijnlijk waren het lijfwachten.

Er blijven nog wel vragen over. Wat deed Sinwar buiten, overdag op straat? Waarom omringde hij zich niet langer met gijzelaars als menselijk schild? Verbleef hij al langer in het huis waar hij werd gedood, of ging hij toevallig daar naar binnen?

Hamas heeft bevestigd dat de leider van de groepering, Yahya Sinwar, is gedood. Israël claimde gisteren hem uitgeschakeld te hebben bij een operatie in de Gazastrook, maar nu melden hooggeplaatste leden van Hamas dat ook.

In een verklaring omschrijft de militante groepering Sinwar als een held die "opklom tot heldhaftige martelaar, die oprukte en zich niet terugtrok, met zijn wapen zwaaide en het bezettingsleger frontaal aanviel". Sinwar wordt gezien als het brein achter de terroristische aanslagen van 7 oktober 2023, waarbij meer dan 1200 burgers en militairen in Israël werden gedood en zo'n 250 mensen werden ontvoerd.

De plaatsvervangend chef van het politieke bureau van Hamas, Khalil al-Hayya, liet op televisie weten dat hij rouwt om de dood van de "martelaar" Sinwar. Hij voegde daaraan toe dat Hamas niet van plan is om de gijzelaars vrij te laten, voordat Israël stopt met de aanvallen op de Gazastrook en zijn troepen terugtrekt. Hayya is namens Hamas de belangrijkste onderhandelaar bij de gesprekken over een staakt-het-vuren en een gijzelaarsdeal.

De hoop op de vrijlating van de gijzelaars is bij Israël juist toegenomen. Premier Netanyahu zou gisteravond in een telefoongesprek met de Amerikaanse president Biden gezegd hebben dat de dood van Sinwar de mogelijkheid kan bieden voor een gijzelaarsdeal. Het Witte Huis spreekt vandaag van een unieke kans om een staakt-het-vuren rond te krijgen, aangezien Washington vindt dat Sinwar daarvoor het grootste obstakel was.

Een ander hooggeplaatst Hamas-lid, Bassem Naim, noemt de dood van Sinwar "pijnlijk en verontrustend", maar zegt dat de terreurbeweging "uiteindelijk zal zegevieren". "Het lijkt erop dat Israël gelooft dat het doden van onze leiders het einde betekent van onze beweging en de strijd van het Palestijnse volk. Ze kunnen geloven wat ze willen. Dit is niet de eerste keer dat ze dat zeggen", aldus Naim.

Midden-Oosten-correspondent Daisy Mohr sprak Naim in maart in Qatar, waar hij onderhandelde namens de militante organisatie:

De Iraanse minister Araghchi van Buitenlandse Zaken zegt dat Sinwar "moedig heeft gestreden tot het einde". Hij was een "bron van inspiratie voor alle verzetsstrijders in de regio, zowel Palestijnen als niet-Palestijnen", aldus Araghchi.

Hezbollah zegt in een verklaring dat de Hamas-leider "het Amerikaanse project en de zionistische bezetting tegemoet trad" en daarvoor zijn leven gaf. De Libanese militante groepering spreekt zijn steun uit voor het Palestijnse volk.

Per toeval

Het lijkt erop dat Sinwar woensdag min of meer per toeval werd gedood in een gebouw in Rafah. Het Israëlische leger zou een gebouw beschoten hebben omdat het daar meerdere Hamas-militanten had gezien. Toen het gebouw later werd geïnspecteerd, bleek dat een van de doden sterke gelijkenissen vertoonde met Sinwar. Gisteren kon Israël dat na identificatie bevestigen.

Dat is opmerkelijk, omdat inlichtingendiensten ervan uitgingen dat Sinwar zich diep in de ondergrondse Hamas-tunnels schuilhield. Als de verklaringen kloppen, bevond de Hamas-leider zich op het moment van de aanval bovengronds.

Hamas heeft vooralsnog nog geen nieuwe leider aangewezen. Het lijkt er volgens de onafhankelijke denktank Institute for the Study of War niet op dat dit snel zal gebeuren, omdat Hamas onder grote druk staat in de Gazastrook. Verwacht wordt dat in de eerste fase de militaire taken en verantwoordelijkheden opgesplitst zullen worden onder verschillende commandanten.

Nieuwsuur maakte vorige maand deze video over de overlevingsstrategie van Hamas:

In de oudste dierentuin van Hongkong zijn de afgelopen week in twee dagen tijd negen apen doodgegaan. Dagenlang was onduidelijk wat er met de dieren aan de hand was. Nu blijkt dat ze besmet waren met een bacteriële infectie (melioidose) en zijn bezweken aan een sepsis, oftewel bloedvergiftiging.

De apen werden hoogstwaarschijnlijk ziek door besmette grond na graafwerkzaamheden in de buurt van de verblijven in de Hong Kong Zoological and Botanical Garden, zeiden de autoriteiten op een persconferentie. Ze benadrukten dat er geen gevaar is voor mensen.

Melioidose wordt veroorzaakt door de bacterie burkholderia pseudomallei, die veel voorkomt in grond en modderig water.

Ongewoon gedrag

Acht apen werden zondag dood aangetroffen. De negende stierf maandag nadat hij ongewoon gedrag had vertoond. Het gaat om vier saki's, drie katoentamarins, een doodshoofdaapje en een brazzameerkat.

Een andere aap vertoonde ook ongewoon gedrag en had minder eetlust, maar een woordvoerder van het dierenpark zei vandaag dat de situatie van dat dier stabiel lijkt.

Dierenrechtenorganisatie Peta heeft gezegd zich ernstige zorgen te maken. Volgens de organisatie laat dit zien dat er risico's zijn op uitbraken van ziekten zoals mpox, die van dier op mens kunnen overspringen.

Een 33-jarige man uit Utrecht is opgepakt voor het leksteken van banden van geparkeerde politieauto's. Dat gebeurde in de nacht van zondag op maandag bij het politiebureau in IJsselstein. De man is inmiddels weer vrij.

Rond 02.30 hoorde een agent op het politiebureau een autoalarm afgaan. Buiten aangekomen zag de agent dat alle banden van drie politievoertuigen lek waren.

Daardoor konden de agenten uit IJsselstein twee uur lang niet met de auto naar spoedmeldingen. Agenten uit Nieuwegein namen de meldingen over.

De verdachte is dinsdag opgepakt in zijn woning. Hij is verhoord en inmiddels weer op vrije voeten. Zijn motief is nog onduidelijk, "Het onderzoek loopt nog", zegt een politiewoordvoerder tegen RTV Utrecht.

De provincie Zeeland roept minister Wiersma van Landbouw in een brief op om onderzoek te doen naar de aanwezigheid van schadelijke PFAS in vlees en melk van dieren die in het kustgebied grazen.

Er is een verhoogd PFAS-gehalte gevonden in het bloed en vlees van enkele runderen in Het Verdronken Land van Saeftinghe. Dat is een natuurgebied op de grens van Nederland en België. Het grootste deel van het gebied ligt in Zeeuws-Vlaanderen.

