NOS Nieuws - Algemeen

De Deense regering eist opheldering van de Verenigde Staten over Amerikaanse bemoeienis in Groenland. Denemarken roept daarom de hoogste diplomaat van de VS op het matje, meldt de publieke omroep DR. Inmenging met binnenlandse kwesties is onaanvaardbaar, zegt de Deense minister van Buitenlandse Zaken.

Zeker drie Amerikanen, die banden hebben met de Trump-regering, proberen de publieke opinie in Groenland te beïnvloeden. Dat concludeert DR na meerdere bronnen te hebben gesproken bij de centrale overheid en autoriteiten, zowel in Groenland als in de VS.

Die Amerikanen willen op verschillende manieren onenigheid zaaien tussen Denemarken en Groenland. Zo zouden ze hebben gewerkt aan lijsten met mensen die voor of juist tegen een Amerikaanse overname van Groenland zijn. De Amerikanen reizen heen en weer tussen de VS en Groenland en leggen contacten. DR is op de hoogte van hun identiteit, maar maakt die niet bekend.

Scandinavië-correspondent Rolien Créton:

"De berichtgeving van DR dat Amerikanen op Groenland de publieke opinie proberen te beïnvloeden, komt niet als een verrassing voor de Deense regering. Toch reageert Denemarken uiterst fel. Dat een bondgenoot wordt ontboden, is uitzonderlijk, maar de Deense minister wil duidelijk maken dat het land erbovenop zit. Tegelijkertijd wil de Deense regering erachter komen of ze daadwerkelijk volledig inzicht heeft.

Nadat Trump begin dit jaar had gezegd dat hij Groenland wil inlijven, kregen de Groenlanders voor het eerst te maken met Trump-aanhangers die naar de hoofdstad Nuuk reisden. Zo waren er Amerikaanse influencers met MAGA-petten op die dollarbiljetten aan Groenlandse jongeren uitdeelden.

Ook ontmoette de NOS in maart de Amerikaanse ondernemer en Trump-aanhanger Tom Dans in Nuuk. Dans was tijdens de eerste Trump-periode aangesteld als arctisch adviseur en probeert nu investeringsmogelijkheden in Groenland van de grond te krijgen. De Texaan maakte er geen geheim van dat hij vindt dat de Groenlanders beter af zijn onder Amerikaans bestuur.

De grote vraag is of er nieuwe beïnvloedingscampagnes zijn geïnitieerd, waarbij Amerikanen direct in opdracht van de Amerikaanse regering werken. De Deense veiligheidsdienst waarschuwt voor subtielere beïnvloedingscampagnes die onder de radar plaatsvinden."

Trump zou Groenland graag bij Amerika voegen. De Denen willen Groenland binnen hun koninkrijk houden. De Groenlanders zien geen van deze twee ideeën zitten.

Groenland is een voormalige Deense kolonie. Er is nu sprake van zelfbestuur binnen het Deense koninkrijk, maar de Denen beslissen wel over zaken als defensie en buitenlands beleid. Het grootste deel van de Groenlanders wil uiteindelijk onafhankelijk worden. Dat bleek ook bij de verkiezingen in maart.

Waarom Groenland zo interessant is voor veel landen zie je in de onderstaande video:

In België is een dreigende regeringscrisis voorlopig afgewend, zo blijkt na overleg tussen premier Bart De Wever en de vicepremiers. Voor het eerst deze zomer kwam het kabinet bij elkaar om te praten over de tegenstellingen binnen de regering als het gaat om sancties tegen Israël.

Minister Prévot van Buitenlandse Zaken zei bij het binnenlopen nog dat hij "aan de goede kant van de geschiedenis wil staan". Hij pleit voor een hardere opstelling tegen Israël. Maar twee van de vijf coalitiegenoten zijn terughoudender.

Na het crisisoverleg van vanochtend hebben de regeringspartijen afgesproken om maandag verder te praten over een compromis.

Vergelijkbare crisis

In België leidt de politieke stellingname over de oorlog in Gaza net als in Nederland tot grote tegenstellingen tussen de regeringspartijen.

En net als in Nederland is de opstelling van de minister van Buitenlandse Zaken cruciaal in het politieke conflict. De situatie laat zich grotendeels vergelijken. Vervang 'Caspar Veldkamp' door 'Maxime Prévot' en het politieke drama is inhoudelijk bijna hetzelfde.

In Nederland stapte Veldkamp afgelopen vrijdag op, omdat hij vond dat hij te weinig ruimte kreeg om zijn Israël-beleid uit te voeren. Ook Prévot eiste meer ruimte en dreigde met een politieke crisis als hij niet de ruimte krijgt om kritischer te zijn tegen Israël.

