De administratie van de in 2004 opgeheven zaaddonorbank van het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) was zeer gebrekkig. Van 80 van de 1141 geregistreerde nakomelingen kan niet worden nagegaan wie de donor is, doordat de registratiegegevens ontbreken. Dat blijkt uit intern onderzoek van het ziekenhuis.
Uit het onderzoek blijkt ook dat het zaad van negen donoren veel vaker is gebruikt dan het maximum van 25 keer dat volgens de richtlijn is toegestaan. Deze negen donoren hebben ruim 400 kinderen verwekt, aldus Martin Schalij, lid van de raad van bestuur. Met zaad van één donor zijn bijna 90 kinderen verwekt. "Dat vinden we een heel zorgelijk getal."
Het ziekenhuis roept moeders en nakomelingen, die gerelateerd zijn aan de zaaddonorbank, op zich te melden.
De regel dat spermadonoren in Nederland maximaal 25 kinderen mogen verwekken, verdeeld over twaalf vrouwen, werd in 1992 van kracht. Zo moeten incest en inteelt worden voorkomen. Als halfbroers en halfzussen samen kinderen krijgen, bestaat een groter risico op erfelijke afwijkingen.
"En die kans is zeker niet nul", zegt Schalij. De vrouwen die destijds gebruikmaakten van de zaaddonorbank kwamen bijna allemaal uit het westen van het land, in de postcodegebieden 2000 tot en met 3000. Daardoor zijn de nakomelingen geografisch onvoldoende gespreid en is er een reëel risico dat halfzussen en halfbroers een relatie met elkaar beginnen.
De casus van het LUMC, dat nog het AZL heette toen de zaaddonorbank in 1977 van start ging, is geen incident. De laatste jaren komen steeds meer voorbeelden naar buiten van andere klinieken waarbij de administratie eveneens een rommeltje was. Ook waren er artsen die hun eigen sperma gebruikten als donorzaad, zonder dat vrouwen of stellen daarvan wisten.
BeerputJan Karbaat is een van de meest beruchte. Van hem lopen voor zover bekend ongeveer 80 donorkinderen rond van wie hij de biologische vader is.
Een recenter geval is de gynaecoloog Jan Wildschut. Hij heeft zeker 60 donorkinderen met zijn eigen sperma verwekt in het Sophia Ziekenhuis in Zwolle. Wildschut was een van de grondleggers van de zaaddonorbank van het LUMC. Hij zou echter zijn vertrokken voordat de donorbank in 1977 operationeel werd.
Volgens Schalij is er geen aanwijzing gevonden dat Wildschut ook in Leiden zijn eigen sperma heeft gebruikt. Dat wordt bevestigd door een groep donorkinderen van Wildschut die zelf onderzoek heeft laten doen.
Schoon schip makenSchalij roept alle andere klinieken op om gezamenlijk een onderzoek in te stellen zoals het LUMC heeft gedaan. "Het kan zijn dat alle andere spermabanken alles tot in detail op orde hadden, maar het zou mij niet verbazen als er nog meer vragen komen. Het lijkt mij goed om in één keer schoon schip te maken."
Ties van der Meer van de Stichting Donorkind moedigt zo'n onderzoek aan. "Wat we tot nu toe zien is het topje van de ijsberg. Wij weten dat bij veel andere ziekenhuizen dossiers en archieven ook niet op orde zijn."
FamiliegeheimBij Fiom, het expertisecentrum op het gebied van verwantschapsvragen, is de verwachting dat dit nieuws enige onrust zal veroorzaken, bij donorkinderen en donoren, maar ook bij ouders. "Vaak weten kinderen niet dat ze zijn verwekt met donorzaad, dit is een groot familiegeheim", zegt Janneke Maas, specialist op het gebied van donorconceptie bij Fiom. "Het is belangrijk dat ouders open zijn tegen hun kinderen, ook als dat dertigers of veertigers zijn "
Zowel Fiom als de Stichting Donorkind helpt ouders en donorkinderen om zo'n gesprek te voeren. Ook leren ze mensen hoe ze kunnen omgaan met nieuws dat ze bijvoorbeeld tientallen halfzussen en halfbroers hebben. "We hebben een heel netwerk aan ervaringsdeskundigen die ook een professioneel hulpverlener zijn", zegt Van der Meer. "Wij staan altijd klaar voor zowel ouders, donorkinderen als donoren."