Het onderzoek werd in augustus uitgevoerd door Het Vlaamse Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen (FAVV). Bij één Vlaamse veehouder werd tot vier keer de toegestane PFAS-norm gemeten in vlees dat bestemd was voor consumptie, schrijft de provincie in de brief aan de minister. Het gaat om het PFAS-type PFOS.

Het FAVV heeft de verkoop van het vlees van de koeien voorlopig verboden. Ook twee andere veehouderijen mogen in afwachting van laboratoriumonderzoek geen vlees verkopen.

NVWA treft maatregelen

De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) is op de hoogte gebracht van de onderzoeksresultaten. Die laat weten dat vee van zes pachters in het natuurgebied graast. Onder hen zijn drie veehouders uit Nederland.

"Bij de Nederlandse veehouders heeft de NVWA maatregelen getroffen, waardoor er geen vlees met te veel PFAS op de markt kan worden gebracht", meldt de provincie. Om wat voor maatregelen het gaat, is niet bekendgemaakt.

PFAS in eieren

Het RIVM stelde eerder vast dat ook eieren van Nederlandse hobby-kippen hoge concentraties PFAS kunnen bevatten. Uit recent onderzoek dat in de omgeving van de Chemours-fabriek in Dordrecht is uitgevoerd blijkt dat regenwormen, die door de kippen worden opgegeten, een belangrijke bron van de PFAS in de eieren zijn. Ook hier ging het voornamelijk om PFOS, een stof die Chemours voor zover bekend nooit in zijn productieproces heeft gebruikt.

Het Openbaar Ministerie in de VS klaagt een voormalig geheim agent uit India aan voor het beramen van een moordaanslag op een sikh-activist in New York.

De 39-jarige Vikash Yadav zou vorig jaar zijn landgenoot Nikhil Gupta hebben gerecruteerd om de Amerikaans-Canadese sikh-activist van Indiase komaf te laten ombrengen. Ook zou Yadav zijn landgenoot Gupta hebben gezegd waar de activist woont en hem hebben verteld over diens dagelijkse doen en laten.

Daarnaast zou geheim agent Yadav zijn landgenoot Gupta naar een man hebben gestuurd die hij voor de moord kon inhuren, niet wetend dat dit een informant was van de Amerikaanse drugsbestrijdingsorganisatie DEA. Gupta bood de informant 100.000 dollar voor de moord, waarvan 15.000 dollar als aanbetaling.

Tot uitvoering kwam het niet, omdat de Amerikaanse regering de zaak bij die van India aankaartte. Het Amerikaanse OM bracht de plannen vorig jaar november in de openbaarheid. Gupta was daarvoor al in Praag gearresteerd en door Tsjechië aan de VS uitgeleverd.

Voortvluchtig

Yadav is nog voortvluchtig. Het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken hoorde van Indiase onderzoekers dat hij niet langer in dienst is van de Indiase regering. Hij verblijft vermoedelijk in India.

Het beoogde slachtoffer, Gurpatwant Singh Pannun, zet zich in voor een onafhankelijke sikh-staat. Sikhs zijn een religieuze minderheid die voornamelijk in de Indiase deelstaat Punjab wonen. India beschouwt hem als een terrorist.

Moorden in Canada

Ook Canada beschuldigt India van het beramen van moorden op sikhs. Ook in die gevallen zou India de moorden door criminelen willen laten uitvoeren.

Deze week besloot Canada tot de uitzetting van zes Indiase diplomaten. Er zou voldoende bewijs zijn dat zij betrokken waren bij de moord in juni vorig jaar op sikhleider Hardeep Singh Nijjar in een voorstad van het Canadese Vancouver.

Koning Charles en koningin Camilla landen vandaag in Australië voor een zesdaags bezoek. De laatste keer dat de Australiërs bezoek kregen van hun staatshoofd is dertien jaar geleden; toen was het nog koningin Elizabeth. Door het koninklijke bezoek laait de discussie onder de bevolking weer op: moet Australië een republiek worden, of onderdeel blijven van het Gemenebest met de Britse vorst aan het hoofd?

Peilingen geven een wisselend beeld. Een recente peiling van het Australische mediabedrijf News Corp stelt dat 45 procent de monarchie steunt, 33 procent voor een republiek is en de rest geen voorkeur heeft. Maar uit een peiling van de Australische republikeinse beweging ARM komt naar voren dat 60 procent van de bevolking liever een Australisch staatshoofd heeft dan de Brit Charles en dat 92 procent in principe openstaat voor een Australische republiek.

Een meerderheid van de Australische bevolking, die een overwegend Britse achtergrond heeft, hecht nog aan het koningshuis. Maar de demografische samenstelling van het land is de afgelopen jaren enorm veranderd. Het land is inmiddels heel multicultureel en veel mensen met verschillende achtergronden hebben geen band met het koningshuis. Volgens de peiling van de Australische republikeinse beweging weet 40 procent van de bevolking niet eens dat koning Charles het staatshoofd is.

Roep om excuses voor koloniaal verleden

Ook de inheemse bevolking staat kritisch tegenover de Britse kroon. Voor hen staat het koningshuis symbool voor het grote leed dat hun sinds de kolonisatie van hun land is aangedaan. Leiders van Aboriginals en van de inwoners van de Straat Torreseilanden hebben Charles opgeroepen excuses te maken voor het koloniale verleden. Ze willen ook herstelbetalingen. De koning heeft vooralsnog niet gereageerd op hun verzoek.

Het is geen verrassing dat de bestemming van zijn eerste grote internationale reis sinds zijn kankerdiagnose, begin dit jaar, Australië is. Charles heeft een bijzondere band met het land. Op zijn 17e studeerde de jonge prins een half jaar aan een prestigieuze school in Geelong, in de buurt van Melbourne. In de jaren daarna kwam hij vaak terug, dit wordt zijn zeventiende bezoek.

Even leek de reis vanwege Charles' kankerdiagnose niet te kunnen doorgaan. Sinds februari ondergaat hij chemotherapie. Welke vorm van kanker de 75-jarige koning heeft, is niet bekendgemaakt. Zijn gezondheid is ook de reden dat het een vrij vluchtig bezoek is. De koning pauzeert zijn behandeling voor de reis.

Veel politici afwezig

Toch krijgt hij in Australië door sommigen een lauwe ontvangst. Charles en Camilla worden ontvangen door premier Albanese, een uitgesproken voorstander van een Australische republiek, al is niet de verwachting dat de premier daar een punt van gaat maken tijdens het bezoek.

Voor andere politici is het koninklijke bezoek geen prioriteit. Geen enkele van de zes leiders van Australische deelstaten is aanwezig bij een officiële receptie in de hoofdstad Canberra vanwege "andere verplichtingen". De Australische Monarchie Vereniging spreekt van een "klap in het gezicht" van de koning.

