Speciale toets moet overheid helpen om discriminatie en racisme uit te bannen
De Staatscommissie tegen Discriminatie en Racisme heeft een nieuwe toets gelanceerd die publieke organisaties moet helpen om discriminatie in de organisatie op te sporen. Het is voor het eerst dat de overheid een concreet instrument heeft om discriminatie tegen te gaan, zegt de commissie.
De discriminatietoets moet publieke organisaties helpen discriminatie te voorkomen en op te lossen. "Hoewel de overheid niet opzettelijk wil discrimineren, gebeurt het toch geregeld', zegt commissievoorzitter Joyce Sylvester.
Na pilots waar onder meer de douane en de gemeente Arnhem aan hebben deelgenomen, lanceert de Staatscommissie vandaag de discriminatietoets. Die toets bestaat uit vragen en opdrachten. Daarmee kunnen gemeenten, publieke dienstverleners en andere overheidsorganisaties zelf onderzoek doen naar hun handelen.
Handschoen oppakken"Met verschillende bijeenkomsten kan je je eigen organisatie doorlichten en krijg je te zien waar de risico's zitten", zegt Sylvester. Als voorbeeld noemt ze de douane die de eigen processen tegen het licht hield. "Op basis van welke normen halen zij mensen uit de rij op Schiphol bijvoorbeeld."
Aan de hand van de toets heeft Arnhem de afdeling die onderzoekt wie waar woont onder de loep genomen en daarin veranderingen aangebracht. Sylvester: "Je moet echt proactief discriminatie bestrijden, dat is waar het om gaat en dat is precies wat je met deze toets kan doen."
De eerste tien organisaties gaan vanaf vandaag aan de slag met de toets. Gemeenten, universiteiten, banken en ministeries "pakken de handschoen op", zegt Sylvester.
OnbewustZij ziet dat door de toets ook juist intern het gesprek op gang komt. "Hoe doen we dat eigenlijk hier? Hoe gaan we met elkaar om? vragen mensen zich af. Laten we eerlijk zijn: de meeste mensen gaan niet de deur uit met het idee van 'ik ga vandaag eens lekker een dagje discrimineren'. Het gebeurt onbewust waardoor je dit bespreekbaar moet maken en aan moet pakken."
StaatscommissieNa het toeslagenschandaal werd op verzoek van de Tweede Kamer de Staatscommissie tegen Discriminatie en Racisme ingesteld. Die commissie onderzoekt discriminatie en etnisch profileren bij en door de overheid. Ook doet het onderzoek in alle sectoren van de samenleving.
De Staatscommissie informeert en adviseert de overheid over het verbeteren van beleid en wet- en regelgeving.
De Staatcommissie hoopt uiteindelijk dat deze toets breder wordt uitgerold en dat Nederland het voorbeeld volgt van het Verenigd Koninkrijk en Ierland waar overheidsorganisaties zichzelf periodiek toetsen op discriminatie en racisme.
Dat discriminatie in alle gelederen van de samenleving voorkomt en niet alleen bij overheidsinstanties blijkt uit een gezamenlijk onderzoek uit 2024 van de Universiteit van Gothenburg, de Vrije Universiteit Amsterdam en de Erasmus Universiteit Rotterdam. De onderzoekers concludeerden dat rechters na de moord op advocaat Derk Wiersum zwaardere straffen hadden opgelegd aan Nederlanders met een Marokkaanse achtergrond.
Rechters letten volgens de onderzoekers bij verdachten onbewust op kenmerken die veel maatschappelijke aandacht krijgen. Het is voor het eerst dat er in Nederland onderzoek is gedaan naar deze zogenoemde 'salience shock'.
"Wat we zagen is dat zowel in traditionele media als op sociale media er enorm veel aandacht was voor de Marokkaanse migratieachtergrond en misdaad", zei onderzoeker Kyra Hanemaaijer onlangs in het radioprogramma De Nieuws BV. "Dat bleef vier weken lang op de voorgrond. En als je dan kijkt in die weken naar de rechterlijke uitspraken zie je dat die uitspraken voor verdachten met een Marokkaanse achtergrond hoger waren dan normaal."
Gemiddeld vielen de straffen volgens de onderzoekers 71 procent hoger uit, wat neerkomt op zo'n drie maanden extra celstraf. In totaal kregen 384 verdachten van Marokkaanse komaf een zwaardere straf.
Onervaren rechtersIn het onderzoek komt ook de ervaring van rechters aan bod. Zo zagen de onderzoekers dat rechters met meer ervaring in het behandelen van zaken met Marokkaans-Nederlandse verdachten minder last hadden van die salience shock. Dat geeft volgens de onderzoekers aan dat professionele ervaring kan helpen om vooringenomenheid te verminderen.
In een reactie op het onderzoek reageerde de Raad voor de rechtspraak in een schriftelijke reactie aan De Nieuws BV. Hierin stelt de raad dat signalen zoals deze "haaks staan op waar de organisatie voor staat". Volgens de raad wordt er binnen de organisatie gewerkt aan "meer aandacht, herkenning en bewustzijn".