Erkenning Palestina en sancties

Deze week zette Prévot de discussie al op scherp. In een interview in de krant De Standaard noemde hij al een aantal maatregelen die hij wil nemen.

Hij wil dat België Palestina erkent als staat en stelt daar ook een deadline bij: op 5 september wil hij in New York zijn handtekening zetten onder de 'New York Verklaring', een initiatief van Frankrijk en Arabische landen, waarin de ondertekenaars landen oproepen om Palestina als staat te erkennen.

Ook wil hij een inreisverbod voor de extremistische ministers Smotrich en Ben-Gvir van Israël, net zoals Nederland dat heeft ingesteld. Daarnaast wil Prévot onderzoeken of hij de doorvoer van wapens naar Israël kan verbieden en de invoer van producten uit bezette gebieden kan tegenhouden.

Van safari naar crisis

De politieke spanning loopt al de hele zomer op in de Belgische politiek. De sociaaldemocraten en christendemocraten, die beiden in de regering zitten, dringen al langer aan op maatregelen tegen Israël. Maar met name de leider van de Franstalige liberale partij Bouchez blokkeert dat.

Die positie is volgens Prévot onhoudbaar: "Het kan niet zijn dat de houding van één persoon de reputatie van het hele land in gevaar brengt", zegt de minister.

Premier De Wever was op safari in Zuid-Afrika en weigerde zijn vakantie te onderbreken en het kabinet eerder bij elkaar te roepen.

Vandaag gebeurde dat dus wel. Na afloop zei de christendemocratische vicepremier: "We moeten onze Belgische positie bijstellen. Dat is noodzakelijk. We moeten maatregelen en sancties nemen. We hebben die maatregelen nu besproken".

Frankrijk heeft drie schedels teruggegeven aan Madagaskar, 128 jaar nadat ze als oorlogstrofee waren meegenomen. Eén daarvan is vermoedelijk van koning Toera, die in 1897 door Franse troepen werd gedood en onthoofd.

Eind negentiende eeuw werd een Franse troepenmacht naar het westen van Madagaskar gestuurd om daar controle te krijgen over het Menabé-koninkrijk. Daar richtten de Fransen een bloedbad aan. Koning Toera, de laatste van het koninkrijk, werd vermoord en zijn hoofd werd, samen met andere menselijke resten, als oorlogsbuit mee naar Frankrijk genomen.

De schedel van de koning lag samen met die van twee leden van zijn hofhouding jarenlang opgeslagen in het Nationaal Natuurhistorisch Museum in Parijs. Dinsdag werden de drie schedels van de Sakalava, de etnische groep waartoe zij behoorden, aan Madagaskar teruggeven.

Volgens de Franse minister van Cultuur is de teruggave historisch. "Deze schedels kwamen in de nationale collecties terecht onder omstandigheden die duidelijk de menselijke waardigheid schonden en in een context van koloniaal geweld", zei minister Rachida Dati.

Haar ambtgenoot uit Madagaskar noemde de terugkeer van de schedels "een belangrijk moment voor de gemeenschap van Sakalava en het hele volk". Volgens Volamiranty Donna Mara zijn de overblijfselen van grote culturele en emotionele waarde: "Hun afwezigheid duurt al meer dan een eeuw, een open wond in het hart van ons eiland."

Bloedig en tragisch

Madagaskar, een eiland voor de oostkust van Afrika, was van 1897 tot zijn onafhankelijkheid in 1960 een Franse kolonie. Tijdens een bezoek aan het eiland in april riep de Franse president Macron al op tot vergiffenis voor de "bloedige en tragische" kolonisatie van Madagaskar.

Het is de eerste keer dat een wet uit 2023 wordt toegepast, die de teruggave van menselijke resten uit Franse collecties moet versnellen. Er liggen naar schatting nog meer dan 20.000 menselijke resten uit de hele wereld in het Nationaal Natuurhistorisch Museum in Parijs. Onder de nieuwe wet wordt verwacht dat meer van deze roofstukken zullen worden teruggegeven.

Het is niet de eerste keer dat Frankrijk menselijke resten uit de koloniale tijd teruggeeft. De bekendste is de Zuid-Afrikaanse Saartjie Baartman die eeuwenlang als een menselijke attractie in Europa werd tentoongesteld vanwege haar lichaamsbouw. In 2002 gaf Frankrijk lichaamsdelen van haar terug aan Zuid-Afrika.