Het is niet voor het eerst dat er discussie is over de toekomst van de monarchie in Australië. 25 jaar geleden werd een referendum gehouden over de toekomst ervan. In de jaren daarvoor leek er een meerderheid voor te zijn, maar uiteindelijk stemde 54,9 procent van de bevolking tegen.

Toch bleef het koningshuis omstreden. Dat heeft deels te maken met een opmerkelijk moment in de Australische geschiedenis: het ontslag van de premier door de vertegenwoordiger van de koningin in 1975. De toenmalige Australische premier Whitlam werd ontslagen door gouverneur-generaal Kerr, de vertegenwoordiger en plaatsvervanger van de Britse vorst in Australië. Dat leidde tot een constitutionele crisis en is nog steeds een van de meest controversiële gebeurtenissen uit de Australische politieke geschiedenis.

In 2020 werden de brieven tussen Kerr en het koninklijk huis openbaar gemaakt. Daaruit bleek onder meer dat de toenmalige prins Charles hem in 1976 een steunbetuiging stuurde, vier maanden na het ontslag. "Geef de moed niet op", schreef de troonopvolger aan Kerr over de ontstane ophef. "Je hebt een goed en moedig besluit genomen." Dit wordt Charles in Australië nog altijd aangerekend.

Afscheidstournee?

Maandag ontmoet de koning zijn onderdanen bij het Australische oorlogsmonument in Canberra. Dinsdag kunnen mensen hem zien bij het beroemde Opera House in Sydney. Het is nog onduidelijk hoeveel mensen erbij zullen zijn.

De Australische republikeinse beweging heeft aangekondigd een ludiek protest te houden. Als het aan de republikeinen ligt, is dit Charles' afscheidsbezoek. In een ludieke campagne wordt de koninklijke familie gepresenteerd als een oude rockband die een laatste tournee maakt.

Hier zie je het campagnespotje:

De Ugandese minister van Buitenlandse Zaken, Jeje Odongo, zegt dat hij niet met minister Klever voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingshulp heeft gesproken over het opvangen van uitgeprocedeerde asielzoekers. Volgens Klever was dat wel het geval, zij het kort.

Klever was deze week op werkbezoek in Uganda en sprak daar onder meer over het tegengaan van migratie. Duidelijk werd dat het kabinet de mogelijkheid verkent om uitgeprocedeerde asielzoekers op te vangen in Uganda.

Ze sprak ook met minister Odongo, maar dit specifieke plan kwam volgens hem niet ter sprake. "We hebben alleen gesproken over Nederlandse steun aan vluchtelingen die al in Uganda zijn", zegt hij in Bureau Buitenland op NPO Radio 1. "Mocht Nederland weer beginnen over terugkeerhubs dan ga ik met mijn team het voorstel bekijken en kom ik terug met een antwoord."

Tegen de NOS zei Odongo na afloop van zijn ontmoeting met Klever open te staan voor alle vormen van samenwerking bij de opvang van asielzoekers.

Klever reageert vandaag kort op de uitspraken die haar Ugandese collega op de radio deed: "Het onderwerp is kort aan de orde geweest tijdens het bilaterale gesprek met minister Odongo, dat over opvang in de regio en migratie ging."

Uganda vangt vluchtelingen op

Uganda is al een land dat veel vluchtelingen opvangt uit de regio. Zo zitten er vluchtelingen uit Sudan, Zuid-Sudan en de Democratische Republiek Congo.

Op de vraag of Uganda geld zou krijgen in ruil voor de opvang, reageert Odongo geïrriteerd bij Bureau Buitenland: "Ik zei je toch, daar hebben we helemaal niet over gesproken."

Tijdens haar bezoek aan Uganda benadrukte Klever dat het kabinet de migratie wil terugdringen. "Het is belangrijk dat uitgeprocedeerde asielzoekers teruggaan naar hun land van herkomst. Daar stokt het soms. We hebben een lange relatie met Uganda en het is een gastvrij land."

'Innovatief'

De kern van het plan is dat Afrikaanse asielzoekers die in Nederland zijn afgewezen, worden uitgezet naar het Oost-Afrikaanse land. Uganda zou daarvoor geld krijgen. Volgens premier Schoof is het een "innovatieve oplossing", waarover wel meer wordt gesproken in Europa.

Het plan stuit wel al bij voorbaat op meerdere bezwaren, zeggen deskundigen. Zo zou het plan in strijd zijn met Europese wetgeving en is er twijfel over de veiligheid van afgewezen asielzoekers in Uganda.

In een testveld van de Wageningen Universiteit & Research (WUR) in Lelystad worden vandaag de eerste aardappels geoogst die bemest zijn met menselijke urine. De universiteit wil een duurzaam alternatief vinden voor dierlijke mest en kunstmest, en test daarom nieuwe meststoffen.

Het klinkt misschien onsmakelijk, maar projectleider Kimo van Dijk van de WUR ziet dat anders. "Nu gebruiken we ook mest van dieren, mest van onszelf is niet veel anders."

Het doel van de proef is om te kijken hoe menselijke afvalstromen, waaronder urine, poep en water uit de gootsteen, gebruikt kunnen worden bij het telen van gewassen. Volgens Van Dijk zitten er in huishoudelijk afvalwater vaak voedingsstoffen die verloren gaan als ze in het riool terechtkomen.

"Dat is zonde, momenteel importeren we in Nederland veel voedingsstoffen voor de landbouw in de vorm van veevoer en kunstmest", zegt de onderzoeker. "Terwijl veel van die stoffen terug te winnen zijn uit ons afvalwater."

Vervuilende kunstmest

"Op dit moment gebruiken we nog veel kunstmest in de landbouw om extra voedingsstoffen zoals fosfaat toe te voegen," zegt Van Dijk. Dat is erg vervuilend.

Fosfaat wordt vaak gewonnen uit mijnen in het buitenland. "Het is vervuilend om te importeren en het is ook een fossiele stof die op termijn opraakt. Met deze proef hopen we een duurzaam alternatief te bieden." Want fosfaat is volgens Van Dijk makkelijk uit menselijke ontlasting te halen.

Bij de proef worden ook andere afvalwaterstromen getest, zoals water uit de voedselindustrie. "Fabrieken die aardappels verwerken, spoelen de modder van het gewas af en wassen de schillen", zegt Van Dijk. "In het proceswater dat overblijft zitten ook voedingsstoffen. Die mogen nu niet over het land worden uitgereden."

Daarnaast worden ook de assen van verbrand slib uit het openbare riool gebruikt in de proef. De as van die klei wordt normaal gebruikt in asfalt.

Urine thuis opgevangen

In een woongroep in Arnhem is de urine voor de proef opgevangen. "We hebben toiletten waarbij de urine wordt gescheiden en in een tank terechtkomt." Dat is volgens de onderzoeker ook nodig, want bij reguliere toiletten wordt de urine verdund met water en dat maakt het ongeschikt om voedingsstoffen uit te winnen.