Ook ver buiten de regio Dordrecht leggen hobbykippen eieren met te hoge concentraties PFAS, een giftige stof die wordt gebruikt in de industrie. Dat blijkt uit onderzoek van de NOS.
Vorige maand constateerde het RIVM dat eieren die rond het bedrijf Chemours in Dordrecht werden verzameld, sterk verhoogde PFAS-waardes bevatten. Tegelijk werd vastgesteld dat een deel van de PFAS die gevonden werd van een ander type was dan Chemours uitstootte. De herkomst is niet vastgesteld.
De NOS heeft nu eieren van twaalf hobbykippenhouders ver buiten de regio Dordrecht laten onderzoeken. Op zes van de twaalf locaties is PFAS in de eieren aangetroffen, op drie daarvan (één in de provincie Utrecht, één in Friesland en één in Limburg) waren de concentraties hoger dan de EU verantwoord acht.
Deze PFAS bleek niet afkomstig van Chemours in Dordrecht. Wat wél de bron was, is niet duidelijk.
Niet in supermarkteierenHet gaat specifiek om eieren van kippen uit eigen tuin. In supermarkteieren zijn tot nu toe geen te hoge PFAS-waardes aangetroffen. Toch noemen drie door de NOS geraadpleegde wetenschappers de verhoogde PFAS-waardes in hobbykip-eieren een belangrijke indicatie dat de verspreiding in Nederland van PFAS een groot probleem is. Het gaat om universitair docent Chiel Jonker (UU) en de emeritus hoogleraren Jacob de Boer (VU) en Martin van den Berg (UU).
De wetenschappers adviseren om voorlopig niet te veel eieren te eten van eigen kippen. Zeker kinderen zouden het eten van die eieren moeten beperken. Het RIVM zou verder zo snel mogelijk in het hele land moeten onderzoeken of er PFAS in eieren zit van kippen die veel buiten komen, zeggen de deskundigen.
Het RIVM laat weten dat het niet alleen over zo'n beslissing gaat. Een woordvoerder zegt dat er met alle betrokken partijen wordt overlegd of zo'n onderzoek er moet komen. Het instituut raadt het eten van eieren van hobbykippen ook nog niet direct af. Daarvoor zou de steekproef van de NOS te klein zijn.
Net voor kerst raadden het RIVM en de GGD mensen in de regio Dordrecht al af om nog eieren van eigen kippen te eten. Tests hadden uitgewezen dat in veel van die eieren te hoge concentraties PFAS zitten. Afgelopen zomer had NRC al soortgelijke conclusies getrokken na eigen onderzoek.
Het onderzoek werd toen beperkt tot de regio Dordrecht, omdat Chemours daar jarenlang veel PFAS uitstootte en loosde. Een deel van de PFAS die in de regio Dordrecht werd gevonden was van een ander type dan Chemours uitstootte. Waar die PFAS vandaan kwam, is onbekend. Dat riep de vraag op: als in de regio Dordrecht PFAS-types worden gevonden waarvan de herkomst niet kan worden vastgesteld, waarom zou dat dan elders in Nederland anders zijn?