Tienduizenden vrouwen van wie gegevens zijn gestolen bij de hack van laboratorium Clinical Diagnostics hebben zich al aangesloten bij advocatenkantoren voor een mogelijke massaclaim. Het gaat om bijna 70.000 vrouwen. Gisteren waren het er nog 3000.

Bij DHKV Advocaten hebben tot nu toe zo'n 18.000 vrouwen zich gemeld. Advocatenkantoor Van Diepen Van der Kroef laat aan de NOS weten zo'n 50.000 aanmeldingen te hebben ontvangen, en dat aantal loopt op. "Ik wist niet wat ik zag toen ik vanmorgen de aanmeldingen bekeek", zegt advocaat Michaël Dol van het kantoor. Het aantal aanmeldingen bij zijn kantoor komt overeen met ongeveer een tiende van het totale aantal gedupeerden.

"De vele aanmeldingen in korte tijd laten zien dat het datalek enorm leeft onder vrouwen", zegt advocaat Dol tegenover de NOS. "Maandag gaan wij in gesprek met DKHV Advocaten om te kijken of we de krachten kunnen bundelen, zodat we één platform kunnen bieden voor alle vrouwen."

Vrijdag lanceerde het advocatenkantoor een speciaal platform voor de honderdduizenden slachtoffers van het datalek. Volgens Dol bevindt de mogelijke massaclaim zich in de eerste fase, waarin wordt zoveel mogelijk vrouwen worden verzameld. Ook wordt er onderzocht of er juridische grond is voor een collectieve claim.

Zo'n claim zou onder meer gebaseerd zijn op nalatigheid van Clinical Diagnostics. "Die hinkt op drie gedachtes: Waarom is het lek zo laat gemeld? Waarom hadden ze zoveel persoonlijke informatie van vrouwen verzameld? En was de beveiliging op orde?"

De Autoriteit Persoonsgegevens onderzoekt op dit moment of de privacywetgeving is geschonden, en de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd bekijkt of zorginstellingen voldoende hebben gedaan om de beveiliging te waarborgen. "De voorkeur gaat ernaar uit om de volgende stappen pas te ondernemen als die rapporten bekend zijn", zegt Dol.

Ingewikkeld

Advocaat Sven van Dooren van Louwers IP&Tech Advocaten, gespecialiseerd in privacyrecht, zei gisteren dat het te "voorbarig" is om nu al over schadevergoedingen te praten. Ook het eisen van een vergoeding voor immateriële schade, zoals stress of angst, is volgens hem juridisch ingewikkeld.

Ruim twee weken geleden meldde het laboratorium in Rijswijk de diefstal van gegevens van 485.000 vrouwen door hackers. De vrouwen deden mee aan het bevolkingsonderzoek naar baarmoederhalskanker, via een uitstrijkje bij de huisarts of een zelftest.

De rust is terug in het Gelderse grensdorp Beek, nu de gemeente Montferland twee verkeerssluizen tegen sluipverkeer heeft geplaatst, maar inwoners ondervinden ook al nadelen van de wegafsluitingen richting Duitsland.

"Het waren gewoon chaotische toestanden", zegt een inwoner tegen Omroep Gelderland. Vanwege files op de snelweg naar Duitsland door grenscontroles namen veel automobilisten het afgelopen jaar een sluiproute door Beek, dat vlak bij de snelweg ligt.

"Soms stond het verkeer hier gewoon stil, dan konden de auto's niet voor- of achteruit. Dat was niet fijn, want het is gewoon te smal in Beek. Het vrachtverkeer moet erdoor en al die SUV's worden steeds breder. Dan kan een gewone auto er niet meer langs."

Van alles geprobeerd

Gisteren is begonnen met de bouw van landbouwsluizen op twee wegen. Auto's kunnen daar niet door, hulpdiensten en landbouwverkeer nog wel. Een drastische maatregel die volgens wethouder Jeanette Derksen nodig was. "We hebben al van alles geprobeerd, denk bijvoorbeeld aan eenrichtingsverkeer. Ook hebben we borden geplaatst, maar mensen blijven de navigatie volgen en de files blijven terugkomen."

Veel bewoners vinden het fijn dat de situatie nu veiliger wordt, maar er zijn ook nadelen. Inwoners doen graag boodschappen in Duitsland en tanken bij de oosterburen, waar dat goedkoper is. "Nu moeten we ineens omrijden", zegt een bewoner. Pomphouder Horst Derksen uit het Duitse Elten, vlak bij Beek, maakt zich zorgen: "Er komen straks minder mensen naar Elten. Dat gaan we merken."