Van Dijk hoopt dat er in de toekomst meer huishoudens komen die hun ontlasting verzamelen. "Het is een grote overgang en daar moet inspanning voor komen." Hij denkt dat het winnen van deze stoffen bij nieuwbouwhuizen potentie heeft.

Aardappelteler en LTO-bestuurslid Pieter Evenhuis is ook enthousiast over de proef. "Normaal zit er een gat in de circulaire keten, dat is de mens", vertelt hij. "Daarom is het mooi dat ze dat nu dicht proberen te maken door voedingsstoffen te hergebruiken."

Medicijnresten uit riool

Geheel zonder zorgen is de aardappelteler niet. "Het risico van het gebruiken van stoffen uit het riool is wel dat je niet precies weet wat erin zit. Je wilt bijvoorbeeld niet dat er stoffen uit medicijnen die nog niet afgebroken zijn op het land terechtkomen."

Onderzoeker Van Dijk vindt dat een terechte zorg. "We hebben bij alle meststoffen in de proef gekeken wat erin zit en dat vergeleken met wat Nederlandse meststof nu mag bevatten. Na het filteren kijken we of er medicijnresten of ziektekiemen over zijn. Die worden vervolgens met twee extra filtratiestappen eruit gehaald."

Lachend zegt hij: "Ik durf te zeggen dat ons urineconcentraat zuiverder is dan de gemiddelde dierlijke mest, het stinkt ook niet zo."

Het is vaak een van de hoogtepunten van het Amerikaanse verkiezingsjaar, maar het Al Smith Dinner was dit keer minder vermakelijk dan normaal. Hoewel het gebruikelijk is dat de rivalen voor het presidentschap goedgehumeurd zichzelf en elkaar op de hak nemen, liet vicepresident Harris verstek gaan en hield haar tegenstander Trump een toespraak die bij vlagen afgeraffeld was en bitter.

De Republikein liet op humorvolle momenten zien het publiek mee te kunnen krijgen, zoals met zijn bedankje voor de uitnodiging. "Altijd fijn om ergens in New York te mogen komen zonder dagvaarding", grapte hij met een knipoog naar de rechtszaken die tegen hem lopen in de stad.

Hij liet ook merken dat hij uitstekend begreep wat de bedoeling was van het vierjaarlijkse evenement: een beetje lucht brengen in de felle woordenstrijd voorafgaand aan de stembusgang. "Het is de traditie dat er ook een paar grappen met zelfspot gemaakt worden", begon Trump een poging zichzelf niet al te serieus te nemen. "Nope, er schiet me niets te binnen."

Hij rondde zijn spiel af met een verwijzing naar de aanslagpogingen die hij overleefde. "Waarom zou ik mezelf onder vuur nemen als anderen dat al doen?" Zijn snaakse voordracht leidde tot enthousiast gelach uit de zaal.

Er waren ook momenten dat Trump minder sterk was, zoals toen hij de draad van zijn betoog losliet en voor de vuist weg ging praten. Zo gaf hij een zelfingenomen terugblik van anderhalve minuut op de steun die hij het speciaal onderwijs in New York had gegeven tijdens de coronapandemie, zonder dat er enige clou volgde.

Een grap over het gezinsleven van Harris ("wat tijd voor een intiem diner met haar man en haar autocue") sloeg dood, omdat Trump juist voor deze speech had geklaagd dat hij zelf zo'n tekstdisplay wilde gebruiken. Als dat had gemogen waren zijn komische noten misschien beter uit de verf gekomen, maar opgelezen van papier voelden ze wat gehaast en afgeraffeld.

Openhartige terugblik

Na zo'n mislukte grap erkende Trump dat hij soms een grens over gaat. Zo nam hij meteen afstand van een grap over de man van Kamala Harris, die na een affaire scheidde van zijn eerste vrouw. Toen het publiek korzelig reageerde op de punchline ("Als Harris wint moet ze hem maar weghouden bij de kindermeisjes"), gaf Trump zijn tekstschrijvers de schuld. "Die was gemeen. Ik zei die idioten die dit voor me schreven nog dat het te hard was."

Het leidde tot een openhartige terugblik op 2016, toen Trump met gestrekt been inging op Hillary Clinton. "Ik had begrepen dat het een roast moest zijn, dus koos ik de gemeenste tekstschrijver. De hele zaal werd boos, zelfs de kardinaal weet het nog wel. Ik ging te ver. Vreselijk."

"Maar goed, het is ook niet gemakkelijk om voor een zaal te staan waar de ene helft je uitkotst en de andere dol op je is."

Harris maakt video

Kamala Harris had ervoor gekozen haar avond te besteden aan de campagne in swingstates, de staten die binnengehaald moeten worden om over 2,5 week de verkiezingen te winnen. Wel had ze een filmpje van vier minuten opgenomen met een komiek uit de sketchshow Saturday Night Live.

Erg enthousiast was het publiek er niet over. Volgens The New York Times sloeg de videobijdrage keer op keer de plank mis in de zaal.

Oordeel hier zelf:

Trump gebruikte Harris afwezigheid dankbaar voor wat oneliners. "Als de Democraten vanavond niemand bij ons hadden willen hebben, hadden ze Joe Biden kunnen sturen", grapte hij bijvoorbeeld over de teruggetreden presidentskandidaat.

Tegelijkertijd hengelde hij openlijk naar de stemmen van katholieken door haar "agendaconflict" af te doen als "bijzonder respectloos". "Vergeet vooral niet dat ik er wel ben en zij niet."

Trump herinnerde zijn publiek er ook aan dat de laatste kandidaat die niet kwam opdagen, de verkiezingen verloor. Democraat Walter Mondale zag 49 van de 50 staten naar Republikein Ronald Reagan gaan. "Zo zie je maar: God bestaat."

Honderden Belgen hebben de Rooms-Katholieke Kerk gevraagd hen als lid uit te schrijven vanwege gewraakte uitspraken van paus Franciscus. Die vergeleek onlangs na een bezoek aan het land abortusartsen met huurmoordenaars omdat beide groepen beschikken over het leven van anderen. De Belgische regering noemde de uitspraken onaanvaardbaar en riep de pauselijke vertegenwoordiging op het matje.

Inmiddels hebben meer dan 500 mensen een open brief aan de bisdommen in België ondertekend met de vraag hen te 'ontdopen'. Behalve naar de uitspraken van de paus verwijst de brief ook naar de volgens de ondertekenaars lakse houding van de kerk tegenover beschuldigingen van ontucht door geestelijken.

De organisatie achter de brief eist ook dat de regering meer werk gaat maken van de scheiding tussen kerk en staat. Zo zou de nationale feestdag 21 juli voortaan niet meer moeten beginnen met een mis.

Föhn

Ontdopen nam in 2010 een vlucht in België na de eerste onthullingen over seksueel misbruik binnen de kerk. Hoewel het strikt genomen om alleen een administratieve handeling in het kerkrecht gaat, zetten sommigen destijds in filmpjes op sociale media hun besluit kracht bij door met een föhn als het ware het wijwater van de doop weg te blazen.