In deze video zie je hoe we te werk zijn gegaan, en met welke vragen kippenhouders zitten:
Van de eieren die de NOS de afgelopen weken liet testen, werd de hoogste concentratie PFAS gevonden in Maartensdijk, tussen Utrecht en Hilversum. Daar zat drie keer meer PFOS (een vorm van PFAS) in de eieren dan volgens de EU is toegestaan. Door één zo'n ei te eten, krijg je 150 nanogram PFOS binnen. Een volwassen mens van 70 kilo zou niet meer dan 300 nanogram PFOS per week binnen moeten krijgen. Met twee eieren zit je al aan die grens, terwijl PFAS ook wordt verspreid via anderen bronnen zoals kraanwater, verpakkingen en vis.
Voor kinderen ligt de maximaal veilige PFAS-inname nog veel lager, zeggen deskundigen. Als kleine kinderen een half eitje per week eten van de geteste eieren uit Maartensdijk, zitten zij al aan het maximum. "Te veel PFAS kan het immuunsysteem van kinderen aantasten," zegt toxicoloog Martin van den Berg. "Daardoor wordt de verdediging verminderd die je opbouwt met vaccins tegen bepaalde kinderziektes. Dat zijn vaccins die bedoeld zijn voor kinderziektes met een serieus risico."
Ook op twee van de andere locaties waar de NOS eieren ophaalde, waren de concentraties PFAS hoger dan het Europese aangeraden maximum. Op nog drie locaties werd wel PFAS aangetroffen, maar het gehalte bleef onder de Europese grens. Op zes van de twaalf locaties werd de aanwezigheid van PFAS niet aangetoond.
Eieren uit de winkel kunnen wel veilig worden gegeten. Die worden steekproefsgewijs onderzocht op PFAS door onder meer de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit. Vorig jaar werd bij 41 geselecteerde doosjes geen verhoogde PFAS-waarde gevonden. Zo'n acht van die doosjes waren van kippen die buiten lopen. Ook in 28 doosjes uit de regio Dordrecht werd de EU-norm niet overschreden.
Ook branche-organisatie Avined deed in 2023 onderzoek naar PFAS in eieren. In 90 doosjes werden geen verhoogde PFAS-waardes gevonden. De NOS testte zelf afgelopen week zes doosjes eieren uit de winkel. Daarin werd geen PFAS aangetroffen.
De grote vraag blijft hoe de PFAS in de eieren van hobbyboeren is gekomen. Er zijn verschillende mogelijkheden. Volgens emeritus hoogleraren Van den Berg en De Boer is de kans het grootst dat de PFAS zich via de lucht heeft verspreid. Chiel Jonker denkt dat de kippen de PFAS eerder via hun voer binnenkrijgen. "Maar er zijn aanvullende metingen nodig om dit verder uit te zoeken", zegt Jonker.
Dat hoge PFAS-concentraties juist in eieren worden gevonden, is geen toeval. PFAS-verbindingen hechten zich aan eiwitten en stapelen zich dus in eieren op.
Het winterse weer leidt op diverse plekken in het land tot problemen. Op de weg is het verraderlijk glad, het treinverkeer ondervond een groot deel van de ochtend op meerdere trajecten hinder en op luchthaven Schiphol zijn tientallen vluchten geannuleerd.
Op veel plekken in het land is vannacht enkele centimeters sneeuw gevallen. Het KNMI zegt dat weggebruikers extra alert moeten zijn, vanwege de sneeuwbuien. Net als gisteren geldt code geel.
In het openbaar vervoer moest de hele ochtend rekening worden gehouden worden met vertragingen, onder meer vanwege een aantal wisselstoringen. Rond Leiden, Schiphol en Amsterdam reden hierdoor minder intercity's.
Ook bij Hilversum en Amersfoort reden vanochtend enige tijd veel minder treinen. Tussen Arnhem Velperpoort en Zevenaar was er een overwegstoring.
Het Amsterdamse vervoersbedrijf GVB meldt vertragingen door de weersomstandigheden. De RET in Rotterdam waarschuwt reizigers voor gladde perrons, haltes en voertuigen.
VliegverkeerOp Schiphol zijn tientallen vluchten geannuleerd. Ook hebben zeker 100 vluchten vertraging opgelopen.