Omrijden naar school

Sommige kinderen van inwoners van Elten zitten in Beek op school. "Die moeten ook allemaal omrijden", zegt een inwoner. Verschillende inwoners van het normaal zo rustige dorpje vinden de sluizen erg ingrijpend. "Het is eigenlijk van de gekke dat dit moet omdat ze in Duitsland files veroorzaken", zegt een bewoner.

Een enkeling maakt zich niet zo druk. "Zelf haal ik geregeld broodjes in Duitsland, maar dat doe ik op de fiets. Dus dat kan nog steeds."

Als Duitsland stopt met de grenscontroles, verdwijnen de sluizen waarschijnlijk weer, heeft het college van Montferland al toegezegd.

De Braziliaanse minister van Justitie Ricardo Lewandowski kan voorlopig de Verenigde Staten niet meer in. Washington heeft zijn visum ingetrokken. Dat heeft de Braziliaanse president Lula da Silva bekendgemaakt. Hij noemde dat een "onverantwoordelijke beslissing".

"Deze houding is onacceptabel. Niet alleen tegenover minister Lewandowski, maar ook tegenover de rechters van het hooggerechtshof of welke Braziliaanse functionaris dan ook", zei Lula tijdens een kabinetsvergadering, verwijzend naar andere aangekondigde Amerikaanse visumrestricties.

Het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken heeft deze laatste strafmaatregel nog niet bevestigd. De relatie tussen Brazilië en de VS is de afgelopen tijd verslechterd. Dat komt doordat de Amerikaanse president Trump zeer kritisch is over de rechtszaken in Brazilië tegen oud-president Bolsonaro.

Bolsonaro staat onder meer terecht voor het beramen van een staatsgreep na de verkiezingen van 2022, die hij verloor van Lula da Silva. Ook wordt Bolsonaro gezien als de aanstichter van de bestorming van het parlement en het hooggerechtshof door zijn aanhangers in januari 2023.

24-uursbewaking

Trump legde al sancties op aan opperrechter Alexandre de Moraes van het Braziliaanse hooggerechtshof die de onderzoeken en de zaken tegen Bolsonaro opende. Het visum voor de VS van De Moraes werd ingetrokken en hij kreeg financiële sancties opgelegd. Daarnaast kwam Trump met importheffingen van 50 procent op veel Braziliaanse goederen.

In juli van dit jaar bepaalde de rechter dat Bolsonaro een enkelband moet dragen vanwege vluchtgevaar. Ook mocht hij geen sociale media meer gebruiken. Hij overtrad die regel en daarom kreeg hij in augustus huisarrest.

Volgende week, op 2 september, begint het proces tegen Bolsonaro. Opperrechter De Moraes heeft gisteren de politie opgedragen de beveiliging rond het huis van Jair Bolsonaro verder aan te scherpen, inclusief 24-uurs bewaking, vanwege een toegenomen vluchtrisico van de voormalige president.

Correspondent Midden-Amerika Boris van der Spek:

"Trump ziet iedereen die op een bepaalde manier betrokken is bij die rechtszaak als zijn vijand. Hij noemt de zaak een heksenjacht en doet er alles aan om te zorgen dat de rechtszaak stopt. Lula accepteert deze buitenlandse inmenging en chantage absoluut niet. Ook de torenhoge heffingen brengen hem niet van de wijs.

Lula kan zich niet bemoeien met de vervolging van Bolsonaro, want Brazilië is een democratie met gescheiden machten. De president heeft geen zeggenschap over de rechterlijke macht en daar is Lula ook heel resoluut in. De hele zaak draait uiteindelijk om rechtsbeginselen, om de democratie in Brazilië. De poging tot staatsgreep van Bolsonaro liet al zien dat de Braziliaanse democratie niet zo makkelijk valt. Trump kan veel proberen, maar of het effect heeft, is de grote vraag.

Inmiddels zijn Bolsonaro en zijn familie veel minder populair geworden in Brazilië. Ze hebben wel een loyale basis, maar de steun is afgenomen en Lula wordt juist populairder, al neemt de spanning wel toe nu de rechtszaak eraan zit te komen. Dat Bolsonaro 24 uur per dag politiebewaking krijgt omdat men vluchtpogingen vreest, bijvoorbeeld naar Argentinië, toont aan dat het spannende weken worden in Brazilië."

Het leger van Oekraïne geeft voor het eerst toe dat het Russische leger is doorgedrongen tot in de regio Dnipropretovsk. Een online Deepstate-kaart waarop locaties van gevechtshandelingen worden bijgehouden, bevestigt de claim van de Russen dat ze twee dorpen aan de grens met de regio Donetsk in handen hebben.