Ook na de uitzending van de documentairereeks Godvergeten, waarin slachtoffers uitgebreid hun verhaal deden, nam het aantal verzoeken tot ontdopen weer toe. Op het hoogtepunt daarvan zouden zeker 5000 mensen de kerk de rug hebben toegekeerd.

Drie boten zijn op de Maas in Maastricht scheef komen te hangen door de lage stand van de rivier. Een van de schepen maakt water. Het gaat om een hotelboot, een coffeeshopboot en een brandstofbunkerschip.

Ze hangen aan de oever bij de Maaspromenade. Het gebied is afgezet voor publiek. De brandweer heeft opgeschaald naar GRIP 2, wat betekent dat een extra crisisteam meekijkt met de situatie.

De stand van de rivier is laag doordat de stuw bij Borgharen niet gesloten kan worden. Een vrachtschip botste vorige week zaterdag tegen de stuw vanwege de sterke zijstroming in de Maas. Het schip is gezonken en ligt deels in de scheepvaartopening van de stuw. Daardoor stroomt het water sneller weg dan normaal en zakt het waterpeil in de Maas tussen België en Borgharen.

Waarschuwing

Gisteravond zijn diverse schepen op de Maas geïnformeerd over de lage waterstand, zegt een woordvoerder van Rijkswaterstaat. De coffeeshopboot ligt op dit moment scheef en maakt water. Ook de hotelboot loopt het risico om scheef te komen liggen; de gasten zijn uit voorzorg van de boot gehaald. Het brandstofbunkerschip is leeggepompt om het risico op lekken in de rivier te vermijden.

Rijkswaterstaat is sinds maandagnacht bezig om het gezonken vrachtschip bij de stuw te bergen. Tot nu toe is dat verschillende keren mislukt.

Vandaag wordt opnieuw geprobeerd het schip los te trekken. Rijkswaterstaat wil eerst zo veel mogelijk water uit het gestrande schip wegpompen, zodat het lichter wordt en dus makkelijker is los te trekken.

De dood van Hamas-kopstuk Yahya Sinwar is een harde klap voor de terreurorganisatie, maar volgens experts hoeft dat niet te betekenen dat ze ook zijn verslagen. De 61-jarige Sinwar kwam gisteren om het leven bij een Israëlische aanval in de Gazastrook. Hamas heeft nog altijd niet gereageerd op zijn dood.

"Hamas is een organisatie die gewend is dat zij leiders verliest", zegt Peter Malcontent, docent internationale betrekkingen aan de Universiteit Utrecht, in het NOS Radio 1 Journaal. "Op het moment dat je daar een leider bent, ben je eigenlijk een dead man walking. Hier houden ze rekening mee. De overige strijdkrachten zullen dus echt nog wel even doorgaan."

De kans bestaat ook dat Hamas nu zo hard geraakt is dat de organisatie implodeert, zegt Malcontent: "Dan zal de strijd snel beslist zijn. Maar dat is zeker niet gezegd. Met de gijzelaars hebben ze nog altijd een troef in handen. Hamas is niet verslagen als de leider dood is. Leiders komen en gaan."

Zoektocht naar nieuwe leider

Feit is wel dat Hamas nu op zoek moet naar een nieuwe leider. Volgens het onafhankelijke Institute for the Study of War (ISW) is het niet waarschijnlijk dat Hamas snel een nieuwe leider zal benoemen. De Amerikaanse denktank ziet dat Hamas gebukt gaat onder grote druk in de Gazastrook en verwacht dat in de eerste fase de militaire taken en verantwoordelijkheden opgesplitst zullen worden onder verschillende commandanten.

Volgens islamoloog en kenner van Hamas Joas Wagemakers volgt er echt geen interne machtsstrijd. "Hamas heeft dit al heel vaak meegemaakt, er zijn al tientallen leiders gedood. Er komt altijd weer snel een nieuwe", zegt hij in het NOS-radioprogramma Met Het Oog Op Morgen.

"Natuurlijk zijn er stromingen, je hebt haviken zoals Sinwar, die vaker voor de militaire oplossing kiezen, en duiven die wat meer geneigd zijn tot diplomatie. Maar dat er afsplitsingen komen of ze niet meer met één mond praten, dat gaat echt niet gebeuren."

Wagemakers noemt verschillende namen die het over zouden kunnen nemen van Sinwar, zoals Khaled Mashal en Moussa Abu Marzouk. Beiden waren al betrokken bij de politieke koers van de organisatie.

Komt er een staakt-het-vuren?

Beide experts denken dat Hamas na de dood van Sinwar iets meer geneigd zal zijn tot concessies, maar dat de organisatie de gijzelaars niet zomaar zal opgeven. "Als ze die opgeven en Israël gaat daarna toch door met de oorlog, dan zijn ze alles kwijt", zegt Wagemakers. "Ze zullen Israël niet snel vertrouwen."

Malcontent twijfelt of Israël wel wil praten over een mogelijk staakt-het-vuren. Kort na de bevestiging van de dood van Sinwar benadrukte de Israëlische premier Netanyahu dat hij wil doorgaan met de oorlog in Gaza. "Onze taak is nog niet voltooid."

Malcontent: "Je hoort aan zijn woorden dat hij Hamas juist nu de definitieve slag wil toebrengen. Hij neemt dan een beetje op de koop toe wat er met de gijzelaars gaat gebeuren."

Nieuwsuur maakte vorige maand deze video over de overlevingsstrategie van Hamas:

Het aantal bosbranden is de afgelopen twintig jaar wereldwijd toegenomen, met name op het noordelijk halfrond, met als gevolg dat de CO2-uitstoot ook flink is gestegen. Dat blijkt uit onderzoek dat is gepubliceerd in het gerenommeerde wetenschappelijke tijdschrift Science.

De uitstoot van bosbranden in Eurazië en Noord-Amerika zijn tussen 2001 en 2023 bijna verdrievoudigd, zeggen de wetenschappers. Die toename hield onder meer verband met "brandgunstige weersomstandigheden" en een drogere grond in de gebieden.

Eén van de onderzoekers is Sander Veraverbeke, aardwetenschapper en bosbrandexpert bij de Vrije Universiteit in Amsterdam. "We hebben eigenlijk heel veel satellietdata bestudeerd van branden, maar ook data van klimaat, vegetatie en menselijke activiteit, om te begrijpen wat er achter die bosbranden zit", zegt hij in het NOS Radio 1 Journaal.

Die branden kunnen verklaard worden door die verschillende factoren, maar klimaatverandering is de belangrijkste, zegt hij. "Die is eigenlijk een drijvende kracht in de toename van bosbranden in de noordelijke bossen en dus ook in de uitstoot van broeikasgassen van die branden."

Minder tropische bosbranden

Er zijn heel veel gebieden aan te wijzen waar het aantal bos- en natuurbranden is toegenomen, zegt de wetenschapper. "Er zijn wereldwijd een paar hotspots, vooral in Canada en Siberië, dus die noordelijke bossen. Dat is ook niet verwonderlijk als je kijkt naar het recordjaar in Canada het afgelopen jaar en ook een aantal recente records in Siberië."