Een woordvoerder van de luchthaven zegt dat de vertraagde vluchten voor de rest van de dag effect hebben op geplande vluchten. Mensen die morgen een vlucht hebben, wordt geadviseerd de vluchtinformatie in de gaten te houden.
OngelukkenOp de weg zijn op meerdere plekken ongelukken gebeurd door de gladheid. In Valkenswaard reed een vrachtwagen van een brug. De chauffeur raakte niet gewond. In Bleskensgraaf reed een 19-jarige man een Porsche de sloot in door gladheid, en 11 kilometer verderop reed een andere auto ook de sloot in, meldt Rijnmond.
Dit zijn beelden van de vrachtwagen die van het viaduct reed:
Volgens Rijkswaterstaat valt het aantal ongelukken op de snelweg nog mee. "De ochtendspits is wel een stuk eerder begonnen", zegt een woordvoerder. De files duren ook langer, en nemen langzaam maar zeker af. Rond 10.15 uur stond er nog zo'n 120 kilometer file, na een piek van ruim 900 kilometer rond 08.00 uur.
Goedemorgen! Vandaag gaat het debat in de Eerste Kamer over de spreidingswet door. En in Groot-Brittannië wordt in het Lagerhuis gedebatteerd over de migratieplannen van de regering-Sunak.
Eerst het weer:
Ga je de weg op? Hier vind je het overzicht van de werkzaamheden. Check hier de dienstregeling voor het spoor.
Wat kun je vandaag verwachten? Wat heb je gemist?Donald Trump heeft de Republikeinse voorverkiezingen in de Amerikaanse staat Iowa gewonnen, met waarschijnlijk zo'n 51 procent van de stemmen. Ron DeSantis werd tweede, met ongeveer 21 procent. Bij de voorverkiezingen wordt uitgemaakt welke kandidaten van de Democraten en de Republikeinen het tegen elkaar zullen opnemen bij de presidentsverkiezingen in november. De voorverkiezingen voor de Republikeinen beginnen traditioneel in Iowa.
Ander nieuws uit de nacht En dan nog even dit:Al sinds 1997 is de Elfstedentocht niet meer verreden. Maar toch is er weer nieuws over de 'tocht der tochten': er zijn nieuwe beelden opgedoken van eerdere edities. Ze komen uit het Fries Film en Audio Archief en laten de tocht zien in Sneek in 1929, 1940, 1954, 1985 en 1997.
Fijne dag!
De series Succession en The Bear zijn de grote winnaars van de 75ste Emmy Awards, de Amerikaanse prijzen voor de beste tv-programma's.
HBO-drama Succession viel in de prijzen met zijn vierde en laatste seizoen. De serie gaat over Logan Roy en zijn vier kinderen, die samen eigenaar zijn van een wereldwijd mediaconglomeraat. In de serie strijden de kinderen om de opvolging van Logan als topman van het bedrijf.
Succession won in totaal zes Emmy's, waaronder die voor beste dramaserie. Het was de derde keer dat de serie ervandoor ging met de belangrijkste prijs. Acteurs Kieran Culkin en Sarah Snook, broer Roman en zus Siobhan in de serie, kregen een beeldje voor de beste mannelijke en vrouwelijke hoofdrol, net als een week geleden bij de Golden Globes.
Matthew Macfadyen werd bekroond met de onderscheiding voor beste mannelijke bijrol, voor het spelen van Siobhans partner Tom Wambsgans.
De emoties vierden vannacht hoogtij:
The Bear kreeg ook zes Emmy's, waaronder die voor beste comedyserie. De serie, te zien op Disney+, vertelt het verhaal van een getalenteerde chef-kok die de broodjeszaak van zijn familie in Chicago probeert op te knappen. Jeremy Allen White kreeg de prijs voor beste comedy-acteur voor zijn rol als chef Carmen 'Carmy' Berzatto. Zijn collega's Ayo Edebiri (Sydney) en Ebon Moss-Bachrach (Richie) gingen ervandoor met de beeldjes voor beste vrouwelijke en mannelijke bijrol.