De commandant van de Oekraïense troepen in de regio zegt tegen de BBC dat een grote aanval tot staan is gebracht en ontkent dat beide dorpen in Russische handen zijn. Het ene dorp zou nog onder controle van Oekraïne staan, om het andere zou nog worden gevochten.

Het is voor het eerst dat Oekraïne zegt dat Rusland een grote aanval op Dnipropetrovsk heeft ingezet. Rusland beweerde dat in juni al. Zeker is dat het Russische leger hier sindsdien niet of nauwelijks vooruitgang heeft geboekt.

Dnipropetrovsk behoort niet tot de vier regio's die president Poetin bij zijn ontmoeting deze maand met president Trump geheel of gedeeltelijk zou hebben opgeëist.

In het overleg over een bestand of vrede zit na de ontmoeting tussen de presidenten Turmp en Poetin in Alaska weinig schot. Na afloop meldde Trump dat Poetin had ingestemd met een rechtstreekse ontmoeting met Zelensky, maar vanuit Rusland is dat tot nu toe niet bevestigd.

Jongeren kunnen nog steeds illegale nicotineproducten kopen via Snapchat. Ondanks beloftes van het platform om de verkoop van bijvoorbeeld vapes te stoppen, zijn er nog steeds dealers te vinden. De maatregelen van Snapchat hebben geen effect, stellen artsen na onderzoek. Stichting Rookpreventie Jeugd (SRPJ) stapt daarom naar de Autoriteit Consument & Markt. De ACM kan handhaven en boetes opleggen.

De artsen zeggen dat Snapchat meerdere keren uitstel heeft kregen. Uiteindelijk reageerde het platform op 8 augustus in een brief.

"Het bedrijf beloofde kort gezegd verbeterde slang- en emoji-detectie, accountblokkades, filters voor tieners en extra ouderlijk toezicht", schrijven de artsen. "Snapchat verzocht om geheimhouding van de details van de brief."

Zoekresultaten

Een speciaal jongerenpanel heeft onderzoek gedaan onder leiding van artsen van het Leids Universitair Medisch Centrum en het Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis. Vijftien jongeren tussen de 13 en 18 jaar voerden op twee momenten voor en na 8 augustus zoekopdrachten uit.

Dat deden ze met met zestien termen voor nicotineproducten, ook met slang-woorden die jongeren zelf aandroegen. Ze ontdekten dat de maatregelen van Snapchat in de praktijk niet werken.

Woorden die het platform in de gaten houdt, zoals vape, leverden inderdaad weinig zoekresultaten op, maar met woorden zoals snabba (snus) en gerroes (sigaretten of joints) waren wel eenvoudig dealers te vinden. Dat gold ook voor woorden als peuk en sigaret.

In strijd met de wet

Het is simpelweg in strijd met de wet, zegt de advocaat van de stichting Laura van Gijn. Ze noemt de Digital Services Act, in het Nederlands vertaald als de digitaledienstenwet. "Die nieuwe Europese wetgeving verplicht kortgezegd socialemediaplatforms om beveiligingsmaatregelen te nemen om kinderen te beschermen."

"Techbedrijven hebben een heel belangrijke rol in onze samenleving. Dus er wordt meer van ze verwacht", zegt Van Gijn. "Een van die dingen is dat als jij een online platform aanbiedt dat beschikbaar is voor kinderen, jij verplicht bent om een hoog niveau van bescherming te garanderen."

NOS op 3 zocht al eens uit hoe vapen zo groot kon worden:

De Europese Commissie ziet de beschikbaarheid van vapes en sigaretten voor kinderen als een hoog risico, legt Van Gijn uit. Als het een platform niet lukt om dit soort spullen van het platform af te halen, zou het volgens de Europese richtlijnen een 18-plusplatform moeten worden.

'Ernstig verslaafd raken'

In juni eiste de Stichting Rookpreventie Jeugd al van Snapchat dat het meer moest doen om de verkoop van vapes tegen te gaan. Vapes met een smaakje waren toen al ruim een jaar verboden in Nederland, maar op Snapchat verkopen dealers die nog steeds. Minderjarigen vinden zo via Snapchat snel een dealer.

"We zien dat steeds meer jongeren ernstig verslaafd raken aan nicotine door deze producten", legde longpatholoog Daniëlle Cohen van het Leids Universitair Medisch Centrum uit. "Met grote gevolgen voor hun mentale en fysieke gezondheid."