In tropische gebieden neemt het aantal branden juist af. Daar is een eenvoudige verklaring voor, legt Veraverbeke uit. "In het begin van deze eeuw was er meer ontbossing en werd vuur ook gebruikt om te ontbossen. Nu is het landschap gefragmenteerd geraakt, waardoor branden zich minder makkelijk kunnen verspreiden."

Daardoor is er een kentering zichtbaar, zegt Veraverbeke. Er is een lichte afname van de branden in de tropische bossen, maar wel een heel duidelijke en sterkere toename in branden in de noordelijke bossen.

Positief effect

Een bosbrand hoeft op zich geen probleem te zijn en kan zelfs ook een positief effect hebben op de natuur, want het brengt biodiversiteit. Maar het probleem zit hem in die toename, zegt de wetenschapper. Daardoor kunnen de bossen niet volledig herstellen.

"Is dat herstel er niet en zijn er steeds vaker branden, dan krijg je wel degelijk een netto toename van broeikasgassen in de atmosfeer. En die broeikasgassen kunnen dan weer bijdragen aan een versterking van de klimaatverandering."

Toch is er wel wat aan die situatie te doen. "Wereldwijd moet dit niet worden gezien als een bosbrandcrisis, maar als een deel van de klimaatcrisis. Maar ook lokaal en regionaal zijn er dingen te doen. De vegetatie en ook de mens als de bron van bosbranden spelen een belangrijke rol."

Bewustzijn en preventie

Er liggen kansen op gebied van bewustzijn en preventie, zegt Veraverbeke. "Iedere keer dat er niets wordt aangestoken, betekent het ook geen brand." Daarnaast kan er gekeken worden naar het aanplanten van bepaalde vegetatie.

"Je kunt natuurlijk niet alle bossen in Canada transformeren, maar lokaal kun je wel de ernstige gevolgen beperken. Bepaalde vegetatie brandt minder goed dan andere. Daardoor zou je dorpen en steden kunnen afschermen van de negatieve gevolgen van die branden."

In Nederland is vorig jaar vaker melding gedaan van slachtoffers van mensenhandel en seksuele uitbuiting. Daar zitten opvallend veel mensen uit Zuid-Amerika en Afrika tussen die aan het werk waren in de thuisprostitutie, blijkt uit cijfers van de Nationaal Rapporteur Mensenhandel.

In Afrikaanse en Zuid-Amerikaanse landen waar het niet goed gaat, zoals in Venezuela en Colombia, vertrekken mensen. Dat maakt ze kwetsbaar om ten prooi te vallen aan mensenhandel, zegt Conny Rijken, Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen.

Slachtoffers worden geronseld in hun eigen land of in Nederland of Spanje, waar ze vaak naartoe gaan om te werken. "Ze weten soms wel dat ze sekswerk gaan doen, maar niet onder welke omstandigheden", zegt Rijken.

Die omstandigheden zijn in Nederland bar en boos, zegt de rapporteur. Slachtoffers, die hier vaak illegaal verblijven omdat hun visum is verlopen, worden op een plek gezet waar ze niet weg kunnen. De mensenhandelaar regelt de seksadvertenties, de afspraken en de betalingen en "in het gunstigste geval worden de opbrengsten verdeeld, maar we zien veel vaker dat het geld in de zak van de mensenhandelaar belandt".

Slachtoffers steeds verplaatst

De meeste slachtoffers van seksuele uitbuiting over wie een melding werd gedaan, bevonden zich in de thuisprostitutie en de escortprostitutie. In 2023 waren er 178 meldingen over Afrikaanse slachtoffers van seksuele uitbuiting, versus 119 gevallen in 2022. Vorig jaar werd over 68 Latijns-Amerikaanse slachtoffers melding gedaan, tegenover 26 in het jaar ervoor.

De rapporteur verwijst naar de crises in met name Venezuela. De gevolgen hiervan zijn "goed voelbaar en zichtbaar in Caribisch Nederland en andere landen binnen het Koninkrijk".

Wat het volgens rapporteur Rijken ingewikkeld maakt, is dat er weinig zicht is op thuisprostitutie. "Het is voor de mensenhandelaren gemakkelijk om iemand te isoleren. Bovendien worden de slachtoffers steeds verplaatst, waardoor het voor instanties moeilijker is om met hen in contact te komen en te blijven. Zodra ze in beeld zijn, zijn ze alweer verplaatst", zegt Rijken. "Dit gebeurt door heel Nederland, maar soms ook naar andere landen."

Klein deel in beeld

Het ging in 2023 om 868 meldingen van mensenhandel. Dat zijn er 54 meer dan het jaar ervoor. Volgens de rapporteur zijn er veel meer slachtoffers. "We weten dat er per jaar zo'n vijfduizend slachtoffers zijn, dus we hebben maar een klein deel in beeld", aldus Rijken. "Het is heel belangrijk dat we er zoveel mogelijk in beeld krijgen, zodat we hen uit hun situatie kunnen halen."

Van de geregistreerde slachtoffers is het grootste deel vrouw, ook de afgelopen jaren. Vrouwen zijn vooral slachtoffer van seksuele uitbuiting, mannen hebben vaker te maken met arbeidsuitbuiting. Zij worden niet betaald voor hun werk, maken te lange dagen of doen gevaarlijk werk. "Dit zien we vooral in de bouw- en transportsector."

In 2023 zijn er 52 minderjarigen als slachtoffer van mensenhandel geregistreerd. Dat is een daling ten opzichte van het jaar ervoor.

Er ligt een akkoord voor het behoud van het vroegpensioen. Vakbonden, werkgevers en het kabinet zijn het eens geworden over een regeling waarmee mensen met een zwaar beroep eerder kunnen stoppen met werken. De grootste vakbond, FNV, moet het plan nog wel voorleggen aan zijn leden.

In de nieuwe, permanente regeling wordt het mogelijk om drie jaar eerder te stoppen met werken als het beroep wordt aangemerkt als zwaar. Bovenop een bedrag vergelijkbaar met een netto AOW-uitkering voor een alleenstaande, (zo'n 1500 euro) krijgen werkgevers en werknemers bruto 300 euro extra ruimte om de uitkering te verhogen.

Netto komt dat neer op ongeveer 1650 euro, laat het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid weten. Die uitkering ontvangt iemand tot aan het pensioen.

Wat een zwaar beroep is en hoe hoog de uitkering dan uiteindelijk wordt, beslissen werkgevers en vakbonden aan de cao-onderhandelingstafels van een specifieke sector.

Permanent

Al sinds december 2023 werd er gediscussieerd over een nieuwe regeling voor vroegpensioen. De huidige regeling voor vroegpensioen stopt per 2026 en de vakbonden eisten een permanente en royalere regeling. Daar is geregeld voor gestaakt.