Bij de miniseries gingen de meeste prijzen naar de Netflix-productie Beef, over een verkeersruzie die compleet uit de hand loopt. Beef won vijf awards, onder meer voor de hoofdrollen van Steven Yeun en Ali Wong.
Elton JohnVoor zanger Elton John was het ook een bijzondere avond: hij behaalde de zogenoemde EGOT-status, de grandslam van de entertainmentwereld. Voor zijn concertdocumentaire Elton John Live: Farewell from Dodger Stadium ontving hij een prijs, waardoor hij nu bezitter is van een Emmy, Grammy (muziek), Oscar (film) en Tony (theater). Hij is de negentiende persoon die alle vier de prijzen in zijn leven heeft gewonnen.
De 75ste editie van de Emmy's had eigenlijk al vorig jaar september moeten plaatsvinden, maar werd opgeschoven naar januari van dit jaar vanwege een grote staking van schrijvers en acteurs.
Donald Trump is de winnaar van de Republikeinse voorverkiezingen in de Amerikaanse staat Iowa. Met bijna alle stemmen geteld heeft de oud-president ongeveer 51 procent van de stemmen behaald.
Tegenkandidaat Ron DeSantis lijkt op een straatlengte afstand (21 procent) op de tweede plaats te eindigen, net voor Nikki Haley (19 procent). Nooit eerder was het gat tussen de winnaar en de achtervolgers bij de Republikeinse voorverkiezingen in Iowa zo groot.
Trump haalde in zijn overwinningsspeech uit naar president Biden:
De overwinning van de oud-president komt niet als verrassing: hij stond bovenaan in alle peilingen. De strijd om de tweede plek was daarom interessanter. Oud-VN-ambassadeur Haley en gouverneur van Florida DeSantis gingen nek aan nek. Ze willen zich presenteren als het alternatief voor Trump.
Het is een belangrijke overwinning voor Trump, die voor de derde keer de Republikeinse nominatie als presidentskandidaat wil binnenslepen. Hij wordt intussen nog altijd achtervolgd door rechtszaken die een nieuw presidentschap bemoeilijken.
In Iowa mochten kiezers traditiegetrouw als eerste hun voorkeur uitspreken over wie de Republikeinse presidentskandidaat moet zijn. De extreme weersomstandigheden speelden de verkiezingen in de staat parten. Kiezers moesten de ijzige kou en gevoelstemperaturen tot -40 graden Celsius trotseren om hun stem uit te brengen in scholen, kerken en gymzalen. De opkomst was dan ook het laagst in een kwart eeuw tijd.
Deze groep Republikeinse kiezers zei nog te twijfelen over de kandidaat die het tegen Biden moet opnemen:
De Iowa caucus betekende ook het einde van de aspiraties van Vivek Ramaswamy. De 38-jarige zakenman haalde een kleine 8 procent van de stemmen. Hij besloot zijn campagne stop te zetten en zich achter Trump te scharen.
Er is ook nog een vijfde kandidaat in de race: Asa Hutchinson. De oud-gouverneur van Arkansas kreeg echter nog geen 200 stemmen (0,2 procent) in Iowa, waardoor het waarschijnlijk een kwestie van tijd is voordat hij de handdoek in de ring gooit.
De huren in de vrije sector zijn in een jaar tijd met gemiddeld 8,5 procent gestegen, blijkt uit cijfers van woningverhuursite Pararius.
In het vierde kwartaal was de gemiddelde maandhuur 18,01 euro per vierkante meter. Als je dat omrekent naar een huurwoning van 75 vierkante meter komt dat neer op 1350 euro.
Een jaar eerder, eind 2022, was de gemiddelde maandhuur per vierkante meter nog 16,59 euro. Een woning van 75 vierkante meter kostte toen 1244 euro.
Huurwoningen in de vrije sector waren in 2023 woningen met een huur boven de 808 euro.
Er zijn grote regionale verschillen. Van de vijf grootste steden stegen de huren het hardst in Rotterdam (+9,6 procent). Maar met 19,18 euro per vierkante meter was een huurder daar nog wel een stuk goedkoper uit dan in Amsterdam. Want daar betaal je 27,28 euro per vierkante meter, een stijging van 5,9 procent.
Eindhoven was de enige van de grote vijf steden waar de huren op jaarbasis daalden, met 1,4 procent naar 17,67 euro per vierkante meter.
Het gaat hierbij om de huur voor nieuwe huurders. Voor zittende huurders is de jaarlijkse huurverhoging aan regels gebonden. Vorig jaar was die maximaal 4,1 procent, dit jaar maximaal 5,5 procent.
Die 5,5 procent is gebaseerd op de inflatie tussen december 2022 en december 2023 (4,5 procent plus 1 procentpunt).
Minder te huurPararius zegt verder dat er afgelopen kwartaal 17.300 woningen vrijkwamen voor nieuwe huurders. Dat waren er ruim 15 procent minder dan een jaar eerder. Uit cijfers van het kadaster blijkt dat particuliere investeerders de laatste tijd meer woningen verkopen dan kopen. Dat komt mede door overheidsmaatregelen, zoals een hogere overdrachtsbelasting en vermogensbelasting voor investeerders en de opkoopbescherming die sommige gemeenten invoerden.
Het demissionaire kabinet hield er al rekening mee dat door overheidsbeleid vrijesectorhuurwoningen verkocht zouden worden, maar vindt dat niet per se erg. "Als een woning wordt verkocht aan iemand met een middeninkomen die anders zou huren, dan neemt tegelijkertijd de vraag naar middenhuur af. Het betreffende 'middeninkomen' heeft immers een betaalbare woning gevonden. Alleen is dit geen huur-, maar een koopwoning", zei minister De Jonge.
Gemiddeld kreeg een huurwoning die vrijkwam in de vrije sector afgelopen kwartaal zo'n 18 reacties van geïnteresseerden. Dat waren er iets minder dan een jaar eerder. Toen waren het er zo'n 21.
Na Vandebron gaat ook energieleverancier Budget Energie extra kosten rekenen voor het terugleveren van zonnestroom. Klanten met zonnepanelen en een variabel contract zijn daardoor vanaf 1 maart duurder uit. Voor nieuwe klanten gaan de extra kosten direct in.
Op die manier probeert de energieleverancier de druk op het stroomnet te beperken. Het bedrijf wil ook dat mensen energie gaan verbruiken wanneer de meeste groene stroom wordt opgewekt. Daarom gaat het gratis stroom aanbieden op lente- en zomermiddagen in het weekend. Dat geldt van april tot en met augustus, tussen 12.00 uur en 17.00 uur. Het is niet voor de mensen die al klant zijn, maar geldt alleen voor mensen die een nieuw eenjarig contract afsluiten.
"Er is een systeemverandering nodig", meldt de stroomverkoper. "We moeten slimmer omgaan met vraag en aanbod. Daarmee voorkomen we een vertraging in de energietransitie."
Lokken naar de middagVan oudsher is stroom goedkoper in de nacht. De meeste mensen slapen dan en dus is het verbruik lager. Om klanten te verleiden hun verbruik wat meer te spreiden, werd in de jaren 30 al een lager nachttarief ingevoerd.
"Het gaat goed met het opwekken van groene energie in Nederland. Met name de opwek van zonne-energie is spectaculair", schrijft Caroline Princen van Budget Energie. "Maar daardoor zijn we inmiddels in een nieuwe situatie beland die uitdagingen met zich meebrengt voor iedereen."