De regeling moet het vooral voor mensen met een lager inkomen en een zwaar beroep makkelijker maken om eerder te stoppen.

Maximaal inkomen?

Lang was er in de onderhandelingen sprake van een maximum inkomen van 74000 euro per jaar voor de vroegpensioen-regeling. Die is er uiteindelijk niet gekomen. "Wij hebben gestaakt om dit mogelijk te maken", zegt Piet Rietman van vakbond FNV.

Volgens hem zijn er allerlei werknemers met zware beroepen die aan het einde van hun loopbaan meer dan dat verdienen door bijvoorbeeld toeslagen voor zwaar werk. Rietman: "maar hun ruggen en knieën slijten net zo hard."

Toch zou er wel in sommige specifieke sectoren een maximum kunnen komen. Het is een optie voor werkgevers en de vakbonden tijdens onderhandelingen aan cao-tafels.

Lichter werk

De partijen willen waken dat niet te veel mensen met vroegpensioen gaan. "Massaal met vroegpensioen, zoals vroeger met de VUT, kan de samenleving niet aan door de vergrijzing", zegt Ingrid Thijssen van werkgeversorganisatie VNO NCW.

Het streven is daarom dat jaarlijks niet meer dan 15.000 werknemers met vroegpensioen gaan om een 'cultuur van vroegpensioen' te voorkomen. Elke drie jaar wordt de regeling geëvalueerd.

"Die 15.000 is geen maximum", zegt Piet Rietman van vakbond FNV. "Iedereen met een zwaar beroep heeft toegang tot de regeling. Maar als de groep zo groot is, is het wel een moment om weer in gesprek te treden om te kijken hoe we zwaar werk minder zwaar kunnen maken."

Ook dat is namelijk onderdeel van het akkoord: zwaar werk lichter maken. "We willen het liefst dat werknemers fit hun aow-leeftijd halen", zegt Ingrid Thijssen van werkgeversorganisatie VNO NCW. "Door te zorgen dat mensen met zwaar werk op tijd een andere baan krijgen als ze ouder worden. En het zware werk zelf lichter te maken door bijvoorbeeld het inzetten van een tilhulp."

VVD en D66 komen met een initiatiefwet om kinderen die niet zijn gevaccineerd te kunnen weren bij de kinderopvang. Volgens het voorstel van de Kamerleden Tielen (VVD) en Paulusma (D66) moeten crèches verplicht kunnen worden om kinderen te weigeren die niet meedoen aan het Rijksvaccinatieprogramma.

Via dat programma worden kinderen ingeënt tegen ziekten als mazelen en kinkhoest. De verplichting zou moeten ingaan als de vaccinatiegraad (het percentage gevaccineerde kinderen) is gedaald tot onder de 92 procent ('de kritieke ondergrens'). Ook medewerkers zouden moeten zijn geprikt.

Deskundigen maken zich al jaren zorgen over de dalende vaccinatiegraad. Een half jaar geleden presenteerde toenmalig staatssecretaris Van Ooijen een plan om de vaccinatiegraad te verhogen. Hij wilde onder meer dat er een wijkgerichte aanpak kwam met voorlichting door zorgprofessionals, maar een deel van de Tweede Kamer wil meer actie.

Collectieve verantwoordelijkheid

In de toelichting op hun wet zeggen VVD en D66 dat mensen door zich te laten vaccineren niet alleen zichzelf maar ook anderen beschermen: "Van mensen mag gevraagd worden een bijdrage te leveren aan het realiseren van groepsbescherming en zo de collectieve verantwoordelijkheid voor de volksgezondheid te nemen".

Tielen en Paulusma benadrukken dat ouders de keuze houden om hun kind niet te laten vaccineren, maar daar zit dan een consequentie aan vast als de vaccinatiegraad de kritische ondergrens bereikt.

Steun nog onduidelijk

Of er een Kamermeerderheid is voor het voorstel, is nog niet duidelijk. BBB zegt in een reactie tegen dwang te zijn. Volgens de fractie is vaccineren tegen ernstige kinderziektes verstandig: "Maar laten we dat doen via de weg van de rede en via de weg van de overtuiging dat voorlichting enorm belangrijk is", reageert BBB.

GroenLinks-PvdA wijst op bestaande moties over een wijkgerichte aanpak en een inhaalslag: "Wat ons betreft moet daar eerst op worden ingezet." De fractie zegt ook dat als je de verplichting goed wilt regelen er niet moet worden bezuinigd op de GGD, zoals het kabinet van plan is.

Enkele jaren geleden was er ook al een initiatiefwet over vaccinatie in de kinderopvang. Dat voorstel (ook van D66) moest kinderopvangorganisaties de mogelijkheid geven om kinderen die niet waren ingeënt, te weigeren. Dat voorstel werd aangenomen door de Tweede Kamer, maar strandde in 2022 in de Eerste Kamer.

Een appartement in een flat in Eindhoven is vannacht in vlammen opgegaan. De bewoner is naar het ziekenhuis gebracht. Zijn twee katten overleefden de brand niet, zegt een woordvoerder van de Veiligheidsregio.

De brandweer rukte rond 02.30 uur uit voor de brand op de derde etage van een flatgebouw aan de Jan van de Capellelaan. Het slachtoffer woonde daar alleen.

Van balkon gehaald

Er was veel vuur en rook te zien, schrijft Omroep Brabant. De brandweer haalde op de vierde etage meerdere mensen van hun balkon. Er werden verschillende ambulances opgeroepen, maar behalve het slachtoffer hoefde niemand naar het ziekenhuis. "De bewoner is in stabiele toestand", laat de woordvoerder weten.

Het vuur was snel onder controle, maar de schade in het flatgebouw is groot. Vijf appartementen zijn onbewoonbaar, vertelt de woordvoerder. "Voor deze mensen hebben we vannacht opvang geregeld." Vandaag wordt de schade verder bekeken. Het is nog niet duidelijk hoe de brand kon ontstaan.

Politici uit de Amerikaanse staat Texas zijn erin geslaagd om tijd te rekken voor een terdoodveroordeelde. De man is op het laatste moment opgeroepen voor een hoorzitting in het parlement.

De 57-jarige Robert Roberson stond op het punt de eerste Amerikaan te worden die werd terechtgesteld voor het zogenoemde shakenbabysyndroom. Hij was al overgebracht naar de wachtruimte voor een dodelijke injectie.

Roberson werd in 2003 veroordeeld voor de dood van zijn 2-jarige dochter Nikki, een jaar eerder. Zij stierf nadat ze met een ernstige hersenbeschadiging was opgenomen in het ziekenhuis. Aanklagers concludeerden dat ze het slachtoffer was geworden van het shakenbabysyndroom, waarbij een jong kind hersenletsel oploopt doordat het hard door elkaar wordt geschud.