In de lente en de zomer wekken zonnepanelen op zonnige middagen inmiddels soms zoveel op dat het elektriciteitsnet het maar moeilijk aan kan. Doordat veel mensen op hun werk zijn is het verbruik van huishoudens op dat moment juist laag.
Het gevolg is dat verschillende provincies worstelen met een overvol stroomnet. Dat betekent vooral voor de grootverbruikers dat er geen nieuwe aansluitingen of uitbreidingen op het net mogelijk zijn. Om dat op te lossen zijn netbeheerders bezig het stroomnet te versterken.
Maar ze roepen ook al een tijdje op om slimmer om te gaan met de piekmomenten.
Zonnepaneelhouders betalenBudget Energie wil om die reden klanten verleiden om op zonnige dagen in de middag hun wasmachine aan te zetten. Daarvoor gebruiken ze dezelfde verleidingstechniek als voorlopers in de jaren 30: korting op een deel van de dag, juist op zomermiddagen.
Eigenaren van zonnepanelen krijgen juist te maken met een kostenstijging voor het terugleveren van zonnestroom. "Budget Energie gaat zorgen voor een eerlijkere verdeling van de kosten voor het gebruik van zonnepanelen", schrijft het bedrijf. De laatste jaren konden zonnepaneelhouders maximaal profiteren van hun investering door een speciale vorm van subsidie, de salderingsregeling.
De kritiek is dat die regeling inmiddels ertoe leidt dat mensen zonder panelen wel mee betalen aan de kosten, maar geen baat hebben van de voordelen. "De opwek van zonne-energie is cruciaal voor de energietransitie en het gebruik daarvan blijven we stimuleren", schrijft Princen. "Tegelijkertijd zorgen we er met deze maatregel ook voor dat de scheve verdeling van de kosten wordt aangepakt."
Het bedrijf maakt in het bericht niet bekend hoe hoog de terugleverkosten voor zonnepaneelhouders worden. Maar het stelt wel: "zonnepanelen blijven lonen."
Eerder maakten we deze video over het volle stroomnet:
Noord-Korea heeft alle overheidsorganisaties afgeschaft die de relaties met Zuid-Korea moesten bevorderen. Leider Kim Jong-un kondigde het besluit om niet langer verzoening met het buurland na te streven aan in de Opperste Volksvergadering, het machteloze Noord-Koreaanse parlement.
"We willen geen oorlog, maar we lopen er ook niet voor weg", sprak Kim. Een van de drie organisaties die worden geschrapt, werd in 1961 opgericht.
Verslechterde relatiesDe betrekkingen tussen beide landen zijn het afgelopen jaar sterk verslechterd. Zuid-Korea schortte in november een militaire overeenkomst met Noord-Korea op vanwege een spionagesatelliet die Pyongyang had gelanceerd. Sindsdien zijn de patrouilles langs de grens vanuit de lucht hervat. De overeenkomst uit 2018 werd gezien als een historische bevestiging van de wapenstilstand die sinds 1953 de facto geldt tussen de landen. maar die nooit werd vastgelegd.
Zondag lanceerde Noord-Korea naar eigen zeggen een hypersonische raket. Die test is door de VS, Japan en Zuid-Korea sterk veroordeeld. De drie landen hebben hun gezamenlijke militaire oefeningen in de afgelopen maanden opgevoerd.
'Nummer 1 vijand'In zijn speech gaf Kim Zuid-Korea en de VS de schuld van de toenemende spanningen in de regio. Hij zei dat een vreedzame eenwording met het zuiden onmogelijk is geworden en riep op in de grondwet vast te leggen dat Zuid-Korea "de nummer 1 vijand" van Noord-Korea is.
De Zuid-Koreaanse president Yoon spreekt van provocaties die op grote schaal zullen worden beantwoord. De recente rakettest is volgens hem een poging om verdeeldheid te zaaien onder Zuid-Koreanen.