Zijn verdediging betoogde dat het letsel was ontstaan door een ernstige longontsteking bij het kind, dat de dagen ervoor al ziek was geweest. Ze zou bovendien uit bed zijn gevallen. Robersons gebrek aan empathie in de situatie werd hem zwaar aangerekend door de aanklagers, maar zou voortkomen uit zijn autisme, waar hij op dat moment nog geen diagnose voor had.

Opgeroepen

De afgelopen dagen riepen verschillende partijen op om de zaak van Roberson te heroverwegen, onder wie een groep politici van beide partijen, misdaadauteur John Grisham en de rechercheur die zijn zaak destijds onderzocht. "Deze zaak zal altijd zwaar op mijn hart en ziel drukken", zei deze Brian Wharton. "Ik heb er een rol in gespeeld dat een onschuldige man op death row terechtkwam."

Ondanks alle twijfels waren de autoriteiten in Texas niet te vermurwen. Het is de Amerikaanse staat die met 591 executies sinds de herintroductie van de doodstraf bijna evenveel mensen heeft terechtgesteld als het totaal van de zes staten die onder Texas staan als het gaat om aantallen executies.

De Republikeinse gouverneur Abbott weigerde de zaak te bespreken en een gratiecommissie die slechts zes maal eerder ingreep, wilde ook dit keer niets doen. Ook het Amerikaanse Hooggerechtshof zag geen reden tussenbeide te komen.

Te elfder ure besloten Democratische en Republikeinse politici daarop maar om Roberson op te roepen voor een hoorzitting in het parlement, enkele dagen nadat de executie had moeten zijn voltrokken. Ze wilden hem laten getuigen over hoe hij niet de kans had gekregen nieuwe wetenschappelijke inzichten over het shakenbabysyndroom ter verdediging in te brengen.

Het Texaanse Hooggerechtshof oordeelde enkele uren later in een spoedbesluit dat er hierdoor een conflict was ontstaan tussen de drie machten binnen de staat: het parlement, de gouverneur en de rechters. Dat moet eerst worden opgelost voordat er een eind kon worden gemaakt aan het leven van Roberson, oordeelden de rechters.

Executie Alabama gaat door

Toen Roberson het nieuws werd verteld, minder dan twee uren voor de geplande executie, dankte hij God en iedereen die zich voor hem had ingezet. De aanklagers en gouverneur Abbott hebben nog niet gereageerd. Wat er zal gebeuren nadat Roberson heeft getuigd, is nog niet duidelijk.

In Alabama ging een executie in een soortgelijke situatie door als gepland; daar had de 36-jarige Derrick Dearman zijn verzet tegen zijn terechtstelling vrijwillig opgegeven. "Ik ben schuldig", had hij de rechter in april geschreven. "Het is oneerlijk om de slachtoffers en nabestaanden langer te laten wachten op de gerechtigheid die ze eerlijk verdienen."

Zwaar onder invloed van drugs had Dearman in 2016 ingebroken bij familie van zijn vriendin om haar na een ruzie terug te halen. Hij vermoordde daarbij vijf aanwezigen met een bijl en een geweer die hij ter plekke had aangetroffen. Hij ontvoerde de vriendin; zij overleefde de slachtpartij.

Het uitgaansleven zet zich in om een sociaal veiligere omgeving te worden. Met een codewoord, 'awareness teams' en een strenger deurbeleid moet iedereen zichzelf kunnen zijn op de dansvloer. De maatregelen lijken het gewenste effect te hebben.

Door de coronatijd is er meer aandacht voor sociale veiligheid, zegt de Amsterdamse nachtburgemeester Freek Wallagh. Hij en zijn team zetten zich in voor een inclusiever uitgaansleven, onder andere op het Amsterdam Dance Event (ADE), dat deze dagen bezig is.

Tijdens ADE worden ook lessen gegeven om te leren draaien:

"Hoewel er al lange tijd ingezet wordt op een sociaal uitgaansleven, is de blik tijdens de pandemie kritischer geworden," zegt Wallagh. "Feesten werden in die tijd door mensen zelf georganiseerd. Daardoor nam de aandacht voor het thema toe."

Ook was er een grote groep jongeren die een tijd helemaal niet naar feesten kon gaan. "De sociale interacties waren na corona echt wennen", zegt Juliënne Beijer van Stichting Sexmatters. "En dat is lastig op plekken, zoals de club, waar veel vrijheid is en grenzen vervagen."

Clubs en festivals door het hele land gingen op zoek naar een oplossing. Het geven van trainingen aan jongeren op school en aan personeel van clubs, wat Stichting Sexmatters een aantal jaar doet, biedt een oplossing.

"De afgelopen jaren is er veel meer vraag naar de trainingen", vervolgt Beijer. "Van een poppodium in Maastricht tot een queers-feest in Amsterdam, ze willen weten hoe iedereen zich op z'n gemak kan voelen. We zijn daarom sinds kort ook begonnen met verschillende nieuwe trainingen."

Niet alleen trainingen worden ingezet om de dansvloer sociaal veiliger te maken. Een awareness team loopt rond bij verschillende festivals en clubs, zodat bij een onveilige situatie snel hulp paraat is. Ook bestaat het codewoord 'Angela' dat gebruikt kan worden als iemand wordt lastiggevallen. Personeel kan dan meteen actie ondernemen, zo is het idee.

Een ander middel om de sfeer bij een feest goed te houden, is het verhogen van de minimumleeftijd. "Dat gebeurt steeds vaker", vertelt nachtburgemeester Wallagh. "Zo zijn er clubs en feesten die overwegen om alleen nog bezoekers boven de 27 jaar binnen te laten."

"Ik snap de maatregel heel goed, maar je verplaatst het probleem", vervolgt Wallagh. "De uitgaansetiquette moet je leren. Er is maar één plek waar dat kan: de dansvloer."

Zoeken naar oplossingen

Twee jaar geleden, na de pandemie, nam de Amsterdamse club Radion verschillende maatregelen om de sociale veiligheid te verbeteren. Voorbeelden zijn trainingen aan het personeel, duidelijke huisregels en de aanwezigheid van een 'awareness spot'.

"Het was wel even zoeken", zegt Isabelle Ho Kang You van Radion. "We hadden eerst mensen rondlopen die een oogje in het zeil hielden, maar sommigen deden dat puur om gratis te feesten. Daarom hebben we uiteindelijk een vaste plek in de club gemaakt waar hulp geboden kan worden."

Het is lastig is om sociale veiligheid te meten, maar Ho Kang You is ervan overtuigd dat de maatregelen werken. "Je hebt altijd vervelende mensen die meiden in hun bil knijpen, of erger. Dat kunnen we niet voorkomen. Maar de hulp, op de avond zelf en ook de dagen erna, is veel beter. Dat is erg belangrijk."

Ook Juliënne Beijer van Stichting Sexmatters ziet dat de maatregelen werken, hoewel er altijd incidenten zullen blijven. "Vrouwen durven zich tegenwoordig vaker uit te spreken. Terwijl vroeger incidenten vaker werden verzwegen. Dat is een teken dat het de goede kant opgaat en dat geeft hoop op een nog veiliger dansvloer."