Na zes jaar is het mooi geweest. Lonneke Spierings stopt met Lonneke Zorgt. Spierings gaat wel door met zorgen, maar sinds 1 januari niet meer als zzp'er. "Loondienst voelt weer fijn. Pensioenopbouw, arbeidsongeschiktheidsverzekering, het gaat allemaal weer vanzelf, heerlijk."
Spierings lijkt onderdeel van een trend. In alle sectoren samen stopten bijna 150.000 ondernemers afgelopen jaar met hun bedrijf, tienduizenden meer dan in 2022 en 2021, blijkt uit cijfers van de Kamer van Koophandel. Tegelijkertijd nam ook de groei van het aantal starters af. Met als gevolg dat de toename van het aantal bedrijven stagneert.
De stoptrend is het sterkst in de zorg, met 21 procent meer stoppers dan in 2022. Oftewel ruim 15.000 gestopte zorgondernemers. Verreweg het hoogste aantal in vijf jaar.
Tegenwind op de bouwplaatsBij het hoge aantal stoppers en het lage aantal starters spelen twee belangrijke ontwikkelingen mee, zegt de Tilburgse hoogleraar Joris Knoben. "In een deel van de sectoren zie je dat de economie afkoelt."
De economische tegenwind voelen ze bijvoorbeeld in de bouw. "In de coronaperiode was de vraag daar sterk toegenomen. Het leek toen alsof iedereen wilde verbouwen", zegt Knoben. "Dat zakte afgelopen jaar in. Daarnaast spelen er allerlei vergunningsproblemen en kostenstijgingen, waardoor er maar beperkt nieuwe huizen worden gebouwd."
Dus nam het aantal stoppers in de bouw met 19 procent toe ten opzichte van 2022. Het aantal starters bleef gelijk.
Een vergelijkbaar beeld is te zien in de horeca, waar de stevige concurrentie en hogere kosten leiden tot lagere marges. Gevolg: veel meer stoppers en minder starters.
Keuzes in bestuurskamersIn de zorg zou iets anders kunnen meespelen, zegt Knoben. "Daar is er geen wegvallende vraag. Maar er is wel beleid om schijnzelfstandigheid aan te pakken en loondienst aan te moedigen."
In die sector klinkt al langer een roep om minder zzp'ers in te huren. "Er zijn nu ook afspraken gemaakt tussen het kabinet en zorginstellingen om de inhuur te beteugelen", zegt Knoben. Mogelijk verklaart dat waarom het aantal stoppers is toegenomen. Overigens starten er nog steeds meer zzp'ers in de zorg dan dat mensen stoppen. Het aantal zzp'ers in de zorg stijgt dus nog steeds, maar langzamer dan eerst.
Ook bij Spierings speelde beleid een rol. Haar zzp-nering bedreef ze in de palliatieve en terminale zorg, de verzorging die thuis nodig is als mensen op sterven liggen. "De verzekering kortte het aantal toegewezen uren voor dit soort zorg", zegt Spierings. En dus was er steeds minder geld beschikbaar, terwijl het werk niet afnam. "Ik kon het eigenlijk niet meer uitleggen aan mijzelf en mijn klanten."
Het kan haar een beetje nijdig maken dat politieke keuzes haar persoonlijke keuzes beïnvloedden. "Ze hebben me precies waar ze me hebben willen", zegt Spierings. "Als zzp'er heb je de naam een graaier te zijn, maar ik hield minder over dan in loondienst." Ze werkte als zzp'er omdat ze de stervenszorg bij mensen thuis kon aanbieden en niet in een hospice. "Dat wordt nu steeds moeilijker."
Toch is Spierings blij met haar keuze. Naast haar ondernemersbestaan dook ze afgelopen jaren in de studieboeken voor het coachvak. "Ik wilde coach in de verpleegkunde worden", zegt Spierings. "En dat kan beter in loondienst." De ex-ondernemer vond precies wat ze zocht: een baan in de ouderenzorg waar ze én meewerkt in het team én een verbeterplan maakt om de ploeg collega's te coachen.
